Pedagogika społeczna

Geneza pedagogiki społecznej jako nauki, jej przedmiot badań i zadania.

Początek XIX wieku to czas wielu zmian gospodarczych, społecznych i kulturowych. A co za tym idzie zmieniły się potrzeby społeczne, wszystkie zmiany doprowadziły do potrzeby powstania Nawych instytucji służących do zaspokajania potrzeb. W tym czasie powstało wiele instytucji opiekuńczych: towarzystw dobroczynności, opieki publicznej, ochronek, sierocińców, domów starości itp. Zmieniło się myślenie ludzi pragnących mieć równe szanse, technika poszła do przodu tworząc nowe miejsca pracy dla wykwalifikowanych pracowników. „Konieczność doskonalenia zawodowego i rekwalifikacji rodziła potrzebę wiedzy, najpierw u ambitniejszych rzemieślników, robotników i chłopów – co z biegiem czasu wytwarzało masowe pragnienie uczenia się przez całe życie.¹” Dzięki temu powstała istniejących w tych czasach luka w pedagogice, którą zapełniła pedagogika społeczna. Czerpała ona swoją wiedzę z teorii wychowania rozszerzając jednocześnie swoje działania na nowe środowiska i nowe nieobjęte wcześniej generacje wiekowe. „Pedagogika społeczna jako teoria zmierzająca do uogólnienia wychowawczego aspektu warunków społecznych, środowiskowych ludzkiego życia oraz praktyki instytucji powoływanych do ich ulepszenia: kulturalno-oświatowych, opiekuńczych, rekreacyjnych.²”

Czym jest więc pedagogika społeczna? Przytoczmy tutaj słowa Aleksandra Kamińskiego: „Pedagogika społeczna należy do nauk praktycznych, obejmujących teorię praktycznego działania, czyli zamierzeń, projektowania i realizacji. Są to nauki empiryczne (doświadczalne), oparte na wnioskowaniu indukcyjnym. Zajmują się nauki praktyczne <<badaniem celowego przekształcenia i tworzenia nowej rzeczywistości>> ( K. Krzeczkowski ), dokonują diagnozy rzeczywistości istniejącej i projektowania nowej; łączą opis z oceną ( A. Podgórecki ), przechodzą do twierdzeń ogólnych do zaleceń praktycznych; mają cel – ustalają środki działania. (…)³”. A więc pedagogika społeczna to nauka praktyczna oparta na doświadczeniu, zajmująca się jednocześnie badaniem i przekształcaniem rzeczywistości.

Termin pedagogika wprowadził Friedrich Adolph Diesterweg, który po raz pierwszy użył tego pojęcia w swoim „Przewodniku dla kształcenia niemieckich nauczycieli”⁴.

Zwróćmy uwagę na najważniejszych prekursorów pedagogiki społecznej. Wymieńmy tutaj Johanna Heinricha Pestalozzi ( 1746-1827), który jest twórcą systemu wychowawczego, który wypróbował w prowadzonych przez siebie szkołach i zakładach wychowawczych, gdzie uczył pracy na roli, rzemiosła i gospodarstwa domowego. Dzięki temu mógł łączyć wychowanie umysłowe z praktycznymi zajęciami przygotowującymi do życia⁵.

Kolejną osobą jest Robert Owen ( 1771 – 1858), który to poprawił warunki pracy i płacy robotnikom i skrócił czas ich pracy. Stworzył także Tak zwaną Nową Instytucję, w której skład wchodził: dziedziniec ( pierwszy w Europie żłobek i przedszkole), szkoła elementarna, w której uczyły się dzieci do 10 roku życia, a jednocześnie nie pracowały. Była tam też szkoła doszkalająca dla młodzieży, jedna z pierwszych w Europie i teren zabaw dla dzieci. A także klub dla robotników i dorosłych członków ich rodzin, w którego skład wchodziło: biblioteka, czytelnia, sala na referaty.

Polską twórczynią pedagogiki społecznej jest Helena Radlińska, która scharakteryzowała ją w taki sposób: „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniach nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem bytu i kręgów kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnianie bytu wartością przez ich pojęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk << siłami człowieka w imię ideału>>.⁶”

Innym polskim przedstawicielem pedagogiki społecznej jest Ludwik Krzywicki ( 1859 – 1941 ). Twórca teorii wielkiego ruchu demokratyzacji wiedzy. Głosił postulat upowszednienia wykształcenia ogólnego, propagował samokształcenie, informował o nowych formach upowszechniania kultury i kształcenia dorosłych.

Edward Abramowski ( 1868 – 1918 ) twórca teorii pracy społecznej jako procesu społeczno – wychowawczego.

Pedagogikę społeczną i jej etapy powstania można ująć w takich okresach:

I okres – lata 1909 – 1945, w latach tych podejmowano próby zdefiniowania pedagogiki społecznej. W okresie tym starano się określić zadania pedagogiki społecznej, jej cele, przedmiot badań. Były to pierwsze próby tworzenia teorii pedagogiki społecznej. Powstawały pierwsze podręczniki o tematyce społecznej i pierwsze ośrodki badawcze pedagogiki społecznej.

