Jak zostać dobrym akwarystą

Piotr Powązka, Aleksandra Kwaśniak
fot. Jacek Jabłoński

Planujemy zakup akwarium i jego miejsce w domu

Człowiek od tysięcy lat kształtuje środowisko swojego życia. Zamienia lasy w pola uprawne, buduje miasta, wydziera ziemi jej bogactwa naturalne. Coraz więcej czasu spędza w biurach, fabrykach i szkołach. Zamknięty w czterech ścianach i otoczony wytworami techniki. A przecież człowiek to część środowiska naturalnego dlatego wciąż odczuwamy ogromne pragnienie kontaktu z przyrodą. Otaczamy się pięknymi roślinami. W naszych domach mieszkają przeróżne zwierzęta: koty, psy, ptaki, chomiki coraz częściej gady i płazy. Poznajemy ich potrzeby, uczymy się je rozumieć w zamian za opiekę i delikatność zyskujemy przyjaźń.

Szczególną formą obcowania z przyrodą jest akwarium - fragment wodnego środowiska, które można stworzyć w domu, sali szkolnej lub biurze. Ryby, płazy czy też bezkręgowce takie jak ślimaki albo raki, co prawda nie dają się głaskać i przytulać, ale obserwacja ich życia i opieka nad nimi może przynieść akwaryście wiele satysfakcji oraz poszerzyć jego wiedzę z zakresu biologii, chemii, fizyki a nawet elektrotechniki.

Jeżeli używamy zwykłej szafki z płyty meblowej, to warto zapewnić dodatkowe wzmocnienie w jej środku w postaci podpórki.

Zanim wybierzesz się do sklepu zoologicznego w celu zakupy wymarzonych ryb i roślin wodnych usiądź wygodnie w domu i zastanów się, jakiego akwarium potrzebujesz, gdzie i na czym możesz go postawić. Weź pod uwagę, że do utrzymania ryb przy życiu będziesz potrzebował kilku urządzeń technicznych, co wiąże się z pewnymi kosztami. Następnie wybierz się do kilku dobrych sklepów zoologicznych, pytaj o wszystko sprzedawców, oglądaj akwaria i wyposażenie techniczne, ale nie kupuj od razu. Szukaj informacji w czasopismach poświęconych zwierzętom, specjalistycznych książkach i w Internecie. Im większą wiedzę posiądziesz tym mniej popełnisz błędów, których skutkiem często jest śmierć twoich małych i delikatnych "rybich pupili".

Najwygodniejszym i zarazem najtańszym rozwiązaniem są akwaria prostokątne. Na zdjęciu akwarium przygotowane do zalania, obok plastikowa pokrywa i filtr kubełkowy.

Podstawową rzeczą, którą należy rozważyć to miejsce, w którym stanie akwarium. O lokalizacji powinna zadecydować nie tylko estetyka, ale również wymagania życiowe ryb i roślin oraz względy praktyczne i bezpieczeństwo. Pamiętaj, że funkcjonującego już akwarium nie da się przenieść w inne miejsce bez uprzedniego wypompowania wody. Poniżej znajdziesz praktyczne wskazówki, które pomogą Ci w wyborze odpowiedniego miejsca.

Unikaj miejsc zbyt blisko drzwi i miejsc gdzie występuje duże natężenie ruchu. Kiepskim rozwiązaniem będzie ustawienie akwarium np. w przedpokoju, gdyż gwałtowne ruchy wchodzących i wychodzących z mieszkania osób są stresujące dla wielu gatunków ryb. Ponadto akwarium będzie bardziej narażone na uderzenie przypadkowym przedmiotem. Zbyt bliskie sąsiedztwo drzwi również może być przyczyną wypadku np. stłuczenie szyby klamką. Ustawienie akwarium w takich niebezpiecznych miejscach naraża Cię nie tylko na straty finansowe, kłopoty z zalanym mieszkaniem, ale również na śmierć podopiecznych.

Unikaj miejsc oświetlonych przez większość dnia promieniami słońca. Wiele gatunków ryb lubi jak przez 2-3 godziny, zwłaszcza rano, akwarium jest oświetlane przez słońce, które powoduje, że łuski ryb lśnią wszystkimi kolorami tęczy, a samczyki wykonują swoje tańce przed zauroczonymi samiczkami. Jednak akwarium ustawione w miejscu gdzie słońce dociera przez większą część dnia np. parapet okienny - to przede wszystkim kłopoty dla akwarysty. Problemem w takim miejscu będzie silny rozwój glonów - zwykle trudnych do zlikwidowania. Słońce będzie powodowało również duże zmiany temperatury w ciągu dnia, a w upalne dni rybom będzie po prostu za gorąco. Poza tym nie będziemy mogli otworzyć i umyć okna bez przenoszenia akwarium. Dla początkującego akwarysty najlepsze będzie miejsce, do którego nie docierają bezpośrednie promienie słoneczne. Dlaczego? Ponieważ głównym problemem w pierwszym akwarium są glony i to one najczęściej zniechęcają do tego hobby, a słońce sprzyja ich rozwojowi.

Dobrze zastanów się nad wysokością szafki. Najlepsza wysokość to taka, która zapewni bezproblemowe podziwianie podwodnego świata, (jeśli usiądziesz np. na kanapie to akwarium powinno znajdować się na linii twojego wzroku). Należy wziąć pod uwagę dostęp do akwarium podczas czynności pielęgnacyjnych. Jeśli górna krawędź akwarium będzie za wysoko, wówczas pojawi się problem np. z wyjmowaniem kamieni z dna, czyszczeniem szyb itp. Stosowanie w takich sytuacjach stołka może skończyć się upadkiem lub też przewróceniem akwarium w momencie utraty równowagi. Jednocześnie zbiornik nie może być zbyt nisko, gdyż przy pracach porządkowych nabawimy się bólu pleców, również obserwacja życia w akwarium będzie utrudniona. Górna krawędź akwarium stojącego na stelażu lub szafce powinna sięgać do wysokości połowy klatki piersiowej.

W przypadku dużych zbiorników najlepszym rozwiązaniem będzie zrobienie wytrzymałego, stalowego stelaża lub wzmocnionej szafki. Podkładki ze styropianu ochronią dno akwarium przed pęknięciem.

Zamawiając zbiornik w sklepie na określony wymiar lub kupując gotowy, przyjrzyj się dokładnie jego wykonaniu. Zwróć szczególną uwagę na spoiwa łączące poszczególne szyby.

Jeżeli chcesz umieścić akwarium we wnęce zaplanuj wystarczającą ilość przestrzeni nad zbiornikiem tak, aby móc spokojnie operować ręką podczas sprzątania w akwarium, wyławiania ryb, wyjmowania lub wkładania dekoracji. Będziesz potrzebować ok. 25 - 30 cm wolnego miejsca nad akwarium.

Ustalając miejsce dla swojego akwarium pamiętaj o dostępie do wody i prądu. Odległość od źródła wody w mieszkaniu znajdującym się w bloku ma drugorzędne znaczenie ze względu na małe odległości. Problem pojawia się, gdy mieszkamy w domku jednorodzinnym i przychodzi dzień częściowej podmiany wody. Okazuje się wtedy, że jeśli kuchnia lub łazienka jest na parterze, a akwarium na poddaszu, po drodze zostawiamy kałuże wody, a długa droga jaką trzeba pokonać z ciężkimi wiadrami wody na dłuższą metę może okazać się bardzo męcząca i zniechęcić do opieki nad akwarium.

Wybierałeś już miejsce dla swojego akwarium, teraz musisz zastanowić się na czym je postawić. Szafka lub stelaż, na który się zdecydujesz musi być wytrzymały i stabilny - odporny na zginanie i deformację. Wbrew pozorom niewielki, bo 50 litrowy zbiornik razem z wodą, podłożem i filtrem waży ok. 70 kg. Używając zwykłej szafki np. fragmentu meblościanki, zapewnij dodatkowe wzmocnienie w jej środku w postaci podpórki. Nigdy nie próbuj ustawić akwarium na szafce z kółkami. W przypadku dużych zbiorników najlepszym rozwiązaniem będzie zrobienie wytrzymałego stalowego stelaża lub wzmocnionej szafki wraz z miejscem na pokarmy, przewody gumowe oraz inne drobne akcesoria, których z czasem będzie coraz więcej. Nigdy nie ustawiaj akwarium bezpośrednio na szafce. Jako miękkiej podkładki możesz użyć płyty styropianowej, korkowej, wykładziny lub podobnej elastycznej. Taka podkładka zmniejsza ryzyko pęknięcia dna akwarium.

Podczas rozważań na temat gdzie i na czym postawić akwarium, automatycznie pojawia się pytanie jak duże akwarium kupić, jakiego kształtu powinno być i na co zwrócić uwagę przy jego kupnie

Dla początkujących sugerujemy zbiornik nie mniejszy niż 50 - 70 litrów. Mniejsze akwarium nie jest wskazane, gdyż wkrótce nie pomieści tych wszystkich pięknych ryb, które będziesz chciał kupić. Sam zobaczysz, że jak złapiesz akwarystycznego bakcyla to jedno akwarium wkrótce Ci nie wystarczy. Jeżeli możesz to kup akwarium 100 lub 200 litrowe, co prawda to znacznie większy koszt jednak Twoi podopieczni z całą pewnością to docenią. Będziesz mógł również zakupić ryby, które osiągają większe rozmiary. W żadnym wypadku nie decyduj się na szklaną kulę! Po pierwsze, dlatego że jej pojemność jest bardzo mała, najczęściej nieprzekraczająca 10 litrów. Trudno w kuli zainstalować grzałkę, filtr i oświetlenie. Nie ma miejsca na urządzenie przytulnych schronień, w których spłoszona ryba mogłaby się ukryć. Mała objętość sprzyja szybkiemu brudzeniu się wody, przez co skazujemy siebie a przede wszystkim ryby na ciągłe kłopoty. W kuli nigdy nie ustali się tzw. równowaga biologiczna, dzięki której ryby i rośliny dobrze się czują i są zdrowe. Dla popularnej złotej rybki kula to stanowczo za małe mieszkanie.

Do akwarium o standardowych wymiarach łatwo dokupić odpowiednią szafkę i pokrywę.

Bardzo ważną kwestią jest odpowiedź na pytanie: Ile ryb można wpuścić do akwarium? Generalna zasada głosi, aby na 1 cm długości ryby, przypadał 1 litr wody. Jeżeli więc już wiesz, jakie ryby chcesz hodować rozważ również ich wymagania, co do wielkości zbiornika, aby nie kupić zbyt małego. Pamiętaj ryby agresywne, które wyznaczają i bronią swoich rewirów wymagają więcej miejsca niż spokojne ryby stadne.

