DEFINICJA RACHUNKOWOŚCI ZARZĄDCZEJ

Rach zarz-ma za zadanie pomagać w podjęciu decyzji ile produkować co, jak prowadzić przeds.:

-dostarcza inf finansowych i niefinansowych

-wpływ na logistykę

-podstawą są koszty

Tradycyjna rachunkowość zarządcza zdefiniowana jest jako proces identyfikacji, pomiaru, analizy, przygotowania i komunikowania informacji finansowych i niefinansowych dla potrzeb zarządzania przedsiębiorstwem, a w szczególności w celu wsparcia procesu podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.

Inna definicja rachunkowości określa ją jako system gromadzenia, agregacji, klasyfikacji, analizy i prezentowania informacji finansowych
i niefinansowych wspomagających kierownictwo przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i kontroli ich realizacji¹.

Rachunkowość zarządcza ma charakter wewnętrzny. Jej najważniejszym zadaniem jest dostarczanie informacji ekonomicznych kierownictwu przedsiębiorstwa, które mają ułatwiać podejmowanie decyzji w danych warunkach. Jest dyscypliną praktyczną, ukierunkowaną na wspomaganie procesu zarządzania przedsiębiorstwem.

Uwzględniając podporządkowanie informacji generowanych przez rachunkowość zarządczą poziomem zarządzania operacyjnego i strategicznego można wyodrębnić dwa działy rachunkowości zarządczej²:

Rachunkowość zarządczą operacyjną – jej zadaniem jest dostarczanie informacji na potrzeby operacyjnego zarządzania. Informacje te mają za zadanie stwarzać podstawy do podejmowania krótkookresowych decyzji gospodarczych. Operacyjna rachunkowość zarządcza powinna dostarczać informacji do podejmowania takich decyzji jak: określenie struktury asortymentowej produkcji, ustalenie wielkości produkcji, ustalenie cen sprzedaży produktów

Rachunkowość zarządczą strategiczną – jest podporządkowana zarządzaniu strategicznemu przedsiębiorstwa. Wspomaga proces zarządzania strategicznego realizowany przez najwyższy szczebel zarządzania. Informacje przekazane przez rachunkowość zarządczą umożliwiają podejmowanie decyzji długookresowych, takich jak: określenia przedmiotu działalności, kierunków rozwoju, wyboru technologii wytwarzania, zmian organizacyjnych w przedsiębiorstwie.

Celem rachunkowości zarządczej jest wspomaganie procesu podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie, co wpływa na efektywność gospodarowania majątkiem przedsiębiorstwa ,a to znajduje odbicie w sytuacji finansowej jednostki.

Celem rachunkowości zarządczej jest poprawa WF przedsiębiorstwa, poprawa efektywności zarządzania zasobami przedsiębiorstwa, optymalizacja kosztów, poprawa kondycji finansowej.

Rachunkowość zarządcza dostarcza informacji do zarządzania, uczestniczy w procesie zarządzania (ogólnie przyspiesza podejmowanie decyzji).

Cele rachunkowości zarządczej:

• Dostarczanie informacji do zarządzających przedsiębiorstwem

• Uczestnictwo w procesie zarządzania ( ma przyśpieszać podejmowanie decyzji )

Instrumenty rachunkowości zarządczej można podzielić na dwie kolejne grupy biorąc za kryterium ewolucje i zmiany zachodzące w rachunkowości zarządczej. Pierwsza grupa obejmuje narzędzia określane jako tradycyjne, tj. rachunek kosztów pełnych, analiza punktu krytycznego(tj.progi rentowności), analiza odchyleń od planu(porównanie wartości rzeczywistych do oczekiwanych)³. Tradycyjna rachunkowość zarządcza napotkała pewne ograniczenia które spowodowały powstanie nowoczesnej rachunkowości zarządczej. Według G.K. Świderskiej do nowoczesnych koncepcji instrumentów rachunkowości zarządczej należą:

Zrównoważona karta wyników nazywana również strategiczna karta wyników (balanced score card) – zarządzanie kosztami we współczesnym przedsiębiorstwie wymaga wieloaspektowego kształtowania kosztów, uwzględniającego budowę wartości dla właścicieli, klientów i pracowników. Instrumentem rachunkowości zarządczej, istotnie wspierającym zarządzających kosztami w realizacji tego zadania, jest zrównoważona karta wyników⁴. Nazywana ona jest również jako strategiczna karta wyników. Jest instrumentem, dzięki któremu dochodzi do umiejscowienia długookresowej strategii firmy w systemie zarządzania jednostką poprzez mechanizmy pomiaru. Mechanizm ten składa się z czterech perspektyw:

perspektywy finansowej,

perspektywy klienta,

perspektyw procesów wewnętrznych,

perspektywy rozwoju

Strategiczna karta wyników przekłada wizję i strategię firmy na system, który efektywnie komunikuje strategiczne intencje oraz motywuje i monitoruje dokonania przedsiębiorstwa w stosunku do wyznaczonych celów⁵.

