PROBLEMY ZDROWOTNE WIEKU PODESZŁEGO

STARZENIE SIĘ CZLOWIEKA
- GERONTOLOGIA -
Z punktu widzenia biologii wyróżnia się trzy zjawiska, które łączą się z przemijaniem życia:
- długowieczność rozumiana jako czas, który osobnik ma szanse przeżyć w optymalnych warunkach
- starzenie się, podczas którego dochodzi do nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu
- śmierć, która jest wydarzeniem kończącym życie. Śmierć nie musi wiązać się ze starzeniem, jednak prawdopodobieństwo jej wzrasta wraz z wiekiem osobnika.
Starzenie się jest naturalnym procesem zmniejszania się z wiekiem biologicznej aktywności organizmu, a śmierć wieńcząca starzenie się jest nieunikniona. W procesie starzenia procesy kataboliczne przeważają nad anabolicznymi. Organizm nie nadąża z procesami odnowy i regeneracji zniszczonych komórek i tkanek, wykazuje zmiany regresyjne. Starzenie uwarunkowane jest biologicznie przez czynniki genetyczne, oraz procesy fizjologiczne odbywające się na poziomie komórki, tkanki czy narządu. Na proces starzenia się wpływają również czynniki społeczne i psychologiczne, które maja wpływ na osobowość człowieka oraz jego życie emocjonalne i duchowe.

Starzenie się człowieka - przyczyny

Gerontologia zajmuje się zjawiskiem starzenia się człowieka. W naukach biologicznych wyróżnić można trzy zjawiska, o których można powiedzieć, że są połączone z przemijaniem ludzkiego życia.

a) długowieczność, która rozumiana w kategoriach czasu, ukazuje, że człowiek ma szansę przeżyć swoje życie w warunkach optymalnych.

b) starzenie się człowieka, na tym etapie dochodzi do różnych nieprawidłowości związanych z funkcjonowaniem organizmu.

c) śmierć, to wydarzenie kończące życie ludzkie. Śmierć wcale nie musi być związana ze starzeniem, jednakże prawdopodobieństwo wzrasta razem z wiekiem człowieka.

Starzenie się to naturalny proces obniżania się wraz z wiekiem aktywności biologicznej organizmu, śmierć natomiast która wieńczy starzenie się człowieka jest nieuchronna. Podczas procesu starzenia się zachodzą przemiany kataboliczne, które przeważają anaboliczne. Organizm człowieka nie zdąża z procesami regeneracji zniszczonych tkanek oraz komórek, wykazuje z wiekiem poważniejsze zmiany regresyjne. Starzenie jest uwarunkowane biologicznie poprzez procesy fizjologiczne zachodzące na poziomie tkanki, komórki czy też narządu oraz poprzez czynniki genetyczne. Na proces związany ze starzeniem się wpływają czynniki o charakterze społecznym i psychologicznym, które mają znaczny wpływ na życie emocjonalne oraz duchowe człowieka oraz na jego osobowość.

Teorie starzenia :

a) Teoria stochastyczna - Mówi o tym, że podczas życia następuje nagromadzenie się przypadkowo tworzących się uszkodzeń w DNA oraz białkach. Podczas tego procesu następuje znaczne osłabienie życiowych funkcji komórek, narządów , tkanek, a także całego organizmu człowieka.

b) Teoria rozwojowa - Mówi o tym, że starzenie organizmu jest następnym etapem procesu rozwoju oraz dojrzewania organizmu człowieka. Mówi się, że proces ten związany jest ze zmianami, do których dochodzi wraz z wiekiem w nerwowym, odpornościowym oraz hormonalnym układzie.

c) Teoria genowa inaczej zwana teorią programowego starzenia - Mówi o tym, że w genach istnieją zakodowane wiadomości, które są odpowiedzialne za płynne zmniejszanie aktywności życiowej w komórkach, w konsekwencji śmierci. Za teorią przewijają się genetyczne uwarunkowania choroby, które przebiegają z przyspieszonym starzeniem: tak zwana progeria czyli zespół Hutchinsona-Guillforda oraz zespół Wernera.

