POJĘCIA - P

PANTEIZM – pogląd filozoficzny utożsamiający Boga z naturą. W myśl twierdzeń panteizmu Bóg istnieje w świecie immanentnie (wewnętrznie).

PATOS – podniosłe uroczyste przedstawienie rzeczywistości stosowane w opisie zjawisk wyjątkowych, monumentalnych lub bohaterskich. Wyraża się m.in. w tonie wypowiedzi, w stosowanych w niej środkach stylistycznych (epitetach, porównaniach) i składniowych (anaforach, inwersjach). Patos ma na celu wywołanie u odbiorców wzniosłych uczuć, zwłaszcza wzruszenia.

PATRIOTYZM – 1. Uczucie miłości do ojczyzny , emocjonalny stosunek do własnego kraju i jego mieszkańców; 2. Postawa zaangażowania w sprawy ojczyzny, działanie na rzecz swojego kraju i jego mieszkańców.

PEJZAŻ MENTALNY inaczej pejzaż wewnętrzny – wyrażenie stanów ducha poprzez przedstawienie przyrody, splecione z przeżyciem wewnętrznym podmiotu; ukazanie uczuć i stanów wewnętrznych bohatera poprzez stan natury.

PIOSENKA - krótki utwór poetycki, zazwyczaj podzielony na strofy i z wyodrębnionym refrenem, przeznaczony do śpiewania, a więc podporządkowany funkcjom muzycznym, melodyjny i zrytmizowany.

POEMAT DYGRESYJNY - gatunek epiki wierszowanej, powstały w epoce romantyzmu i charakterystyczny dla niej. Cechuje go synkretyzm rodzajowy: dominują w nim jakości epickie, choć występują także liryczne i dramatyczne. Szczególnie istotna jest pozycja narratora, który manifestuje swą obecność za pomocą licznych dygresji - odstępstw od głownego toku narracji. Fabuła jest fragmentaryczna, a jej tonacja – zmienna. Temat utworu – zwykle na motywie podróży – staje się dla narratora, utożsamianego z poetą, pretekstem do ukazania własnej swobody twórczej i indywidualizmu. Poemat dygresyjny w sposób najpełniejszy wyraża postawę ironii romantycznej.

POETA-WIESZCZ – poeta natchniony, pośredniczący między sferą metafizyczną a empiryczną, objawiający ludziom nieznane wyroki Boże i boskie prawdy. Wieszcz wypowiada się w imieniu Boga, odsłania przyszłość i ukryty sens zdarzeń historycznych.

POEZJA ROMANTYCZNA – wg twórców romantyzmu to poezja docierająca do „prawd żywych”, do sfery metafizycznej, wypływająca z natchnienia i domagająca się urzeczywistnienia w życiu poety. Poezja ta ma również charakter poznawczy (w znaczeniu przenikania do rzeczywistości), ale stanowi także wzorzec życiowy, który zawiera postulat wykroczenia poza „prozę codzienności”, nakazuje poecie oderwanie od spraw przyziemnych i zwykłych.

POWIEŚĆ INICJACYJNA - typ powieści, której tematem jest dorastanie i dojrzewanie głównego bohatera, jego wejście w świat dorosłych (inicjacja).

PROFETYZM – wieszczenie, przepowiadanie przyszłości przez ludzi natchnionych przez Boga, obdarzonych darem przenikania tajemnic dotyczących losów świata.

PROMETEIZM – odwołująca się do mitu o Prometeuszu postawa indywidualnej ofiary i poświęcenia, zakładająca przyjęcie na siebie gniewu bogów, kary, cierpienia w imię dobra zbiorowego.

PRZESTRZEŃ KOSMICZNA (perspektywa kosmiczna) - przedstawienie operujące ogromem przestrzeni, wyzyskujące motyw pędu, wzlotu ponad Ziemię, odwołujące się do motywów astralnych, takich jak gwiazdy, Księżyc, Słońce. Posługując się perspektywą kosmiczną artysta sugeruje wzniesienie się ponad to, co przyziemne, pragnie wyrazić prawdy uniwersalne.

PRZESTRZEŃ OTWARTA – w dziele literackim jest wyrażona obrazami panoramicznymi, otwartymi po horyzont, oznacza zazwyczaj wolność, swobodę myślenia i działania.

PRZESTRZEŃ WERTYKALNA – w dziele polega na organizacji świata przedstawionego za pomocą opozycji: góra-dół. Tak uporządkowana przestrzeń oddaje relacje typu hierarchicznego: wyższość, potęga, moc – niższość, słabość.

PRZESTRZEŃ ZAMKNIĘTA - symbolizuje najczęściej sensy negatywne: uwięzienie, zło ograniczenie horyzontów myślenia.