Wykład 1
Toksykologia – dyscyplina naukowa badająca aktualne lub potencjalne niebezpieczeństwo związane z działaniem substancji chemicznych na żywe organizmy i ekosystemy, opracowujące sposoby zapobiegania, rozpoznawania i leczenia zatruć.
Dawna definicja z greckiego:
a)nauka o truciznach
Loxikon=trucizna
Logos=nauka
xenos=obcy
b)nauka o ksenodiotykach
W najdawniejszych czasach – znajomość trucizn – w walce o przeżycie, w przypadku religijnych „ wyroki boskie”.
Wiedza o truciznach - związana z rozwojem leczenia i leków (1550 r p.n.e. papirus o stosowaniu opium, cykuty, arsenu, ołowiu, toksyn zwierzęcych.
W starożytnym Rzymie „urzędowy truciciel” i „testator pożywienia” na dworach cezarów i bogatych patrycjuszy.
Dioskorides (I w.n.e.) –lekarz Nerona i Wespazjana.
I klasyfikacja trucizn ( roślinne, zwierzęce i mineralne).
Maimonides (1135-1204n.e.) pisarz i lekarz ogłosił dzieło >>>>>>>>>>>>> pierwszy przewodnik racjonalnego postępowania w zatruciach. (trucizny i ich odtrutki)
Paracelsus (1492-1541n.e.) wszystko jest trucizną i nic nią nie jest. Decyduje dawka. Pojęcie dawki, zagrożenia zawodowe(choroby górników narażonych na związki arsenu i rtęci). Wiek XVIII i XIX to okres formowania się współczesnego kształtu toksykologii naukowej i praktycznej.
Zagadnienia
1. Cele i zagadnienia współczesnej toksykologii. Podstawowe zagadnienia.
2. Rodzaje zatruć. Wpływ ……………….!!!!!!!!!!!??????????
3. Wpływ czynników…………………!!!!!!!!!!!!?????????????
4. Losy trucizn w organizmie, wchłanianie, dystrybucja, metabolizm i wchłanianie trucizn.
5. Mechanizmy działania toksycznego. Interakcje toksykologiczne.
6. Przyczyny zatruć ostrych i przewlekłych. Diagnostyka zatruć.
7. Postępowanie w zatruciach ………………swoiste i nieswoiste.
8. Zatrucia lekami. Identyfikacja i postępowanie w zatruciu.
9. Toksyczność kosmetyków oraz środków gospodarstwa domowego.
10. Przyczyny uzależnień. Narkomania.
11. Substancje toksyczne w świecie roślin.
12. Toksykologia rozpuszczalników.
13. Zanieczyszczenia środowiska.
Toksykologia – nauka zajmująca się badaniem jakościowych i ilościowych skutków ksenobiotyków na człowieka i wszystkie formy życia.
Interdyscyplinarność-wpływ postępu cywilizacyjnego i wydarzeń historycznych.
Do podstawowych zadań współczesnej toksykologii należą:
a)prowadzenie badań naukowych na temat szkodliwego działania związków chemicznych
b)ocena wpływu substancji chemicznych na organizmy żywe
c)zalecenie środków kontroli i zapobieganie szkodliwym skutkom działania związków chemicznych
d)rozpoznawanie i leczenie zatruć.
Toksykologia jest nauką interdyscyplinarną, czerpie informacje z nauk podstawowych: biologii, chemii, biochemii, fizjologii, patologii, genetyki, immunologii, fizyki.
Do subdyscyplin toksykologii można zaliczyć: neurotoksykologię, immunotoksykologię, toksykologię genetyczną, toksykologię molekularną, analizę toksykologiczną.
Toksykologia –nauka multidyscyplinarna
1.chemia(charakterystyka trucizn)
2.Farmakologia(sposób wprowadzania i dystrybucji t.)
3.biochemia(przemiany metaboliczne i oddziaływanie t. na komórki)
4.fizjologia(wpływ t. na narządy organizmu)
5.biologia(wpływ t. na środowisko naturalne)
6.genetyka(wpływ t. na systemy rozrodcze i kod genetyczny)
7.epidemiologia(wpływ na populację ludzką przy chronicznej ekspozycji)
8.prawo(regulacje prawne-użycie lub emisja do środowiska trucizn)
9.ekonomia(ocena relacji kosztów środowiska i zysków rozwoju)
Współczesna toksykologia
Toksykologia-nauka o szkodliwym wpływie leków, związków chemicznych i ich mieszanina na żywe organizmy. Współczesna toksykologia:
-kliniczna(wpływ trucizn i leków na organizmy żywe)
-sądowa(wykrywanie trucizn użytych w celach przestępczych)
-środowiska naturalnego
Dziedziny toksykologii:
Toksykologia leków-zajmuje się ubocznym działaniem leków podanych w dawkach terapeutycznych, skutkami przedawkowania a także uzależnieniami od leków.
Toksykologia zawodowa-zajmuje się profilaktyką, diagnostyką i leczeniem zatruć zawodowych. Opracowuje normy zawartości substancji chemicznych w powietrzu na stanowisku pracy.
Toksykologia srodowiskowa- bada wpływ skażenia powietrza atmosferycznego, wody i gleby na zdrowie człowieka.
Ekotoksykologia-zajmuje się badaniem szkodliwego wpływu substancji chemicznych występujących w środowisku na ekosystemy.
Toksykologia pestycydów – bada wpływ oddziaływania Śronów ochrony roślin i nawozów sztucznych stosowanych w rolnictwie, ogrodnictwie, leśnictwie, itp., na człowieka i gatunki użyteczne.
Toksykologia żywności –bada substancje naturalne o potencjalnym działaniu toksycznym, dodatkowo substancje obecne w żywności w wyniku produkcji oraz substancje umyślnie dodawane do żywności.
Toksykologia kliniczna- zajmuje się diagnostyką i leczeniem zatruć, zwłaszcza ostrych. Opracowuje nowe metody leczenia i odtrutki.
Toksykologia wojskowa-bada toksyczność bojowych środków trujących i środków służących do rozpraszania tłumów.
Toksykologia sądowo-lekarska- najstarszy dział Toksykologii, zajmuje się wykrywaniem i oznaczaniem trucizn w materiale biologicznym, zwłaszcza pobranym post mortem(po śmierci).
Toksykologia ustawodawcza- opracowuje akty prawne zapewniające bezpieczne użytkowanie substancji chemicznych.
Toksykologia ogólna –zajmuje się m.in.:
-mechanizmami działania trucizn,
-zależnością między budową chemiczną a działaniem,
-losem trucizn w organizmie.
-wpływem czynników wrodzonych i nabytych na powstanie i przebieg zatruć.
-ilościową oceną toksyczności
Toksykologia szczegółowa-obejmuje poszczególne grupy ksenobiotyków w zależności od budowy chemicznej i celów użytkowych. Można tutaj wymienić toksykologię: leków, środków uzależniających, metali, niemetali, rozpuszczalników, pestycydów, tworzyw sztucznych, artykułów gospodarstwa domowego, itp.
Podział podstawowy:
1)teoretyczna:ogólna, szczegółowa, doświadczalna
2)praktyczna(stosowana):kliniczna, sądowo-lekarska, doświadczalna
Zanieczyszczenia środowiska- najważniejsze katastrofy:
1976- Soveso ( Włochy) –emisja chmury dioksan
1977- Wieża wiertnicza „Ekofisk” na Morzu Norweskim – 12tys. Ton ropy
1979- Reaktor atomowy Three Miles Island (USA)
1979- Wieża wiertnicza “Ixotac” w Zat. Meksykańskiej 1mln ton ropy
1984- Fabryka pestycydów w Bhopal (Indie) –wyciek gazu
1986- Reaktor atomowy w Czrnobylu (ZSRR)
1986- Magazyn pestycydów „Sandoz” w Bazylei – pożar pestycydów
1988- Tankowiec „Exxon-Valdez” w pobliżu Alaski- wyciek ropy
1991- Szyby naftowe w Kuwejcie- 732 szybów wysadzono
Trucizna-wywołuje uszkodzenia, zaburzenia czynności fizjologicznych, śmierć. Czynniki warunkujące toksyczność związków: czynniki fizykochemiczne, biologiczne, środowiskowe. Mogą pogłębiać lub zmniejszać toksyczność.
Czynniki fizykochemiczne:
-rozpuszczalność,
-zdolność do dysocjacji,
-temperatura wrzenia, parowania,
-wielkość cząsteczki.
Struktura związku:
-rodzaj podstawników,
-rodzaj i ilość wiązań nienasyconych,
-zdolność izomerii,
-efekt elektronowy,
-długość łańcuchów, rozgałęzienia,
-kształt przestrzenny cząsteczki.
Czynniki biologiczne:
-wiek,
-płeć,
-hormony,
-czynniki genetyczne,
-ciąża,
-choroby,
-dieta.
Czynniki środowiskowe:
-cieśnienie, temperatura,
-światło, promieniowanie, hałas,
-ekotoksyny= substancje zawarte w środowisku
Podział wdł. Hodge’a na 6 klas toksyczności
1.subst.nadzw.toksyczna- LD50 dożołądkowo dla szczurów mniej 1mg/kg m.c., prawdopodobna dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka 65mg(DL per os)
2.b.toksyczna LD50- 1-50 mg/kg m.c. per os dla szczura, prawdopodobna dawka śmierć. Dla człow. 4g
3.średnia toksy. LD50: 50-500 mg/kg m.c. Dla człowieka 30g
4.słabo toks. LD50: 0,5-5g/kg m.c. (250g)
5.praktycznie nietoksy. ????-16g/kg m.c. (1kg)
6.stosunkowo nieszkodliwa mniej niż 15g( mniej niż 1kg)
Klasyfikacja według Unii Europejskiej:4klasy toksyczności:
1.bardzo toksyczna : LD 5o mniej niż 25 mg/kg m.c.
2.toksyczna : LD5o 25-200 mg/kg m.c.
3.szkodliwa : LD5o 200-2000 mg/kg m.c.
4.nieklasyfikowana : LD5o więcej niż 2000 mg/kg m.c.
Klasyfikacja na podstawie toksyczności ostrej:
1.Bardzo toksyczne-symbol T+
2.Toksyczne-symbol T
3.Szkodliwe-symbol Xn.
Wskaźnik śmiertelności (stosunek liczby zgonów do liczny hospitalizowanych)
-niski dla zatruć lekami,
-wysoki dla zatruć alkoholami(glikol et.)
Dawki:
DL- dosis letalis- dawka śmiertelna- ilość substancji, która powoduje śmierć organizmu po jednorazowym podania.
DT- dosis toxica- dawka toksyczna- ilość substancji, która wywołuje objawy zatrucia oraz odwracalne zaburzenia czynnościowe organizmu.
DM- dosis minima –dawka progowa- ilość substancji, która wywołuje pierwsze spostrzegalne skutki biologiczne.
Dawka LD 50 jest uzyskana statystycznie w wyniku badań na zwierzętach pojedynczą dawką substancji, która może powodować śmierć 50%zwierząt narażonych. Wyraża się stosunkiem mocy badanej substancji do jednostki masy zwierzęcia doświadczalnego (mg/kg m.c. ; µg/kg m.c.)
Przyczyny zatruć u człowieka:
Żywność: obce substancje chemiczne, naturalne toksyny, drobnoustroje
Pestycydy: w ochronie roślin, w higienie ludzi i zwierząt, pozostałość w żywności
Zatrucie w gospodarstwie domowym :tworzywa sztuczne, kosmetyki, chemikalia
Skażenie biosfery: powietrze, gleba,woda?????
Zatrucia zawodowe:?????
Zatrucia rozmyślne: samobójstwa
Leki:???
Połowy nie ma bo rozmazane zdjęcie
Zatrucia –szkodliwe zmiany w organizmie wywołane działaniem trucizny
Rodzaje zatruć:
Ostre- szybki rozwój szkodliwych zmian w krótkim czasie, po jednorazowej dawce. Śmierć po 24h.