Teoria tak zwanych wolnych rodników mówi, że indukują one w organizmie przeobrażenia w makrocząsteczkach komórek. Wolne rodniki to cząsteczki lub atomy posiadające jeden elektron na powłoce zewnętrznej elektronowej. Powoduje on bardzo dużą aktywność cząsteczek, które pragną oddać ów elektron, i łączą się wraz z cząsteczkami DNA, lipidów, białek czy też węglowodanów. W wyniku czego dochodzi do zmiany w makrocząsteczkach komórek, co w konsekwencji prowadzi do nieprawidłowości w działaniu komórek i występowaniu starczych zmian, a ostatecznie do śmierci.

---Teoria stochastyczna
W trakcie życia następuje kumulowanie się przypadkowo powstających uszkodzeń w DAN, białkach. W wyniku tego następuje osłabienie funkcji życiowych komórek, tkanek, narządów oraz całego organizmu.
rozwojowa Starzenie się organizmu jest kolejnym etapem w procesach rozwoju i dojrzewania organizmu. Proces ten wiąże się ze zmianami, do jakich dochodzi z wiekiem w układzie odpornościowym i nerwowym oraz hormonalnym.
--Teoria-genomowa (teoria programowego starzenia) Zakłada, że w genach są zakodowane informacje odpowiedzialne za stopniowe obniżanie aktywności życiowej komórek, a w konsekwencji ich śmierci. Za teoria przewijają genetyczne uwarunkowanie choroby przebiegające z przyspieszonym starzeniem się: progeria – zespół Hutchinsona-Guillforda i zespół Wernera.
wolnorodnikowa Wolne rodniki indukują w organizmie zmiany w makrocząsteczkach komórkowych. Wolne rodniki to atomy lub cząsteczki posiadające jeden niesparowany elektron na zewnętrznej powłoce elektronowej. Powoduje to dużą aktywność tych cząsteczek, które pragnąc oddać ten elektron, łączą się z cząsteczkami kwasu DNA, białek, lipidów czy węglowodanów. W wyniku tego dochodzi do zmian w makrocząsteczkach komórkowych, co prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu komórek i zmian starczych, a w konsekwencji do ich śmierci.

Czas życia człowieka zmienia się z pokolenia na pokolenie. Na podstawie dostępnych źródeł uważa się, że człowiek 5 tysięcy lat temu żył około 20 lat. Człowiek XX wieku wydłużył swoje życie o połowę. Na początku 1900 r. średnia długość życia mężczyzn w USA wynosiła 48 lat, a dla kobiet 51 lat. W 1996 r. wynosiła ona odpowiednio 72 lata u mężczyzn i 79 u kobiet. W wielu krajach obserwuje się starzenie populacji. Według ONZ populację uważa się za starą, jeśli ponad 7 % ogółu ludności, ukończyło 65 lat. Zgodnie z przyjętą skalą Europa jest dzisiaj w populacji świata najstarsza. Obecnie ponad 10 % ludności na świecie ma 60 i więcej lat. Prognozy mówią o dalszym wzroście liczby osób takim wieku. Zakłada się, że do 2050 r. taki wiek będzie miała co 5 osoba. Jednocześnie z każdym rokiem obserwuje się wzrost liczby osób, które przekroczyły 90. rok życia.
Starzenie się biologiczne – organizm nasz zbudowany jest z licznych komórek. Komórki te w trakcie życia stale są wymieniane na nowe. Jednak w miarę upływu lat wymiana ta przebiega dużo wolniej tak, że pula komórek ulega zmniejszeniu. W trakcie życia na komórki działa szereg czynników, niektóre z nich to wolne rodniki, pasożyty, promieniowanie ultrafioletowe, itp., które ją uszkadzają.
Wszystkie nasze komórki muszą się zestarzeć i umrzeć. Czas ich przeżycia jest charakterystyczny dla każdego typu komórek i dla każdego gatunku. Długość życia gatunku pozostaje w zależności z „limitem Hayflicka”. Śmierć komórek następująca w naszym organizmie jest programowana genetycznie. Życie każdej komórki składa się z wielu okresów. Jednak w pewnym momencie komórka ulega apoptozie. Czyli programowej śmierci. Pewne komórki ulegają apoptozie już w okresie płodowym (dzieci rodzą się bez błon pławnych pomiędzy palcami, chociaż występują one u każdego dziecka w okresie wewnątrzmacicznym). Do apoptozy dochodzi także w komórkach zaatakowanych przez wirusy, niepełnowartościowych, wadliwych i jest to zjawisko bardzo korzystne dla naszego organizmu. Brak tego mechanizmu doprowadza do niekontrolowanych podziałów jak to ma miejsce w komórkach nowotworowych.

