Cechy państwa:

- organizacja polityczna

- org. przymusowa

- org. terytorialna

- org. suwerenna

Trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, podlegających władzy zwierzchniej.

Definicja państwa:

def. socjologiczna - państwo jest tu społecznością polityczną, zespół ludzi występujących jako członkowie, lub funkcjonariusze określonych instytucji i posiadających z racji tej określone prerogatywy.

def. klasowe - są odmianą definicji socjologicznych, państwo rozumiane tu jest jako instrument klasowego PAROWANIA z uwagi na klasę posiadającą środki produkcji (K. Marks), lub państwo jako zróżnicowana wspólnota, w której nie wszyscy mogą brać udział w sprawowaniu władzy (R. Dahrendorf).

Fazy kształtowania się państwa:

wytwarzanie państwa poprzez takie czynniki, jak:

- wzrost demograficzny

- wzrost technologiczny (surowce)

- wzrost specjalizacji (E. Gellner)

- wzrost dobrobytu (w niektórych przypadkach)

- przestrzenne ukształtowanie się niektórych grup plemiennych

- pojawienie się konfliktów wewnętrznych, zewnętrznych, wzrost [ CO?], form współpracy z plemionami ościennymi, gdy wytworzy nadrzędne instytucje przymusu pozwalające na wdrożenie powyższych zasad.

Naród jako:

wspólnota jednostek, której kształt powstaje w rozległym okresie historycznym. Ze wspólnotą tą utożsamiają się jednostki mające świadomość wspólnego pochodzenia, dobra, losów historycznych, łączy je również wspólna specyfika postaw, zachowań, obyczajowości.

Wspólnota ta ma swoje dwa zasadnicze wymiary:

- etniczny

- polityczny.

Naród jest powstałą w trakcie rozwoju historycznego wspólnotą ludzi, którzy obiektywności i w swej świadomości uznają:

- dany język za ojczysty

- dane terytorium za ojczyste

- są przekonani o wspólnocie własnego pochodzenia

- tworzą własną kulturę

- posiadają lub dążą do posiadania uznanej za swoją organizacji politycznej.

Wspólnota kulturowa - wspólnota ludzi, którzy obiektywnie i w swej świadomości uznają pewne wspólne wartości, twórzą daną wspólnotę kulturową i w niej uczestniczą, choć w różnym stopniu.

Naród - wspólnota ludzi tworząca się w długich procesach dziejowych, wyznaczają ją członkowie posiadający poczucie (świadomość) wspólnego pochodzenia, dobra, losów historycznych, specyficznych postaw, zachowań, znaków obyczajowych.

Naród w sensie politycznym - wspólnota ludzi złączonych niektórymi atrybutami etniczności, a główną tożsamością praw i obowiązków oraz świadomością swej historii politycznej / tu nie są istotne takie rzeczy, jak język, religia i obyczaje.

Atrybuty kształowania się narodu:

-

- przestrzeń geograficzna

- religia

- historia

- dziedzictwo kulturowe

- tradycja

- obyczaje

- emblematy i symbole

- istnienie świadomości odrębności etnicznej

- identyfikacja z daną wspólnotą i chęć partycypowania w niej.

Tożsamość narodowa - służy identyfikacji jednostki jak i grup społecznych, z daną wspólnotą, polega na odczuwaniu bliskości wobec danej wspólnoty.

W ramach tożsamości narodowej wyróżnia się ogniwa:

- Przeszłość - pochodzenie, rodowód, doświadczenie losów politycznych, rozwoju politycznego i kulturowego.

- Współczesność - wyznacza stan zorganizowania społeczno - politycznego, rozwój gispodarczy, funkcjonowanie instytucji uczestnictwa w sieć komunikacji

- Przyszłość - aspiracje, dążenia, wartości, postawy, zachowania, istotna jest chęć podtrzymywania więzi z dana wspólnotą.