Kupić gotowe akwarium czy zamówić na wymiar? Jeśli chcesz postawić akwarium na stelażu bądź przystosowanej do tego celu szafce, lepiej wybierz akwarium o wymiarach standardowych, czyli takich, jakie dostępne są bezpośrednio w sklepach. Dzięki temu nie będziesz miał problemu z kupnem szafki i pokrywy. Nie zawsze jednak miejsce, jakim dysponujemy daje możliwość kupna standardowego akwarium. Zamówienie zbiornika na wymiar w przypadku decyzji o wstawieniu akwarium do wnęki np. meblościanki jest oczywiste. W tym przypadku rozwiązaniem jest przykrycie akwarium szybami lub wykonanie pokrywy samodzielnie.

Kształt akwarium również może okazać się trudnym wyborem. W handlu dostępne są różne wymiary jak i kształty zbiorników. Począwszy od najprostszych prostopadłościanów przez trójkątne tzw. narożne, a na ośmiokątnych skończywszy. Bardzo popularne są akwaria panoramiczne z wypukłą przednią szybą, która niestety zniekształca obraz podwodnego krajobrazu, stwarza też problemy przy czyszczeniu z osadzających się na niej glonów. Najwygodniejszym i zarazem najtańszym rozwiązaniem są akwaria prostokątne. Dużo łatwiej jest dobrać do niech pokrywę, a nawet zrobienie jej na zamówienie kosztuje mniej niż specjalnych pokryw profilowanych.

Materiał, z którego zrobiony jest zbiornik to najczęściej odpowiedniej grubości szkło sklejone specjalnym silikonem akwarystycznym. W sprzedaży spotyka się także akwaria z tworzywa sztucznego, które co prawda są bardziej odporne na uderzenia i pęknięcia, lecz z drugiej strony bardziej narażone na porysowanie. Sugerujemy, zatem wybór akwariów szklanych. Zamawiając zbiornik w sklepie na określony wymiar lub kupując gotowy, przyjrzyj się dokładnie jego wykonaniu. Zwróć szczególną uwagę na spoiwa łączące poszczególne szyby. Muszą być gładko położone i nie zbyt grube. Przyjrzyj się czy nie ma w nich pęcherzyków powietrza, gdyż grozi to rozszczelnieniem. Obejrzyj dokładnie szyby czy nie ma na nich zarysowań - z czasem takie rysy mogą, (ale nie muszą) stać się przyczyną pęknięcia akwarium.

Jaką pokrywę wybrać? Kupić czy zrobić samemu? Na rynku dostępnych jest wiele modeli począwszy od najpopularniejszych plastikowych poprzez aluminiowe, szklane i drewniane. Gotowa pokrywa jest często droższa od samego akwarium. Można jednak wykonać ją samodzielnie. Pomocny może być tato, wujek lub starszy kolega znający się na instalacji elektrycznej i majsterkowaniu. Decydując się na gotową pokrywę zwróć uwagę czy ma ona odpowiednio ukształtowane miejsca na kable zasilające filtry i grzałki w prąd, a także w przypadku filtrów zewnętrznych miejsce na rury zasysające i doprowadzające wodę do akwarium. Gdy chcesz zastosować filtr przelewowy tzw. kaskadowy, zwróć uwagę czy jest możliwość jego instalacji. Jeśli nie (a tak jest najczęściej) to będziesz musiał wyciąć taki otwór. W przypadku pokryw robionych na zamówienie zapytaj o liczbę świetlówek, które można w niej zainstalować. Zwyczajowo pokrywy standardowe dla zbiornika 50 litrowego mają miejsce tylko dla jednej świetlówki, co może się okazać niewystarczające, gdy będziesz chciał stworzyć podwodny ogród. Do świetlówek wrócimy jeszcze w jednym z kolejnych artykułów. Jeżeli zdecydujesz się na wykonanie pokrywy to najlepiej wykorzystać tzw. spienione PCV lub drewno. Ten ostatni materiał wymaga jednak zabezpieczenia przed wilgocią. Przy zakładaniu instalacji elektrycznej pamiętaj o jej zabezpieczeniu przed kontaktem z wodą. W sprzedaży są specjalne oprawki bryzgoszczelne do świetlówek. Zadbaj także o otwór, przez który będziesz karmił ryby. Jeśli zaprojektowane otwory nie będą odpowiednio duże musisz liczyć się z koniecznością zdejmowania pokrywy podczas prowadzenia prac pielęgnacyjnych w akwarium. W przypadku pokryw standardowych to dość powszechny problem.

Wata perlanowa - popularny wkład do filtrów kaskadowych i zewnętrznych

Torf, specjalny wkład do filtrów, lekko zakwaszajšcy wodę i nadajšcy jej bršzowe zabarwienie.

Zamknięty wycinek środowiska jakim jest akwarium nie może funkcjonować bez odpowiedniego wyposażenia technicznego. Zacznijmy od serca akwarium - filtra. Do akwarium o objętości 50 - 70 litrów w zupełności wystarczy dobry filtr wewnętrzny wyposażony w specjalną gąbkę, która pełni funkcję filtra biologicznego i mechanicznego. W filtrze biologicznym rozwijają się bardzo pożyteczne bakterie, które oczyszczają wodę z niebezpiecznych dla ryb związków azotu (azotynów i jonów amonowych). Pamiętaj, że te bakterie do życia potrzebują tlenu, dlatego niedopuszczalne jest wyłączanie filtra na noc. Tak długi brak tlenu w filtrze spowoduje nie tylko śmierć pożytecznych bakterii ale też powstanie wielu bardzo toksycznych dla ryb związków, które po ponownym uruchomienie filtra dostaną się do akwarium i zatrują ryby. Filtr mechaniczny oczyszcza wodę akwarium z drobnej zawiesiny, która się w niej unosi oraz odchodów ryb i nie zjedzonego pokarmu. W przypadku niewielkiego akwarium filtr wewnętrzny pełnił funkcję zarówno filtra biologicznego jak i mechanicznego. Dlatego należy płukać gąbkę możliwie jak najrzadziej i tylko w wodzie pobranej wcześniej z akwarium lub w ostateczności pod chłodną wodą bieżącą. Takie postępowanie wynika z faktu, że filtr zamieszkują wcześniej wspomniane bakterie, które łatwo zabić gorącą i chlorowaną wodą. Rozwój tych bakterii na gąbce filtra trwa ok. 3-4 tygodni. Dlatego w celu utrzymania równowagi biologicznej w akwarium należy dbać aby bakterie w filtrze miały jak najlepsze warunki życia i chronić je podczas okresowego czyszczenia filtra. Bez nich w wodzie wzrasta stężenie toksycznych dla ryb związków azotu (amoniaku i azotynów).

Filtr wewnętrzny z gąbką jako materiałem filtracyjnym

Innym ciekawym typem filtra jest filtr kaskadowy (przelewowy). Zapewnia dobrą filtrację, a przy tym jego czyszczenie nie wymaga zanurzania rąk w akwarium. Umożliwia też wykorzystanie szerszej gamy materiałów filtracyjnych niż większość filtrów wewnętrznych. Materiałem filtracyjnym może być gąbka, wata perlanowa, wkłady ceramiczne lub w specjalnych przypadkach torf lub węgiel aktywny. Dużą zaletą tych filtrów jest bardzo cicha praca. Natomiast pewną niedogodnością jest konieczność wycięcia otworu w gotowej pokrywie, mimo to polecamy go do niewielkich zbiorników lub jako drugi filtr do większych akwariów. W przypadku podjęcia decyzji o zakupie dużego zbiornika (np. 200 litrowego) najlepszym rozwiązaniem będzie zastosowanie filtra zewnętrznego (kubełkowego), aczkolwiek w przypadku dobrych markowych filtrów jest to rozwiązanie bardzo kosztowne. Na filtrze nie warto jednak oszczędzać, ponieważ jest to newralgiczny punkt akwarium. Jego awaria, a tym samym brak filtracji w wielu przypadkach oznaczać może śmierć podopiecznych. Przy wyborze filtra należy zwrócić uwagę na wielkość przepływu wody i objętość akwarium do jakiego dany model jest zalecany. Wybierz filtr przeznaczony do większego akwarium niż posiadasz, nie obawiaj się silnego prądu wody, gdyż większość modeli ma możliwość regulacji jej przepływu.

filtr zewnętrzny - kubełkowy

W większych akwariach najlepiej stosować dwa filtry wewnętrzny, który będzie pracował jako filtr mechaniczny i filtr kubełkowy lub kaskadowy, który będzie pełnił funkcę filtra biologicznego. Wtedy filtr wewnętrzny możesz czyścić raz w tygodniu (jeżeli jest to konieczne) podczas podmiany wody bez obaw o zakłócenie równowagi w akwarium. Bakterie bezpiecznie żyją w filtrze zewnętrznym, który należy płukać raz na kilka miesięcy.

Wybór grzałki również może nastręczać początkującemu akwaryście sporo problemów. Najkorzystniej ze względów praktycznych wypadają grzałki z termostatem. Tu również proponujemy by wydać nieco więcej na markowe produkty, gdyż awaria termostatu może spowodować przegrzanie wody ze szkodą dla ryb. Dobrym rozwiązaniem jest także kupno grzałki i osobno termostatu. Wielu akwarystów uważa taki układ za mniej awaryjny. Pozostaje jeszcze kwestia wyboru mocy grzałki. Moc grzałki powinna mieć w przybliżeniu wartość zbliżoną do pojemność zbiornika lub nieco większą. Zależy to w dużej mierze od temperatury pomieszczenia, w którym stoi akwarium. Dla zbiornika 50 litrowego wystarczająca będzie grzałka z termostatem o mocy 50 lub 75 W. Przy pomocy Tabeli 1 możesz łatwo dobrać moc grzałki dla swojego akwarium. Pamiętaj, że najczęściej grzałki ulegają uszkodzeniu podczas spuszczania wody z akwarium, kiedy wystają ponad poziom wody i nadal są włączone do prądu.