Cechy charakterystyczne starzenia się:
- utratę sił i wytrzymałości fizycznej
- pogorszenie wzroku – soczewka staje się grubsza i cięższa – powoduje to upośledzenie widzenia bliskich przedmiotów. Pierwszymi objawami zmian mogą być, np. kłopoty z czytaniem gazet (drukowanych liter). Prawie u ¾ osób pomiędzy 65. a 70. rokiem życia występuje dalekowzroczność. U połowy osób powyżej 60. roku życia rozwija się katarakta.
- pogorszenie pamięci krótkotrwałej
- nadmierne owłosienie przewodów nosowych i słuchowych
- upośledzenie słuchu – u 1/3 ludzi powyżej 65. roku życia – początek tego procesu i tempo narastania wykazują różnice indywidualne. Często przyczyną niedosłuchu jest u osób starszych zablokowanie kanału słuchowego przez woskowinę
- Z wiekiem maleje zdolność rozpoznawania zapachów oraz pogorszenie rozpoznawania 4 podstawowych smaków (słonego, gorzkiego, kwaśnego i słodkiego)
- spadek masy kośćca – pomiędzy 55. a 75 rokiem życia. W tym okresie dochodzi do ubytków w tkance łącznej, kostnej oraz w masie mięśniowej. Zmniejsza się także całkowita objętość wody w organizmie.
- zmniejszenie wysokości ciała (w cm) u kobiet i mężczyzn – jest to związane z osłabieniem pewnych grup mięśni oraz ze zmianami zwyrodnieniowymi w kręgosłupie. Ponad 10 % kobiet powyżej 50.roku życia choruje na osteroporozę, która zmienia strukturę kości, powoduje garbienie się, a tym samym obniżenie wzrostu.
- zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym – u osób po 50. roku życia dochodzi do zaniku tkanki kostnej. Proces ten intensywniej przebiega u kobiet niż u mężczyzn. Występuje osteoporoza. Z wiekiem bolą nas stawy, słabną mięśnie, kości łatwiej ulęgają złamaniu.
- starzenie się skóry – pierwszym objawem jest suchość spowodowane utratą zdolności do wiązania i zatrzymywania wody w naskórku. – utrata elastyczności skóry, pojawiają się drobne zmarszczki mimiczne wokół kącików oczu i ust. Naskórek staje się cieńszy i szorstki. Na skutek niejednolitego wydzielania melaniny pojawiają się liczne brązowe plamy w miejscach odkrytych. Na skutek pogarszania się krążenia naczynia włosowate staja się bardziej kruche. W warstwie podskórnej następuje utrata tkanki tłuszczowej. Te wszystkie zmiany powodują, że skóra staje się obwisła i pomarszczona. Łysienie.
- meno i andro(pauzę) – kobiety trąca zdolność rozmnażani od około 40 lat od osiągnięcia dojrzałości płciowej. Zdrowi mężczyźni mogą zachować te funkcje do później starości. Starzenie u kobiet przebiega gwałtowniej niż u mężczyzn.
- zmiany biochemiczne i degeneracyjne zmiany fizjologiczne o charakterze postępowym we wszystkich komórkach, tkankach i narządach
- organizm staje się podatny na choroby