Współczesną przynależność do określonego narodu wyznaczają elementy:

- świadome pragnienie (wola) związania swoich losów z określoną wspólnotą

- odczuwanie bliskości, podobieństwa do określonej wspólnoty, wyrażanie chęci związania z nią

- dobrowolny wybór określonej wspólnoty narodowej

- asymilacja (poprzez przebywanie długie w ramach określonej wspólnoty)

- urodzenie.

Koncepcja naturalistyczna

Koncepcja politologiczna

Koncepcja kulturowa

Kryteria narodowe:

- język

- terytorium (ojczyzna ideologiczna i PRYWATNA)

- przekonanie o wspólnym pochodzeniu

- NIE WIEM aspiracji grup w kategoriach własnego, niepodledłego państwa istniejące lub postulowane.

Społeczność narodowa powstaje w toku rozwoju historycznego, OZNACZA:

- długotrwałość procesu powstawania. Proces ten jest ciągły i ma charakter dynamiczny.

Elementy ideologii narodowej:

- ideały ogólne

- odwołuje się do określonych wydarzeń w dziejach narodu jako przełomowych i wskazuje jednocześnie na kierunki, orientacje, jakie wyznaczają współczesnym i przyszłym generacjom

- określają selektywnie osoby wybitnych twórców jako uznany OSOBOWOŚCIOWE

- tworzÄ… symbole czci narodowej.

Rola ideologii narodowej:

- selektywna

- integracyjna

- wychowawcza.

Nowoczesne narody:

- wszystkie stany, warstwy, klasy społeczne charakteryzuja się poczuciem przynależności narodowej

- podstawowe zręby kultury z różnych dziedzin zostają upowszednione w masach ludności (masy te mają możliwość dostępu do nich)

- dany naród posiada własną organizację państwową lub też w drodze walki narodowowyzwoleńczej dąży do niej (wysiłki te mają charakter masowy i trwały)

- charakteryzuje się masowością i trwałością.

Zagadnienia:

- definicja makrostruktury

- samoistna

- (etc., 6 myślników)

Porównanie państwa z narodem:

- definicja państwa i narodu

- atrybuty państwa

- definicja narodu

- cechy narodowotwórcze

Porównaj państwo z narodem na podstawie 4 atrybutów.

Charakterystyka ideologii narodowej (3 pkt.).

Charakterystyka nowoczesnych narodów (3 pkt).

Makrostruktura (wielka struktura) - w najogólniejszym ujęciu definiowana jest jako część społeczeństwa globalnego i wielkich grup społecznych. Tworzona jest między innymi przez klasy, warstwy, grupy zawodowe, grupy wyznaniowe, naród, państwo i wzajemne relacje między nimi.

Poddawana jest wzajemnym relacjom z mikrostrukturami.

Państwo – polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.

Definicja politologiczna

Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007].

Definicja prawna

Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

* stałą ludność,

* suwerenną władzę,

* określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

* zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,

Kryterium uznania państwa

Konwencja była regionalną umową międzynarodową i ograniczała się jedynie do państw amerykańskich, ale jej zasady zostały uznane w zwyczajowym prawie międzynarodowym. Niektórzy wątpią jednak, czy te kryteria są wystarczające.

Podstawowym problemem państwowości jest uznanie państwa na arenie międzynarodowej, czyli stwierdzenie przez podmiot prawa międzynarodowego faktu istnienia jakiegoś państwa i gotowości do respektowania związanych z tym skutków prawnych. Przedmiotem uznania może być: państwo, rząd, powstańcy, strona walcząca czy naród. Uznanie państwa może być udzielone bądź indywidualnie przez podmiot prawa międzynarodowego (nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub podpisanie umowy bilateralnej), bądź kolektywnie przez grupę państw (podobnie jak w przypadku pojedynczego państwa) lub organizację międzynarodową (przyjęcie w poczet członków). Uznanie państwa powinno mieć charakter jednoznaczny i nieodwracalny, choć w praktyce spotyka się przypadki zawieszenia lub zerwania stosunków dyplomatycznych czy wykluczenie członka organizacji.