Podostre-mniej gwałtowne zmiany. po jednorazowej lub kilkakrotnej dawce.
Przewlekłe-/dynamika/,małe dawki trucizny, kumulujące się w organizmie
Rozmyślne –samobójcze , zbrodniacze- najczęściej w wieku 20-29lat
Przypadkowe-/przyczyna/ pojedyncze osoby lub grupy społeczne, mogą być ostre lub przewlekłe.
Rozpuszczalność:
-organizm ludzki to środowisko wodno – lipidowe.
Współczynnik podziału P ( w temp.37st.C.) Iloraz stężeń substancji w fazie olej/woda w stanie równowagi
1.(oktanol :woda)- łatwo przez skórę –im P >
lipofilność > kumulacja w tkance nerwowej, tłuszczowej.
2.olej(oktanol)-powietrze
3.woda-powietrze, związki występujące w powietrzu, gaz, łatwo drogą inhalacyjną
Dysocjacja a działanie toksyczne:
Wiele ksenobiotyków występuje w roztworach w postaci zjonizowanej lub niezjonizowanej
Stała dysocjacji K=[H+]x[ CH3COO-]/przez [CH3CHHH]
pKa-ujemny logarytm dziesiętny K [-log Ka]
Fazy działania toksycznego:
-wniknięcie trucizny do organizmu
-osiągnięcie miejsca działania(tkanki docelowe)
-kaskadowo rozwijające się wtórne zaburzenia biochemiczno-fizjologiczne
-wystąpienie klinicznych objawów zatrucia
Mechanizmy działania toksycznego:
1.toksykodynamika(wchłanianie, rozmieszczenie, biotransformacja, wydalanie)
2.działanie ogólnoustrojowe
3.działanie wybiórcze-neuro/hepato-/nefro-/kardio-/embriotoksyczne.
4.zaburzenia biochemiczne
5.uszkodzenia morfologiczne
6.naruszenie homeostazy
Rodzaje mechanizmów:
a)Receptorowy
-swoiste białka(receptory) na powierzchni błon komórek lub wewnątrz komórki – wiążą substancje endogenne zwane ligandami
-enzymy
Typ wiązania różny – dla ligandów egzogennych . Mogą go pobudzić, działając antagonistycznie, konkurencyjnie do agonisty fizjologicznego, lub blokować receptor działając antagonistycznie.
Aktywność wewnętrzna ksenobiotyku- agonista, antagonista. Interakcje z receptorem naruszają jego normalne funkcje i zapoczątkowują działanie toksyczne(szkodliwe). Czynności substancji tworzy kompleksy z elementami organizmu nie wyzwalając działania. Są to „ciche receptory” np. tkanka tłuszczowa wiążąc PCB i niektóre leki, tkanka kostna wiążąca ołów. Ma to znaczenie ochronne w pewnych jednak warunkach mogą uwalniać się związki toksyczne prowadząc do autointoksykacji.
b)pozareceptorowy: mechanizm :
-detergenty – zmiana napięcie powierzchni błon komórki, saponiny
-leki moczopędne – zwalniają wchłanianie zwrotne, glikozydy nasercowe,
-związki denaturujące białko (fungicydy, alkilofenole)
-środki drażniące (kwasy, zasady)
-cyjanki, azydki – blokują oksydazę cytochromową- tlen
Insektycydy – DDT, zmieniają szybkość repolaryzacji błon komórkowych- działanie neurotoksyczne
Klasyfikacja substancji chemicznych pod względem dla zdrowia i środowiska
1.właściwości wybuchowe
2. właściwości utleniające
3.skrajnie łatwo palne
4.wysoce łatwo palne
5.łatwo palne
6.bardzo toksyczne
7.toksyczne
8.szkodliwe
9.żrące
10.drażniące
11.uczulające
12.rakotwórcze
13.nutagenne
14.wpływające na rozrodczość
15.niebezpieczne dla środowiska
Ocena stopnia narażenia
NDS- najwyższe dopuszczalne stężenie (środowisko pracy, obszar mieszkalny). Średnio ważone stężenie czynnika szkodliwego w powietrzu (mg/m3, pg/m3?), którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy, przy 42-godzinnym tygodniu pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie jego przyszłych pokoleń. Czas pracy zgodnie z kodeksem.
NDSCh- najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe ( środowisko pracy, obszar mieszkalny). Najwyższe stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia w powietrzu na stanowisku pracy, ustalone jako wartość średnia, które nie powinno spowodować ujemnych skutków w stanie zdrowia pracownika, ani jego przyszłych pokoleń, jeśli utrzymuje się na stanowisku pracy dłużej niż 30 min. zmiana : 15min.
NDSP-stężenie????, progowe, nie może być przekroczone w żadnym czasie
DSB-dopuszczalne stężenie biologiczne w organizmie (krew, mocz, powietrze wydechowe). Wyraża wczesne biologiczne skutki narażenia, którym nie można przypisać znaczenia zdrowotnego. Np. DSB fluorkowy w moczu u ludzi narażonych przed rozpoczęciem pracy to 3 mg/g kreatyniny a po zakończeniu 7 mg/g kreatyniny. Wartości prawidłowe u osób narażonych mniej 1,5 mg/g kreatyniny. DSB etanolu we krwi mniej 0,2 promila ( 0,2 mg?/dm3 krwi).
NDP- najwyższe dopuszczalne stężenie substancji czynnej środka ochrony roślin w środku spożywczym. Obejmuje również metabolity. Wyrażana w mg/kg, pg/kg.
NDD- (ADI- allowable daily intake_- dopuszczalne dzienne pobranie z żywności (mg/kg m.c.)
Rodzaje zatruć – dzielimy ze względu na dynamikę, mechanizm oraz działanie trucizny na organizm.
Zatrucia ostre:
Szybki rozwój zmian szkodliwych w organizmie powstających w ciągu krótkiego czasu po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny dożołądkowo, inhalacyjnie lub przez skórę. Objawy uszkodzenia lub śmierci występują po 24h.
Zatrucia podostre:
Szkodliwe zmiany w organizmie występują w sposób mniej gwałtowny po podaniu jednorazowej lub kilkakrotnej dawki. Wykrywanie zmian jest możliwe po zastosowaniu fizjologicznych badań czynnościowych narządów.
Zatrucia przewlekłe:
Powstają wskutek działania małych dawek trucizny, podawanych przez dłuższy okres, na ogół pod wpływem kumulacji trucizny w organizmie.
Zatrucia dzielimy również na:
Zatrucia rozmyślne- samobójcze lub mordercze
Zatrucia przypadkowe-spotykane w życiu codziennym w gospodarstwie domowym, żywność zanieczyszczona, leki omyłkowo podane.
Przyczyny zatruć mogą być zróżnicowane:
Trucizny przemysłowe: zatrucia zawodowe – złożony charakter - jednoczesne działanie kilku substancji.
Trucizny środowiskowe- zanieczyszczenie – powietrza, gleby i wody toksycznymi odpadami przemysłowymi, z nawozów sztucznych i pestycydów używanych w rolnictwie
Żywność-mikroorganizmami lub substancjami przenikającymi ze środowiska
Leki i środki odurzające- nadużywanie prowadzi do zależności lekowej i narkomanii, przedawkowanie- przyczyny zatruć.
Tlenek węgla-problem w zatruciach ostrych i przewlekłych
Artykuły gospodarstwa domowego- powszechność stosowania i dostępności przyczyniają się do wzrostu liczby zatruć tymi artykułami.
Czynniki warunkujące toksyczność:
GR.1 Czynniki zewnątrzustrojowe- właściwości fizykochemiczne substancje toksycznej. Są związane z rozpuszczalnością związku, zdolnością dysocjacji, jonizacji oraz z budową chemiczną, warunkującą aktywność biologiczną, a tym samym toksyczność.
GR.2 Czynniki biologiczne wewnątrzustrojowe-łączą się ze strukturą komórek, tkanek, narządó14., zdolnością wchłaniania związków, a przede wszystkim jego wewnątrzustrojową aktywnością biologiczną. Ważną rolę odgrywają czynniki osobnicze jak płeć, wiek, konstytucja organizmu, stany chorobowe, nabyte lub wrodzone, a zatem czynniki genetyczne oraz czynniki środowiskowe.
GR.1 Właściwości fizykochemiczne trucizn
1.rozpuszczalność –duże znaczenie ma rozpuszczalność subst toks w wodzie(organizm ludzki stanowi środowisko wodne) i lipidowych (budowa błony komórkowej-białkowo-lipidowa). Obowiązuje zasada starożytnych alchemików: substancja nie reaguje, jeżeli nie są rozpuszczalne (corpora non agunt nihil nisi fluida). Tylko zawiązki toksyczne rozpuszczalne w wodzie lub lipidach stanowią zagrożenie dla ludzi i zwierząt. Związki nierozpuszczalne np. siarczki (PbS), niektóre siarczany(BaSO4) nie stanowią zagrożenia.
O toksyczności substancji decyduje też współczynnik podziału(R):
R= iloraz stężeń substancji najczęściej w temp.37st.C w 2 nie mieszających się ze sobą fazach w chwili ustalenia równowagi. Niewidoczny wzór!!! Wartość duża, świadczy o litofilnym charakterze substancji i jej łatwe przechodzenia przez bariery lipidowo-białkowe, zdolność gromadzenia w tkance tłuszczowej.
Współczynnik podziału olej-woda w temp. 37st.C dla:
-alkohol etylowy 0,03-0,108
-fenol 0,4
-glikol etylenowy0,5
-pirydyna 0,95
-anilina6.1
-chloroform 75
-benzen120
-trichloroetylen409
Ksylen(o,m,p)6000
Inne współczynniki podziału:
Woda-powietrze, ????????? ograniczaja drogi wchłaniania.
Współczynnik ??????????????- wysoki subst. Łatwo wchłaniane przez skórę z powietrza.
Współczynnik woda-powietrze-wysoki –dobrze wchłaniane przez płuca do krwi (woda odpowiednik krwi). Współczynnik określa często siłę działania toksycznego związku.
Współczynnik woda-powietrze- wysoki:
-dobrze wchłaniane przez płuca do krwi(woda-odpowiednik krwi)
Współczynnik podziału określa często siłę działania toksycznego związku, czasem wbrew jego reaktywności i budowie chemicznej. Np. narkotyki- ich działanie farmakodynamiczne i toksyczne zwiększa się wraz ze wzrostem współczynnika podziału olej-woda. Łączy się ze zdolnością tych związków do przechowywania bariery lipidowej neuronów, ich kumulacje w mózgu i tkance tłuszczowej.
Dysocjacja a działanie toksyczne
-Chloroform, sacharydy- nieelektrolity, nie zwiększają przewodności elektrycznej roztworu. Obniżają temperaturę zamarzania wody w stopniu proporcjonalnym do ich stężenia molarnego w wodzie.
-Kwasy, zasady, sole- elektrolity zwiększają przewodność elektryczną. Obniżają punkt zamarzania wody w stopniu większym, niż to wynika z ich stężenia molarnego.
Zależność wchłaniania od pKa i pH soku żołądkowego:
a)kwas :
-salicylowy pKa 3,0. Wchłanianie z żołądka po 1h= przy pH1=61%, przy pH8=13%
-benzoesowy pKa 4,2. Wchłanianie z żołądka po 1h= przy pH1=55%, przy pH8=5%
b)zasada:
-anilina pKa 4,6. Wchłanianie z żołądka po 1h= przy pH1=6%, przy pH8=56%
-chinina pKa 8,6. Wchłanianie z żołądka po 1h= przy pH1=0%, przy pH8=18%
Kwasy wolniej wchłaniają się po kalizowaniu treści żołądka do pH 8(są zdysocjowane w tym pH)
Zasady w pH 8 są niezdysocjowane i bardzo dobrze wchłaniane.
Podobnie pH odgrywa w wydalaniu.