II okres – zakończenie drugiej wojny światowej rok 1945 do 1980 roku. Jest to etap kontynuacji prac prowadzonych w pierwszym okresie ale również dalszy rozwój pedagogiki społecznej w Polsce powojennej. Powstają nowe ośrodki pedagogiki społecznej, rozpoczyna się wiele prac badawczych i teoretycznych. W latach 60-tych i 70-tych ukazuje się wiele podręczników i prac zbiorowych na temat pedagogiki społecznej.

III okres – 1980 rok do czasów obecnych. Jest to czas przemian politycznych w Polsce. Rok 1989 to rok obrad „okrągłego stołu”. Obrady dotyczyły między innymi polityki społecznej. W okresie tym pojawiło się wiele nowych zagrożeń; narkomania, alkoholizm, bezdomność. Powstają nowe ośrodki, które walczą z narkomanią i alkoholizmem, między innymi MONAR. Stowarzyszenie MONAR oficjalnie zarejestrowane w 1981 roku jest organizacją pozarządową, apolityczną, działającą na terenie całej Polski. W ostatnim dwudziestoleciu rozwinęły się Ośrodki Pomocy Społecznej miejskie i wiejskie. W ramach ich systemu pomocy powstają między innymi: domy pomocy społecznej, świetlice środowiskowe, ośrodki wsparcia takie jak schroniska dla bezdomnych, noclegownie, domy dla samotnych matek. Powstają prace zbiorowe i nowe podręczniki na temat pedagogiki społecznej XXI wieku.

Na pedagogikę społeczną można popatrzeć w dwojaki sposób. Po pierwsze jako kierunek pedagogiczny w pedagogice ogólnej badający wpływ środowiska na wychowanie. Środowisko w tym przypadku rozumiemy jako formalne instytucje wychowawcze i grupy niesformalizowane. Wpływ środowiska to inaczej ogół działalności społeczno-wychowawczych podejmowanych przez te instytucje i grupy. Koncentracja pedagogiki społecznej na działaniach środowiska sprawia, że możemy nazwać ją nazwać pedagogiką środowiska. Po drugie na pedagogikę społeczną możemy spojrzeć jako na odrębną dyscypliną naukową. Zakres jej badań stanowić będą ludzie, grupy i warstwy społeczne wymagające opieki i pomocy w rozwoju psychicznym czy kulturowym. W tym przypadku pedagogikę społeczną możemy określić mianem pedagogiki socjalnej. Pedagogika socjalna jako dyscyplina naukowa oprócz osób i zbiorowości wymagających opieki zajmuje się również instytucjami powołanymi do realizacji tych zadań. W ramach pedagogiki socjalnej wyodrębniło się kilka specjalizacji, między innymi: pedagogika opiekuńcza, teoria pracy socjalnej, teoria pracy kulturalno-wychowawczej.

Dzisiejszy świat i postęp w każdej dziedzinie, a także zmiany jakie zachodzą w społeczeństwie stawia przed pedagogiką społeczną wiele nowych wyzwań, a także stwarza dla niej nowe problemy badawcze, które wciąż się zmieniają tak jak nasze społeczeństwo. Bo czyż możemy powiedzieć, że nasze rodziny są takie same jak np. 20 lat temu? Nie możemy, gdyż poprzez zmiany w naszym społeczeństwie bardzo zadziałały na rodzinę, pracę, naukę itp. Wspomnijmy nasze dzieciństwo, bez komputera, telefonów i innych gadżetów, spędzane często na łonie natury, dzisiejsze dzieci nie wiedzą co to takiego, wkroczyły w nowy świat, który stwarza więcej problemów, a więc jest większe pole do działania dla pedagogiki, która musi diagnozować i poszukiwać nowych możliwości działania wychowawczego, czy też ewentualnych naszych potrzeb.

