Jean Baptiste Say – prawo rynków
Do rozwoju doktryny szkoły klasycznej w Europie przyczynił się w wielkim stopniu francuski ekonomista Jean Baptiste Say (1767-1832). Na studiach w Anglii poznał dzieła Adama Smitha, które zainspirowały go do opublikowania własnego dzieła. „Traktat o ekonomii politycznej”, nad którym Say pracował trzy lata, jest w dużej mierze odpowiedzią na „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” Smitha. Jean Baptiste Say w Traktacie podziwia Adama Smitha, choć jednocześnie przedstawia własny, jednak w dużym stopniu odmienny od teorii Smitha system poglądów. Say twierdził, że system który stworzył czerpie swe źródła w naukach Smitha, jednak sam jest krytyczny wobec nich. Francuski ekonomista krytykuje przede wszystkim klasyczną teorię wartości, która upatruje pracę, jako twórczynię wszelkich wartości.
Jean Baptiste Say przedstawia się jako krytyk konstruktywny. W swoich dziełach rozszerza pojęcie produkcji oraz pracy produkcyjnej. Ekonomię dzieli na trzy działy: produkcję oraz wymianę, podział i konsumpcję. Twierdzi również, że wszystkie dziedziny, w których ma zastosowanie kapitał, mają charakter produkcyjny.
Jean Baptiste Say był zwolennikiem zasady neutralności pieniądza, która wynikała ze sformułowanego przez niego słynnego prawa rynków. Teoria ta stanowi największy i najbardziej kontrowersyjny wkład Saya do powszechnej myśli ekonomicznej. Fundamentem tej teorii jest stwierdzenie, że podaż stwarza własny popyt. Inaczej ujmując, ludzie wytwarzając wyroby i oferują usługi, aby po ich sprzedaży kupić produkty, bądź usługi, których sami pragną. Innymi słowy, produkty „produkty wymieniają się na produkty, każdy nabywca jest zarazem sprzedawcą i na odwrót”.1 W teorii tej, pieniądz spełnia jedynie funkcję pośrednika wymiany, nie posiadając przy tym samodzielnej roli. W chwili zakończenia wymiany okazuje się, że produktem zapłacono za produkt. Jeżeli ludzie przestaną kupować określone wyroby, wtedy ich producenci zaczną wytwarzać towary, na które popyt istnieje.
Jeżeli wytwarzane są tylko te wyroby i oferowane usługi, na które jest popyt, to dochód otrzymany z ich sprzedaży, przedsiębiorcy i pracownicy przeznaczają na zakup innych, potrzebnych im towarów i usług. Wynika z tego, że podaż sama na siebie stwarza popyt.2
Zgodnie z prawem rynków nie może zaistnieć sytuacja nadprodukcji, niezrealizowania części wytworzonej wartości, prowadząca do kryzysu. Wbrew poglądom innych ekonomistów Jean Baptiste Say odrzucił pogląd o konieczności utrzymania popytu efektywnego jako warunku pełnej realizacji wytworzonego produktu. Należy wspomnieć, że Say zgadzał się ze stwierdzeniem, że na rynkach określonych produktów może dojść do okresowej nadprodukcji. W takim przypadku, reakcja gospodarki przejawi się w przepływie siły nabywczej na inne rynki i zmieni relacje pomiędzy popytem a podażą, w sposób niedopuszczający do powstania kryzysu. Można zauważyć tu nawiązanie do poglądów Adama Smitha, utożsamiającego decyzję oszczędzania z decyzją inwestowania oraz lekceważącego zjawiska skarbienia i traktowania pieniądza tylko jako środka wymiany. Say uważał, że rynek rozszerza się wraz z produkcją.3
Jean Baptiste Say twierdził, że jeżeli na jakimś rynku występuje kryzys nadprodukcji, oznacza to, że dobra na tym rynku nie są wymieniane na inne dobra. Każdą wymianę należy postrzegać dwustronnie i zależnie od ceny. Jeśli na jakiś produkt nie ma zbytu, to oznacza to, że brakuje innych towarów, niezbędnych do przeprowadzenia wymiany. Say podkreśla również, że problemy z produkcją i zbytem pojawiają się w wyniku paraliżowania swobody gospodarowania przez administrację państwową. Wszelkie obciążenia podatkowe i celne sprawiają, że funkcjonowanie rynku jest zakłócane.4
Przyjęcie zasady neutralności pieniądza oraz prawa rynków wg. Saya spowodowało, że w ramach ekonomii klasycznej nie powstała teoria cyklu koniunkturalnego. Badania prowadzone przez ekonomistów spoza nurtu klasycznego wykazały, że produkt nie wzrasta w sposób równomierny, a przyczyną wahań cyklicznych jest inne zachowanie się pieniądza niż produktu.5
Ekonomia zawdzięcza Say’owi przede wszystkim usystematyzowanie zasad Adama Smith’a, które przedstawił w „Bogactwie narodów” bez ukazywania metody oraz powiązań pomiędzy tymi zasadami. Mimo, iż Say jest krytykowany za systematyzowanie cudzych myśli, z tendencją do spłycania zagadnień, ekonomia przypisuje mu znaczące miejsce w historii.
Bibliografia:
Bartkowiak R., Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa, 2003,
Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 2007,
Wojtyszyn R.(oprac.), Listy J. Chr. Saya do P. Malthus, pisane w rozmaitych materyach, ekonomii polityczney, a mianowicie: o przyczynach powszechnego zatamowania handlu, Wrocław, 2004
www. nbportal.pl
www. nbportal.pl↩
Ibidem.↩
W. Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 2007, s. 140↩
R. Wojtyszyn (oprac.) Listy J. Chr. Saya do P. Malthus, pisane w rozmaitych materyach ekonomii polityczney, a mianowice: o przyczynach powszechnego zatamowania handlu, , Wrocław, 2004, s. III↩
R. Bartkowiak, Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa, 2003, s. 67↩