Np. Kwas acetylosalicylowy
Alkalizacja organizmu przez podanie NaHCO3 prowadzi do alkalizacji moczu oraz zwiększenia wydalania kwasu acetylosalicylowego
-z ok. 0,5mg w moczu o pH 6,7
-do ok.5,5mg w moczu o pH 7,8
Temperatura wrzenia i parowania:
Cecha fizyczna substancji chemicznych przejście z postaci cieczy w stan pary – nasycenie środ. Wdychanie przez płuca lub przez skórę. Niska temperatura wrzenia, a więc duża prężność par to istotny czynnik fizykochemiczny przyspieszający zatrucia(przemysłowe). Niezależna od budowy chemicznej np. homologi benzenu: benzen niska temp wrzenia (80st.C), duża prężność par w temp 20st.C, 100mmHg(13,3kPa), zatem duża lotność. Lotność 2-krotnie większa niż toluenu (t.w.111st.c), 4-5-krotnie większa od ksylenu (t.w.135-145st.C) i etylobenzenu(t.w. 136,2st.C). Benzen najbardziej szkodliwa trucizna przemysłowa. Wielkość cząsteczki- stan rozdrobnienia, czyli dyspersja substancji- wpływa na wchłanianie subst. przez płuca w postaci: aerozoli, mgieł, dymów. Pary i gazy – cząsteczki mniejsze niż 1 µm, łatwo wchłaniane w oskrzelikach płucnych do krwi. Im więcej w aerozolach cząstek mniejszych od 1µm tym silniejsze działanie toksyczne. Np. Tlenek cynku- dyspersja w aerozolu wynosi 0,1-0,3 µm, powoduje: ostre zatrucie odlewników tzw. gorączka odlewników. Tlenek cynku w oskrzelikach płucnych tworzy połączenia z białkami błony śluzowej o charakterze antygenowym.
Budowa chemiczna związku a toksyczność:
Tylko na podstawie budowy chemicznej związku przewidywanie skutków działania jest niedokonłe, istotne trudności to nieznajomość:
-dróg przemian substancji chemicznej w organizmie
-receptorów i zdolności wiązanie się a nimi
Drogi biotransformacji odpowiedzialne są z:
-losy trucizn i jej metabolitów w organizmie
-za właściwe działanie biologiczne
Wiązania, izomeria i grupy funkcyjne:
Obecność w cząsteczce związku alifatycznego wiązania nienasyconego wpływa na:
-zwiększenie reaktywności chemicznej
-zwiększenie hydrofilności związku
-przede wszystkim na zwiększenie toksyczności dla człowieka i ssaków
Np. ACETYLEN działa: narkotycznie, silnie utleniająco, prowadzi do powstawania licznych rodników. Nienasycone związki cykliczne wykazują większą toksyczność niż nasycone, np.benzen, cykloheksan
Wiązanie nienasycone charakteryzuje:
-duży potencjał oksydacyjny, który w organizmie żywym wywiera niekorzystne działanie, związane z utlenieniem ważnych funkcyjnie grup sulfhydrylowych(-SH) występujących w zredukowanym glutatione, cysteinie,metioninie (białka, enzymy)
-ułatwia wchłanianie związku przez płuca,
-powoduje jego działanie narkotyczne np. zatrucia acetylenem czy benzenem.
Długość łańcucha i jego rozgałęzienie
-Zwiększenie liczby węgli w łańcuchu związków alifatycznych i rozbudowanie jego rozgałęzień- zawiera toksyczność dla ogr. człowieka i ssaków.
-Zwiększenie grup metylenowych (-CH2-) w łańcuchu: stwarza możliwości powstawania dalszych wiązań van der Waalsa, zwiększa to zdolność adsorpcyjne i wiązanie związku przez receptory
-wydłużenie łańcucha w grupie aminokwasów powoduje zwiększenie ich rozpuszczalności, a zatem większą dostępność biologiczną
-rozgałęzienie łańcucha wiąże się z lepszą rozpuszczalnością alkoholu, np. I-rzędowy pentanom jest 2-krotnie słabiej rozpuszczalny od II-rzędowego.
Izomeria strukturalna i optyczna
Izomeria strukturalna (położenia) wpływa na toksyczność związku:
-para(p) są przeważnie toksyczne
-meta(m) mniej
-otro(o)rzadko
Np. ksylen
Toksyczność od najmniejszej otro- do największej para- (są dobrze rozp. lub z niską temp. wrzenia)
Izomeria optyczna L-D-
Lewoskrętne izomery są dla człowieka i ssaków bardziej toksyczne na wskutek:
Dużej aktywności biologicznej(człowiek zbudowany z L-aminokwasów, L-białek to L-leki L-trucizny są bardziej reaktywne w przemianach), która wiąże się:
-z ich lepszą rozpuszczalnością,
-dużą prężnością par,
-z ich biotransformacją,
-wykorzystanie w syntezie leków, wyjątek antybiotyki.
D-izomery bardziej aktywne dla bakterii( świat baterii –D-aminokwasy i białka).
Podstawniki
Wpływają na zmniejszenie toksyczności związku
-OH grupa hydroksylowa zmniejsza toksyczność w związkach alifatycznych, wprowadzenie większej liczby tych grup do związku może zupełnie znieść jej toksyczność, np. alkohole etan, etanol
-w związkach aromatycznych grupa –OH może zwiększać toksyczność
-COOH grupa karboksylowa zmniejsza toksyczność zw. Alifatycznych i aromatycznych. W istotny sposób zwiększa rozpuszczalność w wodzie - co warunkuje dobre wydalanie tego związku z moczem.
-Gr. COOH zwiększa detoksykację związków karboksylowych w ostatnim etapie biotransformacji- w procesie sprzęgania (syntezy).
-wiele leków o małej toksyczności mają właśnie gr karboksylową, czego przykładem może być kw. salicylowy. Siłę działania toksycznego zmniejszają również: reszta kwasu siarkowego, grupa sulfhydrylowa (tiolowa-SH)
-NH2 gr aminowa- najaktywniejsza biologicznie, znajdujące się w związkach łańcuchowych grupy aminowe zwiększają wyraźnie ich toksyczność, która rośnie wraz z liczbą tych grup. Aminy aromatyczne nie ulegają deaminacji. Aminy alifatyczne w czasie biotransformacji uwalniają amoniak(NH3), który jest szkodliwy dla ukł. nerwowego człowieka
-gr nitrowe –NO2 i nitrozowe –NO działają utleniająca, to grupy nadające toksyczny charakter związkom alifatycznym i aromatycznym
-gr cyjanowe –CN( nitrylowe) b.toksyczne. Anion nitrylowy (CNminus) jest biologicznie bardzo reaktywny, tworząc nieodwracalne połączenia dla życia cytochromami oraz hemoglobiną, blokując je i tworząc połączenia cyjanowe( np. cyjanohemoglobinę) niezdolne do przenoszenia i wiązania tlenu. Cyjanowodór= kwas pruski- stopień dysocjacji blisko 100%.
Fluor- nie ma obaw ujawnienia toksyczności.
Chlor- chlorowcopochodne związków alifatycznych i aromatycznych są bardziej toksyczne, np. kwas trichlorooctowy(CCI3COOH)-duża reaktywność z białkami- silna trucizna protoplazmatyczna.
Liczba atomów wodoru podstawiona chlorem- zwiększa toksyczność, np.:
-tetrachlorek węgla (CCL2) bardziej toksyczny niż chlorek metylenu(CH2CL)
-tetrachloroetylen (CHCL2CHCL2) najbardziej toksyczny ze związków chlorowanych węglowodorów
-chlorowcopochodne węglowodorów aromatycznych- bardziej toks. Niż benzen
-polichlorowane środki owadobójcze: dichlorofenylotrichloroetan(DDT), heksachlorocykloheksan(HCH)-bardziej toksyczny niż cykloheksan.
Jeżeli podstawnikiem H jest Br lub J –to związki te mogą wykazywać większą toksyczność związaną z ilością uwolnionego bromu lub jadu. Są bardziej toksyczne od zw. Z podstawnikiem CL,np.: jodoform(CHJ3)-DL100=2g,a. //oraz chloroform (CHCI3)-DL100=15g.
Wykład 2
1) Ocena bezpieczeństwa składników kosmetyków
Wraz z postępem nauki coraz więcej wiemy o działaniu poszczególnych substancji chemicznych na organizm człowieka.
Co jakiś czas pojawiają się nowe badania, które wskazują, że określona substancja wykazuje działanie szkodliwe w określonych warunkach no.: gdy jest stosowana w kosmetykach.
W takich przypadkach instytucje, a także sami producenci decydują o zaprzestaniu stosowania takiej substancji
Najczęściej wprowadzany jest zakaz stosowania takiej substancji
2) Nad bezpieczeństwem składników kosmetyków czuwa:
* Komisja Europejska oraz
* organ doradczy- Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów ( Scientific Committee Safety- SCCS)
SCCS- to zespół ekspertów złożony z niezależnych toksykologów z instytucji naukowych i organów administracji.
Komitet ocenia bezpieczeństwo składników regulowanych przepisami prawa:
- konserwantów,
- filtrów UV,
- niektórych substancji o silnym działaniu,
- substancji, które mogą być stosowane w ograniczonym zakresie,
- oraz takich, co do bezpieczeństwa istnieją wątpliwości.
3) Komitet przeprowadza analizę wszystkich dostępnych danych – wyników badań i publikacji naukowych i na ich podstawie opracowuje opinie dotyczące bezpieczeństwa poszczególnych składników .
Opinie są wskazówkami dla Komisji Europejskiej , jakie uregulowania prawne powinna wprowadzić dla określonych składników kosmetyków.
Czy należy ograniczyć stosowanie danego składnika?
A może mając na uwadze bezpieczeństwo konsumenta należy zakazać stosowania określonego składnika w kosmetykach.
Decyzje takie nie są podejmowane pochopnie a w oparciu o twarde dane naukowe.
4) Ocena bezpieczeństwa kosmetyku- produktu gotowego
Przed wprowadzeniem do obrotu każdy kosmetyk podlega rygorystycznej i skrupulatnej ocenie bezpieczeństwa
Zgodnie z przepisami prawa ocenę wpływu kosmetyku na bezpieczeństwo zdrowia ludzi przygotowuje się z uwzględnieniem :
- charakterystyki toksykologicznej
- struktury chemicznej składników
- oraz stopnia kontaktu tych substancji z ciałem człowieka
5) W ocenie bezpieczeństwa kosmetyku uwzględnia się:
- sposób aplikacji, czyli miejsce gdzie kosmetyk będzie stosowany np.: twarz, okolice oczu, ust
- grupę odbiorców dla których jest on przeznaczony np.: osoby z cerą atopową
- w sposób szczególny ocenia się kosmetyki do higieny intymnej oraz przeznaczone dla dzieci poniżej trzeciego roku życia.
6) Ocena bezpieczeństwa kosmetyku to wieloetapowa procedura, której główne elementy to:
- szczegółowa analiza danych toksykologicznych dla poszczególnych składników kosmetyku
- i wyników badań gotowego produktu
Zgodnie z prawem ocenę bezpieczeństwa obowiązkowo wykonuje się dla każdego kosmetyku , który trafi na rynek.
Za zapewnienie tej oceny odpowiada producent kosmetyku, ponieważ zgodnie z prawem to producent odpowiada za bezpieczeństwo kosmetyku
7) Oceny bezpieczeństwa dokonuje specjalista tzw.Safety Assessor, który musi posiadać wyższe wykształcenie oraz doświadczenie praktyczne w dziedzinie toksykologii ( farmacji), chemii, medycyny lub pokrewnej dyscyplinie.
W praktyce Safety Assessor musi posiadać obszerną wiedzę i doświadczenie w zakresie:
- przepisów prawa,
- oceny ryzyka substancji chemicznej,
-dermatologii i fizjologii,
- toksykologii, w tym farmakologii i toksykokinetyki,
- chemii, w tym fizykochemii, chemii organicznej i nieorganicznej
- kosmetologii,
- mikrobiologii,
-farmakognozji,
- botaniki,
- biologii,
- i wielu innych dziedzin.
