Ewolucja jerów

Prawo otwartej sylaby-każda sylaba musi sie kończyc na samogłoskę.

Słaba i mocna pozycja jerów.

Jer słaby wystepował w pozycjach:
- w wygłosie wyrazów wielosylabowych np. konь,domь

- w sylabie, po której następowała sylaba z samogłoską pełną np. ovъ-ca

- w sylabie, po której nastepowała inna sylaba z jerem mocnym np. do-mъ-čЬ-kЪ

Jer mocny wystepował w sylabie, po której następowała sylaba z jerem słabym np. bъ-zь(bez)

Jery w pozycji słabej zanikają, a jery w pozycji mocnej ulegają wokalizacji. Przechodzą w samogłoskę e.

Aby zaszło wzdłużenie zastępcze muszą być zachowane następujące warunki:

Samogłoska krótka, spółgłoska dźwięczna, jer w pozycji słabej. Wzdłużeniu ulega samogłoska po zaniku jeru w pozycji słabej.

Konsekwencje wkalizacji i zaniku jerów:

-ubyły dwa fonemy

- system iloczasowy z trójstopniowego zmienił się na dwustopniowy

- oboczność e//ø

-wzdłużenie zastępcze

-pojawienie się sylab zamkniętych

Powstanie zbitek spółgłoskowych

- powstaja upodobnienia wewnatrz wyrazowe i między wyrazowe

- zwiększona częstotliwość występowania samogłoski e

- fonetyka między wyrazowa ubezdźwięczniająca lub udźwięcznijąca

- występowanie oboczności ę//ą

Nieprawidłowy rozwój jerów-występowanie „e” tam gdzie był jer w pozycji słabej.

Rozwój jerów w połączeniu z jotą

- ъ+j=y, j

-ь+j=i, j

J+ь= i, ø np jьskra↗iskra

↘skra

Przegłos IX-X w

Jeżeli głoski ĕ,e,ę,ŕ,ĺ stały po miękkej spółgłosce a przed przednio-językową twardą(t,d,s,z,n,r,ł) to ĕ przechodziło w a, e→o, ę→ą

Konsekwencją przegłosu jest oboczność e//a, e//o, samogłoski szeregu tylnego mogą występować po spółgłoskach miękkich.

Ě,które nie uległo przegłosowi przeszło w e.

Chronologia przegłosu

1. Chronologia bezwzględna

Metoda filologiczna-formy zapisaneu geografa bawarskiego i w kronice Thietmara poświadczają, że zachodził przegłos lechicki w tym czasie, a ten z kolei pozwala na wysunięcie wniosku, że przegłos zachodził w IX i X wieku.

1. Chronologia względna-ustalono, że przegłos zaszedł przed zanikiem i wokalizacją jerów ponieważ ‘e, e pochodzące ъ,ь nie uległo przegłosowi.

Metateza w nagłosie w języku polskim.

orT-roT

olT-loT

erT-reT

elT-leT

zależała od intonacji( akutowej=rosnącej lub cyrkumfleksowej=opadająca). W zależności od tego z jaką intonacją wymawiamy był wyraz metateza zachodziła.

Metateza akutowa- zachodziło wzdłużenie(o-a) i przestawki.

orT-raT

olT-laT

Intonacja cyrkumfleksowa- dochodziło tylko do przestawki.

orT-roT

olT-loT

Metateza w śródgłosie.- nie zależała od intonacji. W każdej pozycji dochodziło do przekształceń.

TorT-TroT

TerT-TreT//TrzeT

TolT-TloT

TelT-TleT

sonanty

W okresie wspólnoty bałtosłowiańskiej wytworzyła się opozycja fonologiczna:

Sonanty t’arole

Sonanty miękkie

W okresie wspólnoty prasłowiańskiej zaszły następujące zmiany:

- sonanty nosowe m,n przed spółgłoską ą

m,n przed spółgłoską ę

- sonanty nosowe m,n przed samogłoską ъm, ъn

m,n przed samogłoską ьm, ьn

r-ar np. brtь-barć

niereguralny rozwój sonantu r

r-ur

r-or

r-yr//er

rT- arT

r-ir, irz

↓ ↓

Er erz

xxx-l-łu

k,g,x-eł

t d s z n r +ł- łu

l-eł

l-oł

w+l+inna niż T-il

wpływ joty na spółgłoskę

k+j-č

g+j-ž

x+j-š Zmiekczenie welarnych przez jote dokonało się na gruncie języka prasłowiańskiego i zostało odziedziczone przez wszystkie języki słowiańskie.