- zmiany w układzie sercowo-naczyniowym – dotyczą wewnętrznej błony tętnic większych i mniejszych oraz naczyń włosowatych. Ulęgają one pogrubieniu – dochodzi do ich zwężenia, w następstwie czego zmniejsza się światło tętnic i staja się one sztywniejsze. Gorsze ukrwienie jest przyczyną zmian w obszarach najbardziej oddalonych od serca, zwłaszcza w podudziach i stopach. Dochodzi tam do licznych przebarwień, zaników, owrzodzeń. Ręce i nogi osób starszych na skutek gorszego krążenia ulęgają częściej ziębnięciu. U osób starszych z predyspozycjami genetycznymi i pod wpływem czynników zewnętrznych (palenie tytoniu, niewłaściwa dieta) dochodzi do zmian miażdżycowych – choroby prowadzące do śmierci, np. zawał serca, dusznica bolesna czy udar mózgu. W miarę upływu lat obserwujemy zmiany w żyłach, które ulegają zwiotczeniu i rozszerzaniu, co w następstwie prowadzi do występowania żylaków i hemoroidów.
- zmiany w układzie odpornościowym – staje się on wolniejszy i mniej „czujny”. Dochodzi do spadku zdolności limfoctyów B do produkcji przeciwciał. Nasila się produkcja przeciwciał skierowanych przeciwko własnym białkom i chorób spowodowanych autoimmunoagresją, np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, choroby degeneracyjne. Ryzyko wystąpienia tych schorzeń rośnie warz z wiekiem.
- zmiany w układzie hormonalnym – wraz z wiekiem obserwujemy stopniowe zmniejszanie poziomu hormonów tarczycy, hormonu wzrostu, testosteronu, insuliny, androgenów, aldosteronu, DEA, melatoniny. Układ hormonalny z wiekiem zaczyna słabiej i wolniej reagować na zmiany środowiska. U osób starszych występują zaburzenia snu – zmienia się jego długość i czas trwania poszczególnych faz.
- zmiany w układzie pokarmowym – ściany jelita i inne jego warstwy staja się cieńsze. Traci swoją elastyczność mięśniówka jelit, w wyniku czego zmniejsza się perystaltyka jelit, częściej dochodzi do zaparć. Zmianie także ulega skład floty bakteryjnej. Występuje zmniejszone wydzielanie gruczołów ślinowych i żołądkowych (np. starcza niedokwaśność spowodowana obniżeniem wydzielania kwasu solnego).
- w miarę starzenia kurczą się nerki. Pomiędzy 30. a 80. rokiem życia nerki mogą stracić do 50 % swojej wydolności.
- zmiany w układzie nerwowym – w w przebiegu starzenia dochodzi do zmniejszenia się masy mózgu – dotyczą one zawartości płynu, oraz poszczególnych komórek. Najsilniej kurczą się płaty czołowe (odpowiedzialne za myśli). Następstwem tego mogą być kłopoty z koncentracją i zmniejszenie zdolności skupiania się na kilku rzeczach jednocześnie. Obserwujemy zmiany w hipokampie – narząd odpowiedzialny za powstawanie i przywoływanie wspomnień. Zmniejsz się liczba połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Dochodzi do starzenia się komórek glejowych. Obniżeniu ulega sprawność receptorów, wydłuża się czas reakcji i zmniejsza szybkość ruchów dowolnych. U osób starszych częściej występują zaburzenia psychiczne, np. otępienie, zwłaszcza choroba Alzheimera, depresja oraz zaburzenia świadomości.