8) Ocena bezpieczeństwa kosmetyku- krok po kroku
Ocena bezpieczeństwa kosmetyku składa się z szeregu dość skomplikowanych czynności:
- ocena zgodności składu produktu z przepisami prawa,
-ocena toksykologiczna składników kosmetyku,
-ocena ekspozycji lub inaczej ocena narażenia,
- ocena ryzyka dla składników kosmetyku,
- ocena wyników badań gotowego kosmetyku: przede wszystkim czystości mikrobiologicznej i właściwości dermatologicznych,
- przygotowanie raportu z oceny bezpieczeństwa kosmetyku
9) Safety Assessor przeprowadza ocenę bezpieczeństwa kosmetyku na podstawie informacji otrzymanych od producenta kosmetyku ( składu produktu, specyfikacji dla poszczególnych składników i wyników badań gotowego produktu)
Safety Assessoe wykorzystuje także całą dostępną literaturę toksykologiczną w tym toksykologiczne bazy danych.
Poniżej przedstawiam poszczególne etapy oceny bezpieczeństwa kosmetyku.
Ocena zgodności składu produktu z przepisami prawa
- to pierwszy etap oceny bezpieczeństwa kosmetyku. Safety Assessor ocenia czy skład kosmetyku jest zgodny z przepisami prawa.
Zwraca uwagę czy kosmetyk:
- nie zawiera substancji niedozwolonych,
-czy nie zawiera zbyt dużo substancji, które są dozwolone z ograniczeniem np.: konserwanty, filtry UV i wiele innych
- ocenia czy w składzie kosmetyku nie ma interakcji pomiędzy które mogłyby wpłynąć na bezpieczeństwo produktu.
10) ocena toksykologiczna składników kosmetyku
* Na tym etapie Safety Assessor ocenia drobiazgowo wszystkie składniki kosmetyku pod względem toksykologicznym.
Analizuje zarówno dokumentację surowców, jak i wszelkie inne istniejące dane; aktualną literaturę naukową – toksykologiczną, chemiczną, medyczną, toksykologiczne bazy danych i oficjalne dokumenty różnych instytucji , np. Komisji Europejskiej (a dokładnie Komitetu Naukowego ds. Produktów Konsumenckich ).
Najważniejsze dane toksykologiczne w ocenie bezpieczeństwa kosmetyku to:
- toksyczność ostra,
- toksyczność przewlekła ( systemowa),
-działanie rakotwórcze, mutagenne i szkodliwy wpływ na rozrodczość,
- fototoksyczność,
- działanie miejscowe ()
11) Przy ocenie toksykologicznej bierze się pod uwagę tzw. ciężar dowodu
W literaturze można znaleźć sprzeczne dane toksykologiczne uzyskane w różnych badaniach , prowadzonych według różnych protokołów.
Ważnym zadaniem Safety Assessora jest ocena jakości samych danych toksykologicznych.
12) Ocena ekspozycji lub inaczej ocena narażenia
- Na tym etapie Safety Assessor wylicza, ile każdej substancji, czyli składnika kosmetyku dziennie możemy zaaplikować na skórę.
- Ocenia się także stopień przenikania składnika kosmetyku przez skórę na podstawie wyników badań lub budowy chemicznej substancji
- Na podstawie tych badań Safety Assessor ocenia ile każdego składnika kosmetyku może się dostać do organizmu
13) Ocena ryzyka dla składników kosmetyku
To bardzo ważny etap oceny bezpieczeństwa kosmetyku.
Saffety Assessor ocenia bezpieczeństwo każdego składnika zawartego w kosmetyku biorąc pod uwagę zastosowanie substancji w określonym typie produktu i w określonej ilości
Takiej oceny dokonuje się przez wyznaczanie dla poszczególnych składników kosmetyku specjalnego współczynnika, tzw. marginesu bezpieczeństwa ( MoS- Margin of Safety)
14) Ocena wyników badań gotowego kosmetyku czystość mikrobiologiczna i właściwości dermatologiczne
- Ocena jakości mikrobiologicznej kosmetyku polega na wykonaniu badań obecności mikroorganizmów chorobotwórczych oraz oznaczeniu ogólnej liczby bakterii.
Badania mikrobiologiczne są wymagane ustawą o kosmetykach. Do obrotu mogą być wprowadzane tylko takie kosmetyki, które pozytywnie przeszły badania mikrobiologiczne.
- Na etapie wdrażania nowego kosmetyku wykonuje się również tzw. badania obciążeniowe, w których zakaża się kosmetyk różnymi bakteriami i sprawdza się w ten sposób skuteczność układu konserwującego
Dzięki temu producent ma pewność, że przez cały okres użytkowania przez konsumenta określonego kosmetyku, produkt ten będzie spełniał wymogi jakości mikrobiologicznej.
15) Ocena właściwości dermatologicznych to przede wszystkim ocena wyników tzw. testów zgodności na odpowiedniej grupie ochotników lub ochotniczek.
Zgodnie z zasadami etyki takie badanie przeprowadzane są pod nadzorem lekarza dermatologa.
W przypadku szczególnych grup kosmetyków , np. kosmetyków stosowanych pod oczy lub do higieny intymnej czasami wykonuje się badania pod nadzorem lekarza innej specjalności np.: oftalmologa lub ginekologa.
Gdy kosmetyk ma specjalne przeznaczenie wykonuje się dodatkowe badania np.: kosmetyki plażowe podlegają dodatkowo badaniom skuteczności ochrony przeciwsłonecznej.
16) Przygotowanie raportu z oceny bezpieczeństwa kosmetyku.
- Ostatni etap oceny bezpieczeństwa kosmetyku to przygotowanie przez Safety Assessor raportu z oceny, czyli oświadczenia, że kosmetyk jest bezpieczny.
Takie oświadczenie zawsze jest podpisane imiennie przez eksperta , wraz z podaniem jego danych kontaktowych.
- Raport z oceny bezpieczeństwa staje się częścią dokumentacji, którą posiada każdy produkt kosmetyczny.
Weryfikacji, czy dla danego kosmetyku została wykonana ocena bezpieczeństwa i czy została przeprowadzona prawidłowa Państwowa Inspekcja Sanitarna .
Przygotowanie raportu z oceny bezpieczeństwa kosmetyku:
• Ostatni etap oceny bezpieczeństwa kosmetyku to przygotowanie przez Safety Assessora raportu z oceny, czyli oświadczenia, że kosmetyk jest bezpieczny.
Takie oświadczenie zawsze jest podpisane imiennie przez eksperta, wraz z podaniem jego danych kontaktowych.
• Raport z oceny bezpieczeństwa staje się częścią dokumentacji, jaką posiada każdy produkt kosmetyczny.
Weryfikację , czy dla danego kosmetyku została wykonana ocena bezpieczeństwa i czy została przeprowadzona prawidłowo dokonuje Państwowa Inspekcji Sanitarna.
Wchłanianie przez skórę: tylko nieliczne mogą przechodzić w ilościach powodujących zatrucie.
U ludzi może przenikać czterochlorek węgla, u zwierząt pestycydy i maści zawierające rtęć.
Transport transepidermalny- przez naskórek lub
transport transfolikularny- przez mieszki włosowe lyb gruczoły potowe i łojowe- (elektrolity, metale ciężkie), ma mniejsze znaczenie(mała powierzchnia 0,01-1% skóry), ale odbywa się z pominięciem bariery ochronnej, jaką stanowi naskórek.
Główną rolę odgrywa transport transepidermalny ze względu na dużą powierzchnię.
Odbywa się na zasadzie dyfuzji.
• Substancje polarne dyfundują przez zewnętrzne części filamentów białkowych warstwy zrogowaciałej
• Niepolarne dyfundują przez warstwę lipidową miedzy filamentami białkowymi . tempo przenikania niepolarnych substancji jest dodatnio...... z ich rozpuszczalnością w tłuszczach i ujemnie z ciężarem.
Czynniki wpływające na wchłanianie substancji obcych przez skórę:
• Różnice anatomiczne najtrudniej dłonie i stopy, najłatwiej skóra moszny
• Stany patologiczne skóry : skaleczenia, usunięcie przylepca, odparzenia, choroby-brak bariery naskórkowej,
• Wiek: u niemowląt łatwo przepuszczalna- zatrucia podczas pielęgnacji np. kwasem borowym,
• Podwyższona temperatura i wilgotność ułatwiają dyfuzję substancji obcych np. herbicydy.
• Działanie czynników fizycznych i chemicznych długotrwałe zanurzenie w wodzie, proszki do prania(odczyn zasadowy)- wymywanie z bariery ochronnej lipidów.
• Przemiany biochemiczne antybiotyków zachodzą w skórze w mniejszym stopniu niż w wątrobie, to jednak ze względu na dużą powierzchnię skóry mogą odgrywać ważną rolę w przemianach trucizn w organizmie
Uszkodzenie lub usunięcie naskórka zwiększa przenikanie trucizn, niezależnie od wielkości cząsteczki czy rozpuszczalności w wodzie- uszkodzenia mechaniczne i chemiczne.
Przepuszczalność wzrasta pod wpływem detergentów, które powodują usuwanie cienkiej warstwy łojowej i rozluźniają warstwę zrogowaciałą.
Wchłanianie zwiększają też związki keratolityczne- kwas salicylowy, kwas borny.
Znaczenie ma ilość wody w warstwie zrogowaciałej- im więcej wody tym większa przepuszczalność dla związków polarnych.
Wzrost przepuszczalności zależy też od temperatury otoczenia:
wpływ bezpośredni (wysoka temperatura ułatwia wchłanianie niektórych związków np. herbicydów)
lub pośredni – przez zwiększenie ukrwienia skóry.
Rozpuszczalnikiem zwiększającym przepuszczalność warstwy zrogowaciałej naskórka jest dimetylosulfotlenek (DMSO)-
• Może to wynikać z usuwania frakcji lipidów co doprowadza do powstawania szczelin.
• Może powodować odwracalne zmiany w konfiguracji cząsteczek białkowych w wyniku zastępowania związanych cząsteczek wody, powoduje rozpulchnienie naskórka- zwiększa wchłanianie wody i polarnych nieelektrolitów nawet 20-krotnie.
Wchłanianie przez skórę zachodzi z pominięciem efektu pierwszego przejścia przez wątrobę – stąd silniejsze działanie po takim wchłonięciu.
Wchłanianie przez układ oddechowy
• Wchłanianie (najczęściej dyfuzja bierna) zależy głównie od stanu skupienia substancji
• Wchłanianie gazów i par przez płuca zachodzi bardzo szybko (duża powierzchnia, mała grubość bariery powietrze – krew)
• Po wchłonięciu transport do tkanek z pominięciem wątroby
• Płuca są narządem o aktywnym metabolizmie, w którym zachodzą również reakcje biotransformacji ksenobiotyków, często tworząc cytotoksyczne lub rakotwórcze metabolity.
Budowa : Nosowo-gardziel, tchawica, oskrzela, płuca; Nabłonek migawkowy, komórki kubkowe, gruczoły surowiczo śluzowe, Pęcherzyki płucne ok.100m3?, śródbłonek, makrofagi(usuwanie bakterii i płynów).
Gazy i pary: Pary są forma gazową substancji. Pary i gazy dobrze rozpuszczalne w wodzie (chlorowodór, etanol) wchłaniają się w górnych drogach oddechowych, także we krwi np.(pary etanolu czy eteru) przy wzroście wentylacji płuc dochodzi do wzrostu wchłaniania przez płuca , a słabo rozpuszczalne (tlenki azotu, fosgen, benzen) w pęcherzykach płucnych, także we krwi wzrost wentylacji płuc nie zwiększa wchłaniania natomiast wzrost przepływu krwi nasila wchłanianie.