Powietrze do akwarium może doprowadzać napowietrzasz, popularny brzęczyk. Jednak nie jest to konieczne, ponieważ wiele filtrów wewnętrznych i kubełkowych posiada integralny system napowietrzania. Brzęczyk może jednak pełnić rolę zabezpieczenia na wypadek awarii filtra. Z brzęczykiem za pomocą wężyka połączony jest tzw. kamień napowietrzający jego kształt i wielkość są bardzo różne. To dzięki niemu tłoczone powietrze rozdrabniane jest na pęcherzyki. Im drobniejsze tym lepsze jest natlenienie wody.

Nieodzownym wyposażeniem akwarium jest również oświetlenie, ale temu zagadnieniu poświęcimy osobny artykuł. Z drobniejszych rzeczy, które z pewnością przydadzą się w utrzymaniu akwarium to termometr, siatka i wąż do spuszczania i nalewania wody oraz odmulacz. Jeżeli będziesz miał więcej akwariów każde z nich powinno mieć przypisaną siatkę i wąż, w ten sposób zmniejsza się ryzyko przeniesienia ewentualnej choroby z jednego akwarium do drugiego.

Dodatkiem może nie tyle obowiązkowym, co ze względów estetycznych pożądanym, jest tło. Najprostszym sposobem jest przyklejenie do tylnej szyby gotowego tła imitującego biotop, co jednak nie nadaje akwarium naturalnego wyglądu. Nieco lepszym wyjściem jest przyklejenie do tylnej szyby samoprzylepnej foli PCV w kolorze czarnym lub niebieskim. Ciekawy efekt wizualny stwarza tło zewnętrzne wykonane ze styropianu. Fakturę przypominającą skały można mu nadać posługując się opalarką lub po prostu zapalniczką (Ostrożnie!). Następnie styropian należy pomalować, najlepiej na ciemny kolor. Dla majsterkowiczów z artystyczną smykałką ciekawym rozwiązaniem będzie tło w postaci skrzynki w którą wkleja się kawałki drewna, wysuszonego torfu, kamyki itp. Razem daje to bardzo realistyczny efekt. Musimy w tym przypadku pamiętać, aby pozostawić właściwą ilość miejsca za akwarium. Producenci sprzętu akwarystycznego mają w swojej ofercie także gotowe wewnętrzne tła strukturalne o wymiarach odpowiednich dla akwariów standardowych. Tło nadaje akwarium bardziej naturalny wygląd, przesłania zwykle kable widoczne za tylną szybą lub wzorzystą tapetę. Ryby czują się lepiej mając "za plecami" ciemne bezpieczne miejsce, gdzie mogą się schronić gdy jakiś gwałtowny ruch je spłoszy.

Bajecznie kolorowy podwodny świat, który można stworzyć w swoim domu, biurze lub szkole.

Oświetlenie akwarium

Maciek Grzywaczewski
fot. Maciek Grzywaczewski, Jacek Jabłoński

Oświetlenie akwarium, zwłaszcza przez początkujących akwarystów często jest postrzegane jako sprawa mniej istotna. Jest to jednak ważny element wyposażenia technicznego akwarium, wart przed zakupem wcześniejszego zaplanowania i przemyślenia.

Stosowanie sztucznych źródeł światła przy oświetlaniu akwariów ma dwa główne zadania. Pierwsze można nazwać "estetycznym" - odpowiednio oświetlony zbiornik będzie stanowił ozdobę pomieszczenia w którym się znajduje, jednocześnie pozwoli na obserwacje żyjących w nim organizmów w określonych przez nas godzinach. Trafny dobór systemu oświetlenia, barwy i intensywności światła podkreśli ubarwienie zwierząt i roślin, pozwoli również nadać akwarium określony charakter, zbliżony do naturalnego środowiska. Drugie zadanie jest dużo ważniejsze - światło jest bardzo istotnym czynnikiem biologicznym warunkującym udaną hodowlę roślin i wielu gatunków zwierząt. Należy jednak pamiętać że w przypadku niektórych gatunków zbyt intensywne oświetlenie powodować będzie nadmierną płochliwość (dotyczy to zazwyczaj gatunków aktywnych nocą lub żyjących w naturze w słabo prześwietlonych wodach). Mocne światło może być również powodem intensywnego wzrostu niepożądanych glonów, zwłaszcza w przerybionych zbiornikach, słabo porośniętych roślinami.

Aby dobrać optymalny sposób oświetlenia akwarium warto wziąć pod uwagę opisane poniżej parametry.

Intensywność oświetlenia można przedstawić przy pomocy jednostek takich jak lux czy lumen. Istnieją też specjalne wzory do obliczania ilości światła dla poszczególnych akwariów. Najczęściej jednak akwaryści stosują uproszczony przelicznik - moc oświetlenia w Watach na litr pojemności akwarium (W/l). Przelicznik ten dotyczy lamp o wysokiej wydajności takich jak świetlówki i lampy wysokoprężne, dla których wydaje się on być całkowicie wystarczający. Oczywiście intensywność światła powinna być dostosowana do obsady zbiornika, i tak dla akwariów standartowych głównie z obsadą ryb i mało wymagających roślin wystarczy zastosować lampy o mocy 0,1 - 0,5 W\l. Takie też oświetlenie fabrycznie montuje w pokrywach większość producentów, pozwala ono estetycznie oświetlić zbiornik nie powodując zbyt intensywnego wzrostu niepożądanych glonów. Akwaria roślinne czy też morskie zbiorniki rafowe wymagają znacznie intensywniejszego oświetlenia o wartości 0,5 - 1 W\l., a w niektórych przypadkach powyżej 1W\l. Tak intensywne oświetlenie pozwala na hodowlę bardziej wymagających, światłolubnych gatunków roślin i koralowców. Jednocześnie wymusza na akwaryście spełnienie innych wysokich wymogów - w przypadku roślin dostarczenie niezbędnych składników odżywczych czyli odpowiednie nawożenie, dozowanie CO2, w wypadku morskich bezkręgowców zapewnienie idealnych parametrów wody bogatej w mikroelementy. W przeciwnym razie silne światło może sprawiać wiele kłopotów z glonami lub zmieniać niekorzystnie parametry wody

Przy wyborze mocy oświetlenia pamiętać należy również że woda zatrzymuje światło w dużo większym stopniu niż powietrze, wynika z tego że im wyższe akwarium tym mniej światła dociera do dna zbiornika, na straty światła będą również miały wpływ - klarowność wody, jej zabarwienie, czystość szyb nakrywowych itp.

Jakość światła. Naturalne światło słoneczne składa się z promieniowania o różnej długości fal, czyli ze światła różnej barwy. Widoczne dla nas światło białe składa się z promieniowania czerwonego (o największej długości fali 650-760 nm), pomarańczowego (595-650 nm), żółtego (575-595 nm), zielonego (490-575 nm), niebieskiego (425-490 nm) i fioletowego (400-425 nm). Różne typy źródeł światła w mniejszym lub większym stopniu mogą uwypuklać poszczególne zakresy promieniowania, często jest to przedstawiane na opakowaniach lamp w postaci wykresu, co jest pomocne w wyborze interesujących nas produktów. W zależności od składu emitowanego przez lampy światła różna będzie jego barwa, najczęściej jest ona opisywana w postaci "temperatury barwy" wyrażonej w stopniach Kelvina (porównanie do koloru rozgrzanego metalu w różnych temperaturach w stopniach K). Ten parametr również będzie pomocny w wyborze odpowiedniego źródła światła. Niska temperatura barwy (2 000 - 4 000 K) to światło żółte, "ciepłe". Wraz z wzrostem temperatury będzie bardziej białe (5 000 - 8 000 K), następnie lekko niebieskie (> 10 000 K) i "zimno" niebiesko-fioletowe (> 20 000 K).

Większość roślin wyższych jak też glonów w największym stopniu wykorzystuje w procesie fotosyntezy światło w zakresie jasno-czerwonym i pomarańczowym (600 - 680 nm) a następnie fioletowym i niebieskim (380-480 nm), takie też światło w większości powinny emitować lampy zastosowane do oświetlenia akwarium roślinnego. Woda pochłania poszczególne zakresy promieniowania z różną intensywnością, i tak najszybciej zatrzymywane jest światło o najdłuższej fali czyli czerwone, najgłębiej natomiast dociera światło niebieskie i fioletowe. Do wykorzystywania takiego niebiesko - fioletowego światła w największym stopniu przystosowane są jednokomórkowe glony żyjące w ciałach głębiej występujących koralowców, jak również większość ozdobnych alg morskich.

W akwarystyce morskiej sprawdzać się będą świetlówki o podkreślonym niebieskim widmie.

Czas oświetlania. W strefie tropikalnej dzień przez cały rok trawa w przybliżeniu ok. 12 godzin. Po odliczeniu czasu świtu i zmierzchu, należy przyjąć czas oświetlania akwarium z roślinami i zwierzętami tej strefy na ok. 10 godz.. W przypadku typowych zbiorników roślinnych czas ten można wydłużyć do 12 - 14 godz., niektóre gatunki roślin w zależności od czasu oświetlania mogą przybierać różne formy o zmiennym kształcie i barwie. Oczywiście stosując sztuczne oświetlenie możemy ustalić czas oświetlania akwarium na okres najbardziej nam odpowiadający, niezależnie od naturalnych cyklów dnia i nocy. Aby zapewnić stałe warunki świetlne, a wiele światłolubnych gatunków tego wymaga, można wykorzystać programatory czasowe dostępne w każdym sklepie z artykułami elektrycznymi. Stosując kilka programatorów lub urządzenie sterujące większą ilością lamp możemy symulować naturalne oświetlenie - włączając i wyłączając poszczególne lampy w odstępach czasu, oddajemy okresy świtu i zmierzchu w naturze. Ma to szczególne znaczenie przy hodowli gatunków wrażliwych, reagujących silnym stresem na nagłe włączenie światła.

Znając już podstawowe cechy oświetlenia przyjrzyjmy się różnym typom źródeł światła pod kątem ich przydatności w akwarystyce.

Żarówki wolframowe właściwie od dłuższego czasu nie stosowane w oświetlaniu akwariów, emitują światło pozbawione niebieskiej części widma, wydzielają duże ilości ciepła i pobierają dużo energii. Z powodu dużych kosztów eksploatacji i małej przydatności światła dla organizmów żywych typowe "żarówki" wydają się dla naszych celów bezużyteczne.

Żarnik jest źródłem światła w lampie HQI, drogiego, ale jak dotąd najlepszego oświetlenia dla akwarystyki.