Konsekwencje uznania państwa: teoria konstytutywna mówi, że państwo istnieje tylko wtedy, gdy jest uznane przez inne państwa, zaś teoria deklaratoryjna twierdzi, że istnienie państwa jest niezależne od uznania go przez inne państwa.

Teorie powstania państwa

* teistyczna – teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała w średniowieczu

* teologiczna – jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe.

* patriarchalna – koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii

* patrymonialna – poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.

* umowy społecznej – według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród; twórcą koncepcji był Thomas Hobbes, a wybitnym przedstawicielem m.in. Jan Jakub Rousseau.

* podboju i przemocy – zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.

* solidarystyczna – twórcą był Émile Durkheim: państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami.

* psychologistyczna – twórcą był Leon Petrażycki: państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych – bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.

* marksistowska (bazy i nadbudowy) – państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są Karol Marks i Fryderyk Engels.

* teoria państwa w katolickiej nauce społecznej – według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli.

* funkcjonalna – dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy. Twórca: Aureliusz Augustyn.

Forma państwa

Forma państwa to całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy: forma rządów, suweren, ustrój terytorialny oraz reżim polityczny.

Arystoteles dokonał podziału państw ze względu na ich formę na: monarchie i tyranie (rządy jednoosobowe), arystokracje i oligarchie (rządy kolegialne) oraz politee i demokracje (rządy ludu).

Typy państw współczesnych

"Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz podobny status ludzi" (E. Zieliński). Na podstawie tej definicji wyróżniamy 4 podstawowe typy państw:

* Państwo niewolnicze – cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

* państwo feudalne – występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik – podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

* państwo kapitalistyczne – charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

o państwo wczesnokapitalistyczne

o państwo liberalno-demokratyczne

o państwo faszystowskie

o państwa trzeciego świata

* państwo socjalistyczne – Charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności – w państwach kapitalistycznych większość dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach socjalistycznych własność jest domeną państwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogółu żyjących w nim obywateli.

Symbole państwowe

* flaga państwowa,

* herb państwowy,

* hymn państwowy (narodowy),

* pieczęć państwowa,

* dewiza (motto) państwa, np. francuskie wolność, równość, braterstwo,

* inne symbole np. Marianna we Francji czy Wuj Sam w USA.

Cechy państwa

Państwo jest organizacją polityczną. Sensem jego istnienia, osią jego zainteresowania jest rządzenie społeczeństwem. Jest organizacją globalną, ogarniającą całe społeczeństwo.

Państwo jest organizacją przymusową. Normy prawne pochodzące od państwa mogą być w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Państwo dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenałem środków oddziaływania.

Zdaniem politologów państwo cechuje:

* suwerenność – państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa

* powszechność – cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu

* terytorium – obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi.

Funkcje państwa

* wewnętrzne (tradycyjne; konserwatywne; liberalne)

o prawodawcza – państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium

o porządkowa – państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji

o administracyjna – państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego

* wewnętrzne (socjalistyczne; interwencjonistyczne; etatystyczne)

o gospodarczo-organizacyjna – państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju

o socjalna – państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia

o kulturalno-oświatowa – państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli

* zewnętrzne

o obrona granic – zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw

o kontakt z innymi państwami – państwo powinno organizować współpracę z innymi państwami

Klasyfikacja współczesnych państw

Powszechnie stosuje się następujące sposoby podziału państw:

* ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego;

o charakter głowy państwa;

+ monarchia;

# absolutna;

# konstytucyjna;

# parlamentarna;

+ republika;

# arystokratyczna;

# demokratyczna;

o relacje między organami państwowymi;

+ system dyrektoriatu;

+ system parlamentarny;

# system kanclerski;

# system parlamentarno-gabinetowy;

# system gabinetowo-parlamentarny;

# system parlamentarno-komitetowy;

+ system prezydencki;