Aerozole (płyny, dymy): ośrodkiem dyspersyjnym jest powietrze atmosferyczne, zaś cząstki stałe lub ciecze tworzą fazę rozproszoną- osadzanie zależy od wielkości cząsteczek, szybkości przepływu powietrza i od ich rozpuszczalności w wodzie:
• Przy spokojnym oddychaniu znaczna cześć zanieczyszczeń zostaje usunięta z wydychanym powietrzem
• W największym stopniu osadzają się cząstki o wymiarach do 5µm.
• Cząstki aerozoli są usuwane za pomocą układu śluzowo-migawkowego, trafiają do krwi lub chłonki lub zalegają w pęcherzykach płucnych
• Aerozole (głównie pyły) mogą powodować włóknienie , uwolnione enzymy z makrofagów trawią ściany pęcherzyków płucnych i przegród międzypęcherzykowych powodują rozedmę płuc.
Wrażliwośc na kosmetyki
1. Reakcje toksyczno- podrażnieniowe :
• Ograniczone są tylko do miejsca kontaktu danej substancji,
• Reakcji pojawia się do 24h od ekspozycji i mija po odstawieniu czynnika drażniącego.
Reakcje tego typu występują najczęściej :
• U osób z suchą i cienką skórą
• U osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry
• U dzieci
• U osób starszych
• U osób stosujących kortykosteroidy
2. Reakcje alergiczne
• Występują dopiero po wcześniejszym uwrażliwieniu ( po drugim lub trzecim kontakcie z alergenem)
• Nie ograniczają się tylko do jednego miejsca
• Mogą mieć charakter uogólniony
• Mogą wywołać dychawicę oskrzelową
Wrażliwość na kosmetyki
1. Uczulenie na konserwanty np.
• Quaternium
• Parabeny
• Aldehyd glutarowy
• Alkohol fenyloetylowy
• Kwas sorbowy
• P-chloro –m-krezol
2. Uczulenie na substancje zapachowe:
• wywołują reakcje fotoalergiczne np. piżmo syntetyczne pod wpływem promieniowania UV wywołuje świąd czasem pokrzywkę
• wywołują alergię kontaktową
WYBRANE SKŁADNIKI KOSMETYKÓW KOLOROWYCH
• biel barytowa
• litopon
• brunat miedziowy
• chromoksyd
• żółcień chromowa
• żółcień kadmowa
• czerwień chromowa
• fiolet kobaltowy
Metale ciężkie w kosmetykach
Co to są metale ciężkie ?
Określenie metale ciężkie jest nieprecyzyjne , co innego oznacza w chemii, w medycynie i języku potocznym, w chemii metale ciężkie określa się jako metale o gęstości większej od umownie przyjętej granicy, najczęściej określanej jako 4,5g /cm3
Wiele znanych obecnych w naszym organizmie lub stosowanych przez człowieka metali to metale ciężkie np. ołów, kadm, chrom, miedź, cynk, uran, wolfram, a takie metale szlachetne , w tym srebro , złoto , platyna, pallad.
Niektóre metale ciężkie, takie jak cynk miedź, czy żelazo są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
W naukach medycznych ( i w potocznym znaczeniu ) termin metale ciężkie stosowany jest zazwyczaj w odniesieniu do pierwiastków zaliczanych do metali ciężkich, które jednocześnie charakteryzują się wysoką toksycznością dla człowieka lub środowiska.
Zaliczamy do nich przede wszystkim arsen, kadm, ołów, rtęć, chrom i nikiel. Metale ciężkie występują naturalnie w środowisku.
Czy w kosmetykach mogą znajdować metale ciężkie?
Większość metali ciężkich i ich pochodnych jest zakazana do stosowania w kosmetykach
Na liście substancji niedozwolonych do stosowania w kosmetykach znajdują się:
• Arsen i wszystkie jego pochodne ,
• Kadm i wszystkie jego pochodne,
• Ołów i wszystkie jego pochodne,
• Rtęć i wszystkie jego pochodne z wyjątkiem konserwantów wymienionych na liście konserwantów dozwolonych do stosowania w kosmetykach
• Nikiel metaliczny i wiele jego pochodnych
• Chrom kwas chromowy i szereg innych związków chromu.
Większość naturalnych pigmentów otrzymywanych z naturalnych minerałów zawiera śladowe ilości metali ciężkich.
Ołów jest pierwiastkiem występującym w przyrodzie. Obecny jest w wodzie, powietrzu i glebie. Naturalna średnia zawartość ołowiu w skorupie ziemskiej wynosi 10-14mg/kg (czyli 0,00001-0,000014%). Tym samym, śladowe ilości ołowiu obecne w wielu przedmiotach i produktach z którymi mamy na co dzień do czynienia
Dodatkowo niedawno sporządzony raport Ford and Drug Administraction (FDA) wykazał obecność ołowiu w 400markach szminek.
Wyniki były zaskakujące, okazało się , że niektóre z bardziej szanowanych firm kosmetycznych w tym Maybeline czy l’Oreal, zawierają toksyny w swoich formułach podczas gdy mniej znane „ tańsze” marki nie .
Co więcej okazało się, że pomadki zawierały mniej więcej dwukrotnie większą ilość ołowiu niż sugerowały poprzednie badania.
Na ołów nie powinny być narażone dzieci oraz kobiety ciężarne jest on neurotoksyczny hamuje się w organizmie. Powoduje problemy behawioralne z uczeniem się .
W latach 70-tych ołów został zabroniony w innych produktach takich jak np. farby gospodarstwa domowego.
Istnieje kilka związków metali ciężkich , których stosowanie w kosmetykach jest dozwolone przepisami prawa. Są to następujące substancje.
Konserwanty
• T..sal(inaczej Tiomersal)- maksymalnie dozwolone stężenie to 0,007% w przeliczeniu na rtęc. Związek ten może być stosowany wyłącznie w preparatach do makijażu i demakijażu. Produkt zawierający ten konserwant posiada oznaczenie: ”Zawiera tiomersal”
• Związki fenylortęciowe – wówczas produkt posiada oznaczenie „ Zawiera związki fenylortęciowe”, maksymalne dozwolone stężenie to 0.007% w przeliczeniu na rtęć.
Barwniki (pigmenty):
• CI 77288 oraz CI 77289 (T??tlenki dichromu)- obydwa składniki są dozwolone pod warunkiem; że nie zawierają wolnych jonów chromu.
• Acid Red 195 (kompleks chromu z kwasem organicznym)- może być stosowany tylko w produktach, które nie stykają się ze śluzówką
W pigmentach zwierających chrom nie są obecne wolne jony chromu, które odpowiadają za szkodliwe działanie .
Pigmenty te charakteryzuje bardzo niska biodostępność (nie rozpuszczają się w wodzie i nie reagują z innymi związkami ani strukturami żywych organizmów nie wnikają w skórę).
W przeszłości stosowanie konserwantów zawierających rtęć wynikało z faktu, że związki te są szczególnie efektywne w zapobieganiu zakażeniem kosmetyków bakteriami Pseudomonas.
Infekcje oczu wywołane obecnością Pseudomanas mogą prowadzić do poważnych uszkodzeń oczu, łącznie ze ślepotą.
Obecnie, ze względu na inne, równie skuteczne konserwanty tiomersal i inne konserwanty zawierające rtęć praktycznie nie są już stosowane w kosmetykach.
Wykład 3
Zatrucia lekami, identyfikacja, postepowanie w zatruciu.
Barbiturany:
- działaja nasennie, uspokajajaco,
- stosowanie: w leczeniu zaburzen snu
- padaczki
- premedykacji,
- do ostrego zatrucia wychodzi w wyniku: przedawkowania przypadkowego, łączenia ich z lekami psychotropowymi, w celach samobójczych
Objawy zatrucia:
- stan spiaczki (do oceny stanu klinicznego stosuje sie 5-stopniowa klasyfikacje ciezkosci spiaczki),
- depresja oddechowa (niewydolnosc oddechowa moze byc poglebiona przez zniesienie odruchu kaszlowego),
- hipotermia
- depresyjne dzialanie na miesien sercowy (zwolnienei czynnosci serca, rozszerzenie naczyn obwodowych i spadek cisnienia krwi)
Postepowanie lecznicze.
- Barbiturany charakteryzuja sie malym wspolczynnikiem terapeutycznym
- przekroczenie 10 x dawki nasennej = dawka smiertelna
Twójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne:
- zawdzieczaja swa nazwe specyficznej budowie chemicznej
-TLPD sa najbardziej toksyczne sposrod wszystkich lekow psychotropowych
- leki nieselektywne hamuja wychwyt noradrenaliny i serotoniny
Skutki uboczne:
- Nadmierne uspokojenie, sennsosc
- spadki cisnienia, przyrost masy ciala,
- omdlenia, zawroty glowy,
- suchosc w ustach,
- zaburzenia oddawania moczu
- oddzialuja na przedowodnictwo serca i jego pobudliwosc
TLPD
- silnie wiaza sie z bialkiem tkanek, takze z bialkiem kr...ale stezenie w tkance jest znacznie wyzsze niz w kr. Wiekszosc metabolitow jest farmakologicznie czynna. Dawka toksyczna jest jedynie 3 – 4 razy wieksza od dawki terapeutycznej.
*Dl. Imipramina 2-5 gr
250mg spowodowalo smierc u 2-letniego dziecka
Dawki przekraczajace 30 mgkg sa zwykle grozne dla zycia
W dawkach toksycznych wywieraja wplyw hamujacy na OUN, dzialaja kardiotoksycznie
INTERAKCJE
- etanol, leki hipotensyjne, aspiryna, diazepam, chloropomazyna,
- nasilaja dzialanie atropiny, barbituranow, hamuja dzialanie lekow pozapalnych,
- poteguja hipotensyjne dzialanie .......i lekow hipotensyjnych
TLPD Zatrucia ostre
- pobudzenia i zaburzenie rytmu serca,
- spiaczka, skurcze, drgawki,
- spadek cisnienia tetniczego,
- zaburzenia oddychania
- rozszerzone zrenice
Zatrucia przewlekle:
- suchosc w jamie ustnej,
- niewyrazne widzenie,
- wysypki skorne,
- nadmeirna potliwosc,
- zatrzymanie moczu, zaparcia,
- niepokoj ruchowy, pobudzenie, bezsennosc
- bol w jamie brzusznej
- zoltaczka z ostra martwica watroby,
- zgon poprzedzony migotaniem komor moze wystapic nawet po pozornym wyzdrowieniu,
- nagle odstawienie moze prowadzic do rozwoju psychozy
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny.
Jest to jedna z nowszych grup lekow przeciwdepresyjnych i uwazana za najskuteczniejsza. Wszystko zaczelo sie od roku 1989 od leku Prozac – fluoxetyny, jego podrobek i modyfikacji.
-Do lekow najnowszej generacji zaliczane sa selektywne inhibitory wychwytu serotoniny – SSRI
- Zwiazki te roznia sie strukturalnie
- sa produkowane przez rozne firmy farmaceutyczne
- ale zasada ich dzialania sprowadza sie do tego samego
- nie wchodza w szkodliwe reakcje z alkoholem i nie uposledzaja sprawnosci motorycznej
- nie daja rowniez wielu innych skutkow ubocznych znanych chorym zazywajacym TLPD
- przeznaczone sa wiec dla wiekszej grupy osob, nie da sie nimi zatruc.
