Historia
Genezy upowszechnienia edukacji w Japonii oraz jej wysokiego poziomu można szukać w historii. Zanim pismo znakowe z Chin dotarło do Archipelagu Japońskiego, wiedza dotycząca historii i zwyczajów przekazywana była ustnie, zaś rozmaite umiejętności nabywane stopniowo poprzez codzienną wspólną pracę. Pierwsze szkoły powstały
z inicjatywy rodziny cesarskiej w VII wieku, zasięgiem obejmując przede wszystkim dwór cesarski i arystokrację. Ośrodkami nauczania były wówczas świątynie buddyjskie, a mnisi pełnili funkcję nauczycieli. Uczono kaligrafii , muzyki, poezji oraz filozofii.
Od XII wieku zaczęły powstawać szkoły dla klasy wojowników, gdyż klasa ta stała się znaczącą siłą w kraju. W XIV ieku otwierano coraz więcej „terakoya”, czyli szkół przyświątynnych dla dzieci spoza arystokracji oraz warstwy wojowników. Były one prowadzone także przez mnichów, a z czasem zostały wyłączone spod jurysdykcji świątyń.
W XVI wieku do Japonii zawitali pierwsi misjonarze chrześcijańscy, co zaowocowało założeniem przez nich wielu szkół, głównie na południowej wyspie Kiushu, gdzie nauczano religii, czytania i arytmetyki.
Okres Edo (1603 - 1868), zwłaszcza w drugiej połowie, zaowocował dynamicznym rozwojem szkolnictwa. Powstawały duże szkoły prowadzone przez administrację lokalną
dla wojowników, w których nauczano przede wszystkim japońskiej i chińskiej klasyki,
a także prywatne szkoły w miastach i wsiach dla dzieci z pozostałych warstw społecznych, gdzie uczono przede wszystkim czytania, pisania i liczenia. Szkoły wyższe objęte były jurysdykcją przez władzę centralną, sprawowaną przez ród wojowników Tokugawa. Dostęp do nauki podstawowej stał się powszechny i pod koniec okresu Edo liczny odsetek Japończyków potrafił czytać i pisać.
Na wysokim poziomie stały także nauki ścisłe, o czym świadczą „sangaku” - tabliczki wotywne wieszane w okresie Edo w świątyniach i chramach, na których umieszczano zadania matematyczne, najczęściej dotyczące zagadnień z dziedziny geometrii, głównie okręgów
i sfer. Zawierały one jedynie problem i odpowiedź, co miało zachęcać do samodzielnego poszukiwania sposobu rozwiązania. Na uwagę zasługuje fakt, że tabliczki w świątyniach umieszczali nie tylko samurajowie, najbardziej wykształcona klasa społeczna po mnichach, lecz także zwykli ludzie, np. rolnicy czy kupcy. Sangaku pokazują, że japońscy matematycy znali rozwiązania wielu problemów niejednokrotnie wcześniej, niż pojawiły się one
w Europie i dochodzili do nich odmienną drogą niż uczeni zachodni. Do dzisiaj przetrwało blisko 1000 owych tabliczek, z których wiele uznanych jest za ważne zabytki kulturalne. Najstarsze sangaku opatrzone jest datą 1683 r.
Okres Meiji (1868 - 1912) przyniósł podwaliny pod nowoczesny system edukacji. Japonia nawiązała w tym czasie kontakty międzynarodowe na niespotykaną dotąd skalę.
Między innymi w zakresie edukacji zaczerpnęła z wiedzy i doświadczeń państw europejskich i USA. Nowoczesny, ogólnokrajowy system oświaty wprowadzony został w 1872 roku, kiedy w całej Japonii powstały państwowe szkoły podstawowe i średnie. W 1886 roku wprowadzono obowiązek nauki szkolnej dla dzieci przez 3-4 lata. W 1900 roku wprowadzono powszechne obowiązkowe i bezpłatne nauczanie, przedłużone w 1908 roku do 6 lat.
Po II wojnie światowej okres nauki został przedłużony do obecnie obowiązujących 9 lat (szkoła podstawowa i gimnazjum).