+ system semiprezydencki;

* ze względu na strukturę terytorialno-prawną państwa;

o państwo unitarne;

o państwo złożone;

+ unia personalna;

+ unia realna;

+ federacja;

+ konfederacja;

* ze względu na reżim polityczny;

o państwo demokratyczne;

o państwo autorytarne;

o państwo totalitarne

Atrybuty Państwa

W Międzyamerykańskiej Konwencji o Prawach i Obowiązkach Państw z 26 grudnia 1933 roku państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące atrybuty:

- ludność;

- określone terytorium;

- rzÄ…d;

- zdolność do utrzymywania do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa państwa obejmuje zdolność do następujących przedsięwzięć:

- zawieranie umów międzynarodowych;

- utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych;

- uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych;

- odwoływanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych;

- podejmowanie samoobrony.

Naród – wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. W socjologii nie ma jednej definicji tego pojęcia, istnieją też rozbieżności między stanowiskiem socjologów, antropologów i historyków.

W odróżnieniu od społeczeństwa, które jest przez jednostki zwykle traktowane instrumentalnie, naród jest dla jego członków wartością autoteliczną.

Wartość autoteliczna – wartość sama w sobie, naczelna, centralna, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości. Realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie. Wartości autotelicznej nie ocenia się z punktu widzenia prakseologii, ponieważ jest ona już wartością z powodu swego istnienia.

Czynniki konstytutywne narodu

Jednym z istotnych wyróżników narodu, jest kwestia istnienia świadomości narodowej, czyli kwestia postrzegania własnej zbiorowości jako narodu. Przykładowo grupy etniczne spełniające obiektywne warunki zaistnienia narodu: wspólna kultura, język, religia, historia czy pochodzenie etniczne, których członkowie nie postrzegają siebie jako naród, nie są uznawane za narody, np. tubylcze plemiona afrykańskie. Amerykanie mają różne pochodzenie etniczne, ale łączy ich historia i styl życia. Chińczycy posługują się różnymi językami, ale łączy ich to samo pismo.

Przyjmuje się, że narody europejskie tworzone były na bazie istniejących państw lub w odniesieniu do państw, które istniały w przeszłości. Natomiast w przypadku narodów azjatyckich przyjmuje się, że na ich wyodrębnianie się miały wpływ przede wszystkim odrębność religijna i kulturowa.

Naród - wspólnota ludzi zamieszkujących teren, o wspólnej przeszłości historycznej, wspólnym języku, własnej kulturze.

Podejścia teoretyczne do narodu

Ze względu na to, że niemożliwym stało się jednoznaczne wskazanie czynników koniecznych do zdefiniowaniu narodu, obecnie częściej wskazuje się na różne podejścia teoretyczne do problemów związanych z tym pojęciem.

Potoczne ujęcie narodu

Antonina Kłoskowska w pracy Kultury narodowe u korzeni, uznaje, że w potocznym rozumieniu słowo "naród" oznacza zbiorowość, w której naturalne więzi wyrosły ze wspólnoty przekonań i terytorium.

W tym sensie przekonanie o przynależności do określonego narodu ma postać silnie przeżywanej, emocjonalnej wiary. Jest ona wynikiem procesu kulturowego i społecznego przypisania. O naturalności więzi decyduje między innymi brak jakichkolwiek inicjacyjnych obrzędów podczas przystępowania do wspólnoty narodowej. Więź nie jest wyraźnie sformułowana, ale funkcjonuje w świadomości wszystkich jednostek i może znajdować wyraz w twórczości artystycznej, postawach itp.

Biologiczne ujęcie narodu

Przyjęło się ono w drugiej połowie XX w., po tym jak problem uwarunkowań biologicznych w społeczeństwach ludzkich przejęła socjobiologia. Biologiczna koncepcja narodu opiera się na tezie Wiliama Hamiltona o inclusive fitness.