W niektórych przypadkach można natomiast rozważyć zastosowanie popularnych "halogenków", ich silnie skupione punktowo światło może być użyte jako światło dodatkowe w większych zbiornikach, oświetlając wybrane elementy dekoracji Doskonale symuluje wiązki światła słonecznego przedostające się przez korony leśnych drzew w naturze. Dzięki małym rozmiarom można je również wykorzystać w bardzo niewielkich akwariach.

Lampy jarzeniowe czyli popularne "świetlówki", najbardziej popularne i uniwersalne źródło światła stosowane w akwarystyce. Produkowane dzisiaj jarzeniówki dają możliwość doboru światła w bardzo dużej palecie barw i różnym składzie widma, możemy wykorzystać świetlówki oferowane specjalnie dla potrzeb akwarystki, jak też stosowane w oświetlaniu wnętrz. Jest to bardzo ekonomiczne, dające silne jednak rozproszone światło. Trudno opisać wszystkie rodzaje świetlówek, najkorzystniej jest stosować kilka ich typów o różnej temperaturze barwy i składzie światła. Daje to możliwość oddania pełnego składu światła słonecznego z podkreśleniem korzystnych dla roślin pasm widma. Można połączyć ze sobą np. emitującą duży zakres światła niebieskiego lampę typu "aquarelle" z dającą czerwone światło "florą" i pełnozakresową (oddającą w największym stopniu światło słoneczne) typu TLD. W akwarystyce morskiej sprawdzać się będą świetlówki o podkreślonym niebieskim widmie takie jak aquarelle i aktyniczne TL 03 i TL 05.

Świetlówki najczęściej montuje się w pokrywach zbiorników lub podwiesza w obudowach nad akwarium. Standartowe, oferowane na rynku pokrywy posiadają najczęściej jedną lub dwie świetlówki o długości, a co za tym idzie i mocy dostosowanej do długości akwarium, jest to niestety w wielu przypadkach zdecydowanie niewystarczająca ilość światła. Rozwiązaniem jest kupienie pokrywy "na zmówienie", przerobienie standartowej pokrywy lub wykonanie jej od początku samodzielnie.

Początkujący akwarysta powinien rozpocząć swoją przygodę z rybami i roślinami wodnymi, od gatunków mniej wymagających, dla których oświetlenie w standardowej pokrywie będzie wystarczające.

Do oświetlania akwariów co raz częściej stosowane są też nowocześniejsze lampy jarzeniowe typu T5 jak też produkowane na potrzeby akwarystów świetlówki kompaktowe (standartowe świetlówki kompaktowe ze względu na niską temperaturę barwy i niską jakość światła są mało przydatne), charakteryzują się większą wydajnością, pozbawione są męczącego wzrok migotania, oraz większym zakresem mocy (do 80 W i więcej). Niestety cena opraw jak i samych źródeł światła jest również wyższa.

Lampy wysokoprężne starszego typu czyli lampy sodowe i rtęciowe stosowano dawniej były do oświetlania głównie dużych zbiorników wystawowych. Ich bardzo ubogie widmo promieniowania, nienaturalne zielono-niebieskie lub pomarańczowe światło w niewielkiej skali nadawało się do zastosowania w akwarystyce. Przełomem było natomiast wejście na rynek nowoczesnych wysokoprężnych lamp metalohalogenkowych (HQI). Źródłem światła w tych lampach jest wyładowanie w mieszaninie par rtęci i jodków metali lub tzw. metali ziem rzadkich nazywanych halogenkami, dzięki temu ich światło jest bardzo zbliżone do naturalnego światła słonecznego. Oprócz bardzo dobrej jakości światła w całym zakresie promieniowania widzialnego są one również bardzo wydajne i trwałe (6 000 - 20 000 godz.), emitując intensywne, skupione światło. Technologicznie tego typu oświetlenie daje też możliwość komponowania światła o różnej temperaturze barwy, w akwarystyce słodkowodnej najczęściej stosuje się lampy 5000 - 6500K (naturalne białe światło), w akwarystyce morskiej 1000K (światło biało-niebieskie, odwzorowujące skład światła na głębokości ok. 5 m w wodzie morskiej) lub 20000K (światło niebieskie, oddające światło na większych głębokościach w morzach). Biorąc pod uwagę powyższe cechy, oświetlenie HQI jest dziś najdoskonalszym sposobem oświetlania akwariów, a utrzymanie niektórych gatunków zwłaszcza bezkręgowców morskich przez dłuższy okres bez tego typu oświetlenia jest wręcz niemożliwe. Lampy wysokoprężne wymagają jednak skomplikowanych układów zapłonowych jak również specjalnych opraw, co powoduje że są one stosunkowo drogie (w pewnym stopniu rekompensują to niższe koszty eksploatacji), rozwiązaniem może być zakup tańszych opraw przemysłowych lub wykonanie własnoręcznie oprawy.

Akwarystyczne oprawy HQI


Przemysłowe oprawy HQI zastosowane do oświetlenia akwarium

Przy montażu jak również eksploatacji tego typu oświetlenia trzeba również pamiętać o kilku ograniczeniach - lampy jak również układy zapłonowe emitują dosyć duże ilości ciepła, minimalna odległości lamp od powierzchni wody powinna wynosić 20 - 30 cm, w związku z tym najczęściej nie stosuje się tu tradycyjnych pokryw a tzw. akwaria otwarte (z odkrytą powierzchnią wody), niesie to problemy z dość szybkim parowaniem wody w zbiorniku. W lampach HQI nie jest również możliwy tzw. gorący zapłon, czyli po wyłączeniu lampy musi minąć kilkanaście minut przed ponownym włączeniem. Należy o tym pamiętać gdyż próba odpalenia gorącej lampy może się skończyć awarią układu zapłonowego.

Podsumowując, początkujący akwarysta powinien rozpocząć swoją przygodę z rybami i roślinami wodnymi od gatunków mniej wymagających, dla których oświetlenie zainstalowane w standardowej pokrywie będzie wystarczające. W celu zapewnienia roślinom lepszego wzrostu, a rybom piękniejszych kolorów może sięgnąć po świetlówki dedykowane specjalnie dla celów akwarystycznych. Warto również pamiętać, że świetlówki powinny być wymieniane średnio co pół roku na nowe. Gdyż w miarę użytkowania spada jakość emitowanego przez nie światła.

Aby tworzyć w akwarium tzw. trawniczki z niskich roślin trzeba zainwestować w dobrej jakości świetlówki przeznaczone do uprawy roślin lub lampy HQI.

Aranżacja akwarium

Aleksandra Kwaśniak
fot. Jacek Jabłoński

Akwarium w mieszkaniu, biurze czy szkolnej sali to nie tylko wspaniała dekoracja, to również szklany dom dla ryb, który należy odpowiednio umeblować. Jest kilka miejsc, z których można pozyskać dekoracje do akwarium. Najłatwiej jest wybrać się do sklepu zoologicznego, gdzie znajdziesz ogromny wybór żwirków i piasków, ciekawe kamienie, egzotyczne korzenie, sztuczne skałki, groty a nawet wymyślne kamionkowe zamki itp. nienaturalne ozdoby. Niektóre egzotyczne dekoracje takie jak bambus i orzech kokosowy można kupić w sklepie spożywczym lub ogrodniczym. Można też wybrać się na wycieczkę i samodzielnie poszukać ciekawych dekoracji np. liści dębu, szyszek olchy i oczywiście najróżniejszych kamieni i korzeni.

Elementy dekoracyjne sprawiają, że akwarium posiada wyjątkowy i niepowtarzalny urok. Dekoracje spełniają także kilka innych bardzo ważnych dla ryb funkcji. Drogi czytelniku pamiętaj, że ryby odczuwają ból i strach. Wiele czynników zewnętrznych powoduje, że są zestresowane, co objawia się nienaturalnym kolorem skóry, która staje się blada lub ciemna. Wystraszone, niepewne ryby poruszają się chaotycznie po akwarium lub jeżeli tylko mogą zaszywają się pomiędzy umieszczonymi w akwarium dekoracjami. Długotrwały stres czyni ryby bardziej podatnymi na choroby, dlatego za wszelką cenę należy go unikać. W związku z tym wszystko, co włożysz do akwarium powinno służyć przede wszystkim stworzeniu bezpiecznego domu dla ryb, a dopiero w drugim rzędzie jego dekoracji.

Ten mały ślimak to tzw. świderek. Żeruje w podłożu, przegrzebuje je w poszukiwaniu pokarmu, dzięki czemu podłoże zostaje dotlenione.

Elementami dekoracyjnymi w akwarium, a jednocześnie dającymi rybom poczucie bezpieczeństwa są: tło, podłoże, skały, korzenie, skorupy orzecha kokosowego, bambus, odpowiednio przygotowane liście dębu, szyszki olchy i oczywiście piękne, żywe rośliny wodne. W dobrze urządzonym akwarium znajdą się kryjówki dla słabszych egzemplarzy, dla samiczek nękanych przez natarczywe zaloty samców, miejsca dogodne do odbycia tarła i dające szansę przeżycia narybkowi.

O różnych rodzajach tła mogłeś przeczytać w jednym z poprzednich numerów Planety Zwierząt. Tutaj tylko podkreślę, że jego obecność jest nieodzowna. Zasłania kable, które z pewnością znajdą się za tylną szybą akwarium, ścianę, której kolor lub wzór niekoniecznie musi pasować do wystroju akwarium. Tło daje również rybom poczucie bezpieczeństwa. Ciemna ściana za ich "plecami" imituje głębie otwartej wody, gdzie mogą uciec w razie niebezpieczeństwa - przynajmniej tak im się wydaje w akwarium.

Kirysek trójpręgi, tak jak inni przedstawiciele tego rodzaju, ma bardzo delikatne wąsiki, które łatwo mogą być uszkodzone przez ostre krawędzie podłoża.