Analiza porównawcza pozycji konkurentów – benchmarking. Jego podstawową ideą jest porównywanie własnych wyników, kosztów z wynikami innych podmiotów, głównie konkurencji. Porównanie do lidera

Zarządzanie działaniami (activity based management ABC rachunek kosztówABC) – jest systemem rachunku kosztów ukierunkowanym na zarządzanie przedsiębiorstwem w układzie działań. W rachunku kosztów działań uznaje się, że wykonanie działań przy wytwarzaniu i sprzedaży produktów jest przyczyną powstawania kosztów⁶. Zarządzanie efektywnością działalności na podstawie rachunku kosztów działań ukierunkowane jest na strukturalne obniżanie kosztów⁷.

Budżetowanie oparte na rachunku kosztów działań (activity based dudgeting) – metoda pozwalająca efektywnie zaplanować zasoby na podstawie niezbędnej liczby działań oraz zdefiniowanych standardowych poziomów konsumpcji ilości zasobów przez działania.

Rachunek kosztów łańcucha wartości (value chain costing) – analiza kosztów oparta na koncepcji łańcucha wartości Portera, rozszerzona o analizę łańcuchów dostaw, kanałów dystrybucji i nabywców.

Analiza czynników kosztotwórczych (cost drivers analysis) – to analiza długotrwałych czynników powstawania kosztów, wśród których wyróżnia się:

• strukturalne czynniki kosztów, np. rozmiar działania, strukturę organizacyjną,

• wykonawcze czynniki kosztów, np. jakość, efektywność, kultura organizacji, zaangażowanie pracowników⁸.

Rachunek rentowności klientów (customer account profitability) – analiza kosztów obsługi klienta.

Rachunek kosztów cyklu życia (life cycle costing) – instrument strategicznego zarządzania kosztami. W systemie tym rozpatruje się bowiem koszty w długim okresie, z perspektywy całego życia produktu, a nie tylko jednego roku obrotowego⁹. Jest to rachunek kosztów i rentowności produktów i klientów.

Rachunek kosztów docelowych (target costing). Istotą target costing jest oddziaływanie na koszty już od wczesnych faz cyklu życia produktu aż po fazę spadku, zapewniając danemu produktowi osiągnięcie wymaganych zysków w całym okresie życia na rynku¹⁰. Polega na wyznaczeniu ceny sprzedaży produktu możliwej do uzyskania już na etapie badań i projektowania. Następnie odejmuje się od niej założony zysk, aby ustalić przypuszczalny koszt wytworzenia produktu. Jest to więc metoda analizy kosztów w okresie projektowania produktu, polegająca na ustaleniu maksymalnych kosztów jednostkowych jako różnicy pomiędzy ceną rynkową a pożądanym zyskiem¹¹.

Kaizen costing – system redukcji kosztów poprzez ciągłe wprowadzanie udoskonaleń do procesu technologicznego i organizacji pracy. Bezpośrednim jego skutkiem jest obniżka kosztów oraz poprawa wydajności na poszczególnych stanowiskach pracy¹².

Rachunek kosztów jakości (cost of quality) – zarządzanie jakością ma duży wpływ na sytuację, gdy firma stosuje nowoczesne systemy zarządzania zapasami (np.: dokładnie na czas-just on time). analiza wzajemnych zależności między czterema elementami, składającymi się na koszty jakości, tj.:

• kosztami działań zapobiegawczych (prewencji), np. szkolenia,

• kosztami kontroli jakości – koszty weryfikacji procedur, inspekcji,

• kosztami braków wewnętrznych (wewnętrzne koszty niewydolności) – koszty naprawy braków przed dostarczeniem do klientów, usuwania i składowania odpadów,

• kosztami braków zewnętrznych (zewnętrzne koszty niewydolności), np. kosztami powstającymi w przypadku wykrycia produktu z wadami po wysłaniu go do klienta.

KOSZTY W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Koszty własne firmy stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie różnych czynników produkcji (lub zasobów firmy) prowadzące do osiągania współmiernych z nimi przychodów.

Ponoszenie kosztów w przedsiębiorstwie zawsze jest związane z uzyskiwaniem określonych efektów użyteczności w postaci produktów czy usług.

W rachunkowości finansowej przez koszty rozumie się celowe zmniejszenie aktywów lub zwiększenie zobowiązań konieczne do wytworzenia i sprzedaży produktów czy świadczenia usług w ramach normalnej działalności organizacyjnej

Ustawa o rachunkowości z dnia 29.09.1994 definiuje koszty jako uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiekszenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmiejszenia kapitału własnego albo zwiekszenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Przepływ kosztów w przedsiębiorstwie produkcyjnym

Koszty produkcji Produkty w toku Wyroby gotowe Koszt wytworzenia sprzed. prod.

Koszty sprzedaży --------------------------------------------- Koszty sprzedaży

Koszty zarządu ----------------------------------------------------- Koszty zarządu

Kategorie kosztów: BILANS RZiS

Koszty wytwarzania produktu(UoR):

Koszt wytworzenia składniku majątku obejmuje koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych produktów gotowych, a także produkcji i półproduktów oraz przypadającą na okres ich wytworzenia uzasadnioną część kosztów pośrednich produkcji.