S+j-sz

Z+j-ż

r+j-r’

n+j-ń

l+j-l’

Rozwój zębowych t, d przez samogłoski przednie.

W wygłosie i w śródgłosie przed samogłoską oraz przed spółgłoską inną niż r, rz,n,ń zębowe t’,d’ około XIII w przeszło w ć,dź

W śródgłosie przed tymi głoskami r,rz,n,ń zębowe t’, d’ przeszło w t,d czyli stwardniało.

Spółgłoska ć+c wymienia się na j+c np otьca-oćca-ojca

Zmiękczenie spółgłosek t,d przez jotę

t+j-c’

d+j-dź około XVI w twardnieją.

Rozwój spółgłoski miękkiej r, mogła być miękczona przez :

-samogłoski szeregu przedniego

- przez miękki sonant

- przez jotę

Spółgłoska miękka r rozwijała się dwojako:

1. W wygłosie oraz w śródgłosie przed samogłoską lub spółgłoską inna niż ł,l,s,c,n,ń około XIII w przechodzi r-r

r-r-rz-z-z

z-element szczelinowy

r-element drżący

orЪlЬ-oreł-orzeł

1. R przed l,ł,s,c,n,ń

orЬla-orla-orła

Rozwój grup spółgłoskowych

Zmiany w grupach spółgłoskowych pojawiały się na skutek:

-działania prawa otwartej sylaby

-wpływu joty

-zaniku słabych jerów

tt,dt=st

st+ przednia głoska=ść

zd+ przednia głoska=ź,¹dż

st+j=ść

zd+j=ź,dż

sk+j lub przednia językowa=ść

zg+ ź,dź

kt+samogłoska przednia=c

gt+ =c

Rozwój samogłosek nosowych

Kontrakcja zachodziła:

- w zaimkach moja,twoja,mojego,twojego

- w odmianie złożonej przymiotnika: dobra jego- dobrego, dobra jemu- dobremu

- w czasownikach:m stojać( oja-a) bojać(oja-a)

W rzeczownikach- w końcówkach deklinacyjnu=ych

Obniżanie artykulacji ą,ę. Zmian a doprowadza do zblżenia tych nosówek pod względem artykulacji. Artykulacja zbliża się do ąu.

Reguły dotyczące samogłosek nosowych:

1. Dzisiejsze ę po miękkiej i ą po miękkiej nie będą końcówką fleksyjną po spółgłosce miękkiej pochodzi z dawnej nosówki przedniej ę.

2. Dzisiejsze ę lub ąpo spółgłosce twardej pochodzi z dawnej nosówki tylnej ą.

3. Dzisiejsze ę zarówno po spółgłosce twardej jak i miękkiej pochodzi z dawnej nosówki krótkiej.

4. Dzisiejsze ą zarówno po spółgłosce twardej jak i miękkiej pochodzi z dawnej nosówki długiej.

IV palatalizacja-polskie miękczenie welarnych k,g. Spółgłoski welarne k,g pierwotnie mogły występować tylko przed samogłoskami tylnymi. Połączenie ich z samogłoską przednią i jotą powodowało palatalizację. W języku polskim po wokalizacji jerów oraz po kontrakcji k.g mogły wystepować przed samogłoską przednią e która pochodziła: z wokalizacji jeru mocnego, ze ściągnięcia dwóch samogłosek podzielonych jotą . Do XV wieku połączenia ke, ge bądx ky,gy przeszły odpowiednio w kie,gie,ki,gi.Zmiękczenie to nosi nazwę IV palatalizacji polskiej tylnojęzykowej k,g.

---