Ewolucja jerów
Prawo otwartej sylaby-każda sylaba musi sie kończyc na samogłoskę.
Słaba i mocna pozycja jerów.
Jer słaby wystepował w pozycjach:
- w wygłosie wyrazów wielosylabowych np. konь,domь
- w sylabie, po której następowała sylaba z samogłoską pełną np. ovъ-ca
- w sylabie, po której nastepowała inna sylaba z jerem mocnym np. do-mъ-čЬ-kЪ
Jer mocny wystepował w sylabie, po której następowała sylaba z jerem słabym np. bъ-zь(bez)
Jery w pozycji słabej zanikają, a jery w pozycji mocnej ulegają wokalizacji. Przechodzą w samogłoskę e.
Aby zaszło wzdłużenie zastępcze muszą być zachowane następujące warunki:
Samogłoska krótka, spółgłoska dźwięczna, jer w pozycji słabej. Wzdłużeniu ulega samogłoska po zaniku jeru w pozycji słabej.
Konsekwencje wkalizacji i zaniku jerów:
-ubyły dwa fonemy
- system iloczasowy z trójstopniowego zmienił się na dwustopniowy
- oboczność e//ø
-wzdłużenie zastępcze
-pojawienie się sylab zamkniętych
Powstanie zbitek spółgłoskowych
- powstaja upodobnienia wewnatrz wyrazowe i między wyrazowe
- zwiększona częstotliwość występowania samogłoski e
- fonetyka między wyrazowa ubezdźwięczniająca lub udźwięcznijąca
- występowanie oboczności ę//ą
Nieprawidłowy rozwój jerów-występowanie „e” tam gdzie był jer w pozycji słabej.
Rozwój jerów w połączeniu z jotą
- ъ+j=y, j
-ь+j=i, j
J+ь= i, ø np jьskra↗iskra
↘skra
Przegłos IX-X w
Jeżeli głoski ĕ,e,ę,ŕ,ĺ stały po miękkej spółgłosce a przed przednio-językową twardą(t,d,s,z,n,r,ł) to ĕ przechodziło w a, e→o, ę→ą
Konsekwencją przegłosu jest oboczność e//a, e//o, samogłoski szeregu tylnego mogą występować po spółgłoskach miękkich.
Ě,które nie uległo przegłosowi przeszło w e.
Chronologia przegłosu
Chronologia bezwzględna
Metoda filologiczna-formy zapisaneu geografa bawarskiego i w kronice Thietmara poświadczają, że zachodził przegłos lechicki w tym czasie, a ten z kolei pozwala na wysunięcie wniosku, że przegłos zachodził w IX i X wieku.
Chronologia względna-ustalono, że przegłos zaszedł przed zanikiem i wokalizacją jerów ponieważ ‘e, e pochodzące ъ,ь nie uległo przegłosowi.
Metateza w nagłosie w języku polskim.
orT-roT
olT-loT
erT-reT
elT-leT
zależała od intonacji( akutowej=rosnącej lub cyrkumfleksowej=opadająca). W zależności od tego z jaką intonacją wymawiamy był wyraz metateza zachodziła.
Metateza akutowa- zachodziło wzdłużenie(o-a) i przestawki.
orT-raT
olT-laT
Intonacja cyrkumfleksowa- dochodziło tylko do przestawki.
orT-roT
olT-loT
Metateza w śródgłosie.- nie zależała od intonacji. W każdej pozycji dochodziło do przekształceń.
TorT-TroT
TerT-TreT//TrzeT
TolT-TloT
TelT-TleT
sonanty
W okresie wspólnoty bałtosłowiańskiej wytworzyła się opozycja fonologiczna:
Sonanty t’arole
Sonanty miękkie
W okresie wspólnoty prasłowiańskiej zaszły następujące zmiany:
- sonanty nosowe m,n przed spółgłoską ą
m,n przed spółgłoską ę
- sonanty nosowe m,n przed samogłoską ъm, ъn
m,n przed samogłoską ьm, ьn
r-ar np. brtь-barć
niereguralny rozwój sonantu r
r-ur
r-or
r-yr//er
rT- arT
r-ir, irz
↓ ↓
Er erz
xxx-l-łu
k,g,x-eł
t d s z n r +ł- łu
l-eł
l-oł
w+l+inna niż T-il
wpływ joty na spółgłoskę
k+j-č
g+j-ž
x+j-š Zmiekczenie welarnych przez jote dokonało się na gruncie języka prasłowiańskiego i zostało odziedziczone przez wszystkie języki słowiańskie.