Do kosztów wytworzenia, po których wycenia się aktywa, nie zalicza się kosztów:

• ogólnych zarządu, tj. kosztów działalności jednostki jako całości oraz zarządzania nią,

• kosztów sprzedaży produktów gotowych, towarów i innych rzeczowych składników majątku,

• powstałych kosztów operacyjnych

• kosztów finansowych.

Koszty wydziałowe nieuzasadnione trafiają do RZiS (czyli obciążają WF w pozycję pozostałe koszty operacyjne lub koszt wytworzenia sprzedanych produktów).

Podróże służbowe inne rozrachunki z pracownikami.

WYDATKI A KOSZTY

Wydatek jest pojęciem szerszym niż koszt, oznacza wszelkie wydatkowanie środków. Jest zatem ujęciem kasowym.

Wydatek oznacza każdy rozchód środków pieniężnych, z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi oraz w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki.

WYDATKI

Wydatki nie stanowiące kosztów: - podatek dochodowy - dywidenda -spłata rat kredytu	Wydatki stanowiące koszty

- zapłata za zakupione materiały … i wydane do zużycia zaplata ………………„z dołu” czynszu

DEFINICJA KOSZTU WYTWORZENIA PRODUKTU (wg ustawy o rachunkowości)

Koszt wytworzenia składnika majątku obejmuje koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych produktów gotowych, w toku produkcji i półproduktów oraz przypadającą na okres ich wytwarzania uzasadnioną część kosztów pośrednich produkcji.

Do kosztów wytworzenia, po których wycenia się aktywa nie zalicza się kosztów ogólnych zarządu tj. kosztów działania jednostki jako całości oraz zarządzania nią, kosztów sprzedaży produktów gotowych, towarów i innych rzeczowych składników majątku jak też pozostałych kosztów operacyjnych i kosztów operaji finansowych (art. 28, ust. 3).

6.UKŁADY EWIDENCYJNE KOSZTÓW

EWIDENCJA KOSZTOW NA 4

0-3 4

EWIDENCJA KOSZTÓW NA 5

0-3 5

EWIDENCJA NA 4 I 5 ŁĄCZNIE

5

0-3 4 490

5

Kryteria klasyfikacji kosztów:

1) koszty wg rodzajów:

a) amortyzacja aktywów trwałych

b) zużycie materiałów i energii

c) usługi obce

d) wynagrodzenia

e) ubezpieczenia społ. i in. świadczenia

f) inne koszty rodzajowe

g) podatki i opłaty

2) koszty wg faz działalności:

a) koszty fazy zaopatrzenia (koszty zakupu)

b) koszty fazy produkcji

c) koszty fazy zbytu (koszty sprzedaży)

d) koszty ogólne funkcjonowania jednostki (zarządu, handlowe)

Miejsce powstawania kosztów M.PK

3) koszty wg układu kalkulacyjnego:

a) podstawowy sposób podziału kosztów:

- koszty produktu (tworzą wartość produktu)

- koszty okresu (nie tworzą wartości produktu, odnoszone na WF)

b) wg kryterium związku kosztu z produktem:

- koszty pośrednie

- koszty bezpośrednie

4) koszty wg ich reagowania na zmiany:

a) koszty zmienne

b) koszty stałe.

ZESPÓŁ 4 - KOSZTY WEDŁUG RODZAJÓW I ICH ROZLICZENIE

401 Amortyzacja – koszt zużycia środków trwałych

411 Zużycie materiałów i energii – to koszt zużycia materiałów podstawowych, paliw, części zamiennych, gazu, wody, energii

420 Usługi obce – to koszt usług transportowych, remontowych, wydawniczych, reklamowych

431 Wynagrodzenia – to koszt wynagrodzeń pieniężnych

432 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – to koszty składek z tytułu ubezpieczeń społecznych i funduszy pracy i innych świadczeń na rzecz pracowników

461 Podatki i opłaty – to podatki od nieruchomości, podatki i opłaty,

463 Podróże służbowe

469 Pozostałe koszty rodzajowe – to ubezpieczenia społeczne, majątkowe, koszty reprezentacji,

490 Rozliczenie kosztów rodzajowych

7.ROZLICZANIE KOSZTÓW

Rozliczenia Międzyokresowe Kosztów.