Starzenie psychologiczne to zmiany, do jakich dochodzi pod wpływem czasu w osobowości, w .życiu emocjonalnym i duchowym człowieka. Jest ono ściśle związane ze zmianami biologicznymi zachodzącymi w całym organizmie, a w szczególności w mózgu. Szereg zaburzeń w fizjologii pracy mózgu powoduje różne psychologiczne objawy starzenia:
- słabnięcie funkcji postrzegania
- osłabienie słuchu i wzroku – utrudnia kontakt ze światem zewnętrznym
- zaburzenie systemu pamięci krótkotrwałej i większa podatność na bodźce rozpraszające oraz spowolnienie czasu reakcji powodują, że człowieka w tym wieku gorzej przyswaja sobie nowe treści
- zmniejszona zdolność przystosowania się do zmian zachodzących w bliższym lub dalszym otoczeniu
- pogorszenie funkcjonowania intelektualnego (po 60. roku życia)

Starzenie społeczne – wpływa postawa jaką człowiek przyjmuje w stosunku do tego okresu życia w jakim się znajduje. Dwie podstawowe postawy psychiczne starzenia się:
- pierwszy sposób realizują ludzie, którzy cały czas tkwią w przeszłości i krytykują wszystko i wszystkich. Ich charakter odpycha młodych – pozostają smutni i samotni.
- drudzy świadomi swoich ograniczeń próbują w tym okresie odnaleźć nową młodość.

Czynniki biologiczne, które spowalniają proces starzenia się;
- zwiększona aktywność ruchowa , tj. spacer, marsz, wyprawy turystyczne piesze, rowerowe, itp. W wieku starszym spowolnieniu ulega przemiana materii i prowadzi to do otyłości oraz chorób tj. cukrzyca, miażdżyca, choroby układu krążenia, zwyrodnienia w układzie ruchowym.
- właściwe odżywianie –u osób starszych widać niedobory witamin, soli mineralnych, białek – niewłaściwe odżywianie lub zaburzenie wchłaniania spowodowane chorobami przewodu pokarmowego, czy tez przyjmowaniem pewnych leków. Do częstych błędów żywieniowych należą: spożywanie nadmiernej ilości tłuszczy zwierzęcych i słodyczy, przy małej ilości warzyw i owoców.
- niestosownie używek, np. leki, palenie tytoniu, picie alkoholu zwiększa ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, niewydolność płuc, zwiększa się ciśnienie krwi, zwężają się naczynia krwionośne, zaburzenia w funkcjonowaniu nerek, serca, stany depresyjne, itp..

Śmierć (łac. mors) - stan charakteryzujący się brakiem oznak życia, spowodowany nieodwracalnym zachwianiem równowagi funkcjonalnej i załamania wewnętrznej organizacji ustroju. Śmierć człowieka stwierdza się w momencie całkowitego i nieodwracalnego uszkodzenia pnia mózgu. W medycynie określana jako podwójna linia ciągła elektroencefalografu. Stan śmierci klinicznej daje możliwość przywrócenia życia za pomocą reanimacji.
Poza śmiercią całego organizmu można także wyróżnić śmierć:
- poszczególnych organów (np. śmierć kory mózgu, serca, nerek, wątroby)
- tkanek
- komórek
Można wyróżnić dwa rodzaje śmierci, ze względu na czynniki, które ją spowodowały:
- śmierć fizjologiczna - następuje wskutek procesów starzenia się,
- śmierć naturalna z inwolucji starczej
- śmierć ekologiczna - na skutek działania niekorzystnych warunków środowiska, m.in. chorób, ataków drapieżników, głodu, katastrof naturalnych, zmian klimatu itp.
- śmierć powolna z przyczyn chorobowych - zgon następuje w toku choroby i poprzedzony jest wyraźną agonią
- śmierć nagła w następstwie urazu
Znamiona śmierci (łac. stigmata mortis) dzielmy na:
1. znamiona niepewne:
- brak oddechu
- brak tętna
- bladość skóry
- oziębienie skóry
2. znamiona pewne:
- plamy opadowe (livores mortis)
- stężenie pośmiertne (rigor mortis)
- gnicie (putrefactio)

W Polsce najczęstszą przyczyną zgonów są choroby serca, następną przyczyną są choroby nowotworowe. Stany Zjednoczone - w 2002 roku główną przyczyną zgonów w USA były choroby serca

Psychologia o śmierci
Fazy psychicznego procesu umierania (wg Elisabeth Kbler-Ross, 1969)
- zaprzeczenie (w przypadku chorych - negacja diagnozy, szok, niedowierzanie)
- gniew
- pertraktacje (negocjacje z Bogiem o przedłużenie życia, składanie obietnic)
- depresja (poczucie utraty sił)
- akceptacja śmierci (uspokojenie)