PROZAC
Dzialanie leko polega na hamowaniu zwrotnego wychwytu serotoniny. Utrzymuje sie rpzez kilka tygodni po odstawieniu
Zalety:
- dziala przeciwdepresyjnie
- male ryzyko samobojstwa
- slabsze dzialanie niepozadane
- skuteczne w leczeniu depresji i zaburzen lekowych
Wady:
-powolne dzialanie
- efekty po 2 – 3 tygodniach
BENZODIAZEPINY
Grupa lekow o dzialaniu przeciwlekowym, uspokajajacym, nasennym, p/drgawkowym
Wlasciwosci farmakologiczne:
Stosowane powszechnie do:
- doraznego leczenia nasilonego leku,
- bezsennosci,
- lagodzenia objawow odstawiennych w alkoholizm
- w premedykacji do zabiegow chirurgicznych i diagnostycznych
- sedacji pooperacyjnej
Znajduja zastosowanie w leczeniu stanow zwiekszonego napiecia miesniowego oraz pomocniczo – jako leki p/drgawkowe w niektorych w leczeniu niektorych typow padaczki
BEZNZODIAZEPINY
- anksjolityki
- jedna z najbardziej znanych i popularnych grup lekow uzywanych w psychiatrii
- BZD sa lekami dzialajacymi szybko, niedrogymi, wykazujacymi sie niewielka toksycznoscia i nielicznymi interakcjami
- znamy obecnie okolo 2000 czynnych zw. Zarejestrowano ok 100
Ze wzgledu na szeroki zakres dzialania i czeste stosowanie istnieja duze mozliwosc zatruc.
20 – 40% przypadkow zatruc zwiazana jest z przyjmowaniem BZD
Czestsze sa zatrucia u kobiet niz u mezczyzn, przypuszczalnie dlatego ze jest to ulubiony trankwilizer u kobiet, podczas gdy mezczyzni czesciej zastepuja go alkoholem – preferuja alkohol jako trankwilizer
Sa bezpieczne bo nawet 30-40krotne przekroczenie dawki moze nie dawac efektow toksycznych.
Toksyczne sa dla osob:
- z chroniczna niewydolnoscia drog oddechowych, u ktorych skutki toksyczne wystepuja szybciej
- u osob starszych
- Dawka smiertlena waha sie od 50 do 500 mg/ kg m.s
- Wchlaniaja sie dobrze z przewodu pokarmowego, a takze w podaniu pozajelitowym
- Max stezenie we krwi osiagaja po 1 – 2 godzinach
- Wiaza sie z bialkami krwi, przechodza przez bariere krew-mozg
- Wiekszosc ma dlugi biologiczny okres poltrwania. Takze pacjent po zatruciu moze byc pod wplywem leku przez kilka tygodni. Szczegolnei wazne dla kierowcow.
- toksycznosc BZD wywolana jest tym, ze poteguja efekt innych depresantow oun.
- daja objawy abstynencji po odstawieniu w postaci niepokoju, splatania myslowego i zaburzen psychoruchowych
- przyjmowane dlugotrwale (po kilku – kilkunastu miesiacach) wywoluja niewielki uzaleznienei psychiczne i fizyczne. Uzaleznienei slabsze niz po barnituranach. Duze dawki moga hamowac czynnosc osrodka oddechowego.
- podane przed porodem groza uposledzeniem oddechu u plodu – przechodza przez lozysko,
- opisano przypadki odczynow alergicznych w postaci dermatoz, wysypki
Zatrucia ostre.
- sennosc, oslabienie
- oczaplac, podwojne widzenie
- zaburzenia koordynacji ruchowej
- zaburzenia oddychania
-drgawki
W ostrych zatruciach wazna jest intubacja i dobra wentylacja pluc, gdyz wywoluja depresje osrodka oddechowego
Zatrucia przewlekle:
- sennosc, depresja
- niepokoj, bole glowy
- niewyrazne widzenia
- dolegliwosci zoladkowe, wysypka
ODTRUTKA – FLUMAZENIL (ANEXATE)
Wegiel – jest dobrym srodkiem w lekkich zatruciach
BZD daja interakcje z:
- innymi lekami nasennymi i uspakajajacymi synergizm addycyjny.
- etanolem – zwiekszenie depresji osrodkowej
PODZIAL NARKOTYKOW WEDLUG WHO
1. Typ morfiny
2. T. alkoholu i barbituranow,
3. T. amfetainy.
4. T. kokainy.
5. T. konopii indyjskich.
6. T. halucynogenow.
7. T. khat.
8. T. rozpuszczalnikow lotnych
Podzial narkotykow wg prof Schuckita - 7 grup
1. Substancje dzialajace opozniajaco na CUN – depresanty
a. Leki – opiaty:
i. Naturalne: opium, morfina, kodeina
ii. Pol- syntetyczne: heroina
iii. Syntetyczne o duzej sile dzialania: metadon, petydyna
b. Leki nasenne oraz uspakajajace, trakwilizatory
i. Barbiturany, bezodiazepiny
2. Pobudzajace centralny uklad newrowy – stymulanty
a. Amfetain i pochodne, kokaina
3. Halucynogeny
a. LSD, Meskalina, Psycocybila
b. Metamfetaminy (EXTASY, MIDA, DMT, STP)
4. Marihuana i pochodne
5. PCP (fencyklidyna)
6. Inhalanty
7. Sterydy
OPIATY – heroina, brown sugar, kompot
Heroina
-wyglad: bialy lub bezowobrazowy proszek o gorzkim smaku
- sposob przyjmowania – wstrzykiwana
Brown sugar – jest to odmiana heroiny
- wyglad: brunatna, bezowa lub rozowa granulowana substancja wygladem przypominajaca cukier lub zwirek
- sposob przyjmowania: najczesciej wdychany jest dym, czasem wstrzykiwana, rzadziej przyjmowana doustnie
Kompot – tzw polska heroina
- wyglad: jasny lub ciemnobrazowy plyn o wyczuwalnym slodkim zapachu i gorzkim smaku
- sposob przyjmowania: wstrzykiwana
Nawet jednorazowe zazycia moze prowadzic do: uszkodzen watroby, zakazenia wirusem HIV, zoltaczki, spiaczki, smierci z przedawkowania
KANABINOLE
Marihuana:
Wyglad: brazowozielone liscie i nasionka, mieszanina suchych lisci i kwatostanow przypominajaca troche matke pietruszki albo majeranek.
Sposob przyjmowania: najczesciej palona w postaci wlasnorecznie robionych skretow
Haszysz
Wyglad: brazowe i czarne kulki lub kostki, cienkie paski
Sposob przyjmowania: najczesciej palony, moze byc takze dodawany do potraw
Dlugotrwale uzywanie mzoe prowadzic do: zaburzonej oceny sytuacji, spadku koncentracji uwagi, obnizonej sprawnosci w prowadzeniu pojazdow, przewkleklego zapalenia oskrzeli i krtani, astmy, ogolnego zobojetnienia. U osob zazywajacych przetwory konopii w stanie obnizonego nastroju moga powstac stany depresyjne, leki, a nawet psychozy.
LEKI USPOKAJAJACE I NASENNE
Barbiturany: to leki, ktorych skladnikiem aktywnym sa pochodne kwasy barbiturowego, dzialajace tlumiaco na OUN. Stosowane sa w leczeniu bezsennosci i padaczce. Poniewaz latwo powoduje uzaleznienie, a roznica miedzy dawka terapeutyczna a toksyczna jest niewielka, siaga sie po nei coraz rzadziej
Beznzodiazepiny
To leki o dzialaniu uspokajajacym, nasennym, zmniejszajacym napiecia miesniowe, stosowane tez jako przeciwpadaczkowe.
Zagrozenia.
-Uzywanie w polaczeniu z alkoholem, ktory wzmacnia ich dzialanie
- wieloletnie przyjmowanie tych srodkow prowadzic do zaburzen neurologicznych, hormonalnych, ukladu krazenia i oddechowego oraz psychicznych, laczenie z zespolem otepiennym
Zwroc uwage na:
- stan podobny do upojenia alkoholowego
- sennosc
- zmniejszenie aktywnosci
- belkotliwa mowa
SRODKI POBUDZAJACE – KOKAINA, AMFETAMINA I JEJ POCHODNE
Kokaina
Wyglad: krystalicznie bialy proszek
Sposob przyjmowania: wciagana przez nos, wstrzykiwana, zazywana doustnie, palona z domieszkami innych narkotykow
Dlugotrwale uzywanie moze prowadzic do: stanow depresyjnych i tendencji samobojczych, urojen przesladowczych i lekow, stanow delirycznych, impotencji, zakrzepow krwi, utraty przytomnosci, smierci z przedawkowania
Amfetamina
Wyglad: bialy lub bezowy proszek, tabletki, kapsulki
Sposob przyjmowania: Doustanie, wstrzykiwana lub wciagana przez nos
Dlugotrwale uzywanie moz eprowadzic do silnego uzaleznienia psychicznego, zaburzen zachowania, rozwoju stanow.......polaczonych z myslami samobojczymi, a w skrjanych przypadkach do psychoz, spiaczki i smierci.
Ecstasy
Wyglad: biale lub kolorowe pastylki z wytloczonymi wzorkami, ale takze kapsulki, proszek
Sposob przyjmowania: doustnie
Nawet jednorazowe zazycia moze prowadzic do nieodwracalnych zmian w mozgu, zaburzen w rpacy nerek i watroby, smierci spowodowanej zablokowaniem sygnalow pozwalajacych mozgowi kontrolowac prawidlowe funkcjonowanie organizmu.
SUBST HALUCYNOGENNE
Grzyby halucynogenne
Wyglad: roznego roadzaju suszone grzybki o zabarwieniu od zoltawego do czarnego z brazowym przeswitem
Sposoby przyj: doustnie suszone lub surowe
Niebezpieczenstwo uzywania: nigdy nie wiadomo jak zadzialaja – wysokie ryzyko smiertelnego zatrucia oraz przewleklej psychozy
Kaktus.
Wyglad: wystepuje w postaci brazowych krazkowsuszonego owocu , proszku, kapsulek lub plynu. Bywa żuty lub palony.
Bieluń dziędzierzawa – silnie toksyczna i halucynogenna roslina rozpowszechniona w calej Eurazji i Ameryce Polnocnej, pospolicie wystepujaca w Polsce. W celu odurzenia spozywa sie wywar z tej rosliny.
Preparaty syntetyczne.
DMT, MDA, MDMA, etamina, fencyklydina. Wystepuja w postaci tabletek kapsulek lub proszku.
LSD jest najtansza i najbardziej popularna substancja psychoaktywna. Wystepuje w postaci kolorowych znaczkow lub papierkow czy bibulek nasaczonych kwasem, pigulek lub plynu.