W przypadku gdy określone koszty odnoszą się do wielu okresów sprawozdawczych lub dotyczą innego okresu niż okres w którym zostały poniesione, są one przedmiotem rozliczeń międzyokresowych – podlegają rozliczeniu w czasie. Stosowanie rozliczeń w czasie ma za zadanie zachowanie współmierności ponoszonych kosztów, uzyskiwanych przychodów, co ma szczególne znaczenie dla ustalenia WF. Wyróżniamy dwa rodzaje rozliczeń międzyokresowych kosztów bierne i czynne.

a) Czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów występują wtedy gdy jednostka gospodarcza ponosi koszty dotyczące przyszłych okresów sprawozdawczych (wielu m-cy) np.: koszty remontu środków trwałych, koszty zakupu materiałów niezliczonych w cenę materiałów, opłacone z góry czynsze, koszty ubezpieczeń majątkowych, prenumeraty. Saldo konta RMK czynne trafia w bilansie do aktywów B4 krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

Ewidencja na 4 i 5

0-3 4 490 640 RMK 5

2 np. prenumerata na 12 m-cy=1/12

1 1 odpis w …………………………………………………………………ciężar kosztów

bieżącej ……………………………………………………………………..działalności

b) Bierne rozliczenia kosztów występują wtedy gdy do kosztów bieżącego okresu sprawozdawczego zalicza się kwoty, których wydatkowanie nastąpi w okresach przyszłych. Tego typu rozliczenia międzyokresowe polegają na tworzeniu rezerw w ciężar kosztów na takie składniki kosztów, które są przewidywane do poniesienia w przyszłości np: rezerwy na nie poniesione jeszcze koszty związane z : dostawami energii, usługami telekomunikacyjnymi, na odprawy emerytalne, na naprawy gwarancyjne

Saldo konta rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne trafia w bilansie do pasywów. : B,1.3 pozostałe rezerwy na zobowiązania.

5-koszty 640 RMK bierne

Tworzenie rezerw

7.2 Rozliczanie Kosztów Zakupu Materiałów.

Koszty zakupów - do kosztów zakupu materiałów zalicza się koszty bezpośrednio związane z zakupem materiałów, ponoszone przez jednostkę do momentu przyjęcia materiałów do magazynu.

Zalicza się do nich m.in.: koszty załadunku i wyładunku, ubezpieczenie materiałów w czasie transportu, prowizje płacone pośrednikom,wartość opakowań nienadających się do dalszego wykorzystania.

Metody rozliczania kosztów zakupu:

Koszty zakupu można rozliczać w zależności od przyjętej przez jednostkę zasady bilansowej wyceny zapasów materiałów. Do podstawowych metod wyceny zapasów materiałów dopuszczonych przez ustawę o rachunkowości należą: wycena według ceny nabycia (art. 28 ust. 11 pkt 1) oraz wycena według ceny zakupu (art. 34 ust. 1 pkt 1).

Cena nabycia=c. zakupu+koszty związane z zakupem

W jednostkach, które materiały z zakupu wyceniają według cen nabycia, koszty zakupu tych materiałów zwiększą tę cenę.

Natomiast w jednostkach, które przyjmą zasadę ujmowania na koncie 31 materiałów według cen zakupu (a więc bez kosztów zakupu) wartość tych kosztów aktywuje się jako koszty dotyczące przeszłych okresów lub zalicza bezpośrednio w koszty bieżącego okresu sprawozdawczego.

7.3 Rozliczenia Kosztów Świadczeń Międzypodmiotowych.

530

KOSZTY DZIAŁALNOŚCI POMOCNICZEJ

Rozliczanie świadczeń międzypodmiotowych wynika z istnienia wzajemnie powiązanych ze sobą podmiotów wewnętrznych w niektórych jednostkach.

Podmiotami wewnętrznymi o charakterze pomocniczym najczęściej są wydziały transportowe, remontowe, energetyczne, działy informatyczne.

Koszty generowane przez wydziały pomocnicze, ponoszone w danym okresie sprawozdawczym, należy rozliczyć pod koniec tego okresu. Procedura ta polega na podziale kosztów poszczególnych wydziałów pomocniczych pomiędzy te wszystkie podmioty wewnątrz przedsiębiorstwa, które korzystały z ich świadczeń.

K. wydziałowe rozlicza się na przedmioty kalkulacji przy pomocy kluczy podziałowych. Kluczem rozliczeniowym kosztów jest pewna wielkość pomocnicza stanowiąca podstawę sumy rozliczenia kosztów pośrednich pomiędzy poszczególne obiekty odniesienia kosztów.

Istnieje podział na koszty wydziałowe:

a) stałe – amortyzacja urządzeń, maszyn

- uzasadnione – mają wpływ na koszt wytworzenia produktu

- nieuzasadnione – koszty okresu nie mają wpływu na koszty okresu

b) zmienne – mają wpływ na koszt wytworzenia produktu.

W przypadku, gdy nie występują świadczenia wzajemne pomiędzy podmiotami pomocniczymi zastosowanie ma kalkulacja podziałowa

Gdy pojawiają się świadczenia bez powiązań wzajemnych wtedy jeden wydział pomocniczy wykonuje świadczenia na rzecz innego wydziału pomocniczego, ale nie korzysta ze świadczeń innych wydziałów pomocniczych.

Pierwszy rozliczamy ten wydział pomocniczy na rzecz, który nie korzysta ze świadczeń innych wydziałów pomocniczych.
A ostatni ten na rzecz, którego inne wydziały pomocnicze wykonują świadczenia.

Najtrudniejsza sytuacja występuje wtedy, gdy pojawiają się świadczenia wzajemne.
W takim przypadku wydziały pomocnicze wykonują świadczenia na rzecz innych wydziałów pomocniczych i same korzystają ze świadczeń tych wydziałów.

