Naturalne poznanie istnienia Boga
Istnieją dwa podstawowe sposoby poznawania Boga: naturalne i nadprzyrodzone.
Naturalne poznanie Boga dokonuje się światłem ludzkiego rozumu z rzeczy stworzonych. Człowiek jest zdolny do poznania i miłowania Boga nawet bez specjalnego objawienia. Wypowiada się na ten temat Sobór Watykański I (1870).
Najważniejsze teksty Pisma Świętego, na których opiera się to nauczanie to Rz 1, 18 – 22 (Albowiem od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty – wiekuista Jego potęga oraz bóstwo – stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła) i Mdr 13, 1 – 9.
Dogmat nie kwestionuje praktycznych trudności w poznaniu Boga za pomocą samego rozumu ani nie określa, że każdy człowiek może poznać Boga w ten sposób. Natomiast broni ogólnie możliwości ludzkiego rozumu.
Człowiek stworzony na obraz Boży odkrywa pewne drogi wiodące do Jego poznania – argumenty wskazujące na istnienie Boga. Punktem wyjścia tych dróg jest rzeczywistość stworzenia: świat otaczający człowieka (np. istnienie bytów, piękno świata, porządek, celowość) i sama osoba ludzka (np. sumienie, pragnienie szczęścia i sensu).
Zjawisko ateizmu.
Człowiek może odrzucić istnienie Boga. Ateizm jest zjawiskiem złożonym. Rozróżniamy ateizm w sensie ścisłym od agnostycyzmu. Wśród rodzajów ateizmu wyróżniamy ateizm scjentystyczny, egzystencjalny czy polityczno – społeczny.
Ateizm może być teoretyczny lub praktyczny, absolutny lub względny, prywatny lub urzędowy. Przyczyny ateizmu mogą leżeć w sferze etycznej człowieka, mogą być związane z jego trudnościami poznawczymi, mogą mieć też charakter psychologiczno – religijny lub społeczny. Kościół całkowicie odrzuca ateizm jako pogląd czy podstawę życiową, natomiast zachowuje postawę szacunku wobec człowieka niewierzącego, pragnie podejmować z nim dialog, ukazywać mu antropologiczne znaczenie wiary.
Nadprzyrodzone poznania Boga
Nadprzyrodzone poznanie Boga przekracza naturalne możliwości ludzkiego rozumu, opiera się na Bożym Objawieniu, czyli osobistym zwróceniu się Boga do człowieka przez słowa i czyny ukazujące tajemnicę Bożego bytu i Boży zamysł zbawczy.
Wyróżniamy:
- Poznanie Boga w chwale – dostępne zbawionym w niebie
- Poznanie mistyczne – doświadczalne i bezpośrednie poznanie Boga, będące wyjątkowym darem łaski Bożej, właściwe mistykom
- Poznanie Boga przez wiarę – poznanie Boga dostępne każdemu człowiekowi wierzącemu
4. Mówienie o Bogu
Bardzo trudno jest mówić o Bogu ludzkim językiem, ponieważ jest On niewidzialny, niematerialny a przede wszystkim transcendentny. O Bogu często wypowiadamy się mówiąc, kim On nie jest, czyli posługując się wypowiedziami apofatycznymi.
Możliwejest także orzekanie o Bogu w sposób pozytywny przy użyciu analogii teologicznej, ponieważ stworzenia nosza w sobie pewne podobieństwo do Boga. Nie ma możliwości jednoznacznego wypowiadania się o Bogu. Posługując się orzekaniem analogicznym stosujemy:
- drogę afirmacji, czyli wskazujemy na pewne podobieństwo między stworzeniem a Bogiem
- drogę negacji, czyli podkreślamy inność Boga wobec stworzeń, ponieważ w Bogu nie ma zła, braków, niedoskonałości
- drogę uwznioślenia, czyli podkreślamy, że Boże istnienie jest wspanialsze, większe, doskonalsze niż istnienie stworzone.
5. Misterium Boga w Piśmie Świętym
Już Stary Testament ukazuje wzniosły obraz Boga jedynego, transcendentnego i osobowego. Ten biblijny monoteizm jest zjawiskiem wyjątkowym na tle politeistycznych kultur starożytności. Najważniejsze starotestamentalne imiona Boga to Jahwe (Jestem, który jestem – Wj 3, 14), El (Elohim) i Adonaj. Wiara w jedynego Boga ma ogromne konsekwencje dla naszego życia. Pan Bóg stopniowo objawia tajemnicę swojego bytu. Pełnią Objawienia jest Jezus Chrystus. W Nim odsłania się prawda o Trójjedyności Boga. W Jego osobie objawienie Boga jako miłości osiąga swój szczyt.
6. Ojciec, Syn i Duch Święty w Piśmie Świętym
W Nowym Testamencie znajdujemy objawienie jednego Boga, który jest Ojcem, Synem i Duchem Świętym.
Wśród formuł trynitarnych, czyli krótkich, syntetycznych tekstów wyrażających wiarę w Ojca, Syna i Ducha Świętego szczególną rolę odgrywa nakaz misyjny („Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody , udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” Mt 28, 19).
Pismo Święte ukazuje Teofanie, czyli objawienie się Boga przy Chrzcie Chrystusa w Jordanie (Mt 3, 13 – 17) czy Przemienieniu Pańskim (Mt 17, 1 – 9).
Pismo Święte ukazuje Boga jako Ojca Jezusa Chrystusa w znaczeniu zupełnie wyjątkowym, innym niż w przypadku ludzi: „Dlatego więc usiłowali Żydzi tym bardziej Go zabić, bo nie tylko nie zachowywał szabatu, ale nadto Boga nazywał swoim Ojcem, czyniąc się równym Bogu.” (J 5, 19).
Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem: „On (Jezus Chrystus) zaś jest prawdziwym Bogiem.” (1J 5, 20).
Duchowi Świętemu SA przypisywane dzieła Boże jak: odpuszczenie grzechów (J 20, 22), łaski charyzmatyczne (1 Kor 12, 8 – 11; Dz 2, 4), natchenia dawane prorokowi (1P 1, 21), przepowiadanie rzeczy przyszłych (1J 1, 10).
W Starym testamencie nie ma wyraźnego objawienia trójjedyności Boga. Natomiast ukazuje on stopniowo coraz większe bogactwo boskiego życia. Niektóre teksty Starego Testamentu w świetle objawienia nowotestamentalnego mogą być rozumiane jako zapowiedź prawdy o tajemnicy Trójcy (np. spotkanie Abrahama z Bogiem po dębami Mamre – Rdz 16, 1).