„ „Nowa” pedagogika społeczna opiera się na klasycznym „punkcie widzenia” opartym na „poszukiwaniu i rozwijaniu tzw. Ludzkich czynników szeroko rozumianego, indywidualnego oraz społecznego rozwoju⁷”. ” Ze względu na nowe środowisko życia człowieka, które jest bardzo zróżnicowane poprzez wiele czynników, dzisiejsza pedagogika Społeczna musi dostrzegać problemu dzisiejszego człowieka jego potrzeby i ukazywać nowe kierunki poszukiwań i ewentualnych rozwiązań. Życie zwykłego szarego człowieka w dzisiejszych czasach, które coraz bardziej się nam komplikują potrzebuje od pedagogiki rozpoznania problemów jakie stawia człowiekowi życie na jego drodze, ale jednocześnie nie powinna ona nam dyktować jak powinniśmy żyć krok po kroku. Spójrzmy na Polskę, która coraz bardziej się zmienia. Przeszła od „komunizmu”, poprzez demokrację, teraz jako kraj Unii Europejskiej, a ostatnimi czasy miejsce walki o własną tożsamość w związku z napływem do Europy uchodźców z Syrii. A co za tym idzie to nowa dziedzina zainteresowań pedagogiki społecznej. Migracje ludności, nie tylko w kwestii uchodźców, spójrzmy na ilość polaków zamieszkujących poza granicami kraju, wchodzących w małżeństwa z osobami z innej kultury, państwa, religii itp.. Migracje były obecne przez wszystkie epoki, ale w dzisiejszych czasach są wręcz zjawiskiem globalnym. Sama mogę powiedzieć, że jako mieszkanka obecnie Turcji, gdzie liczba Polek wciąż rośnie, nie mówiąc już o ilości dzieci z takich mieszanych związków, to tak jakby nowa rzeczywistość, która była, ale nie tak jak jest teraz na skalę wręcz paro nasto tysięczną. Tak więc ważne jest poszerzanie i budowanie kierunku zainteresowań pedagogiki społecznej, jakim jest edukacja międzykulturowa⁸ . Stworzenie kultury dialogu, funkcjonowania w innych odmiennych społecznościach, kształtowanie postaw społecznych wobec imigrantów poprzez eliminację stereotypów, uprzedzeń a nawet praktyk dyskryminacyjnych poprzez zwiększenie świadomości społecznej. Edukację imigrantów o kulturze, społeczeństwie do którego przybyli, akceptację Nawego dla nich życia w często bardzo odmiennej religii, a także przede wszystkim wychowanie ich do nowego dla nich początku, którego celem jest nie naprawa i zmiany na swoją modłę kraju do którego przybywają, a tolerancję jego kultury i społeczeństwa. Niestety często to kuleje i powstają z tego powodu wszelkiego rodzaju problemy.

Pedagogika społeczna powinna towarzyszyć nam w każdej rzeczywistości społecznej jaka nas „dopada”. Poszukiwać skutecznych i niezawodnych narzędzi do naprawiania i rozpatrywania środowiska naszego życia, a także kreować nasze wartości wychowawcze. Idąc za pytaniem Tadeusza Pilcha: „czy oprócz świadomości, że przychodzi nam żyć w takim oto świecie i warunkach, które kształtują nieokreślone siły, możemy projektować pożądane z punktu widzenia ogólnoludzkiego humanizmu i skuteczne działania korekcyjne i twórcze, czyli wpływać na świat własnymi siłami wedle własnych ideałów⁹? Uważam, że możemy podołać jako pedagodzy dzisiejszej zmieniającemu się ciągle i nieodwołalnie rzeczywistości w jakiej żyjemy. Musimy tylko aktualizować badania pedagogiczne, rozwijać pedagogikę społeczną, jako dyscyplinę naukową, diagnozować naszą społeczną rzeczywistość poprzez wnikliwe rozpoznawanie, opis, ocenę i projektowanie zadań. Małymi kroczkami wzbogacać zainteresowania pedagogiki społecznej w ramach zmian jakie zachodzą na co dzień, towarzyszyć aktualnym doświadczeniom człowieka.

Bibliografia

Tadeusz Pilch, Irena Lepalczyk „Pedagogika społeczna” Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2003

Ewa Marynowicz - Hetka „Pedagogika Społeczna” podręcznik akademicki Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2006

Aleksander Kamiński „Funkcje pedagogiki społecznej”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974

M. Konopczyński, W. Theiss, M. Winiarski (red.), „Pedagogika społeczna. Przestrzenie życia i edukacji, Pedagogium,” Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej, Warszawa 2010

W. Okoń, „Nowy słownik pedagogiczny”, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001

B. Śliwerski, „Pedagogika”, t.3, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2006

T. Pilch, Pedagogika społeczna na początku XXI wieku, w: „Pedagogika Społeczna”, 2008

---

1. Aleksander Kamiński „Funkcje pedagogiki społecznej”, s. 10↩

2. Aleksander Kamiński „Funkcje pedagogiki społecznej”, s. 11↩

3. Aleksander Kamiński „Funkcje pedagogiki społecznej”, s. 12↩

4. B. Śliwerski, „Pedagogika”, t.3, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2006, s.7↩

5. W. Okoń, „Nowy słownik pedagogiczny”, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001, s. 291↩

6. Radlińska 1961, s. 361 za: A. Kamiński „Funkcje pedagogiki społecznej” Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974, s. 13↩

7. „Pedagogika wobec wyzwań współczesności. Humanistyczny wymiar kapitału ludzkiego.” Pod redakcją Mirosława Sobeckiego s. 47 ; M. Konopczyński, W. Theiss, M. Winiarski (red.), Pedagogika społeczna. Przestrzenie życia i edukacji, Pedagogium, Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej, Warszawa 2010↩

8. M. Sobecki, Wątki edukacji międzykulturowej u zarania pedagogiki społecznej w Polsce, w: M. Konopczyński, W. Theiss, M. Winiarski (red.) Pedagogika społeczna. Przestrzenie życia i edukacji, Pedagogium. Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej, Warszawa 2010↩

9. T. Pilch, Pedagogika społeczna na początku XXI wieku, w: „Pedagogika Społeczna”, 2008, nr 8↩