SRODKI WZIEWNE
Wyglad: kleje, rozpuszczalniki, lakiery, rozcienczalniki, niektore farby
Sposob przyjmownaia: najczesciej wdychanie oparow z worka foliowego
Dlugotrwale uzywanie moze prowadzic do: uszkodzenia pluc, watroby, mozgu, niewydolnosci serca, spiaczki, smierci przez uduszenie podczas wdychania
KOKAINA
Zewnetrzne oznaki uzywania:
- nadpobudliwosc i wzmozona aktywnosc
- gadatliwosc
- niepokoj psychoruchowy
- zachowania agresywne
- rozszerzone zrenice slabo reagujace na swiatlo
- katar
- czerwony nos z krostami i oznakami egzemy
HEROINA
Zew. Oznaki uzywania:
- slady nakluc na zylach
- zmniejszone, niereagujace na swiatlo zrenice
- wodniste spojrzenie
- brak apetytu
- sennosc
LSD
Zew. Oznaki uzywania:
- rozszerzone zrenice i slaba ich reakcja na swiatlo
- dziwne, nieracjonalne wypowiedzi
- wesolkowatosc i belkotliwa mowa,
- brak koordynacji ruchowej i widoczne zaburzenie orientacji przestrzennej
AMFETAMINA
Zew. Oznaki uzywania:
- powiekszone zrenice
- brak apetytu
- duza ruchliwosc
- szybkie mowienie
- stan duzego pobudzenia, po ktorym wystepuje wyczerpanie i sennosc
- znaczne ubytki wagi i ciala (przy dlugotrwalym uzyciu)
- wahania nastroju od euforii do depresji
KONPIE INDYJSKIE
Zew. Oznaki uzywania:
- slodkawa won oddechu, wlosow i ubrania
- gadatliwosc i wesolkowatosc, stany euforyczne
- przekrwiony oczy
-kaszel
- zwiekszone laknienie: apetyt na slodycze
- ogolne podniecenie i nadczynnosc psychoruchowa
- zaburzenie koordynacji ruchowej
- zaburzenia orientacji przestrzennej
EKSTAZA:
Zew, oznaki uzywania:
- rozszerzenei zrenic,
- pobudzenie
- malo racjonalne i dziwne zachowanie
- czasem brak koordynacji ruchowej
GRZYBY I KAKTUSY
- gadatliwosc i wesoly nastroj
-silne halucynacje
- prowadzenie rozmow z wyimaginowanymi osobami
- wyostrzenei zmyslow wzroku i sluchu
LEKI I STERYDY
- poprawa nastroju
- przyplyw energii
- poczucie sily i kondycji
- nerwowosc, impulsywnosc, agresywnosc,
- zmiasny skorne (plamy, zaczerwienienia)
- obrzek twarzy, przerost zuchwy
- zaburzenia rownowagi hormonalnej
LEKI SRODKI NASENNE
- zmniejszenie aktywnosci zyciowej
- sennosc,
- belkotliwa mowa
- wyglad jak po spozyciu alkoholu
- wymioty
INHALANTY – SRODKI WZIEWNE
- wyrazny zapach rozpuszczalnikow
- zaburzenia mowy
- zapalenie spojowek, nadwrazliwosc na swiatlo
- nieporadnosc ruchowa lub ozywienie i podniecenie
- kichanie i kaszel
- regularnie i przez dluszy czas moga w okolicach ust i nosa wystepowac krosty i wrzody na wargach, pekniecia
- wdychany klej wywoluje stan niewielkiej euforii
- pojawiajace sie halucynacje sa wynikami niedotlenienia mozgu
- doswiadczenia sa bardzo podobne do stanu upicia sie, nastepuje utrata rownowagi
SKUTKI ZAZYWANIA – JAK NARKOTYK WPLYWA NA ZDROWIE
- mozg :
– uszkodzenie kory mozgowej
- obnizenie sprawnosci umyslowej
- choroby psychiczne
- zniszczenie komorek nerwowych
Serce:
- niewydolnosc
- zaburzenia krazenia
- arytmia
- zatory
- martwice tkanki miesniowej
Pluca:
- zapelenia pluc
- obrzeki
- rak
-ropnie
Watroba:
-zoltaczka
-marskosc
- stany zapalne
Nerki
- martwica
-zanik kanalikow, stany zapalane
Inne zmiany:
- choroby skory
- choroby weneryczne
- impotencja
NARKOTYKI ZLE WPLYWAJA NA TWOJ
Mozg i uklad nerwowy:
Narkotyki wstrzymuja doplyw tlenu do mozgu przez co obumieraja szare komorki, ktore sie juz nie regeneruja.
Serce:
Branie narkotykow mzoe spowodowac zapelnie zyl oraz zapelenie miesnia sercowego.
Uklad trawienny:
Narkotyki wyplukuja z organizmu wapn, powoduje wysuszenie blon sluzowych, pod ich wpywem nastepuje brak apetytu i spadek wagi ciala.
Szpik kostny:
Zanikaja czerwone cialka krwi, bez ktorych organizm jest niedotleniony.
Uklad rozrodczy:
Narkotyki obnizaja poped plciowy, a takze uszkadzaja komorki rozrodcze powodujac trwale zmiany w chromosomach
TOKSYCZNOSC OGOLNA SKLADNIKOW KOSMETYCZNYCH JEST BARDZO DOKLADNIE BADANA:
- LD 50
- toksycznosc podostra
- t. przewklekla
- mutagennosc
- kancerogennosc
- teratogennosc
- z uzyciem dawek 10 lub 100 razy wyzszych od dawki uzywanej
O wystapieniu objawow dzialania toksycznego decyduje ilosc substancji.
Istnieje mozliwosc kumulacji efektow toksycznych.
TOKSYCZNOSC DOUSTNA
Wynika z nieprawidlowego stosowania kosmetykow np. wypicie szamponu przez dzieci
Lecznie: jesli zostala polknieta duza ilosc nie wolno pic aby nie utworzyla sie piana, nie wolno wywolywac wymiotow
Jesli zostala polknieta niewielka ilosc przeplukac jame ustna i przelyk kilkoma lykami wody.
Inne rzadko wystepujace zatrucia:
- polkniecie farb do wlosow w celu samobojczym
- zatrucia etanolem w wodzie kolonskiej (20% alkoholu)
- polkniecie produktow zracych: plynow do skorek, depilatorow
TOKSYCZNOSC WZIEWNA
Uzycie areozoli w ciasnych i zle wentylowanych lazienkach moze stanowic problem, zwlaszcza dla dzieci. U alergikow moze dochodzic do skurczow oskrzeli. Uzywane w nadmiarze lakiery do wlosow moga doprowadzic do nagromadzenia zywicy w pluchach (b. rzadko). Moze dojsc do zatrucia wziewnego lekiem w areozolu.
TOKSYCZNOSC PRZEZSKORNA
Wiele malych czasteczek przechodzi przez bariere skorna i jest wchlanianych w obrebie skory wlasciwej: kwas salicylowy, kofeina, diaminy aromatyczne, aminofenole, PABA
TOKSYCZNOSC ..............
Podraznienie.
Zjawisko podraznienia pojawia sie gdy dochodzi do ingerencji w morfologie lub funkcjonowanie komorek naskorkowych.
Czynniki zwiazane z drazniacym dzialaniem produktu mozna rozpatrywac ze wzg na: Wl chem, stezenie, czas stosowania.
Alergia.
Stanowi obecnie okolo 20 – 30% reakcji nietolerancji na produkty kosmetyczne.
Zachodzi w miejscu odleglym od kontaktu z substancja (np. alergia na farby do wlosow powoduje wyprysk na rekach i tulowiu)
Reakcja nie jets proporcjonalna do stezenia substancji.
Najczestsze alergeny:
Terpeny – w perfumach i wyciagach roslinnych.
Zwiazki zawierajace podstawniki w pozycji para
Zawieraja zazwyczaj dwie grupy aminowe.
Znajdujemy wsrod nich glowne skladniki farb do wlosow: PPDA, PTDA
Produkty moga powodowac alergie krzyzowe z sulfonamidami i srodkami miejscowo znieczulajacymi
Formaldehyd – jest stosowany jako konserwant.
„Wyzwalacze formaliny” uzywane jako konserwanty sa substancjami, ktore uwalniaja stopniowo formaline.
Formalina jest uzywana w preparatach przeznaczonych do utwardzania paznokci.
Aminy czwartorzedowe.
Sa to konserwanty i antyseptyki.
Jako kationowe srodki powierzchniowo czynne sa obecne w niektorych plynach do zmiekczania tkanin.
Inne konserwanty.
Barwniki.
Fluorosceiny – uzywane w skladzie pomadek do ust. Powoduja pojawienia sie licnzych odczynow alergicznych (zapalenie warg wywolane pomadka do ust)
Tlenki chromu lub niklu – uzywane do produkcji cieni do powiek, powoduja rozwoj nadwrazliwosci
Barwniki azowe.
INNE ALERGENY
Glikol propylenowy – rola rozpuszczalnika i srodka nawilzajacego, czesto wystepuje w emulsjach, pomadkach do ust
Alkohole lanolinowe – lanolina, ani jej alkohole nie powinny byc stosowane na skore zmieniona chorobowo
Etylenodiamina.
Galusamy – antyutleniacze.
Wyroby kosmetyczne
Preparaty do włosów
- do trwałej ondulacji – wodorotlenek sodu, wodorotlenek amonu tioglikolan amonu
- do barwienia włosów-siarczanowe produkty oksyetylenowe, wodorotlenek mocznika, nitrowe i aminowe związki aromatyczne, rezorcyna, tri etanoloamina
- do odsiwiania włosów – azotan srebra, etanol, wodorotlenek amonu
- szampony – siarczanowe produkty oksyetylenowe, alkiloetylosulfoniany, etanol, produkty kondensacji kwasów tłuszczowych z alkoholoaminami, sulfobursztyniany, związki boru, mydła
- do pielęgnacji i wzmacniania włosów, lakiery do włosów – etanol, chlorofluoroalkany
Preparaty higieniczno-kosmetyczne
Np. do kąpieli – produkty kondensacji kwasów tłuszczowych z alkanoaminami, tiosiarczan sodu, etanol, alkilosiarczany
Płyn do pielęgnacji skóry twarzy – etanol, kwas salicylowy
Dezodoranty do ciała – etanol, chloroflualkany (freony)
Preparaty upiększające
Henny- p-toluenodiamina, p-fenylenodiamina
Lakiery do paznokci- octan etylu, aceton, octan butylu
Wyroby perfumeryjne (perfumy, wody końskie, wody toaletowe)- etanol
Środki do trwałej ondulacji
Oddziaływanie na wiązania wodorowe i kowalencyjne między łańcuchami aminokwasów – szczególnie międzycząsteczkowe wiązania di siarczkowe cysteiny
Tiole szczególnie kwas tioglikolowy,
pH < pKa (pKa kwasu tioglikolowego = 10,4; pH – 9,2)
Proces można zapisać
K-S-S-K+RSK-S-S-R+KS
K-S-S-R+RSK-S+R-S-S-R
Gdzie K to keratyna, a RS środek do trwałej ondulacji
Odbudowa struktury włosa:
Przywrócenie wiązań di siarczkowych keratyny i neutralizacja oraz utlenianie uwolnionych siarczynów do siarczanów
2K-SH+H2O2 K-S-S-K+2H2O
K-S-S-K+HSO3KSH+KS-SO3
Thioglikolan amonu – amoniak odparowuje spadek pH – hamowanie redukcji
Farby do włosów
Trzy grupy:
1. Środki utleniające zwykle H2O3(?)(usuwanie naturalnego pigmentu włosa melaniny)
2. Bezpośrednie barwniki
3. Środki oparte na naturalnych ekstraktach z roślin i na bazie soli metali
Środki utleniające:
4 składniki
- główny to p-fenylenodiamina lub inne p-aminy lub p-aminofenole
-drugi składnik to środki sprzęgające zwykle m-dipodstawione poch. Benzenu np. m-aminofenole
- oksydantem z wybory jest H2O2 zwykle 3%; niekiedy stosuje się środki utleniające w formie substancji stałej jak nadtlenek mocznika, nadboranu czy nadwęglan, amoniak
- di etanoloaminanitrozoaminy
Mutagenne działanie:
Test Ames’a
Bardzo ważny jest sposób użycia
Zaobserwowano, że wodny, czy świeżo sporządzony roztwór DMSO p-fenylenodiaminy jest niemutagenny w teście Amesa, po 4 godz. W temperaturze pokojowej nabywa właściwości mutagennych
KARCYNOGENNOŚĆ
Wiele składników farb do włosów badano na toksyczność prostą, przewlekłą i skutki odległe także działanie teratogenne i mutagenne.
Badane związki podawano różnymi drogami także doustną i nie zaobserwowano nowotworzenia narządów wewnętrznych skóry.
Opracowano program podawania zagłębnikiem max tolerowanej dawki (MTDS) wyznaczonej w 14 i 90-dniowych badaniach toksyczności (subchronic).
Szereg związków znalazł się na liście zakazanych z powodu także podobieństwa do toksycznych struktur, chociaż nie jest to całkowity dowód na toksyczność u ludzi np. nowotwór pęcherza wywołany u szczurów przez Disperse Blue 1 był wyraźnie zależny od dawki, a tzw. Bezpieczna dawka była 20-krotnością(czyli 20x większa) od tej stosowanej w produkcie.
Dla HC Red3 uznano tzw. Dowód wątpliwy bo zapadalność na nowotwory wątroby u myszy wyrażała się zwiększoną liczbą 35/50, ale w stosunku do kontroli 25/50.