Japonia –informacje ogólne
Japonia to kraj wyspiarski znajdujący się w Azji Wschodniej na Pacyfiku.
Od kontynentu oddzielona jest Morzem Japońskim. Archipelag Japoński rozciąga się
od Wysp Nansei na południu po Hokkaido na północy i składa się z ok. 4000 wysp. Cztery największe wyspy to Hokkaido (wyspa północna), Honshu (główna wyspa), Shikoku (najmniejsza wyspa) oraz Kyushu (południowa wyspa).
Obszar Japonii to 377,873 km2, co może dawać równowartość połączenia obszarów Niemiec i Szwajcarii. Ludność wynosi 127 288 tys., stolicą od 1864 roku jest Tokio, językiem urzędowym jest japoński.
W Japonii wyróżnia się trzy strefy klimatyczne: zwrotnikową na południu, podzwrotnikową w części środkowej, oraz umiarkowaną ciepłą na północy. Na wszystkie strefy ma również wpływ klimat monsunowy, którego zasięg obejmuje wyspy i kształtuje morski charakter klimatu kraju. Poza wyspami Nansei oraz południową częścią Kyushu,
w Japonii wyraźnie zaznaczają się cztery pory roku. Napływ chłodnych mas powietrza
z kontynentu azjatyckiego w zimie oraz ciepłych mas znad Pacyfiku
w lecie jest przyczyną znacznego zróżnicowania klimatu w poszczególnych częściach archipelagu.
Japonia to kraj ubogi w surowce naturalne. Z nielicznych złóż surowcowych wymienić należy złoża węgla kamiennego, miedzi, cyny, manganu, cynku, ołowiu oraz pirytu.
W północno-zachodniej części Honshu występują także nieliczne zasoby ropy naftowej, których eksploatacja pokrywa jedynie 0,3% potrzeb krajowych. W związku z tym wszystkie paliwa energetyczne oraz rudy metali (głównie żelaza i boksyty) Japonia musi sprowadzać z zagranicy. Prawie 90% produkcji przemysłowej oparte jest na surowcach importowanych.
Około 90% Japończyków praktykuje zarówno shintoizm, jak i buddyzm,
choć coraz więcej osób wyznaje światopogląd materialistyczny.
Administracja i nadzór
W Japonii Ministerstwo Edukacji, Kultury, Sportu, Nauki i Technologii określa politykę
i program nauczania, ustanawia normy krajowe, mianuje nauczycieli oraz ustanawia wysokość ich zarobków, a także tworzy organizacje nadzorcze. Ponadto, Ministerstwo przeznacza środki do prefektur i miejskich władz dla szkół. Władze lokalne są odpowiedzialne za nadzór nad szkołami, specjalne programy, budżety szkół
i pracowników zatrudniających.
Na szczeblu prefektury rada do spraw edukacji, składająca się z pięciu osób mianowanych przez namiestnika; jest ona odpowiedzialna za szereg działań, w tym mianowanie nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów, finansowanie gmin, mianowanie kuratora oświaty
na szczeblu prefektury oraz zarządzanie szkołami ponadgimnazjalnymi.
W obrębie gminy znajdują się rady edukacji wyznaczone przez burmistrza. Są one odpowiedzialne za wydawanie zaleceń odnośnie spotkań z nauczycielami do zarządów
z prefektury. Ponadto, wybierają podręczniki z listy zatwierdzonej przez Ministerstwo, kierują rozwojem zawodowym nauczycieli oraz personelu pracującego w szkołach, a także nadzorują codzienną działalność szkół podstawowych i gimnazjalnych.
Dyrektorzy szkół są ich liderami, odpowiadają za harmonogramy, zarządzanie nauczycielami oraz przejmowanie innych ról kierowniczych gdy zajdzie taka potrzeba.