Drugim istotnym elementem dekoracyjnym jest podłoże. Przy jego wyborze trzeba wziąć pod uwagę trzy aspekty:

Kolor - najlepiej żeby był ciemniejszy, wtedy barwy ryb są intensywniejsze i bardziej kontrastowe, w przeciwnym razie przy jasnym podłożu wiele gatunków będzie prezentowało niewyraźne, rozmyte kolory. Są oczywiście wyjątki. Z pewnością będąc w dobrym sklepie akwarystycznym widziałeś akwaria z niesamowicie kolorowymi pyszczakami z jezior afrykańskich, w których umieszczono jasny piasek. W ofercie znajduje się wiele żwirków, sztucznie barwionych o nienaturalnych kolorach: zielone, czerwone itp. Umieszczenie ich w akwarium to kwestia gustu. Natomiast decydując się na takie podłoże trzeba mieć pewność, że substancje użyte do barwienia nie są szkodliwe dla ryb. Dostępne są również drobne żwirki, których barwy są jak najbardziej naturalne, a które uzyskano przez pokruszenie różnych skał np. bazaltu (czarny), serpentynitu (zielony) itp

Granulacja - najlepszy do akwarium ogólnego jest żwirek o średnicy ziaren 0,3 - 0,5 mm, umożliwi zdrowy rozwój roślin, właściwą cyrkulację w podłożu wody bogatej w tlen, co zapobiegnie niebezpiecznym procesom rozkładu beztlenowego, czyli prościej mówiąc gniciu podłoża. Zaokrąglone kamyczki wchodzące w skład takiego żwirku będą bezpieczne dla ryb dennych, które lubią w nim poszukiwać pokarmu np. kiryski czy takich, które się w nim zakopują np. długonos ciernisty. Hodując ryby denne należy unikać podłoża o ostrych krawędziach, które może ranić skórę lub delikatne wąsiki ryb. Każda taka ranka to otwarta droga dla bakterii i innych organizmów chorobotwórczych. Piasek może być bardzo dekoracyjnym podłożem ale z jego użyciem wiążą się pewne problemy. Jest to podłoże nie dobre dla roślin gdyż, drobne ziarenka utrudniają cyrkulację wody w podłożu, a tym samym ograniczają dopływ tlenu. Może więc dochodzić do procesów gnicia i wydzielania trujących dla ryb substancji. Piasek można zastosować w przypadku zbiorników gdzie nie planujemy uprawy roślin (przynajmniej bezpośrednio w podłożu), a więc warstwa użytego piasku może być cieniutka 2-3 cm. Naszym sojusznikiem w takim przypadku będą też ślimaki tzw. świderki, które żyją w podłożu żywiąc się resztkami organicznymi, ciągle je mieszają a przez to natleniają. W ciągu dnia zwykle ich nie widać, na szyby wychodzą dopiero po zgaszeniu światła.

Oddziaływanie na parametry chemiczne wody - podłoże użyte w akwarium powinno być neutralne czyli nie może wpływać w żaden sposób na właściwości chemiczne wody. Są jednak od tej reguły wyjątki. W akwariach, które zamieszkają ryby lubiące twardą wodę można użyć żwirków lub piasków, które powstały ze skał wapiennych lub tzw. żwirek koralowy. Takich podłoży natomiast trzeba unikać w pozostałych wypadkach. Jak sprawdzić z jakim podłożem mamy do czynienia? Jeżeli piasek, żwirek lub skałka zawiera w swoim składzie substancje, które będą podnosić twardość wody po polaniu jej octem lub preparatem akwarystycznym do zakwaszania wody zaobserwujesz burzenie (pienienie) się jego powierzchni.

Jak grube powinno być podłoże? - Jeżeli w planach masz uprawę roślin, które mają stanowić ważny element dekoracyjny, warstwa podłoża w akwarium powinna wynosić minimum 5-6 cm w przedniej części akwarium. Z tyłu gdzie sadzi się gatunki roślin osiągające znaczne rozmiary, jego grubość musi być większa. W akwariach gdzie nie będzie roślin warstwa podłoża może wynosić 2-3 cm. Możesz również zdecydować się na posadzenie roślin w plastikowych doniczkach. Jest to szczególnie wskazane gdy twoi przyszli podopieczni to pielęgnice lubiące kopać w podłożu i kształtować wystrój akwarium według własnego uznania. Doniczki sprawdzają się również w akwariach gdzie jako podłoże będzie zastosowany piasek, który jak już pisałam nie sprzyja dobremu wzrostowi roślin. Do doniczek można nasypać żwirku, posadzić rośliny a następnie zamaskować doniczki skałkami lub korzeniami. Daje to też później możliwość wprowadzania pewnych zmian w aranżacji zbiornika bez konieczności przesadzania roślin.

Ważnym elementem dekoracyjnym w wielu akwariach są kamienie. Przy ich wyborze pamiętaj, że ładniej i bardziej naturalnie prezentują się duże kamienie niż małe. Najlepiej zdecydować się na jeden ich rodzaj, a więc nie mieszać różnych kolorów i kształtów np. otoczaki z łupkami. Takie akwarium będzie wyglądało bardziej naturalnie. Podobnie jak w przypadku podłoża należy zwrócić uwagę czy kamienie nie oddziałują na parametry chemiczne wody.

Ciemny fillitowy łupek to świetny materiał do tworzenia w akwarium tła lub grot.

Niezwykłego uroku zbiornikom dodają umieszczone w nich korzenie. Najbezpieczniej zaopatrzyć się w nie w sklepie zoologicznym. Można oczywiście spróbować znaleźć coś odpowiedniego na wycieczce ale korzeń absolutnie nie może być świeży, najlepiej aby pochodził ze strumienia, zbiornika wodnego lub torfowiska. Należy unikać korzeni z drzew iglastych. Gdy już znajdziesz spełniający te warunki korzeń to następnym krokiem jest jego odpowiednie przygotowanie. Należy go oczyścić, wygotować w wodzie z solą a potem przez pewien czas moczyć w regularnie wymieniając wodę na świeżą. Nigdy jednak nie będziesz miał gwarancji, że po włożeniu do akwarium twój korzeń nie zacznie gnić. Jeżeli tak się stanie proces możesz powtórzyć, jeżeli jednak to nie pomorze wysusz go i postaw jako dekorację na półce. Również korzenie nabyte w sklepie warto wygotować w wodzie z solą, a następnie moczyć przez pewien czas. W ten sposób po włożeniu do akwarium będą w mniejszym stopniu barwiły wodę na brązowo. Korzenie są piękną dekoracją, świetnym miejscem schronienia dla ryb, źródłem celulozy dla wielu tzw. glnojadów, mogą stanowić podłoże do którego przytwierdza się rośliny np. mikrozorium, mech itp. Należy jednak pamiętać, że wpływają na parametry chemiczne wody. Zawarte w drewnie kwasy humusowe i garbniki nadają wodzie charakterystyczny złocisto-brązowy kolor oraz lekko ją zakwaszają i obniżają jej twardość. W związku z tym unikamy stosowania ich w akwariach gdzie będą mieszkały ryby lubiące twardą wodę i odczyn zasadowy (pH większe niż 7). We wszystkich pozostałych przypadkach jest to bardzo pożądana dekoracja. Od czasu do czasu w sklepach zoologicznych pojawiają się "drewniane rurki". Kawałki drewna w kształcie walca z wydrążonym środkiem, które są doskonałym schronieniem dla bocji, sumów i glonojadów. Te ostatnie również wybierają je na miejsce tarła.

Korzeń to bardzo atrakcyjna i lubiana przez akwarystów dekoracja.

Bardzo podobne do korzeni, aczkolwiek słabsze, właściwości mają skorupy orzecha kokosowego. Taką ozdobę można przygotować samodzielnie. Po wypiciu smakowitego mleczka kokosowego należy rozciąć kokos i usunąć miąższ, a następnie wygotować w wodzie z dodatkiem soli. Po takim zabiegu przez pewien czas kokos moczymy regularnie wymieniając wodę na świeżą. Skorupa orzecha kokosowego to świetne schronienie dla ryb oraz miejsce tarła.

Bardzo atrakcyjną i egzotyczną ozdobą jest bambus. Można go zakupić w sklepie ogrodniczym, często w różnych grubościach. Nie jest to zbyt trwała ozdoba akwarium i również wymaga specjalnego przygotowania oraz umocowania w podłożu ze względu na zdolność do pływania.

Dla tych akwarystów, którzy pragną nadać swojemu akwarium niepowtarzalny wygląd i zadziwić swoich gości polecam liście dębu i szyszki olchy. Te ozdoby nie nadają się do wszystkich akwariów ze względu na oddziaływanie na parametry chemiczne wody. Liście i szyszki zawierają garbniki i kwasy humusowe, które jak już wspominałam zakwaszają lekko wodę i obniżają jej twardość. W związku z tym, że bardzo silenie barwią wodę należy je przed włożeniem do akwarium wygotować. Najlepiej kilkakrotnie zmieniając wodę. Podczas gotowania liści dębu należy liczyć się z bardzo nieprzyjemnym zapachem. Po takiej obróbce umieszczamy liście i szyszki na dnie akwarium. Gotowanie odbierze im również zdolność do pływania i jeżeli ruch wody w akwarium jest słaby będą spokojnie leżały na dnie. Jest to świetny dodatek do zbiorników z rybami kąsaczowatymi np. neony, z południowo amerykańskimi pielęgniczkami np. pielęgniczka kakadu, a także z paletkami i skalarami. Po pewnym czasie liście i szyszki zaczną się rozkładać, wtedy najlepiej je wyjąć i zastąpić nowymi. Pamiętaj aby takie dekoracje zbierać w miejscach oddalonych od dróg i uciążliwych zakładów produkcyjnych.

Bardzo ekskluzywną i dosyć drogą ozdobą jest skrzemieniałe drewno. Powstało na skutek zastąpienia tkanek drewna przez kwarc. Niezwykła struktura tej dekoracji zwróci uwagę nie jednej oglądającej akwarium osoby. Zaletą skrzemieniałego drewna jest jego neutralność w stosunku do parametrów wody.

Na zakończenie jeszcze kilka słów o bardzo ważnym elemencie dekoracyjnym jakim są rośliny. Gdyby postawić obok siebie dwa akwaria, jedno obsadzone roślinami z kilkoma popularnymi rybkami i drugie z bardzo ciekawymi rybami, ale żyjącymi wśród skał i tak też byłoby urządzone akwarium: tylko skały, piasek i ryby, z pewnością większym zainteresowaniem cieszyłoby się to pierwsze. Rośliny sprawiają, że akwarium hipnotyzuje, urzeka swoim wyglądem i wciąga w bajeczny podwodny świat. Dla wielu gatunków ryb rośliny to doskonałe miejsce schronienia, tarła i szansa na przeżycie narybku. Ryby często wyszukują duże liście, do których przyklejają ikrę, albo wpływają w największy gąszcz i tam samiczka składa swoje drogocenne jajeczka, czasem przykleja je do listków albo korzeni roślin pływających. Bojowniki, prętniki, guraminy i wiele innych ryb labiryntowych buduje pieniste gniazda, w które często są wkomponowane drobne pływające rośliny np. wgłębka wodna, rzęsa itp. W gąszczu roślin pływających duże szanse na przeżycie i znalezienie pokarmu ma narybek, w tej funkcji dobrze sprawdza się również mech jawajski.

