140. PROSZĘ WYJAŚNIĆ NEGATYWNE I POZYTYWNE EFEKTY FUNKCJONOWANIA SPECJALNYCH STREF EKONOMICZNYCH W POLSCE

Specjalne strefy ekonomiczne są jedną z form stref ekonomicznie uprzywilejowanych funkcjonujących we współczesnej gospodarce światowej. W Polsce SSE definiuje się jako administracyjnie wyodrębnioną część terytorium naszego kraju przeznaczoną do prowadzenia działalności gospodarczej na korzystniejszych warunkach niż to ma miejsce gdzie indziej. SSE to obszar podlegający specjalnemu ulgowemu traktowaniu podatkowemu inwestorów. W Polsce SSE zostały wprowadzone kilka lat po rozpoczęciu procesu transformacji systemu społeczno-gospodarczego. Z jeden strony były one odpowiedzią na negatywne skutki transformacji (wzrost bezrobocia, zróżnicowanie w poziomie rozwoju poszczególnych regionach), z drugiej strony miały być szansą na zdynamizowanie kluczowych z punktu widzenia rozwoju gospodarczego, dziedzin i sektorów gospodarki narodowej, m.in. poprzez przyciąganie do Polski bezpośrednich inwestorów zagranicznych.

W Polsce obecnie działa 14 SSE, które różnią się od siebie pod wieloma względami, m.in. wielkością powierzchni, lokalizacją, warunkami zagospodarowania, jakością infrastruktury drogowej, technicznej i telekomunikacyjnej. Jednym z ważniejszych kryteriów na podstawie, których można ocenić efektywność funkcjonowania SSE w Polsce jest wielkość dokonywanych na ich obszarze inwestycji. Od początku funkcjonowania stref do końca 2010 r. przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na podstawie zezwolenia ponieśli nakłady inwestycyjne o wartości przekraczającej 73,2 mld zł. W stosunku do roku 2009 inwestycje wzrosły o 10%, jednak tempo wzrostu skumulowanej wartości inwestycji spadło o 7,4 pkt. proc. w porównaniu z relacją 2009/2008. Największy udział w łącznej kwocie inwestycji miały strefy katowicka – 23,0%, wałbrzyska i łódzka, natomiast najmniejszy udział (na poziomie 1,3%) – strefa słupska. Jednak to właśnie strefa słupska odnotowała największą dynamikę inwestycji.

Równie ważnym, co nakłady inwestycyjne wyznacznikiem efektów funkcjonowania SSE jest osiągnięty w nich poziom zatrudnienia. Inwestorzy działający na terenie stref zatrudniali łącznie ponad 225 tys. osób, z czego ponad 74% stanowiły nowe miejsca pracy, tj. utworzone po uzyskaniu zezwoleń. W 2010 r. liczba miejsc pracy wzrosła o 8%, podczas gdy w roku 2009 odnotowano ich spadek w stosunku do roku poprzedniego o 1%. W tym samym okresie przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w Polsce wzrosło o 0,8%. Największy przyrost miejsc pracy odnotowano w strefie tarnobrzeskiej – o 19,3%, suwalskiej i słupskiej. Spadek wystąpił jedynie w przypadku dwóch stref, tj. starachowickiej i pomorskiej. Strefą dominującą pod względem zatrudnienia, podobnie jak w przypadku inwestycji, jest strefa katowicka.

Zgodnie z ustawą o SSE do zadań zarządzającego należy prowadzenie działań zmierzających do rozwoju działalności gospodarczej prowadzonej na terenie strefy. Na koniec 2010 r. łączne nakłady na budowę infrastruktury na terenie polskich wyniosły 2 172,8 mln.