Finansowanie
Szkoły publiczne finansowane są poprzez połączenie wsparcia ze strony władz krajowych, lokalnych oraz prefektury. Liceum publiczne wymagało czesnego, aczkolwiek w marcu 2010 roku rząd zniósł tę opłatę. Obecnie szkoły te otrzymują fundusze pokrywające czesne każdego ucznia, które wynosi ok. 100 dolarów miesięcznie .. Jeśli jednak środki te nie są
wystarczające, uczniowie zobligowani są do samodzielnego wyrównania różnicy. W sytuacji, gdy uczeń pochodzi z rodziny o niskich dochodach, rząd zapewnia dodatkowe dotacje
w wysokości do 200 dolarów miesięcznie.
Szkoły prywatne również otrzymują sporą część środków publicznych; rząd japoński opłaca 50% z wynagrodzeń nauczycieli tych szkół. Inne formy pomocy finansowej to dotacje kapitałowe, które owe szkoły otrzymują na realizowanie konkretnych celów, np. nowe budynki, urządzenia etc. Podczas gdy szkoły prywatne uważane są za bardziej prestiżowe, szkoły publiczne stanowią 99% szkół podstawowych oraz 94% gimnazjów. Istnieje wiele prywatnych szkół ponadgimnazjalnych, jednak stanowią one 23% szkół ponadgimnazjalnych.
Japoński rząd wydaje na swoje szkoły mniej niż wiele innych krajów OECD. Szkoły są funkcjonalne, ale nie udekorowane, natomiast większość z nich posiada bardzo nieliczną kadrę, składającą się czasem jedynie z dyrektora szkoły, zastępcy dyrektora, woźnego
i pielęgniarki. Finansuje się przede wszystkim nauczycieli i uczniów. W 2008 roku Japonia zainwestowała 4,9% swojego PKB na edukację – mniej od średniej OECD wynoszącej 5,9%. Jednak wydaje średnio aż 9,673 dolary na studenta, natomiast u OECD jest to średnio 8831 dolarów.
Reformy oświatowe końca XX wieku
Dwie tendencje zdominowały debatę krajową dotyczącą japońskiej edukacji od 1990. Trendy te symbolizowane są poprzez konflikt między tzw. „yutori kyōiku”, czyli polityki dążącej do redukcji godzin oraz zawartości podstawy programowej, szczególnie w edukacji podstawowej, a „Planem Działania na Rzecz Poprawy Zdolności Naukowych”, będącym odpowiedzią na dostrzeżenie spadku poziomu akademickiego, porównując go
do uczniów w innych krajach uprzemysłowionych.
Na obecny kształt systemu edukacji miały wpływ dwie reformy z lat 1992 i 2002. Pierwsza, zaplanowana w 1989 roku, wprowadzona została w życie na przestrzeni lat 1992 (dla podstawówek) i 1993 (dla gimnazjów). Główne założenia pierwszej reformy, to:
Cały system edukacji, na wszystkich poziomach i dla wszystkich przedmiotów, powinien wychowywać uczniów na ludzi o bogatym wnętrzu, dzielnie kroczących przez życie.
Mieć na uwadze pielęgnowanie kreatywności i kształcenie umiejętności odpowiadających aktualnym przemianom społecznym.
Przez cały czas trwania nauki należy kształcić w uczniach zarówno podstawową wiedzę na temat ich własnej narodowości, a także wspierać indywidualne inicjatywy uczniów.
Kształtować w uczniach pojęcie i szacunek dla własnej tradycji i kultury, mając jednocześnie na względzie zapoznanie młodych ludzi z kulturą i historią całego świata, by mogli godnie reprezentować swój kraj na arenie międzynarodowej.
Druga reforma zaplanowana została w roku 1998, a wprowadzona w życie w 2002 roku. Jej główne założenia to:
Wytworzyć w uczniu poczucie bycia Japończykiem i jednocześnie obywatelem świata, wykształcenie bogatego zmysłu humanitaryzmu i świadomości społecznej.
Wykształcić w uczniach umiejętność samokształcenia i samodzielnego myślenia.
Dążyć do stworzenia systemu edukacji dającego uczniom odpowiednią dozę samodzielności i czasu wolnego.
Dążyć do tego, by każda szkoła była wyjątkowa i niepowtarzalna.