Rośliny pełnią jeszcze dwie ważne role w akwarium. Pochłaniają związki azotowe, których w akwarium ciągle przybywa na skutek wydalania ryb, a które w nadmiarze są dla nich szkodliwe oraz produkują życiodajny tlen. Więcej o roślinach i ich uprawie przeczysz w kolejnych numerach Planety Zwierząt.

Akwarium z kolorowymi pyszczakami. Jako podłoże zastosowano piasek.

Składniki pokarmowe w akwarium

Aleksandra Kwaśniak

W okresie użytkowania akwarium zachodzi w nim kumulacja materii organicznej. Dostarczamy ją codziennie w postaci pokarmu dla naszych podopiecznych, a także wpływamy na jej produkcję przez rośliny, którym dostarczamy związki mineralne w nawozach oraz częściowo w podmienianej wodzie.

Gdy przestrzegamy zasad prawidłowego karmienia ryb i stosujemy paszę w ilościach odpowiednich do obsady, większość pokarmu zostanie zjedzona a zawarte w nim substancje posłużą do budowy nowych komórek. To czego ryby i inne zwierzęta nie strawią zostanie wydalone w postaci odchodów. Odchody, nie zjedzony pokarm i fragmenty roślin wodnych stanowią pożywkę dla bakterii. To głównie bakterie są odpowiedzialne za uwalnianie z resztek organicznych takich składników jak: fosforany (PO₄^3-), jony amonowe (NH₄⁺), potas (K), sód (Na), siarczany (SO₄^2-), chlorki (Cl^-), dwutlenek węgla (CO₂) itp. Proces rozkładu materii organicznej pod wpływem bakterii nazywamy mineralizacją. Niezbędnym elementem tego procesu jest tlen.

Uproszczony obraz procesów zachodzących w akwarium

Ilość zużywanego w procesie mineralizacji tlenu może być znaczna, co szczególnie dotkliwie mogą odczuć właściciele zaniedbanych lub przerybionych zbiorników w trakcie awarii filtrów lub wyłączenia dopływu prądu. Wówczas w krótkim czasie stężenie tlenu rozpuszczonego w wodzie spada do poziomu niewystarczającego do życia ryb. Jest to wynikiem pobierania dużej jego części przez bakterie do rozkładu (mineralizacji) substancji organicznej, której w takich akwariach jest dużo. Procesom mineralizacji towarzyszy również obniżenie odczynu wody.

W podłożu zwłaszcza o małej granulacji mogą wykształcić się strefy rozkładu beztlenowego gdzie z braku tlenu nie będzie zachodziła pełna mineralizacja materii organicznej co może spowodować powstawanie miedzy innymi siarkowodoru a także wielu substancji organicznych o nieprzyjemnym zapachu. Na piasku widoczne są ciemne plamy świadczące o zachodzących procesach gnilnych. Takiej sytuacji przeciwdziałają np. świderki (ślimaki z rodzaju Melanoides) a także ryby grzebiące w podłożu, które skutecznie przewietrzają dno akwarium. Możemy również sami od czasu do czasu przegrzebywać podłoże ręką.

W akwariach gdzie stosuje się grubszą warstwę podłoża ze względu na uprawę roślin, powstawanie stref beztlenowych nie musi być zjawiskiem niekorzystnym. W głębszej beztlenowej strefie podłoża wiele substancji ulega redukcji. Niektóre z nich są rozpuszczalne w wodzie, a tym samym dostępne dla roślin, tylko w tej postaci np. Fe²⁺. W warunkach tlenowych żelazo trójwartościowe (Fe³⁺) jest nierozpuszczalne w wodzie wytrąca się w postaci rudego osadu, który można czasem zaobserwować w potokach lub gdy zostawimy wodę wodociągową do odstania a jest ona bogata w żelazo. W takim podłożu zachodzi również proces denitryfikacji.

Nie wszystkie rośliny lubią podłoże (potocznie określane jako stare) gdzie występują substancje o niskim stopniu utlenienia. Do roślin, które dobrze czują się w takich warunkach można zaliczyć zwartki, krinie, żabienice, limnofile itd. (zwróćcie uwagę, że wiele gatunków spośród wymiennych rodzajów to rośliny bagienne, nie należy się więc dziwić ich upodobaniom). Oczywiście nie możemy dopuścić do sytuacji gdy całe podłoże zaczyna zagniwać.

Jeżeli w akwarium znajdują się rośliny wodne to jony powstałe w procesie mineralizacji są przez nie pobierane i wykorzystywane do budowy nowych komórek i realizacji funkcji życiowych. Z punktu widzenia akwarysty jedną z najważniejszych funkcji roślin jest pobieranie z wody fosforanów i związków azotowych (azotanów i jonów amonowych). Im więcej roślin umieścimy w akwarium i zapewnimy im odpowiednie warunki świetlne i pokarmowe (często problemy ze wzrostem roślin wynikają z niedoborów mikroelementów, warto więc stosować odpowiednie nawożenie) tym mniej problemów będziemy mieli z jakością wody w akwarium.

Posiadanie w zbiorniku roślin nie zwalnia jednak z obowiązku usuwania martwych części roślin, odmulania i okresowych, częściowych podmian wody. Nasze akwaria musimy traktować jak zbiorniki do których stale dopływają składniki pokarmowe, a ich odpływ może odbywać się również tylko za naszym pośrednictwem.

Jedną z dróg usuwania materii organicznej jest system filtracyjny. W stosowanych w akwarystyce filtrach ma miejsce zatrzymywanie materii organicznej w postaci stałej (która następnie może być częściowo rozkładana) oraz wiązanie różnych jonów przez florę bakteryjną. Przede wszystkim jednak zachodzą tu procesy nitryfikacji (przekształcanie jonów amonowych poprzez azotyny do azotanów, co jest bardzo istotne gdyż jony amonowe (a właściwie amoniak, który z nich powstaje przy pH wody większym od 7) są dla ryb niebezpieczne przy znacznie mniejszych stężeniach (0,2 - 2,0 mg/dm³) niż jony azotanowe (podmianę wody zaleca się przy 25 mg NO₃^-/dm³). Oczyszczając filtry z zatrzymanych części stałych i z nadmiaru bakterii usuwamy z akwarium materię organiczną.

Jeżeli mamy w akwarium rośliny możemy je również traktować jak rodzaj filtra biologicznego. Jak wyżej już wspominałam rośliny pobierają z wody lub podłoża składniki pokarmowe, najbardziej zależy nam na usuwaniem przez nie związków azotowych (jonów amonowych i azotanowych). Wiele badań wskazuje, że rośliny wodne preferują pobieranie jonów amonowych (NH₄⁺) jako proces "tańszy energetycznie" od pobierania jonów azotanowych, które i tak muszą w swoich komórkach przekształcić do formy zredukowanej (NH₃).

Wykonując cięcia pielęgnacyjne roślin usuwamy część doprowadzonej do akwarium, w postaci pokarmu, materii organicznej, która rozłożona w trakcie mineralizacji do soli pokarmowych posłużyła roślinom do budowy własnych komórek. Doskonałą rośliną służącą jako filtr biologiczny może być rzęsa (może o tym świadczyć jej wykorzystanie, z powodzeniem, w oczyszczalniach ścieków typu Lemna minor - nazwa łacińska rzęsy drobnej) czy inne szybko rosnące gatunki roślin wodnych np. różdżyca, które w miarę wzrostu zużywają dostępne w wodzie sole pokarmowe. Warunkiem dobrego funkcjonowania takiego filtra jest systematyczne usuwanie nadmiaru roślin.

Jeszcze jednym istotnym czynnikiem stymulującym produkcję materii organicznej w akwarium jest woda, którą do niego wlewamy. Może być ona źródłem wielu składników mineralnych jak Ca, Mg, Na, K, Fe, Mn, PO₄^3- i związki azotowe. Zawartość tych substancji jest uzależniona od źródła wody. Zwykle wody głębinowe są bogate w żelazo i mangan. Wody z płytkich studni często mogą być zanieczyszczone nadmiernymi ilościami związków azotowych.

Słów kilka na temat dwóch najważniejszych pierwiastków pokarmowych

Azot

Azot jest podstawowym składnikiem białka, występuje więc w znacznych ilościach we wszystkich organizmach żywych. Źródłem azotu w wodzie akwariowej są odchody ryb, ślimaków, żab i wszelkich innych organizmów jakie w nim występują. Do tego dochodzą nie zjedzone resztki pokarmu, fragmenty rozkładających się roślin i organizmów żywych, głównie tych mikroskopijnych, ponieważ większe usuwamy sami. W wyniku działalności bakterii białka a także mocznik (wydalany przez ryby) jest rozkładany z wydzieleniem amoniaku, który w zależności od odczynu wody występuje jako jon amonowy (NH₄⁺) lub amoniak (NH₃) (w zakresie odczynu 7,0 - 8,3 pH forma niezdysocjowana (NH₃) stanowi mniej niż 10% ogólnej zawartości azotu amonowego, przy pH 9,25 ok. 50%).

Część uwolnionych przez bakterie jonów amonowych jest pobierana przez rośliny, a część podlega procesowi nitryfikacji, któremu sprzyja wysoka temperatura i dobre natlenienie wody. Bakterie nitryfikacyjne, występują zarówno w toni wodnej jak i na przedmiotach zanurzonych w wodzie, na roślinności wodnej i w powierzchniowej warstwie podłoża (tam gdzie dociera tlen). W wielu badaniach ekosystemów wodnych największe skupiska bakterii nitryfikacyjnych stwierdzano na podłożu.

Utlenianie jonów amonowych (nitryfikacja) jest procesem dwustopniowym, w pierwszym etapie biorą udział bakterie z grupy Nitrosomonas, w wyniku ich działania powstają azotyny (NO₂^-), które są następnie utleniane przez drugą grupę bakterii Nitrobacter, a produktem końcowym są azotany (NO₃^-). Stąd w nowym akwarium najpierw pojawiają się bakterie z grupy Nitrobacter - objawia się to wzrostem stężenia azotynów i powolnym spadkiem stężenia jonów amonowych, dopiero gdy jest dostatecznie dużo azotynów pojawiają się bakterie z grupy Nitrosomonas - rejestrujemy spadek stężenia azotynów a wzrost azotanów.

