Systemy teoretyczne

socjologii

naturalistycznej –

pozytywizm,

ewolucjonizm,

marksizm, socjologizm

Pozytywizm

Pozytywizm jako styl

myślenia

• 1) antykrytycyzm – pozytywny to przeciwstawienie temu co

negatywne, urojone, chwiejne, mgliste i destrukcyjne, p.

sprzeciwiał się filozofii mogącej prowadzić do zastoju oraz do

dezorganizacji społecznej.

• 2) krytyka metafizyki i fenomenalizm – nauka zajmuje się

zjawiskami a nie iluzoryczną filozofią i ideami, przeciwko

religii oraz natura to empiryczne dane i nie metafizyczna

substancja;

• 3) naturalizm, przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa –

• 4) fakty społeczne jako rzeczy – rozdział między przedmiotem

a podmiotem, świat społeczny to zespół zjawisk niezależny

od obserwatora i oglądany przez niego z zewnątrz.

• 5) antynormatywizm – odejście od wartości, ale wprowadzono

wartości utajone

• 6) nauka jako podstawa inżynierii społecznej – praktyczna

orientacja.

AUGUST COMTE (1798 -

1857)

Kurs filozofii pozytywnej

1830 - 1842

Rozprawy o duchu filozofii

pozytywnej 1844

Statyka i dynamika

społeczna

• Statyka społeczna – metodyczne badanie

porządku społecznego (związki między
częściami, czy czynnikami kształtującymi
społeczny consensus). – rodzina, własność,
podział pracy, państwa, język, religia.

• Dynamika społeczna – rozwój społeczny ma

charakter prawidłowy, prawo trzech stadiów:
teologiczne, metafizyczne i naukowe,
przemiany świadomości są skorelowane z
przemianami we wszystkich dziedzinach życia
społecznego.

Marksizm

KAROL MARKS (1818 - 1883)

• Rękopisy ekonomiczno – filozoficzne

1844

• Ideologia niemiecka 1846 (wspólnie z

F. Engelsem)

• Kapitał - 1848

Materializm historyczny –

formację społeczeństwa

określa jego struktura

gospodarcza i struktura

niegospodarcza – baza i

nadbudowa.

Teoria formacji społeczno –

ekonomicznej, teoria zmiany społecznej –

społeczeństwo jest całością, badacz ma do

czynienia nie ze społeczeństwem ogólnym,

ale z wieloma społeczeństwami, podstawa

każdego społeczeństwa jest sposób

produkcji (baza)

cechą teorii jest determinizm.

Formacje (aspekt typologiczny i

historyczny): anarchizm, azjatyckie formy

społeczne; antyczne formy, feudalne,

nowocześnie mieszczańska formacja

ekonomiczna; formacja komunistyczna

Analiza społeczeństwa:

• Społeczeństwo kapitalistyczne
• Klasy i warstwy społeczne
• Państwo
• Ideologia

Społeczeństwo

kapitalistyczne

• kapitalistyczna działalność obejmuje kapitał

(wartość jaką można zainwestować);

kapitalizm powstał przed industrializacją

dzięki akumulacji kapitału w wieku XVII i

XVIII;

• stosunki klasowe są konfliktowe;
• stratyfikacja społeczne według środków

produkcji - posiadacze i nieposiadacze

środków produkcji.

• kapitalizm jako system ekonomiczny jest

odpowiedzialny za powstanie stratyfikacji.

Państwo

• walka klas jest walka polityczną,
• definicja państwa jako przemocy i

uciskania,

• klasowy charakter władzy,
• państwo jako zjawisko historyczne

Ideologia i świadomość

społeczne

• Świadomość społeczna – byt określa

świadomość; fałszywa świadomość – jest
to niezdolność do rozpoznawania przez
ludzi swego miejsca w procesie dziejowym
- fałszywa świadomość epoki, każda
następna epoka demaskuje fałszywą
świadomość poprzedniej

• Ideologia jako element fałszywej

świadomości – błędne ujęcie miejsca i roli
w idei

Metoda marksowska – historyzm –

człowiek jako całokształt

stosunków społecznych,

rozpatrywanie zjawisk jako część

szerszej całości; działalność

poznawcza to działalność

historyczna, podmiot poznający

jest zakorzeniony w historii

Ewolucjonizm

Ewolucjonizm był orientacją

naturalistyczną (w sensie ontologicznym i

metodologicznym, co oznacza tezę o

jedności świata i rządzących nim praw oraz

tezę o badaniu zjawisk przy pomocy metod

nauk przyrodoznawstwa) oraz

antyhistoryczny (rezygnowali poznania

procesów w ich konkretności, szukając

jednego procesu wzorcowego, kontynuowali

oni tradycję oświeceniowej historii

filozoficznej, szukali praw ewolucji jako

procesu powszechnego).

