Wyst kopalin użytecznych:
- w kamienny (górny karbon) – zagł śl, dolnośl, lubelskie
- w brunatny (trzeciorzęd) – Bełchatów, Konin, Turów, Łódź
- rudy miedzi (perm) – Polkowice, Lublin-Głogów
- rudy cynku i ołowiu (trias) – GOP
- złoża siarki (trzeciorzęd) – rejon Tarnobrzegu
- sól kamienna – Wieliczka, Bochnia, Kłodawa
- uran – dolny Śląsk
- ropa naftowa – Zagł Krosono-Jasło, podkarpacie

Minerał – pierw chem lub związek chem powst w przyr
w naturalnych procesach geolog.
Skała – wielo lub jednoskładnikowy zespół minerałów
powst w sposób naturalny
Skała płonna – skała zalegająca w otoczeniu kopaliny
użytecznej nie ma zastos gosp
Złoże – Nat nagromadzenie kopaliny użytecznej:
- geneza: magmowe, hipergeniczne, biogeniczne, wie-
trzeniowe, osadowe, metamorficzne
- kształt: żyła, gniazdo, soczewka, pnie
- budowa: grubość, kąt nachylenia, rozciągł, upad, wznios
Pokład – forma zalegania złoża, najczęściej osadowego,
o stosunkowo niewielkiej grubości, ogr stropem i spągiem:
Zaburzenia w zaleganiu pokładu:
- pofałdowania
- uskoki
- zmiany grubości pokładu
- rozstrzępienie pokładu
- wyrycie pokładu

Urabialność – podatność skały na oddzielenie jej od calizny.
Skały:
- sypkie (piasek żwir) - miękkie (iły, kreda, gips)
- kruche (w.brunatny) - twarde (w.kamienny, dolomity)
- b.twarde (granity, bazalty)
Sposoby urabiania:
+ mechaniczne
- narzędzia ręczne - strumień wody o dużym ciśnieniu
- ciśnienia gazów - naprężenia cieplne
- materiały wybuchowe - maszyny górnicze
+ fizyczne
+chemiczne

Wyrobisko górnicze – pusta przestrzeń powst po kopalinie
użytecznej lub skale płonnej w wyniku prowadz robót górn.
Podział wyrobisk:
- poszukiwawczo–rozpoznawcze(rowy, szybiki, przecznice)
-udostępniające – połączenie kopaliny z pomierzch (szyby,
sztolnie, dowierzchnie, przecznice, dukle, studnie)
- przygotowawcze (chodniki, pochylnie upadowe, dowierz)
- wybierkowe (zabierki, ubierki)
- specjalne (komory, dworzec, rozdzielnie)
Rowy poszukiwawcze - strome zaleganie pokładu bezpośr
wychodzące na powierz, lub ukryte pod b cienkim pokładem.
Szybiki poszukiwawcze – pionowe wyrob rozmieszcza się
wzdłuż linii w jednakowych odległościach.
Sztolnie – poziome wyrob korytarzowe, mające 1 wyjście na
pomierzch, w okolicach gór, przy stromym zaleganiu złóż.
Szyb – połączenie złoża z pomierzch, pionowe wyrob, o na-
chyleniu >45% dł >200m, przekroju poprzecznym >15m,
składa się z głowicy, rury szybowej, rząpia, funkcje: zjazdowa,
wydobywcza, wentylacyjna, materiałowa.
Dukla – mały niegłęboki szybik, mały przekrój poprzeczny,
wykonany w skałach twardych i stojący bez obudowy.
Przecznica – poziome wyrob korytarze, wydrążone w skałach
płonnych, prostopadle do linii rozciągłości pokładu
Przecznica polowa – dzieli wyrobisko na pola, prowadzona
z przekopu kierunkowego, udost dany pokład
Przekop kierunkowy – wyrobisko korytarzowe, udost, drążone
w skale płonnej, równolegle do lini rozciągłości.
Przecinka – łącznik pomiędzy chodnikami, łączy 2 wyrobiska.
Dowierzchnia – pochyłe wyrobisko korytarzowe, łączące 2
lub więcej pkt na różnych poziomach
Pochylnia – z góry w dół Upadowa – wciąganie do góry
Chodnik - wyrob korytarzowe, poziome, nie ma bezpośr
wyjścia na powierzchnię, drążone w złożu i dają urobek
będący kopalina użyteczną
Chodnik podst – drążony w kierunku rozciągłości pokładu,
gł chodnik transportowy.
Zabierka – gór wyrob wybierkowe, powst przy wybieraniu
pokładu krótkimi odcinkami, dł = odl między chodnikami fila-
rowymi lub dowierzchn, przy czym przodek posuwa się
zawsze od calizny w str zrobów.
Ubierka –wybieranie złoża ograniczonego 2 chodnikami lub
pochylniami równoległymi, wybieranie ubierki musi być pop
rzedzone wydrążeniem przecinki (prostopadle do chodników)
1 z ociosów przecinki stanowi czoło wyrobiska, w ślad za po
stępem czoła likwid się wybrany odcinek przez podsa, zawał.