Cały proces rozwoju bakterii nitryfikacyjnych jest określany jako tzw. dojrzewanie akwarium, który trwa ok. 3-4 tygodni od jego napełnienia. W dojrzałym akwarium powinniśmy wykrywać tylko azotany jako końcowy produkt nitryfikacji, a stężenia azotynów i jonów amonowych powinny być bliskie zeru.

Obie grupy bakterii przeprowadzają nitryfikację, aby uzyskać energię potrzebną im do redukcji CO₂ (który jest dla nich źródłem węgla). W procesie nitryfikacji powstają jony wodorowe, co pociąga za sobą obniżenie odczynu wody o małej pojemności układu buforowego (niskiej zasadowości - w praktyce akwarystycznej oznaczanej testami do twardości węglanowej).

Nagłe pojawienie się jonów amonowych w ustabilizowanym akwarium może być wynikiem zatrucia bakterii nitryfikacyjnych np. lekami lub zachwianiem równowagi biologicznej przez dużą podmianę wody (zwłaszcza na wodę nie odstałą dezynfekowaną związkami chloru). Takiej sytuacji możemy również spodziewać się podczas okresowego czyszczenia filtra biologicznego albo po wyłączeniu dopływu prądu lub jego awarii.

Procesem, który usuwa azot z ekosystemu wodnego jest denitryfikacja, człowiek wykorzystuje go z powodzeniem w oczyszczalniach biologicznych ścieków a także w akwariach, poprzez konstrukcję tzw. denitryfikatora. Proces ten zachodzi w warunkach beztlenowych, jest prowadzony przez bakterie, które zużywają zawarty w azotanach tlen na utlenienie prostych związków organicznych. Produktem końcowym tej reakcji jest azot cząsteczkowy (N₂), który ulatnia się do atmosfery.

Fosfor

Jego źródłem w akwarium są odchody zwierząt, nie zjedzony pokarm, fragmenty rozkładających się roślin i organizmów żywych. Niekiedy doprowadzamy je również w postaci nawozów dla roślin. Fosforany są zwykle uważane za czynnik limitujący (ograniczający) rozwój roślin - brak fosforanów nawet przy obecności innych niezbędnych pierwiastków hamuje wzrost roślin.

Główny problem z fosforanami polega na tym, że stymulują rozwój glonów (w ochronie wód powierzchniowych jednym z ważniejszych zadań jest ograniczenie dopływu polifosforanów, które są składnikiem środków piorących, a w środowisku wodnym łatwo ulegają rozkładowi do fosforanów, które powodują zakwity wody - masowy rozwój glonów lub sinic). Na inwazję glonów szczególnie narażone są akwaria pozbawione roślin wyższych lub o małej obsadzie roślin i niekorzystnych warunkach (np. świetlnych) ograniczających ich wzrost. Wynika to z faktu obecności w wodzie fosforanów, których albo w ogóle nie ma kto wykorzystać za wyjątkiem glonów, albo jest ich za dużo w stosunku do możliwości roślin wyższych i ich nadmiar jest wykorzystywany przez glony.

Glony mogą pobierać fosforany, gdy ich stężenie w wodzie jest bardzo małe. Dodatkowo mają zdolność gromadzenia fosforanów w swoich komórkach w postaci polifosforanów, a następnie wykorzystywania ich w okresach niedoboru. Te właściwości oraz nieskomplikowana budowa w porównaniu do roślin wyższych, a tym samym szybszy wzrost i rozmnażanie powodują, że glony wygrywają konkurencję z roślinami wyższymi w nowo założonych akwariach. Rośliny wyższe potrzebują więcej czasu do aklimatyzacji i rozpoczęcia wzrostu niż glony. W tym początkowym okresie należy im stworzyć jak najlepsze warunki.

Metody dezynfekcji wody pitnej a akwarystyka

Aleksandra Kwaśniak

Woda jest środowiskiem życia rozmaitych organizmów (bakterie, pierwotniaki, wirusy), z których wiele jest szkodliwych dla ludzi. Do tego dochodzą jeszcze organizmy pasożytnicze takie jak glisty i tasiemce. Woda jest więc doskonałą drogą rozprzestrzeniania się chorób (tyfus, paratyfus, cholera, czerwonka bakteryjna, leptospiroza, żółtaczka, salmoneloza, rożne robaczyce). Szczególnie niebezpieczna jest woda z ujęć powierzchniowych (głównie rzeki), która charakteryzuje się dużym zanieczyszczeniem biologicznym na skutek bezpośredniego odprowadzania nieoczyszczonych ścieków z gospodarstw domowych lub kontaktu z odchodami zwierząt. Znacznie bezpieczniejsze są pod tym względem studnie głębinowe, w których przypadku występuje znikome prawdopodobieństwo kontaktu z wodami powierzchniowymi. Natomiast ostrożność należy zachować w stosunku do wody z płytkich studni, które mogą być zanieczyszczone zarówno pod względem bakteriologicznym jak i chemicznym (wysokie stężenia związków azotu).

Aby wyeliminować niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się chorób poprzez wodę, poddaje się ją dezynfekcji, która ma na celu zniszczenie żywych organizmów i ich form przetrwalnych oraz niedopuszczenie do wtórnego ich rozwoju w sieci wodociągowej. Powszechnie do dezynfekcji wody stosuje się chlor i jego związki oraz ozon. Po raz pierwszy chlorowanie wody zastosowano w 1831 roku podczas epidemii cholery w Europie, a stałą dezynfekcję wody rozpoczęto w 1905 roku w Londynie. Nadal jednak na całym świecie umierają tysiące ludzi na skutek chorób rozprzestrzeniających się za pośrednictwem wody.

Najczęściej do dezynfekcji wody stosuje się chlor gazowy (Cl₂). Jedną z istotnych wad tego dezynfekanta jest powstawanie podczas dezynfekcji wielu substancji ubocznych. Lista tych substancji przekracza 400 pozycji, a wiele z niech nie jest obojętnych dla zdrowia. Najwięcej szkodliwych substancji powstaje podczas stosowania chloru gazowego do dezynfekcji wody zanieczyszczonych związkami organicznymi, co związane jest z powstawaniem tzw. chlorowanych związków organicznych. W 1974 roku po raz pierwszy odkryto w wodzie poddanej dezynfekcji chlorem gazowym trihalometany, których głównym przedstawicielem jest chloroform (trichlorometan CHCl₃). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaliczyła chloroform do związków potencjalnie rakotwórczych dla człowieka. Od momentu odkrycia trihalometanów rozpoczęto badania nad produktami ubocznymi powstającymi podczas dezynfekcji wody oraz zaczęto stosować inne środki do jej dezynfekcji. Skuteczną metodą usuwania niektórych substancji powstających podczas chlorowania jest natlenianie lub filtracja przez węgiel aktywny.

Coraz częściej chlor zastępuje się dwutlenkiem chloru (ClO₂), ze względu na mniejszą liczbę powstających produktów ubocznych, nawet gdy woda zanieczyszczona jest związkami organicznymi. Dwutlenek chloru nie reaguje z fenolami, dzięki czemu nie powstają chlorofenole o bardzo nieprzyjemnym zapachu.

Powszechniejsze staje się również ozonowanie wody. Liczne badania wskazują, że jest to najskuteczniejszy środek bakteriobójczy spośród tradycyjnie stosowanych. Wadą ozonu jest jego mała trwałość, przy odczynie wody 7,6 pH czas jego połowicznego rozpadu wynosi 245 sekund, co pociąga za sobą niebezpieczeństwo wtórnego zanieczyszczenia wody w sieci wodociągowej. Dlatego po ozonowaniu zaleca się także chlorowanie wody. Podczas ozonowania również powstają substancje uboczne, ale jest ich mniej niż przy użyciu chloru i jego związków.

Dlaczego w sieci wodociągowej jakość wody może ulec pogorszeniu? Przyczyną jest gromadzenie się w rurach osadów, im starsze rury tym jest ich więcej. Do ich powstawania wybitnie przyczyniają się mikroorganizmy, które powodują wytrącanie się nierozpuszczalnych związków mineralnych i organicznych. Przodują tu bakterie żelazowe wychwytujące z wody żelazo i bakterie siarkowe. Te ostatnie oprócz tworzenia osadów mogą również uszkadzać instalację na skutek produkcji kwasu siarkowego. Do sieci wodociągowej dostają się też nieco większe organizmy, znane są np. skąposzczety o czerwonej barwie i długości ok. 30 cm. Zdarzają się również ochotki, które w sieci wodociągowej mogą rozmnażać się na drodze partenogenezy (bez zapłodnienia). Ze składanych niezapłodnionych jaj rozwijają się larwy. Od czasu do czasu takie organizmy mogą wypływać z kranów.

A jak to jest we Wrocławiu?

Mieszkańcy Wrocławia są zaopatrywani w wodę pitną z trzech miejsc. ZUW Na Grobli (zakład uzdatniania wody) dostarcza wodę głównie dla centrum miasta, reszta mieszkańców otrzymuje wodę z ZUW Mokry Dwór. Trzecim źródłem jest studnia głębinowa, woda z niej zasila krany mieszkańców Leśnicy. Najgorsza pod względem jakości jest woda z ZUW Mokry Dwór, co wiąże się z faktem, że surowcem do produkcji wody przez ten zakład jest woda ujmowana bezpośrednio z Oławy. Zakład Na Grobli wykorzystuje wodę ze stawów infiltracyjnych, jest to również woda z Oławy, ale na polach infiltracyjnych przechodzi proces "odnowy" w gruncie. Mapę Wrocławia z podziałem na strefy zasilania można znaleźć na stronie MPWiK.

Woda we Wrocławiu jest dezynfekowana przy użyciu dwutlenku chloru. Z chloru gazowego zrezygnowano w roku 1998 w ZUW Na Grobli i w 2000 roku w ZUW Mokry Dwór. Po zakończeniu prac modernizacyjnych w obu stacjach woda będzie również ozonowana, zakończenie prac planuje się na rok 2004 - 2005. Zwiększonych dawek chloru możemy się spodziewać w okresie upałów lub roztopów, kiedy jakość ujmowanej wody ulega pogorszeniu. W tych okresach też woda może być dochlorowywana miejscowo, tak aby odbiorcy wody na końcu sieci otrzymali wodę bezpieczną bakteriologicznie. Dodatkowym problemem we Wrocławiu jest zły stan sieci wodociągowej. Zaledwie połowa sieci powstała po wojnie, reszta to rury z czasów niemieckich w tym ok. 5% to instalacje z XIX wieku.