S+j-sz
Z+j-ż
r+j-r’
n+j-ń
l+j-l’
Rozwój zębowych t, d przez samogłoski przednie.
W wygłosie i w śródgłosie przed samogłoską oraz przed spółgłoską inną niż r, rz,n,ń zębowe t’,d’ około XIII w przeszło w ć,dź
W śródgłosie przed tymi głoskami r,rz,n,ń zębowe t’, d’ przeszło w t,d czyli stwardniało.
Spółgłoska ć+c wymienia się na j+c np otьca-oćca-ojca
Zmiękczenie spółgłosek t,d przez jotę
t+j-c’
d+j-dź około XVI w twardnieją.
Rozwój spółgłoski miękkiej r, mogła być miękczona przez :
-samogłoski szeregu przedniego
- przez miękki sonant
- przez jotę
Spółgłoska miękka r rozwijała się dwojako:
W wygłosie oraz w śródgłosie przed samogłoską lub spółgłoską inna niż ł,l,s,c,n,ń około XIII w przechodzi r-r
r-r-rz-z-z
z-element szczelinowy
r-element drżący
orЪlЬ-oreł-orzeł
R przed l,ł,s,c,n,ń
orЬla-orla-orła
Rozwój grup spółgłoskowych
Zmiany w grupach spółgłoskowych pojawiały się na skutek:
-działania prawa otwartej sylaby
-wpływu joty
-zaniku słabych jerów
tt,dt=st
st+ przednia głoska=ść
zd+ przednia głoska=ź,1dż
st+j=ść
zd+j=ź,dż
sk+j lub przednia językowa=ść
zg+ ź,dź
kt+samogłoska przednia=c
gt+ =c
Rozwój samogłosek nosowych
Kontrakcja zachodziła:
- w zaimkach moja,twoja,mojego,twojego
- w odmianie złożonej przymiotnika: dobra jego- dobrego, dobra jemu- dobremu
- w czasownikach:m stojać( oja-a) bojać(oja-a)
W rzeczownikach- w końcówkach deklinacyjnu=ych
Obniżanie artykulacji ą,ę. Zmian a doprowadza do zblżenia tych nosówek pod względem artykulacji. Artykulacja zbliża się do ąu.
Reguły dotyczące samogłosek nosowych:
Dzisiejsze ę po miękkiej i ą po miękkiej nie będą końcówką fleksyjną po spółgłosce miękkiej pochodzi z dawnej nosówki przedniej ę.
Dzisiejsze ę lub ąpo spółgłosce twardej pochodzi z dawnej nosówki tylnej ą.
Dzisiejsze ę zarówno po spółgłosce twardej jak i miękkiej pochodzi z dawnej nosówki krótkiej.
Dzisiejsze ą zarówno po spółgłosce twardej jak i miękkiej pochodzi z dawnej nosówki długiej.
IV palatalizacja-polskie miękczenie welarnych k,g. Spółgłoski welarne k,g pierwotnie mogły występować tylko przed samogłoskami tylnymi. Połączenie ich z samogłoską przednią i jotą powodowało palatalizację. W języku polskim po wokalizacji jerów oraz po kontrakcji k.g mogły wystepować przed samogłoską przednią e która pochodziła: z wokalizacji jeru mocnego, ze ściągnięcia dwóch samogłosek podzielonych jotą . Do XV wieku połączenia ke, ge bądx ky,gy przeszły odpowiednio w kie,gie,ki,gi.Zmiękczenie to nosi nazwę IV palatalizacji polskiej tylnojęzykowej k,g.