Założenia ewolucjonizmu

• 1) jedność świata;

• 2) prawidłowość;

• 3) genetyzm (wyjaśnić zjawisko to wskazać jego genezę);

• 4) jednolitość natury ludzkiej;

• 5) zmienność;

• 6) globalny charakter zmiany;

• 7) zmiana jako postęp (etnocentryzm, rozwój rodziny,

systemu ekonomicznego, wiedzy, religii);

• 8) nierównomierność postępu;

• 9) ciągłość i stopniowość postępu (postęp nie ma

charakteru gwałtownego i istnieję stopnie pośrednie);

• 10) stosowanie metody porównawczej – skoro zjawiska

rządzą sie niezmiennymi prawami, można ze zjawisk

znanych wnioskować o zjawiskach nieznanych

Źródła:

• Karol Darwin (1809-1882)
• O powstawaniu gatunków droga

doboru naturalnego 1859,

• O pochodzeniu człowieka 1871.

Ewolucyjna koncepcja

społeczeństwa –

HERBERT SPENCER

(1820 - 1903)

Zasady Socjologii 1876 –

1896

Społeczeństwo jako organizm – założenia dla

instytucji 1) rola funkcji, jakie pełnią w

społeczeństwie instytucje; 2) rola genezy i

przemian, jakim ulegały instytucje; 3) instytucje są

ze sobą powiązane, tworząc jeden system

społeczny, istnieje consensus; 4) każda instytucja

wypełnia funkcje. Założenia te skupiają się w

koncepcji społeczeństwa jako organizmu.

Analogia między społeczeństwami i organizmami:

wzrost masy, różnicowanie się części i ich

komplikowanie się; ma miejsce różnicowanie się

funkcji; części są od siebie wzajemnie zależne.

Różnice: społeczeństwo nie ma określonego

kształtu, rozproszone jest w przestrzeni, ruchliwość.

Instytucje społeczne –

rodzina, obrzędowe ,

związane z obyczajami

(regulacja stosunków

międzyludzkich), polityczne,

kościelne, zawodowe i

przemysłowe

Dwa rodzaje organizacji społecznej: przemysłowej i

wojskowej, mechaniczny przymus i organiczny

wzrost społeczeństw

ośrodek militarny – wojownicy i pracownicy,

jeden ośrodek kierowniczy, każdy członek

społeczeństwa ma wyznaczona pozycję społeczną,

struktura społeczna jest sztywna i oporna na

zmianę,

społeczeństwa industrialne – rezultat ewolucji,

decentralizacja umożliwiająca samoregulacją

procesów społecznych, ochrona interesów

jednostki, różnorodność przekonań i opinii,

Lewis Morgan

• Dzikość – zbieranie owoców i

orzechów; łapanie ryb i ogień; łuk i
strzała

• Barbarzyństwo – wyroby z gliny;

oswojenie zwierząt; narzędzia
żelazne;

• Cywilizacja – alfabet fonetyczny i

pismo.

Socjologizm - Emile

Durkheim

Czym są fakty społeczne

• Fakty społeczne – zewnętrzne i

przymusowe

• Materialne i niematerialne

(moralność, świadomość zbiorowa,
wyobrażenia zbiorowe, prądy
społeczne)

Świadomość zbiorowa – to zespół wierzeń i uczuć

wspólny kategoriom przeciętnych członków danego

społeczeństwa, tworzy określony system, który żyje

własnym życiem. W społeczeństwie o solidarności

mechanicznej świadomość zbiorowa obejmuje

wszystkich ludzi, którzy w nią wierzą.

Wyobrażenia zbiorowe – to stany lub podłoża

świadomości zbiorowej, to normy i wartości

poszczególnych zbiorowości, jak rodzina, grupa

zawodowa, państwo, instytucje oświatowe

„O podziale pracy społecznej” -

1893

• Solidarność mechaniczna i

solidarność organiczna

• Dwa typy więzi społecznej

„Zasady metody

socjologicznej” - 1895

• socjologia to nauka o instytucjach, a instytucja to

wierzenia i sposoby postępowania ustanowione
przez zbiorowość.

• faktem społecznym jest wszelki sposób

postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do
wywierania na jednostkę zewnętrznego
przymusu; albo inaczej, taki, który jest w danym
społeczeństwie powszechny, mający jednak
własną egzystencję, niezależną od jego
jednostkowych manifestacji.

„Samobójstwo” – 1897

• Wykazał, że samobójstwo – akt

indywidualny, jest uwarunkowany
społecznie, fakty społeczne mogą
być badane jako zjawiska zewnętrzne
w stosunku do jednostek

• Samobójstwo egoistyczne,

altruistyczne i anomijne