Ciśnienie górotworu – siły działające na wszystkich powie-
rzch wyrobiska w kierunku powst w górotworze pustce.
Ciśnienie statyczne – zależy od głębokości, związane jest
z ciężarem skał zawartych w strefie odprężone, stałe w czasie,
nie zmienia się.
Ciśnienie dynamiczne (deformacyjne) – związane ze zdoln
ością skał do przemieszczeń radialnych, obudowa podatna
na ruchy, nie wyst w sposób ciągły.
Własności skał:
-wytrzymałość na ściskanie, rozrywanie -twardość
-zwięzłość -urabialność - sprężystość
Ciśnienie pierwotne- cieśn. panujące w górotworze nienaru-
szonym przez roboty górn, zależy od głębokości i ciężaru
właściwego skał.
Ciśnienie wtórne (eksploat) – koncentracja naprężeń w wy-
branej warstwie bezpośr przed frontem eksploatacji, wywołana
naruszeniem równowagi w górotworze w skutek eksploat.
Działa nie tylko na caliznę przodku, lecz rozciąga się w głąb
górotworu, przechodząc stopniowo do ciśn pierwotnego.
Strefa odprężona – wskutek wdrążenia w skałach wyrobiska
powst w pobliżu zwiększone naprężenia. Skały otaczające go
po przekroczeniu granicy wytrzymałości zaczynają pękać,
rysować się, załamywać, uwalniają się one od zbyt dużych
naprężeń i uzyskują możliwość rozprężenia się w kierunku
pustej przestrzeni.

Obudowa drewniana – stos. najczęściej w drugorzędnych
wyrobiskach przygotowawczych, których przewidywany czas
istnienia jest krótki, stosuje się ją przeważneie w postaci
odrzwi (2 stojaki i stropnica).
Kaszty – rodzaj obudowy drewnianej , stanowi podporę
stropu, duża podporność i duża powierzchnia podstawy.
Obudowa metalowa SZTYWNA – stos w skałach sztywnych
nie narażonych na większe ciśnienie dynamiczne, stos często
jako obudowa pomocnicza, wykonana za pomocą odrzwi lub
specjalnych podkładek.
Obudowa metalowa PODATNA – ŁP stos we wszystkich wy-
robiskach korytarzowych, gdzie wyst duże ciśnienie, o. odporna
na tąpnięcia, pozwala na utrzymanie żądanego kształtu wyrobi-
ska przy zmniejszeniu jego pomierzch przekroju, skraca się po-
szczególne el. obud. Okładziny zapewniają odpowiednie Roz-
parcie o. oraz właściwą jej pracę np. drewniane, żelbetowe,
stalowe, siatki. Wyrobisko powinno być jak najbardziej zbliżone
do kształtu obudowy, łuki w zamku powinny ściśle do siebie prz-
ylegać, pusta przestrzeń powinna być wypełniona skałą płonną.
Obudowa kotwiowa – wzmacnia strop wyrobiska górn. Za po-
mocą kotwi zamocowanych w otworach wiertniczych wykona-
nych w stropie i ociosach, kotew z 1 str zakończona głowicą z
2 str gwintem, wpuszczona w strop po dokręceniu śrubkami,
stos zaraz po odsłonięciu stropu.
Obudowa kamienna – wykonuje się przez odpowiednie ułoże-
nie prefabrykatów na obwodzie wyrobiska przy jednoczesnym
łączeniu ich zaprawą z cementu.
Obudowa wyrobiska ekspoal – składa się z zestawów, a każdy
zestaw z elementów
O drewniana – rzadko, stojaki i stropnice wykonane z drewna
O metalowa – najczęściej stosowana, stojaki cierne, hydraul,
stropnice zwykłe, członowe: w linie, trójkąt, zakos.
Obudowa zmechanizowana – w miarę postępu przodku prze-
suwa się i umożliwia szybkie zabezp stropu, wykonywanie za-
wału po jej przesunięciu, urabianie calizny i odstawę urobku:
stropnica, spągnica, stojak hydraul, przesuwnik hydraul, odsł-
ona odzwałowa, cięgna lemniskaty.

