Zmiana kompensacyjna i ekwiwalentna.
Nadwyżka konsumenta w wielu zastosowaniach może być miarą zadowolenia konsumenta (zwłaszcza w przypadku użyteczności quasi-liniowej). Zazwyczaj błędy szacunku krzywej popytu przewyższają błędy szacunku wynikające z wykorzystania nadwyżki konsumenta. Może jednak zdarzyć się tak, że przybliżenia nie będą wystarczająco dokładne. Dlatego istnieją sposoby mierzenia zmian użyteczności bez wykorzystania nadwyżki konsumenta. Poziomy dobrobytu porównuje się wtedy za pomocą specjalnych miar zmian dochodu: wyznacza się ilość dochodu, która byłaby potrzebna, aby zrekompensować zmianę składu koszyka dóbr (nierynkowych) albo cen dóbr rynkowych, przy utrzymaniu użyteczności na niezmienionym poziomie. Wyróżniamy dwie miary zmian dobrobytu, które stosuje się w zależności od tego, co uznamy za punkt wyjściowy.
Pierwszą jest zmiana kompensacyjna (CV ) – czyli zmiana dochodu niezbędna do tego aby przesunąć konsumenta na jego początkową krzywą obojętności. Rekompensuje ona konsumentowi zmianę ceny. Zmiana kompensacyjna wskazuje ile dodatkowych pieniędzy rząd powinien dać konsumentowi, gdyby chciał dokładnie zrekompensować mu zmianę ceny. (Zmianę kompensacyjną można interpretować jako minimalną kwotę, jaką powinien otrzymać konsument gdybyśmy chcieli dokładnie zrekompensować mu wzrost cen). Dla zmiany kompensacyjnej podstawą pomiaru jest sytuacja obecna.
Drugą jest zmiana ekwiwalentna (EV)- zmiana dochodu, która jest równoważna ze zmianą ceny wyrażoną zmianą użyteczności. Czyli ile pieniędzy trzeba byłoby zabrać konsumentowi przed zmianą ceny, aby pozostawić go w położeniu równie dobrym, w jakim znalazłby się po zmianie ceny.
Dla zmiany ekwiwalentnej podstawą poziomu pomiaru jest nowy poziom użyteczności.
W ujęciu geometrycznym zmiany kompensacyjna i ekwiwalentna są dwoma różnymi sposobami wyrażania tego, „jak daleko” od siebie znajdują się obie krzywe obojętności. W każdym przypadku mierzymy odległość między dwiema krzywymi obojętności za pomocą odległości między liniami do nich stycznymi. Taka miara odległości będzie zależała od nachylenia stycznych, tzn. od cen, które wybieramy określając linię budżetu.
Wykres 8: zmiana kompensacyjna i ekwiwalentna
Ogólnie rzecz biorąc, ilość pieniędzy, jaką konsument byłby skłonny zapłacić, aby uniknąć zmiany ceny, będzie różna od ilości pieniędzy, jaka musiałaby być wypłacona konsumentowi, by zrekompensować mu zmianę ceny. Przy różnych zestawach cen pieniądz przedstawia dla konsumenta różne wartości, ponieważ mógłby za niego nabyć różne ilości konsumpcji.
W jednym przypadku jednak zmiany kompensacyjna i ekwiwalentna są takie same – mianowicie w przypadku użyteczności quasi-liniowej (rysunek). Wtedy bowiem krzywe obojętności są równoległe, a zatem odległość między nimi jest taka sama w każdym punkcie.
W praktycznych zastosowaniach przy wycenie dóbr nierynkowych zamiast wartości CV i EV stosuje się tzw. gotowość do zapłaty (ang. willingness to pay, WTP) lub gotowość do zaakceptowania rekompensaty (ang. willingness to accept, WTA). WTP stosowana jest zwykle w przypadku wyceny pozytywnych zmian dobrobytu (w stosunku do poziomu, do którego konsument „ma prawo”), WTA zaś – dla negatywnych. WTP oznacza maksymalną kwotę, jaką konsument byłby gotów zapłacić za wprowadzenie zmiany pozytywnej (dodatnia CV ) lub zaniechanie wprowadzenia zmiany negatywnej (ujemna EV ). WTA oznacza zaś minimalną kwotę, jaką konsument zgodziłby się przyjąć w zamian za
wprowadzenie negatywnej zmiany (ujemna CV ) lub zaniechanie wprowadzenia zmiany pozytywnej (dodatnia EV ).