W tym ujęciu naród jest definiowany jako zespół więzi opierających się na poznawczo postrzeganych cechach wspólnych, a nie na instynktownym popędzie. Co prawda skłonności do ksenofobii i agresji są uwarunkowane biologicznie, jednak sam przedmiot ich ekspresji należy już do sfery definiowanej kulturowo.

Polityczna koncepcja narodu

Wprowadzona przez Ernesta Gellnera. Skupia się na opisie relacji pomiędzy narodem a nacjonalizmem. Gellner uważał, że to idea nacjonalizmu była pierwotna, a powstanie narodu jest jej ekspresją. W tym ujęciu naród definiujemy poprzez nacjonalizm rozumiany jako postulat pokrywania się granic etnicznych i państwowych.

Kulturalistyczna koncepcja narodu

Kłoskowska uznała związek pomiędzy formującymi się narodami, a ich pierwotnym etnicznym podłożem. Grupa etniczna i naród są jej zdaniem zbiorowościami o charakterze wspólnoty, określonymi przez względnie odrębną tożsamość i odrębność kulturowych właściwości.

Istotą narodu jest w tym ujęciu autoteliczna kultura wyspecjalizowanych dziedzin życia. Do tożsamości narodu Kłoskowska zalicza między innymi poczucie ich ciągłości. Ważną cechą jest to, że naród jest wynikiem twórczej i odbiorczej działalności jednostek i grup społecznych. Ucieleśnione elementy kultury narodowej to architektura, zbiory dzieł literackich itp.

Powstanie i funkcjonowanie kultur narodowych realizuje się przez działanie mechanizmów: tworzenia systemów symbolicznych, wyodrębniania tych systemów jako właściwych grupie, eksportu tych systemów do szerszej zbiorowości społecznej (np. państwa) i wreszcie rozszerzenia własności kultury poza granice państw.

Naród a państwo

Większość istniejących narodów tworzy niezależne państwa. Ich powstanie wiąże się ze wzrostem nastrojów nacjonalistycznych w XVIII i XIX wieku, kiedy to powstała idea, że każdy naród powinien tworzyć niezależne państwo.

Wzajemne oddziaływanie pomiędzy państwem a narodem można określić dwoma terminami:

* narodotwórcza rola państwa - młode państwo za pomocą działań politycznych, ekonomicznych czy oświatowych doprowadza do zjednoczenia różnych grup etnicznych w jeden zintegrowany naród. Może się to także odbywać na drodze podbojów terytorialnych danego państwa.

* państwotwórcza rola narodu - naród jako grupa społeczna dąży za pomocą określonych działań do stworzenia przez niego własnego i suwerennego państwa.

Naród a grupa etniczna

W przypadku definiowania narodu zachodzą często spory terminologiczne. Czasami naród jest odróżniany od grupy etnicznej na bazie kryterium, jakim jest liczebność populacji. Wówczas zakłada się, że grupa etniczna jest zbiorowością mniejszą od narodu, choć to kryterium nie jest precyzyjne. Innym kryterium jest kwestia uznania narodu jako zbiorowości, której "przysługuje" posiadanie własnego państwa. Zazwyczaj jednak uznanie takie pojawia się, gdy dana grupa etniczna poprzez upolitycznienie zacznie wszczynać ruch narodowy. Według Thomasa Eriksena można wyróżnić we współczesnym świecie tego typu grupy etniczne, które same uważają się za prawdziwe narody (Sikhowie, Palestyńczycy, Kurdowie), ale na arenie międzynarodowej często nie ma pewności co do uznania ich jako odrębnych narodów, którym przysługiwałaby polityczna autonomia. Eriksen dla tego typu grup etnicznych używa pojęcia protonarodu, czasami używa się wobec tych zbiorowości alternatywnie terminu naród bez państwa. Mimo to, nie łatwo jest rozróżnić narody i grupy etniczne. Czasami wobec grup etnicznych używa się określenia zalążek narodu, przez co rozumie się że potencjalnie każda grupa etniczna w przyszłości może stać się narodem.