Na koniec 2010 r. prawie 73% wartości kapitału zainwestowanego w strefach pochodziło z sześciu krajów: Polski, Niemiec, USA, Japonii, Holandii i Włoch. Pierwsze miejsce pod względem wartości zainwestowanego kapitału zajęli przedsiębiorcy polscy z udziałem wynoszącym 17,3%, wyprzedzając nieznacznie inwestorów reprezentujących kapitał niemiecki. Jeśli chodzi o strukturę branżową inwestycji to wygląda ona następująco: ponad 25% łącznych nakładów inwestycyjnych ponieśli przedsiębiorcy reprezentujący sektor motoryzacyjny. Drugie miejsce zajęli producenci wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, a trzecie – producenci wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych.

Na funkcjonowanie w Polsce SSE można spojrzeć także z innej perspektywy, a mianowicie jako narzędzie polityki ekonomicznej państwa umożliwiające powstanie i rozwój nowoczesnej formy współdziałania, a zarazem rywalizacji przedsiębiorstw, czyli klastrów. Koncepcja klastrów stanowi nowy sposób myślenia o kreowaniu konkurencyjności i innowacyjności. Zdaniem M.E. Portera klastry symulują rozwój gospodarczy poszczególnych regionów, przyczyniają się one bowiem do wzrostu zatrudnienia, jak i zapewniają wysoki poziom rozwoju technologicznego i innowacyjności. SSE w Polsce mają szansę stać się naturalnym zalążkiem funkcjonowania klastrów w naszym kraju bowiem na 14 obecnie działających stref aż w 6 następuje znaczna koncentracja firm z danej branży. Przykładem są Legnicka i Katowicka SSE, w których występuje wysoka koncentracja firm z branży motoryzacyjnej.

Analiza efektów funkcjonowania SSE w Polsce pokazuje, że w najlepszej kondycji znajdują się przede wszystkim duże strefy: Katowicka, Tarnobrzeska i Wałbrzyska, usytuowane na południu i zachodzie Polski. Natomiast wyraźnie słabsze wyniki osiągają strefy najmniejsze: Słupska, Suwalska i Warmińsko – Mazurska. W pierwotnych założeniach SSE miały służyć przede wszystkim zmniejszaniu dysproporcji w rozwoju regionów i wspierać przede wszystkim te, które borykały się z największymi trudnościami ekonomicznymi i społecznymi, a dopiero w następnej kolejności zachęcać bezpośrednich inwestorów zagranicznych do inwestowania w Polsce. Obecnie jednak SSE stały się w głównej mierze narzędziem pomocy publicznej dla przedsiębiorstw oraz występują w charakterze bodźca mającego na celu skłonienie zagranicznych koncernów do inwestowania w naszym kraju. Inwestorzy zagraniczni sami wskazują najbardziej atrakcyjne dla siebie lokalizacje, a następnie udzielana jest im pomoc. Kapitał zagraniczny wybiera najczęściej te obszary, które są dobrze rozwinięte gospodarczo, mają rozbudowaną infrastrukturę i dysponują dużą ilością wykształconych pracowników. Nierównomierne rozmieszczanie inwestycji prowadzi do pogłębiania się dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów. Tak więc paradoksalnie do pierwotnych założeń, SSE mogą nie tylko nie zmniejszać, ale wręcz pogłębiać dysproporcje w rozwoju regionalnym.

Z analizy wynika, że SSE w Polsce nie sprawdziły się w roli skutecznego środka walki z bezrobociem. Mimo, że na terenie SSE utworzono znaczną liczbę miejsc pracy, to nie powstawały one tam, gdzie były najbardziej potrzebne, a więc w regionach najbardziej obciążonych bezrobociem. Ponadto trudno jest też powiedzieć, ile miejsc pracy zostało zlikwidowanych w wyniku upadku przedsiębiorstw krajowych, które przegrały walkę konkurencyjną z przedsiębiorstwami działającym na prefencyjnych warunkach.

Podsumowując można stwierdzić, że SSE nawet jeśli nie sprawdziły się w roli do jakiej początkowo je powołano, to należy ocenić je pozytywnie. Dzięki nim bowiem udało się nie tylko zwiększyć wolumen inwestycji zagranicznych w gospodarce, ale przede wszystkim przyciągnąć znane międzynarodowe koncerny do kraju, co stwarza z kolei szansę na następne inwestycje zagraniczne.