Rozliczenie świadczeń międzypodmiotowych może tu być rozwiązane przy pomocy następujących metod: metody bezpośredniej i stopniowej.

Metoda bezpośrednia- jest metodą najprostszą i ignoruje wzajemne świadczenia miedzy wydziałami pomocniczymi, mimo że faktycznie one występują. Koszt świadczeń pomocniczych jest tutaj rozliczany tylko na wydziały podstawowe.

Metoda stopniowa- uwzględnia tylko częściowe rozliczanie kosztów między wydziałami pomocniczymi. Najczęściej przyjmuje się pierwszy do rozliczeń ten podmiot, który przekazuje najwięcej świadczeń na rzecz innych wydziałów pomocniczych.

7.4 Rozliczanie Kosztów Wydziałowych.

Koszty wydziałowe to koszty pośrednie produkcji, są one nieodłącznym składnikiem kosztu wytworzenia produktu w rachunku kosztów. Z treści rachunkowości wynika obowiązek podziału kosztów wydziałowych na wydziałowe zmienne i stałe które następnie klasyfikuje się na uzasadnione i nieuzasadnione. Koszty wydziałowe zmienne to koszty uzasadnione. Koszty wydziałowe stałe dzieli się na uzasadnione i nieuzasadnione.

Część uzasadniona kosztów stałych to ta część która odpowiada poziomowi kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Zdolność produkcyjna to możliwa do uzyskania przez jednostkę ilość produktów w pewnym okresie przy przyjętej w tym okresie długości czasu pracy oraz wydajności maszyn i urządzeń. Zdolność produkcyjną mierzymy ilością wyprodukowanych produktów.

Maksymalna ( Teoretyczna ) zdolność produkcyjna obniżona o przerwy konieczne na remonty, ulepszenia, przestawienia maszyn, konserwacje to normalna zdolność produkcyjna ( około 70-80% maksymalnej)

Koszty stale to koszty które firma musi ponosić aby być zdolna w każdej chwili do produkcji. Bez względu na to czy są zamówienia czy nie. Są to koszty utrzymania zdolności produkcyjnych w pogotowiu.

Koszty zmienne to koszty wykonywania produkcji, nie powstają jeżeli nie ma produkcji.

Obecnie rozliczanie kosztów wydziałowych polega na przeksięgowaniu kosztów uzasadnionych na konto produkcja podstawowa i nieuzasadnionych na konto pozostałe koszty operacyjne.( koszty sprzedanych produktów)

8. RACHUNEK KALKULACYJNY KOSZTÓW.

Po zgrupowaniu kosztów w układzie rodzajowym oraz przypisaniu ich miejscom powstawania, koszty są rozliczane na nośniki kosztów. Sprowadza się to do podziału ogółu kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo w okresie sprawozdawczym na koszty produkcji gotowej i produkcji nie zakończonej, a także na koszty wytworzenia poszczególnych produktów. Wymaga to przeprowadzenia szeregu czynności obliczeniowych nazywanych rachunkiem kalkulacyjnym, lub krótko kalkulacją.

Kalkulacja ma w ostatecznym efekcie doprowadzić do ustalenia wysokości jednostkowego kosztu produktu wraz z podaniem jego struktury w układzie kalkulacyjnym kosztów.

Podstawowym zadaniem rachunku kalkulacyjnego kosztów jest dostarczenie jednostce gospodarczej danych niezbędnych do:

- ustalenia poziomu kosztów,

- ustalenia cen produktów,

- określenie rentowności produktów,

- kontroli ponoszonych kosztów.

Obiektem kalkulacji kosztów jest efekt działalności jednostki gospodarczej, w odniesieniu, do którego przeprowadza się kalkulację jednostkowego kosztu wytworzenia. Obiektem kalkulacji kosztów jest, więc produkt gotowy, półprodukt, usługa.

Jednostką kalkulacyjną kosztów jest liczba jednostek miary produktu stanowiącego obiekt kalkulacyjny, w odniesieniu, do której ustalany jest jednostkowy koszt wytworzenia produktu. Wyróżniamy dwa rodzaje jednostek kalkulacyjnych kosztów:

Naturalne jednostki kalkulacyjne np. sztuki, kilogramy, metry

Umowne jednostki kalkulacyjne np. maszynogodziny.

Najważniejszy cel kalkulacji to ustalenie kosztu jednostkowego wytworzenia produktu lub usługi.

