WYKORZYSTANIE WIEDZY O TOLERANCJI EKOLOGICZNEJ W PRAKTYCE
Wiedzę na temat zakresu tolerancji (= amplitudy ekologicznej) gatunków można wykorzystywać w:
● rolnictwie (ogrodnictwie)
● leśnictwie
● ochronie środowiska
Ekologiczne liczby wskaźnikowe
Na podstawie: Zarzycki, K., Trzcińska-Tacik, H., Różański, W., Szeląg, Z., Wołek, J., Korzeniak, U. 2002. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Ecological indicator values of vascular plants of Poland.
Określają w syntetyczny sposób typowe warunki siedliskowe wymagane przez poszczególne gatunki roślin czyli pokazują zakres tolerancji ekologicznej w stosunku do kilku czynników ekologicznych.
Pokazują: ● Wymagania świetlne,
● Wymagania cieplne
● Wymagania klimatyczne
● Wilgotnościowe
● Edaficzne (pokarmowe, glebowe)
● Odporność na zasolenie
● Odporność na obecność metali ciężkich w glebie
Ponadto dają charakterystykę polskiej populacji danego gatunku rośliny naczyniowej poprzez podanie:
● Liczebności stanowisk
● Tendencje dynamiczne w ostatnich dziesięcioleciach
● Stopień zagrożenia
Np. liczebności stanowisk określona jest pięcioma liczbami 1-5, gdzie poszczególne liczby oznaczają:
1 - bardzo małą liczbę stanowisk (do kilkunastu),
2 - małą liczbę stanowisk (do stu),
3 - dużą liczbę stanowisk, ale głównie zgrupowanych w jednym regionie,
4 - dużą liczbę stanowisk w wielu regionach kraju,
5 - gatunek pospolity na terenie całej Polski
Np. wymagania świetlne określone są pięcioma liczbami 1-5, gdzie poszczególne liczby oznaczają:
1 - głęboki cień
2 - umiarkowany cień
3 – półcień
4 - umiarkowane światło
5 - pełne światło
Np. wymagania pokarmowe (Wskaźnik trofizmu) określone są pięcioma liczbami 1-5, gdzie poszczególne liczby oznaczają:
1 - gleba/woda skrajnie uboga (skrajnie oligotroficzna)
2 - gleba/woda uboga (oligotroficzna)
3 - gleba/woda umiarkowanie uboga (mezotroficzna)
4 - gleba/woda zasobna (eutroficzna)
5 - gleba/woda bardzo zasobna (skrajnie żyzna, przenawożona)
Przy każdym gatunku rośliny można znaleźć przyporządkowaną jej formę życiową według klasyfikacji Raunkiaera.
1. fanerofit, 2, 3. chamefity, 4. hemikryptofit 5. i 6. kryptofity = geofity (kłączowy i cebulowy), 7. helofit, 8, 9. hydrofity 10. terofit
1. Fanerofity (jawnopączkowe) - trwałe rośliny, przeważnie o pędach zdrewniałych z zimotrwałymi pąkami odnawiającymi, umieszczonymi wyżej niż 50 cm nad powierzchnią podłoża; drzewa i krzewy,
Epifity Korzystają z innego gatunku jedynie jako podpory,
2, 3 Chamefity (niskopączkowe) –krzewinki o pędach zdrewniałych (chamefity zdrewniałe) i trwałe rośliny zielne (chamefity zielne) o pąkach umieszczonych na pędach nie wyżej niż 50 cm nad podłożem, chronionych zwykle przez pokrywę śnieżną.
4. Hemikryptofity (naziemnopączkowe) – byliny, których pąki zimujące, umieszczone na pędach przy powierzchni gleby, chronione są przez żywe lub obumarłe liście i pokrywę śnieżną.
5-9. Kryptofity (skrytopączkowe) – rośliny mające pąki odnawiające osadzone na ukrytych w glebie (geofity), błocie (helofity) lub wodzie (hydrofity) organach spichrzowych, np. bulwach, kłączach, rozłogach i cebulach.
10. Terofity - rośliny jednoroczne przeżywające niesprzyjającą porę roku w postaci nasion. Rośliny te swą ontogenezę zamykają w jednym okresie wegetacyjnym.
Przykłady gatunków roślin z przyporządkowanymi im liczbami wskaźnikowymi
Gentiana cruciata goryczka krzyżowa
Hemikryptofit
Liczba stanowisk (3)
Toleruje półcień i umiarkowane światło (3-4)
Na suchych glebach (2)
O odczynie zasadowym pH>7 (5)
Mineralno-próchniczych (2)
Gatunek związany ze zbiorowiskami z klasy Festuco-Brometea
Drosera rotundifolia rosiczka okrągłolistna
Hemikryptofit
Liczba stanowisk (4)
Duży spadek liczby stanowisk (-2)
Toleruje umiarkowane światło (4)
Na glebach mokrych (5)
Skrajnie ubogich (1)
O odczynie od silnie kwaśnego pH<4 do umiarkowanie kwaśnego 5<pH<=6 (1-3)
Gatunek związany ze zbiorowiskami z klasy Oxycocco-Sphagnetea
Rośliny można podzielić na różne grupy o podobnych wymaganiach ekologicznych. Podziału można dokonać ze względu na:
I Tolerancję termiczną
-Rośliny eurytermiczne
-Rośliny stenotermiczne
a/Rośliny megatermiczne (ciepłolubne)
b/Rośliny mezotermiczne (związane ze średnimi zakresami temperatury)
c/Oligotermiczne (o niskich wymaganiach cieplny
II. Wymagania świetlne (tolerancję na światło)
-Euryfotyczne
-Stenofotyczne: a/Heliofity - światłożądne
b/Skiofity - rośliny miejsc cienistych
III. W wymagania wodne (tolerancję na wilgotność)
-Hydrofity - wodne, rosnące w wodzie
-Higrofity - przywiązane do siedlisk wilgotnych
-Mezofity – znoszące umiarkowana wilgotność
-Kserofity - znoszące okresową suszę:
a/Sklerofity – występujące w środowiskach suchych, przystosowane do okresów niedoboru wody przez silne ograniczenie parowania, natomiast nie magazynujące jej
b/ Sukulenty - przetrzymujące okresową suszę gromadząc wodę w wyspecjalizowanych tkankach
IV. Wymagania typu podłoża
-Halofity – rośliny gleb słonych
-Psammofity - rośliny gleb piaszczystych
-Litofity – rośliny skalne skał
V. Wymagania odczynu podłoża
- Oksylofity (acydofity) – rośliny kwasolubne
- Kalcyfity - rośliny wapieniolubne - rosnące na glebach zasadowych, bogatych w węglan wapnia
VI. Wymagania żyzności podłoża
- eutrofy - wymagające gleby żyznej
- mezotrofy - mające średnie wymagania co do żyzności
- moligotrofy - rosnące na glebach ubogich w składniki odżywcze
ZADANIE 4. (do samodzielnego wykonania w domu w oparciu o źródła np. internetowe.
Wyszukaj i zapisz po dwa przykłady gatunków roślin, które należą według klasyfikacji Raunkiaera do:
1/ fanerofitów, 2/ chamefitów, 3/ hemikryptofitów, 4/ geofitów, 5/ terofitów, 6/ hydrofitów,
7/ helofitów, 8/ lian (pnączy).