1

Zofia Zarębianka Poezja wymiaru sanctum

Wieczność radosna, czyli o twórczości Jana Twardowskiego

1. Bóg odnajdywany w świecie

Prawda poezji ks. Jana – nad światem panuje Bóg, świat jest Jego dziełem i do Niego dąŜy

nieskończenie wielką ilością dróg.

Teraz człowiek zapomina o Bogu i jest przez to nieszczęśliwy, a świat wydaje się straszny.

Przyjaciółko, co nas spotka, co będzie Przyjaciółko, co się z nami stanie

na pustyni kędy Boga nie ma? [Tren, W] między ludźmi, którzy Boga nie znają?

Bóg daje Ŝycie, oŜywia pustynię. Dzięki Niemu świat i człowiek zyskują wytłumaczenie.

Ks. Jan całą swą twórczością sprzeciwia się desakralizacji świata i człowieka.

Sam świat wskazuje na swój sakralny charakter, bo moŜna przez niego ujrzeć Boga.

Świat jest dobry, bo czerpie swe piękno z Dobra najwyŜszego.

Twardowski nie operuje ogólnikami i abstrakcjami, ale konkretną rzeczywistością jednostkową! –

m.in. po to, by nie zgubić w zawiłościach teologii tego, co najwaŜniejsze

(kiedy aniołowie się śmieją najbardziej? kiedy na ziemi jest wykład z teologii dogmatycznej)

Bóg kocha teŜ jednostki, a nie świat w ogóle.

Nowa mistyka: do osobowego Absolutu dochodzi się nie poza światem, ale poprzez niego.

Sakralizacja świata dokonuje się przez zniesienie granicy między sacrum a profanum.

Trzeba mieć ciało by odnaleźć duszę [Tylko, Ksj]

Materialność nie jest przeszkodą, jest warunkiem koniecznym pełnego istnienia ludzkiego.

Anioł jest trochę upośledzony (!) brakiem ciała.

Niezbędnym warunkiem spotkania sacrum jest miłość (konkretnych rzeczy, które składają się na

obraz całości).

Konkrety są znakiem Całości, ale chronią teŜ przed Jej nagłym ujrzeniem.

WciąŜ całość za wielka i maleńkie sprawy

czas jak druga przestrzeń i barwinek w cieniu [Szczegół, Rdd]

Twardowski jest niechętny cudowności. Rzeczywistość jest wystarczająco niezwykła.

Lepiej jednak od cudu ocaleć

i po prostu dla Boga spłonąć [O młodzieńcach w piecu ognistym, W]

Sam świat jest sakramentem, czyli znakiem uobecniającym Boga.

2. Bóg odkrywany na dnie zdziwienia

Postawa zdziwienia i podziwu jest warunkiem prawdziwej wiary. Podziwu nawet dla istnienia

Ŝycia, nawet z jego niedoskonałościami (co teŜ jest planem Boga).

śycie, świat i człowiek to tajemnica, której uznanie zakłada postawa religijna.

O teologach, jako tych, którzy chcą ująć transcendencję w skończone formuły, wyraŜa się z

pobłaŜliwą ironią.

Lecz wszystkie nasze teorie / spisane nie spisane

najpierw są niedorzeczne / potem niebezpieczne

a wreszcie dawno znane [Teorie, Nbo]

Rozum nie przeniknie tajemnicy, tylko wiara prowadzi do Boga (za św. Tomaszem, św. Janem od

KrzyŜa i św. Teresą Wielką).

Zdolność do zdziwienia charakteryzuje dzieci tych, którzy zachowują świeŜość spojrzenia, nie

kostnieją w rutynie jednoznaczności. Trzeba zachować duchowe dziecięctwo.

2

3. Dzieciństwo – świętość – wieczność

Dzieci są blisko Boga, choć nawet o tym nie wiedzą.

Aby uświęcić ten czas, Twardowski pisze o dzieciństwie Jezusa i Maryi.

Dzieciństwo jest kształtem świętości, bo jest: szczere, niezakłamane, zdolne do zdziwienia,

umiejące kochać, proste i małe.

Szukam nie ogłoszonej jeszcze świętej / tak autentycznej Ŝe bez obrazka [...]

Wtedy / odnajduję dwunastoletnią Małgosię

co umarła w szpitalu [Szukam, Nbo]

Dzieci kalekie i upośledzone posiadają tajemnicę cierpienia, mogą być im objawione prawdy

zakryte przed wielkimi, choć „mądrzy tego świata” nimi pogardzają.

Symbolem wiary jest niewidoma dziewczynka. Wobec Boga wszyscy są niewidomi.

Prywatni święci ks. Jana to Kopciuszek, Sierotka Marysia i Dziewczynka z Zapałkami oraz

Konopnicka i Andersen.

Dzieciństwo jest archetypem raju, czasu szczęśliwego i bezpiecznego.

Przywoływane jest wspomnieniami domu rodzinnego. Bohater tęskni teŜ za dziecięctwem serca.

Dorosły świat nie jest juŜ tak bogaty i róŜnorodny. Poza tym w dzieciństwie nie ma czasu.

Święte stają się najzwyklejsze zdarzenia z przeszłości (O śwince, W; Okruchy, W).