TYPOWY UKŁAD KALKULACYJNY KOSZTÓW

1.Materiały bezpośrednie

2. Paliwo i energia technologiczna

3. Koszty zakupu

4. Wynagrodzenia bezpośrednie

5. Narzuty na wynagrodzenia bezpośrednie

6. Inne koszty bezpośrednie

RAZEM KOSZTY BEZPOŚREDNIE

7. Koszty wydziałowe uzasadnione

KOSZT WYTWORZENIA

8. Koszty ogólnego zarządu

CAŁKOWITY KOSZT WYTWORZENIA

9. Koszty sprzedaży

CAŁKOWITY KOSZT WŁASNY

KOSZT WYTWORZENIA – TO KOSZTY POZOSTAJĄCE W BEZPOŚREDNIM ZWIĄZKU Z DANYM PRODUKTEM ORAZ UZASADNIONA CZĘŚĆ KOSZTÓW POŚREDNI ZWIĄZANYCH Z WYTWORZENIEM PRODUKTU

KOSZTY PRZEROBU – to suma wynagrodzeń bezpośrednich i narzutów na te wynagrodzenia oraz kosztów wydziałowych.

RODZAJE I METODY KALKULACJI

KALKULACJA WSTĘPNA (ex ante) –jest przeprowadzana przed przystąpieniem do wytwarzania wyrobów lub świadczenia usług.Może ona przybierać postać kalkulacji:

OFERTOWEJ

PLANOWEJ

NORMATYWNEJ

OPERATYWNEJ

KALKULACJA WYNIKOWA (ex post) – nazywana również kalkulacja sprawozdawczą, jest kalkulacją rzeczywistego kosztu wytworzenia produktu. Jest ona tworzona po zakończeniu procesu produkcyjnego

Podstawowe Metody kalkulacji

Kalkulacja podziałowa prosta

Jest stosowana w jednostkach gospodarczych wytwarzających masowo jednorodny produkt przy zastosowaniu prostych procesów technologicznych

K

Kj = Q

Kj – jednostkowy koszt wytworzenia

K – całkowite koszty wytworzenia

Q – wielkość produkcji

Kalkulacja podziałowa prosta z uwzględnieniem remanentu produkcji nie zakończonej występującej na koniec okresu sprawozdawczego

K

Kj = Q + ( Qn * R )

Kj – jednostkowy koszt wytworzenia

K – całkowite koszty wytworzenia

Q – wielkość produkcji

Qn – wielkość produkcji nie zakończonej

R – stopień przerobu

Kalkulacja podziałowa prosta odjemna. ( resztowa )

Kalkulacja podziałowa odjemna ma zastosowanie przy ustalaniu kosztów wytworzenia produktów otrzymywanych w wyniku produkcji sprzężonej.

Produkcja sprzężona (łączna) jest takim typem produkcji , gdy w wyniku procesu produkcyjnego oprócz określonego produktu otrzymuje się z danego surowca inne produkty różniące się pewnymi właściwościami.

Produkty te dzieli się na :

produkty główne,

produkty uboczne,

odpady produkcyjne.

Kc – Pu*Qu

K g = Qq

Kalkulacja podziałowa procesowa fazowa.

Jest wielostopniową kalkulacją podziałową.

9. RACHUNEK KOSZTÓW

to podsystem systemu informacyjnego rachunkowości.

RACHUNEK KOSZTÓW – to proces ustalania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów lub świadczenia usług.

CELE RACHUNKU KOSZTÓW :

- ustalenie kosztów wytworzenia wyrobów i usług

- obliczenia uzyskiwanych wyników,

-wycena zapasów produktów,

-ustalanie cen sprzedaży produktów,

- oceny efektywności działania,

- kontroli działalności,

- podejmowania decyzji ekonomicznych.

Rachunek kosztów jest procesem ustalania kosztów prowadzenia działalności gosp. polegającej na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów lub świadczeniu usług.

RK obejmuje również procedury analizy kosztów z pkt widzenia źródeł ich pochodzenia, racjonalności, struktury, poziomu oraz przeznaczenia.

Przedmiotem RK są koszty.

Podmiotem RK jest jednostka gosp. prowadząca działalność gosp.

Rachunek kosztów pełnych jest oparty na filozofii mówiącej, że określone koszty zostały poniesione w przedsiębiorstwie w związku z wytworzeniem określonych produktów. Dlatego wszystkie koszty wytworzenia traktowane są jako koszty produktów. Poziom kosztów zależy od wielkości produkcji. Koszty dzielone są na bezpośrednie i pośrednie.

W pełnym rachunku kosztów kalkulacja jednostkowego kosztu wytworzenia i wycena zapasów odbywa się na poziomie pełnego kosztu wytworzenia który obejmuje koszty bezpośrednie i pośrednie koszty wytworzenia. Koszty nieprodukcyjne nie są wliczone do kosztów wytworzenia produktów, nie obciążają więc zapasu produktów, lecz są bezpośrednio odnoszone na wynik finansowy okresu sprawozdawczego.

Rachunek kosztów pełnych – cechą charakterystyczną RKP jest podział kosztów wytworzenia na koszty bezpośrednie i pośrednie.

Przepływy informacji kosztowych w rachunku kosztów pełnych: bezpośrednie( prod podst)

Rachunek kosztów zmiennych – jest to system rachunku kosztów, w którym nadrzędnym kryterium podziału kosztów jest wrażliwość na zmiany skali produkcji jednostki gospodarczej. Istota rachunku kosztów zmiennych sprowadza się do podziału kosztów całkowitych na koszty zmienne i stałe.