Współcześnie nadal twierdzi się, że każdy naród ma prawo do samostanowienia. Jednak wydzielanie się nowych państw jest sprzeczne z także obecną tendencją do integracji ponadnarodowej. Wiele zależnych narodów (narodów bez państwa) dąży nadal do pełnej suwerenności m.in. Kurdowie, Baskowie. Szczególnie wiele konfliktów na tym tle występuje w Afryce, gdzie granice państw zostały sztucznie narzucone przez państwa kolonialne, które nie zważały na podziały etniczne.

Kształtowanie się świadomości narodowej w Europie

Pojęcie narodu (Volk), jako ważnej idei pojawiło się dopiero w XVIII wieku za sprawą Johanna Gottfrieda Herdera, niemieckiego filozofa, który przyczynił się do rozwinięcia idei państwa narodowego. W tym okresie trwała rewolucja przemysłowa, która dała początek społeczeństwu przemysłowemu. Zmiany te przyczyniały się do wzrostu świadomości narodowej w Europie:

* Industrializacji towarzyszyła urbanizacja, a ta z kolei przyczyniała się do rozpadu tradycyjnych wspólnot wiejskich. Ponieważ miasto nie dawało możliwości tworzenia się zbiorowości typu wspólnotowego, odwoływanie się do narodu, jako wspólnoty rekompensowało tę stratę.

* W społeczeństwie przemysłowym podział stanowy był nie do utrzymania, co przyczyniało się do zmiany poczucia tożsamości. Jednostki przestawały postrzegać siebie jako chłopów, czy arystokratów, a zaczęły postrzegać siebie jako członków narodu. Towarzyszyła temu także nośna, szczególnie po rewolucji francuskiej idea braterstwa.

* Rozwój oświaty przyczyniał się do upowszechniania języków narodowych, czemu towarzyszył rozwój związanej z danym językiem kultury symbolicznej.

* Laicyzacja, która także osłabiała poczucie przynależności tożsamości związanej z daną religią, wyznaniem na rzecz tożsamości ze zbiorowością narodową.

Atrybuty narodu-mowa-jako narzędzie komunikacji wewnątrz wspólnoty i w relacjach zew., terytorium-jako przestrzeń geograficzno-przyrodncza naród ma swoje państwo (rzeczywistość realna) lub jako symbol, gdy naród nie maswoic granic (pojmowana emocjonalnie, jako ojczyzna, ojcowizna, dom rodzinny), religia-jako siła zespalająca wspólnotę duchowo i instytucjonalnie (kościoły, prawo kanoniczne), historia-jako pamięć o wydarzeniach będących chlubą i dumą narodową, pamięć o dniach nieszczęść narodu, dziedzictwo kulturowe-twórczość naukowa, literacka, artystyczna, znaki przeszłości będące w danej teraźniejszości a budzące dumę i satysfakcję z przynależności do określonej wspólnoty, tradycje-jako zasady zachowania, postępowania, specyficznej aktywności społ.-polit. i gospod. przekazywane z pokolenia na pokolenie, obyczaje-nawyki, przyzwyczajenia, zwyczaje, charakterystyczne dla danej wspólnoty, sposób życia czyli funkcjonowania w sferze publicznej jak i prywatnej, np. przestrzeganie rytuałów, branie udziału w ceremoniach, emblematy i symbole-godła, znaki charakterystyczne dla danego narodu, wytwory kultury ludowej. Są to znaki zastępujące pamięć o danej rzeczywistości, wiadome znaki czegoś niewiadomego, istnienie świadomości odrębności etnicznej wspólnoty- poczucie bycia podmiotem o regulacjach społ.-polit. i gospod. i w relacjach ze światem zew., identyfikacja z narodem i chęć uczestniczenia w sprawach życia narodu- partycypacja.

Tożsamość narodowa — poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historia narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura, terytorium, charakter narodowy.

Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu, na przykład planowanie powstań narodowych.

Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm a negatywnym szowinizm.