Dzieciństwo pozostało jako archetyp poŜądanych zachowań.

W wieczności znaleźć będzie moŜna nie tylko wielkie dzieła myśli ludzkiej, ale i proste chwile

ziemskiego szczęścia. Czynności wykonywane z miłością dalej trwają w Ŝyciu wiecznym.

Dzieciństwo odzyskane w wieczności ma wyŜsza wartość niŜ to przeŜyte na ziemi, poniewaŜ jest

tak prawdziwe, Ŝe aŜ niewidoczne.

4. Kapłaństwo

Fakt bycia księdzem i poetą rozdziela sam ks. Jan – nie podpisuje się „ks.” na tomikach.

Jego bohater to kapłan, ale najwaŜniejsze jest, Ŝe jest to człowiek-chrześcijanin.

O bohaterze poezji:

• naleŜy do pokolenia Kolumbów (wojna, utrata bliskich, rodziny i przyjaciół)

• czuje się niegodny swojego kapłaństwa, wybranie go budzi w nim zdumienie i lęk

• ofiarowuje swe kapłaństwo Matce BoŜej

• koncepcja kapłaństwa jest pod silnym wpływem franciszkanizmu

• bohater wraŜliwy jest na autentyzm swej postawy

• zastanawia się czy piękne obrazy, głośna muzyka organowa i bogate świątynie nie

zasłaniają Boga; najpiękniejsze są dla niego rysunki dzieci; boi się sformalizowania wiary

• zdaje sobie sprawę z nieprzenikalnej transcendencji Boga

• obejmuje swą troską chrześcijan i tych, co szukają Boga w pięknie i dobroci, poza

jakimkolwiek wyznaniem; Kościół jest wszędzie !

• głoszenie kazań to czynność niewdzięczna, naraŜona na zarzut nieszczerości; słowo o Bogu

powinno być słowem świadectwa, a nie retoryki

• nie chce piętnować wszystkiego, co ludzkie (jak w kazaniach przedsoborowych), chce

uzmysłowić ludziom tajemnicę Boga, odnajdywanie go w świecie

• uprzywilejowanym sposobem dotarcia do Boga jest zakon

3

5. Bóg odszukany w milczeniu, cierpieniu i ciemności

Doświadczenie Boga często odbywa się w ciemności. Próba opisania przeŜycia dokonuje się przez

antytezy, paradoksy, sprzeczne zestawienia.

Bóg jest Nienazwany, doświadcza się Go przez przeŜycie bolącej pustki – aby przyjąć Boga, trzeba

się oczyścić, zrobić miejsce na przyjęcie Go.

Bóg daje się poznać w sposób niewyraŜalny i pozazmysłowy, a więc przez milczenie, które jest

szkołą wiary.

Asceza słowa nie jest dyktowana konwencją poetycką, ale prostotą Boga.

wreszcie napisał tylko „Bóg”. Nic więcej.

Jeszcze za duŜo napisał. [Nic więcej, Zu]

Milczenie często łączy się z cierpieniem, które wypływa z ciemności wiary oraz z bólu odchodzenia

od siebie, stawania się ubogim i prostym.

Sens ma jedynie cierpienie jako dochodzenie do Boga, a nie dla samego cierpienia.

Wiara nie jest statyczna, musi być wciąŜ zdobywana. Stopniami jej postępu są jej kryzysy.

KaŜde cierpienie (rozstanie, choroba, samotność, nie odwzajemniona miłość), a nawet rozpacz są

wartością i mogą objawiać Boga.

Łzy są symbolem czystości i dziecięctwa serca, bezradności wobec Tajemnicy i wyrazem ufnej

miłości. Otwierają wstęp do nieba.

6. Przezroczystość – miłość – jedność

Przezroczystość jest atrybutem Boga i Jego miłości. Jest to miłość rezygnująca z siebie, więc

niewidzialna. Owa niewidzialność jest gwarancją prawdziwości.

Przezroczystość Boga jest wyrazem Jego pokory, przyzwoleniem na niedostrzeŜenie Go,

nieprzyjęcie i odrzucenie.

Przezroczystość Boga odsłania świat. Widząc jego piękno, wynosimy Stwórcę ponad Jego dzieła.

Jest ona teŜ wyrazem pełni Boga i Jego wszechmocy.

Przezroczystość człowieka jest wymogiem świętości, upodabnia nas do Boga. Chodzi tu o duchowe

ubóstwo umoŜliwiające promieniowanie świętości.

Bogu trzeba oddać to, co się posiada i to, czym się jest. Świętość ukrywa się w zwyczajności Ŝycia.

Pomaga w osiągnięciu przezroczystości modlitwa i pragnienie czegoś wbrew sobie.

Święte są wszystkie wydarzenia dziejące się nie po naszej myśli.

Chodzi o odwagę akceptacji Miłości Innej, nie na miarę ludzkich pragnień.

Po osiągnięciu przezroczystości widzimy, Ŝe wszystko jest jednością w Bogu.

Wieczność to nowa ziemia, bliźniaczo podobna do obecnej, ale wolna od niedoskonałości. Akcent

w poezji pada nie na opisanie jej, ale na wskazanie dróg do niej wiodących.