System ubierkowy – czoło przodku przesuwa się w głąb calizny
szerokim frontem, a pustki po wybranym węglu są systematyczn
likwidowanie przez zawał stropu lub wypełnianie podsadzką,
kierunek postępu zgodny z kierunkiem eksploatacji, mechaniz
robót eksplo, długie wymiary wyrobisk.
System zabierkowy – front ubierania wynosi 6-8m. są zabierki
krótkie (do 40m), długie (pow 40m) stos. sie do wybierania resz-
tek pokładu oraz filarów ochronnych, likwid wybranej przestrzeni
jest po wybraniu węgla w obrębie całej zabierki, wywołuje pełny
zawał lub podsadzkę hydraul, prostopadły kierunek wybierania,
niewielkie rozmiary wyrobisk.
System ścianowy podłużny z zawałem stropu – grubość po-
kładu 5-8m, małe nachylenie, wybieranie od pola, dzieli się na
piętra, wykonuje się chodniki, pochylnie, przecinki.
System ścianowy poprzeczny z zawałem stropu – grubość
pokładu 1,5 – 2 m, duże nachylenie, wybiera się po wzn lub up.
System ścianowy z podsadzką hydrauliczną - pokłady zale-
gające wyżej , grube pokłady o dużej skłonności do samozapal-
lania, stos się podsadzkę tam gdzie prowadzona jest eksplo pod
wartościowymi obiektami na pow Ziemi, przecinki, pochylnie,
chodniki, zaczyna się od partii najgłębszej do najpłytszej,
nośnik materiał – woda, materiał - piasek.


Klasyfikacja skał stropowych:
I – warstwy skał kruchych strop 5x grubszy od pokładu
II - ,, - mniej
III – skały sztywne, trudno przechodz w zawał,stos podsadz
IV – plastyczne mają zdolności do ugniatania
Klasyfikacja spągów:
I – skały kruche, skłonność po pełzania
II – skały sztywne
III – skały plastyczne, zdolność do uginania.

Zagrożenie metanowe
stężenie dopuszczane 2%, przedział wybuch 5-15%
Kontrolowanie pomiarami:
- pod stropem - nad obudową
- w miejscu możliwych wpływów
Zwalczanie zagrożenia:
- przewietrzanie i wentylacja - odmetanowienie
- mieszek Wegera - stos zakazów, przepisów,
odpowiednie obudowy, przegrody.
Pożary endogeniczne – samozapalenie węgla
Pożary egzogeniczne – ruch maszyn i urządzeń
Metody gaszenia:
- pasywne (tamowanie) - aktywne (urządzenia gaśnicze)
Zapobieganie pożarów:
- obudowa z materiałów niepalnych
- komory z kamienia - przegrody, tamy, rurociągi
- stos właściwego sposobu wybierania - ochrona ppoż
Pył węglowy – powst podczas urabiania, wiercenia i transp,
od przodka do zakładu przeróbczego.
Pył 0,01mm, stężenie wybuchowe 50 – 1500 g/m3 powietrza
wybuch zależy od zawartości cz lotnych węgla – pow 12%
Ochrona przed pyłem:
- zmiana surowca na mniej palny - nawilżanie węgla
- środki pozbawiania lotności - urządzenia rozpylające, wentyl
Tąpania – gwałtowne zniszczenie struktury skał wokół wyro-
biska górn, (stropowe, spągowe, pokładowe).
Przyczyny:
- naturalna skłonność do tąpań - głębokość zalegania złóż
- bud geolog - nadmierny posuw przodku
- osłabienie calizny węgowej
Przeciwdziałania:
- sposoby eksploat - czyste wybieranie węgla
Zagrożenie wodne- możliwość wdarcia się wody, solanki,
ługów.
Zwalczanie: stos odpowiednich tam, znajomość układu
hydrologicznego, otwory badawcze i drenujące.

Wentylacja – szyby wdechowe i wydechowe, system ssący
Wentylatory: promieniowy, osiowy
Tamy: izolacyjne, oddzielające, regulacyjne
Węzeł – pkt gdzie rozchodzą się 2 różne prądy

Deformacje ciągłe: osiadanie powierzchni terenu, nachylenia,
krzywizna pozioma pionowa, odkształcenia.
Deformacje nieciągłe: powierzchniowe, zapadliska,
pęknięcia, garb szczelina, próg, rów.