Co z tego wynika dla przeciętnego akwarysty? Cieszmy się, że woda uzdatniana jest dwutlenkiem chloru a nie chlorem, a wkrótce będzie też ozonowana. Sieć wodociągowa pomału jest wymieniana, rozbudowywane są również inne stopnie uzdatniania wody. W XXI wieku nie ma możliwości uniknięcia dezynfekcji wody, pozostaje nam odstawianie wody przed podmianami i dodawanie uzdatniaczy.

Istnieje też możliwość dezynfekcji wody przy użyciu promieni UV. Wadą tej metody jest fakt, że dezynfekcja ma miejsce tylko w czasie naświetlania, a więc w sieci wodociągowej może dochodzić do wtórnego jej zanieczyszczenia. Zaletą jest brak zmiany składu fizyko-chemcznego wody, gdyż intensywność promieniowania UV jest mniejsza niż niezbędna do przebiegu reakcji fotochemicznych. Maksymalną efektywność promieni UV w niszczeniu drobnoustrojów stwierdzono przy długości fali 265 nm. Metoda ta jest również stosowana w akwarystyce. Składnikami komórek bakteryjnych, które silnie pochłaniają promienie UV są zasady purynowe i pirymidynowe (główne składniki DNA) oraz zawarte w białkach aminokwasy aromatyczne. Promienie UV nie tylko zbijają bakterie, ale też prowadzą do mutacji na skutek tworzenia się pod ich wpływem dimerów* zasad purynowych i pirymidynowych w obrębie DNA. Takie zmiany hamują tworzenie się nowych nici DNA, co również prowadzi do śmierci komórki. W pewnych warunkach możliwa jest odbudowa zniszczonego DNA. Dzieje się tak np. gdy dawka promieniowania była zbyt niska. Promienie UV niszczą również wirusy. Formy prztrwalne bakterii, cysty i jaja pasożytów mają nieco większą odporność na działanie promieniowania UV. Ważne aby naświetlana woda była pozbawiona zawiesiny i charakteryzowała się niską barwą, w przeciwnym wypadku część promieni będzie sorbowana zmniejszając efekt dezynfekcji. Skuteczność promieni UV można regulować przez zmianę dawki promieniowania lub czas naświetlania wody.

* Taki sam proces zachodzi w komórkach skóry człowieka, uszkodzone DNA może być naprawiane, ale nie musi. Rezultatem mogą być różnego rodzaj nowotwory skóry.

Choroby - mini poradnik

Choroby rybek akwariowych w większości przypadkach spowodowane są nie przestrzeganiem pewnych i niezmiennych od lat zasad, które są zawarte w wielu książkach akwarystycznych. Całość niniejszego mini poradnika jest oparty na własnych doświadczeniach akwarystycznych z około 15 lat jak i wiedzy zoologicznej podpartej publikacjami specjalistów w dziedzinie hodowli i zdrowia ryb.

Profilaktyka - zasady

Oto zasady postępowania z rybami. Stosując je bezwzględnie będziecie mieli mniej problemów z pupilami:

1. Kupujemy ryby po aklimatyzacji i kwarantannie odbytej w sklepie

2. Ryby bezwzględnie ze zbiornika zdrowego - bez chorych ryb, śniętych, płetwy całe bez zmętnień.

3. Okaz kupowany powinien być wybarwiony prawidłowo, bez objaw opuchlizny, normalnie zachowujący się, płetwy całe bez zmętnień, odbyt bez zaczerwień, łuski bez ubytków, oczy nie wyłupiaste.

4. Po przyniesieniu do domu dodajemy do woreczka trochę środka odkażającego i wyrównujemy temperaturę tak, by była taka sama jak w akwarium (najlepiej zrobić to zanurzając w nim woreczek z rybą).

5. Następnie bez wody przekładamy rybę do zbiornika izolacyjnego o takiej samej temperaturze wody.

6. Kwarantanna 14 dni – bezwzględnie, warunki jak w akwarium ogólnym.

7. Przestrzeganie zasad higieny zbiornika.

8. Przestrzegania warunków bytowania danego gatunku.

9. Podmiana wody co tydzień min. 20 %.

10. Kontrola parametrów co 2 tygodnie.

11. Przestrzeganie proporcji diety pysiów zoo karma i fito karma.

12. Dostarczanie mikro i makro elementów wraz z witaminami.

13. Zachowanie stosunku procentowego między ilością ryb a litrażem zbiornika.

14. Dobra filtracja biologiczno-chemiczno-mechaniczna.

15. Dobre oświetlenie przez 12 godzin dziennie (minimum).

16. Codzienna obserwacja stanu naszych pupilów.

Posocznica

Zaczyna się czasami od niewinnej infekcji bakteryjnej, długotrwałe zakażenie powoduje osłabienie odporności oraz rozsiane stany zapalne, które prowadzą przeciekanie tkanek, naczyń krwionośnych i wyciek płynów do jamy ciała, efektem jest obrzęk wraz z nastroszeniem łusek.

Objawy

Apatyczność, opuchlizna i nastroszenie łusek, zaczerwienienie podstawy łusek utrata apetytu, drobne krwawienia wokół oczu, wytrzeszcz.

Leczenie

W warunkach domowych niemalże nie dające rezultatów-antybiotyki 3 generacji zapisany przez weterynarza.

Uwagi

Natychmiastowa izolacja ryby chorej, gdy okaz jest mało cenny eksterminacja.

Tuberkuloza

Choroba bakteryjna praktycznie nieuleczalna o średnio ostrym przebiegu powodująca wyniszczenie organów wewnętrznych wychudzenie i śnięcie ryby zakażenie całego akwarium oraz stwarza możliwość zakażenia opiekuna. U ludzi jest to zakażenie o lekkim przebiegu, guzki na skórze - konieczna porada lekarska. Ostateczna diagnoza możliwa przy sekcji weterynaryjnej.

Objawy

Zachowany apetyt mimo to chudnie, bledsze kolory, owrzodzenie otwarte skóry, pofałdowane płetwy, wytrzeszcz oczu.

Leczenie

Streptomycyna 10mg na 100mg paszy 3-4 dni lub kąpiel długotrwała 10mg/1l.

Uwagi

Natychmiastowa eksterminacja zarażonych ryb.

Ichtioflirioza

Popularna choroba pysiów szczególnie nowo przeniesionych ze sklepu, lekcoważona może doprowadzić do śnięcia ryb. Wywoływana jest przez pasożyta (kulorzęska), który tylko w stadium pływki jest wrażliwy na preparaty lecznicze poza tym okresem praktycznie odporny na wszystko oprócz temperatury.

Objawy

Białe punkciki na ciele, płetwach, szybsze ruchy skrzeli

Leczenie

Aureomycin 12mg/l lub trypoflawina 0,4mg/l lub błękit metylowy 3-4mg/l. Kąpiel długotrwała ale trzeba uważać na tolerancje osobniczą rybek względem roztworu.

Uwagi

Kwarantanna nowych ryb, leczenie w specjalnym zbiorniku. Akwarium ogólne powinno być puste przez 7 dni by przerwać cykl rozwojowy kulorzęska w temp. 30 stopni C.

Pierwotniaki

Wywołują ją pierwotniaki chilodonella, costia, trichodina sadowiąc się na skórze, następnie atakują skrzela co może doprowadzić do śnięcia.

Objawy

Zjaśnienie kolorów, postrzępione płetwy, osłabienie, zniszczenie skrzeli.

Leczenie

Sól kuchenna 10-15mg/l przez 20-30 min; trypoflawina 10mg/l 10-12 godzin w temperaturze 28 stopni C; zieleń malachitowa (szczawianowa) 0,05mg/l 12 godzin w temp 28 stopni C

Uwagi

Wyjątkowo oporna na leczenie jest chilodonella.

Pleśniawka

Saprolegnia to pleśń, zmora akwariów zakażonych pasożytami, oraz zbiorników o niewłaściwych parametrach-głównie za niska temperatura.

Objawy

Narośle podobne do waty, szare-brudne pokrywające ciało rybki.

Leczenie

Nadmanganian potasu 1g/100l kąpiel przez 30-90 min 2-3 razy w tygodniu aż do zniknięcia pleśni; NaCl 20g/l w zależności od wytrzymałości ryb 15-40 min.

Uwagi

Sporadycznie występuje w dobrze ogrzanych akwariach i wystarczająco natlenionych.

Flexibakterioza

Bakterie chondrococus columnaris podobne są do pleśniawki tylko krótsze i białe kępki - infekcja bakteryjna przyniesiona ze ślimakami rybkami, roślinkami. Za dużo martwej materii w akwarium, złe warunki tlenowe.

Objawy

Białe kępki wokół pyska i białe place na ciele rybki.

Leczenie

Sulfatiazol 100mg/l kąpiel przez 3 dni; chlorotetracyklina 13-130mg/l kąpiel 2-4 dni po leczeniu uzupełnić kwas foliowy i witaminy E i K.

Uwagi

Nie stosować preparatów siarkowych.

Zapalenie przewodu pokarmowego

Jednostajne żywienie pokarmem skoncentrowanym lub larwami ochotki a także jakimkolwiek innym pokarmem bez urozmaicenia może doprowadzić do zapalenia przewodu pokarmowego.

Objawy

Obrzęk 1/3 przedniej części ciała; wydalenia niestrawionych resztek pokarmu ciągnące się w postaci pasemek z durzą ilością śluzu; krwisty kał; przekrwiony otwór odbytowy.

Leczenie

4-5 dni głodówki i wprowadzenie odpowiednio zbilansowanej strawy pod względem ilości części odżywczych a balastowych jak i zooplankton z pokarmem roślinnym.

Uwagi

Nie wolno bagatelizować

Wiciowce

Wiciowce np. spironukleoza jest chorobą bardzo często występującą u ryb pielęgnicowatych. najczęściej przywleczoną od hodowców wschodnio-azjatyckich. Choroba jest coraz bardziej spotykana w sklepach akwarystycznych szczególnie u ryb przebywających razem ze skalarami.

Objawy

Mimo normalnego karmienia ryby gwałtownie chudną, z czasem zaczynają odstawać od grupy i chować się w grotach.

Leczenie

Metronidazol 4mg/l kąpiel przez 3-4dni; Aureomycin 1mg/100mg karmy; Capifos -moczyć pokarm w 2 amp capifosu przez 4 godz przez 3 dni. Do wody 1 amp na 50 litrów.