Koszty zmienne to koszty które zależą od wielkości produkcji.

Koszty stale to koszty które nie reagują na wahania wielkości produkcji.

Rachunek kosztów zmiennych – cechą charakterystyczną jest podział na koszty zmienne i stałe. Przepływy informacji w rachunku kosztów zmiennych: koszty wydziałowe zmienne zawsze uzasadnione

Koszt wytworzenia produktów ma znaczenie przy sporządzaniu sprawozdań finansowych: bilansu i RZiS. Systemem RK odpowiadającym wymogom obligatoryjnej sprawozdawczości finansowej jest RK pełnych, wykorzystywany głównie w kalkulacji jednostkowej kosztów wytworzenia produktów (jest on uważany za tradycyjny RK).

Marża brutto – różnica między przychodami ze sprzedaży produktów a kosztami wytworzenia sprzedanych produktów.

Przykład: spółka wytwarza i sprzedaje produkt gotowy P w 2 kolejnych okresach opracowano rachunek kosztów i wyników w 2 wariantach na bazie kosztów pełnych i zmiennych.

Zapas początkowy w 1 okresie0 szt

Ilość produkcji po 100 szt w karzd

Problemowy rachunek decyzyjny

Aby podjąć prawidłową decyzję, zarządzający jednostką powinni mieć informacje nt. kosztów lub korzystać z informacji wspomagających rozwiązywanie konkretnego problemu.

Jeżeli rozwiązanie problemu decyzyjnego wiąże się z analizą pewnych opcji i wyborem najlepszej, wówczas wykorzystuje się problemowe rachunki decyzyjne.

Typologia kosztów w modelu decyzyjnym

1) koszty istotne i nieistotne dla podejmowania decyzji

2) koszty utracone (zapadłe)

3) koszty utraconych korzyści

4) koszty krańcowe (marginalne)

10. ANALIZA ZALEŻNOŚCI PRODUKACJA- KOSZTY- ZYSK

Próg rentowności ilościowy (BEPi , Pri )

PR_i oznacza ilość sprzedaży, przy której marża brutto jest równa kosztom stałym; jest to właśnie próg rentowności (ang. break-even point, BEP)

Analiza BEP to metoda systematycznego badania relacji pomiędzy zmianami wielkości sprzedaży, produkcji oraz zmianami w poziomie przychodów ze sprzedaży, poniesionych kosztów i uzyskanego WF.

( p – v ) * x = marża brutto

p – cena

v – jednostkowy koszt zmienny

x – wielkość sprzedaży

BEP ilościowy =f (koszty stałe) / p-v

BEP(ilościowy) – w szt. – próg rentowności ilościowy; wielkość sprzedaży, gdzie przychody ze sprzedaży = kosztom; marża = koszty stałe.

(p - v) x = marża brutto

Próg rentowności wartościowy ( BEP w, PRw)

BEP Wartościowy = BEP ilościowy x p

PR_w oznacza sprzedaży, jaką trzeba osiągnąć, by pokryć koszty; przy której marża brutto równa się kosztom stałym

Strefa bezpieczeństwa

Jest to różnica między planowanym przychodem ze sprzedaży a przychodem ze sprzedaży, przy którym firma osiąga próg rentowności. określa wartość sprzedaży, o jaką możemy obniżyć przychody ze sprzedaży, aby firma nie poniosła strat

Formuła strefy bezpieczeństwa (kwotowo):

Strefa bezpieczeństwa kwotowa = ( p * q1) – Prw

gdzie:

q1- planowana lub rzeczywista ilość sprzedaży

Prw=BEPw

Koszty w problematycznych rachunkach decyzyjnych.

Typologia kosztów w modelu decyzyjnym:

1) koszty istotne i nieistotne

2) koszty utracone (zapadłe)

3) koszty utraconych korzyści

4) koszty krańcowe (marginalne)

ad.1) koszty istotne i nieistotne – koszty pomocne przy podejmowaniu decyzji;

koszty:

- istotne – przyszłe

- nieistotne – minione – nie mają wpływu na podejmowanie decyzji

ad.2) koszty utracone (zapadłe) – nieistotne; nie mogą być zmienione przyszłymi decyzjami; poniesione lub które musimy ponieść; np. ubezpieczenia samochodowe, opłaty parkingowe

ad.3) koszty utraconych korzyści – korzyści, które ponieślibyśmy, gdybyśmy zaniechali jedno działanie na rzecz drugiego działania (muszą być liczone jako pozycja kalkulacyjna w drugim wariancie)

ad.4) koszty krańcowe – koszty, które musimy ponieść na wytworzenia dodatkowej jednostki produktu

$$K_{m} = \frac{\text{ΔK}}{\text{ΔX}}$$

11.Tworzenie cen i decyzje cenowe

cena powinna obejmować dwa elementy tj. jednostkowy koszt wytworzenia/cenę nabycia oraz narzut zysku,

Istnieją dwie grupy formuł tworzenia cen tj. ceny oparte na rachunku kosztów pełnych ( np. metoda pełnych kosztów własnych, metoda pełnych kosztów wytworzenia) oraz ceny oparte na rachunku kosztów zmiennych.

Tworzenie cen i decyzje cenowe:

Założenia ogólne dla tworzenia decyzji cenowych:

1) w praktyce jednostki gosp. istnieją dwa podejścia do tworzenia cen: zewnętrzne (rynkowe) i wewnętrzne (na bazie rachunku kosztów)

2) racjonalnie skonstruowana cena produktu jednostki gosp. powinna ilustrować wartość zasobów zużytych na wytworzenie produktu lub usługi lub przeznaczonych na pozyskanie towaru od producenta

3) cena powinna obejmować dwa elementy, tj. jednostkowy koszt wytworzenie/cenę nabycia oraz narzut zysku

4) zakres jednostkowego kosztu wytworzenia (szerszy, zwężony) oraz sposób naliczania zysku wynika głównie z przyjętych strategii cenowych

5) tworzenie ceny wynika z przyjętych strategii cenowych (marketing, analiza rynku), jednak dane w tym zakresie są dostarczane przez rachunkowość.

Istnieją dwa rodzaje cen:

-transakcyjne (zewn.)

- transferowe (wewn.)

Metody tworzenia cen:

Istnieją 2 grupy formuł tworzenia cen, tj. ceny oparte na RK pełnych i ceny oparte na RK zmiennych.

Formuły bazujące na RK pełnych zakładają włączenie w cenę maksymalnie dużo składników kosztów wytworzenia produktu/usługi. Są to:

- formuła „koszt plus…”

- formuła „koszt plus zysk od kapitału”

Formuły bazujące na RK zmiennych zakładają włączenie w cenę zawężony zakres kosztów produktu; jest to m.in. /minimalna formuła oparta o marżę brutto.

Formuła cenowa „koszt plus…”

Założenia: cenę tworzy się poprzez dodanie do k. jednostkowego określonej kwoty zysku, traktowanej jako % podstawy kalkulacji

- warianty formuły

A) metoda pełnych kosztów własnych – obejmuje najszerszy zakres kosztów tzn. pełne koszty własne działalności( k. wytw+k. zarz+k.sprzedaży) ; zaleta – prostota; wada: jak sensownie rozliczyć koszty ogólne na 1 produkt?

B) metoda pełnych kosztów wytworzenia – przyjmuj jako podstawę ustalenia ceny pełne koszty wytworzenia; zaleta: nie rozlicza się kosztów pośrednich; wada:50%zysku trudno dopasować wielkość zysku do poziomu kosztów ogólnych, gdy zysk<koszty to osiągamy stratę ile narzucić zysku, aby zdołał on pokryć koszty pośrednie, aby nie ponieść straty.

Podsumowanie metod:

- zaleta: łatwe w obliczeniu

- wada: formuła oparta tylko na kosztach prowadzi do błędnego koła popytowo-cenowego

Metoda koszt plus zysk od kapitału

- podstawą tej metody jest założenie, że celem każdego działania jest osiąganie zysku z zainwestowanego kapitału

$$p = \text{ko}\text{szt}\ \text{jednostkowy} + r*\frac{\text{KA}\ (\text{nak}l\text{asy}\ \text{kapita}l\text{owe})}{Q\ (\text{liczba}\ \text{wyrob}ow)}$$

$$r\left( \text{stopa}\ \text{zwrotu}\ z\ \text{zainwestowanego}\ \text{kapita}lu \right) = \ \frac{\text{Zn}\ (\text{zysk}\ \text{netto})}{\text{KA}}$$

Formuła oparta o marżę brutto – formuła bazująca na kosztach zmiennych

Przesłanki formuły:

1) koszy stałe, jako pochodne decyzji długookresowych, są nieistotne dla ustalenia ceny

2) o poziomie ceny decydują koszty zmienne, reagują na zmiany w rozmiarach produkcji i sprzedaży

$$\text{cena} = \ \frac{\text{MB}}{X} + v$$

MB – łączna marża brutto

X – wolumen produkcji
v – jednostkowe koszty zmienne

---

1. W. Gabrusewicz, A. Kamela-Sowińska, H. Poetschke, Rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa 2002, s. 24.↩

2. E. Nowak, Zaawansowana rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa 2009, s. 16.↩

3. G.K. Świderska (red.) ,Controlling kosztów..., s. 19.↩

4. B. Zyznarska-Dworczak, Jak zarządzać kosztami w przedsiębiorstwie, Difin, Warszawa 2012, s. 85.↩

5. G.K. Świderska (red.), Controlling kosztów..., s. 21.↩

6. K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak, Podstawy rachunkowości..., s. 181.↩

7. G.K. Świderska (red.) ,Controlling kosztów..., s. 20.↩

8. Ibidem, s. 21.↩

9. K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak, Podstawy rachunkowości..., s. 203.↩

10. B. Zyznarska-Dworczak, Jak zarządzać..., s. 77.↩

11. G.K. Świderska (red.), Controlling kosztów..., s. 22.↩

12. B. Zyznarska-Dworczak, Jak zarządzać..., s. 21.↩