Amerykański instytut FDA uruchomił numer telefonu, gdzie można było zgłaszać uszkodzenia czy reakcje uboczne po kosmetykach, niepożądane skutki działania kosmetyków.
W latach 1989-92 odnotowano 800 skarg, co w przeliczeniu na mieszkańców – jest to kilka – do kilkanaście przypadków na milion.
Działania niepożądane objawiają się głównie w formie odczynów skórnych, bólu, uszkodzenia komórek i czy ze strony dróg oddechowych.
Producent zobowiązany jest do badania typu i częstotliwości działań niepożądanych swoich wyrobów.
Z badań szwedzkiej agencji MPA wprowadzono wolontaryjny system rejestracji reakcji ubocznych od roku 1989 i w latach 1989-94 zanotowano 101 zgłoszeń.
Najwięcej danych dotyczących środków zapachowych, żywic toluenosulfonamidowych, środków konserwujących i gliceroli.
W Stanach zorganizowano 5-letni program obejmujący 13216 osób stosujących kosmetyki i u 713 odnotowano reakcje skórne.
Większość działań niepożądanych spowodowały środki do pielęgnacji skóry(28%), farby do włosów(24%), do makijażu(11%).
Warunki dopuszczania do obrotu kosmetyków
Sporządzono 5 list:
Lista 1 – obejmuje 414 pozycji substancji zakazanych do stosowania kosmetykach
Lista 2 – podaje substancje dozwolone do stosowania w kosmetykach (39 pozycji)
Lista 3 – dozwolone barwniki
Lista 4 – dozwolone środki konserwujące
Lista 5 – dozwolone środki promieniochronne
Występujący o dopuszczenie do obrotu środka kosmetycznego zawierającego składniki dopuszczalne z list nie musi wykonywać badań toksykologicznych.
Natomiast zastosowane w wyrobie kosmetycznym lub w chemii gospodarczej nowej substancji wymaga:
- określenie toksyczności ostrej (L,D50) po narażeniu drogą pokarmową i przez skórę
- określenia toksyczności podostrej (3-miesięczne)
- genotoksyczność (testy mutagenne na komórkach bakteryjnych i ssaków)
- badania dermatologiczne
Może zaistnieć konieczność wykonania badań dodatkowych:
- toksyczności przewlekłej (2-letniej)
- badań szczegółowych
• Rakotwórczość
• Teratogenność
• Wpływ na rozrodczość
• Neurotoksyczność
• Synergizm
Badania dermatologiczne
Powinny obejmować ocenę działania uczulającego (na zwierzętach i ludziach), testy dermatologiczne na ludziach, dla niektórych kosmetyków wymagana jest ocena działania drażniącego testem na oku królika.
W celu uzyskania atestu na wyrób producent musi wykazać, że:
- surowce stosowane do wyrobu są nieszkodliwe dla zdrowia
- produkt jest identyczny z deklaracjami na etykiecie
- produkcja prowadzona jest w prawidłowych warunkach sanitarnych
Kosmetyki zawierają związki chemiczne o różnym okładzie i aktywności biologicznej, które szczególnie podczas długotrwałego stosowania mogą wywołać szkodliwe skutki głównie w formie uczuleń typu: wysypki, obrzęki lub podrażnień.
Przyczyną uczuleń mogą być stosowane w środkach kosmetycznych:
- substancje zapachowe
- barwniki
- emulgatory
- związki konserwujące
Wykazano takie działanie dla kwasu (? 0216) wchodzącego w skład preparatów do trwałej ondulacji (podrażnienia skóry, utrata włosów).
Zdarzają się zatrucia farbami do włosów, szczególnie najbardziej toksyczną substancją p-fenylenodiaminę, która coraz częściej jest zastępowana p-toluenodiaminą.
Odczyny alergiczne mogą być wywołane przez:
Wody toaletowe i perfumy – zawierają one estry, aldehydy, kwasy; u osób wrażliwych mogą wywołać nieżyt dróg oddechowych.
Dezodoranty na bazie freonów, które rozkładają się do fosgenu, drażniącego gazu, który może wywołać zapalenie oskrzeli.
Depilatory – siarczek barowy, tioglikolany, zasady
Spożyte drażnią przewód pokarmowy.
Jeśli wystąpi gorączka lub objawy perforacji przełyku podać antybiotyk o szerokim zakresie działania.
Barwnik do rzęs- naftyloamina, fenylenodiaminy, toluenodiaminy oraz inne aromatyczne związki aminowe.
Uczulenie skórne lub podrażnienie oczu. Poważne zatrucie jest mało prawdopodobnego spożyciu preparatów użytku domowego.
Zaprzestać używania.
Puder- pigmenty
Uczuleniowe zapalenie skóry, pylica.
Zaprzestać używania.
Farby do włosów (trwałe)- naftyloaminy, fenylenodiaminy, toluenodiaminy i inne aminy aromatyczne.
Nadużywanie może prowadzić do uszkodzenia wątroby oraz uczuleń skórnych. Poważne zatrucia doustne środkami użytku domowego są rzadkie.
Dokładnie zmyć skórę wodą z mydłem.
Preparaty koloryzujące – srebro 0,1%, rtęć 0,1%, ołów 0,1%, arsen 0,1%, bizmut 0,1%, pirogalol 1%, alkohol denaturowany 50%
Z powodu niewielkiej ilości składników toksycznych zatrucie ostre jest mało prawdopodobne.
Usunąć truciznę (wymioty, węgiel). Jeśli występują objawy zatrucia podać dimerkaprol.
Lakier do włosów – gumy roślinne, gumy syntetyczne, poliwinylopirolidon, karboksymetylooceluloza, alkohol poliwinylowy, alkohol denaturowany
Może wystąpić uczulenie skórne. Wdychanie powoduje ziarnicę płuc z powiększeniem węzłów wnękowych oraz naciekami w płucach, przypominającymi niekiedy sarkoidozę.
Zlikwidować ekspozycję.
Preparaty do prostowania włosów – wodorotlenek sodowy(do 15%)
Zasady wiążąc się z białkami powodują martwicze uszkodzenia w miejscu kontaktu z tkanką.
Rozcieńczyć zasadę. Jeśli doustnie – do wypicia wodę lub mleko. Nie płukać żołądka, nie podawać środków wymiotnych.
Preparaty do rozjaśniania włosów – alkohol etylowy 25%, nadtlenek wodoru 6%, nadsiarczan potasowy 10%
Podrażnienie błon śluzowych i przewodu pokarmowego z nudnościami, wymiotami i biegunką.
Zlikwidować ekspozycję.
Preparaty do usuwania naskórka- wodorotlenek potasu 5%
Postępować jak przy preparatach do prostowania włosów
Płyn do włosów – Capsicum 0,5%, etanol 75%
Zatrucie doustne lub przez skórę. Nudności, wymioty, pieczenie.
Opóźnić wchłanianie przez podanie wody, mleka lub węgla aktywnego.
Kredki do warg – eozyna, inne pigmenty
Zapalenie warg, zapalenie skóry twarzy, zapalenie jamy ustnej
Zaprzestać stosowania.
Perfumy – alkohol (do 90%)
WSTĘP
- wiele substancji czynnych w roślinach jest silnymi toksynami
-rośliny trujące, oprócz jadowitych gadów były wykorzystywane do zbrodniczych celów
-służyły również do celów samobójczych
- często człowiek zatruwał się nimi nieświadomie
- już w starożytnym Egipcie znano opium, cykutę, akonitynę oraz trujące alkaloidy
Toksyny roślinne:
-charakteryzują się bardzo różnorodną budową chemiczną
-u niektórych roślin substancje toksyczne są jednorodne pod względem budowy chemicznej
-natomiast istnieje grupa roślin, w której związki toksyczne należą o różnych grup chemicznych
Poznane do tej pory toksyny roślinne należą do następujących grup:
- glikozydy cyjanogenne (amygdalina)
-alkaloidy pochodne pirydyny (koniina)
-alkaloidy steroidowe (cyklobuksyna)
-alkaloidy pochodne morfiny
-alkaloidy tropanowe (hioscyjamina, skopolamina)
-glikoalkaloidy (solanina)
-olejki eteryczne (tujon)
-alkaloidy pochodne nikotyny
-saponiny (gitagina, hederasaponina,escyna)
W zależności od zastosowanej dawki wiele substancji wyizolowanych z roślin ma zastosowanie jako leki.
Podział trucizn ze względu na rodzaj działania:
1.Trucizny roślinne porażające ośrodkowy układ nerwowy
2. Trucizny roślinne porażające układ krążenia
3. Trucizny roślinne porażające układ oddechowy
4. Trucizny roślinne uszkadzające układ pokarmowy
5. Trucizny roślinne uszkadzające układ krwiotwórczy
6. Trucizny roślinne porażające nerwy ruchowe i układ mięśniowy
Trucizny roślinne porażające ośrodkowy układ nerwowy:
- cyjanowodór i jego sole
-dawka śmiertelna wynosi 1mg/kg masy ciała
-związki nie występują w roślinie w stanie wolnym
-są one uwalniane w organizmie człowieka z glikozydów cyjanogennych
-do glikozydów cyjanogennych zalicza się amigdalinę
-amygdalina nie ma właściwości toksycznych
-natomiast szkodliwy jest cyjanowodór, uwalniający się z niej w organizmie
Najwięcej amigdaliny zawierają nasiona gorzkich migdałów oraz pestki moreli, brzoskwiń, wiśni, czereśni, śliwy.
Szczwól plamisty:
-należy do rodziny Umbelliferae
-nazywana potocznie cykutą, psią pietruszką
-jest rośliną trującą zawierającą alkaloidy
-stanowi duże zagrożenie dla dzieci, gdyż mogą ją omyłkowo zerwać
-wydziela charakterystyczny mysi zapach
-zapach pochodzi od koniiny(poch. pirydyny)
-trujące działanie tej substancji polega na porażeniu ośrodków ruchowych w rdzeniu kręgowym i rdzeniu przedłużonym
-objawem jej działania jest postępujący paraliż
-śmierć następuje po ok. 5 godzinach na skutek porażenia układu oddechowego
-najwięcej koniiny zawierają dojrzałe owoce
-w starożytności całą roślinę jak i owoce nazwano cykutą, służyła ona do celów zbrodniczych oraz samobójczych
Szalej jadowity-cicuta
Osiąga od 60 do 120 cm wysokości, silnie trująca kłaczasta bylina o białych kwiatach trucizna z soku korzenia cykuty. Cała roślina zawiera trujący alkaloid – cyku toksynę. Skazany na śmierć Sokrates został otruty wypiwszy puchar cykuty w 399 r.p.n.e.
Psiankowate (solanacae)
Pokrzyk-wilcza jagoda
Główny alkaloid to L-hioscyjamina
Dojrzałe owoce zawierają prawie wyłącznie atropinę.
Działanie trujące dojrzałych owoców to działanie atropiny, a niedojrzałych to działanie L-hioscyjaminy.
Produkowane z pokrzyku preparaty zmniejszają napięcie mięśni gładkich, działają hamująco na układ nerwowy przywspółczulny, rozszerzają źrenicę oka, zmniejszają wydzielanie wszystkich gruczołów. Znajdują zastosowanie w okulistyce podczas badania oka(atropina), a także do leczenia kaszlu, kolki nerkowej i żółciowej, astmy i schorzeń żołądkowo-jelitowych.
Bieluń dziędzierzawa
Zatrucie ostre bieluniem:
-jeden gram nasion bielunia zawiera około 2-4 mg alkaloidów
-2 formy zatrucia bieluniem:
• Spożycie nasion- forma hiperkinetyczna
• Po spożyciu liści- forma śpiączkowa
Działanie z liści i nasion wykonuje się preparaty, które ze względu na silne trujące działanie mogą być stosowane tylko pod kontrolą lekarza. Używane są do leczenia dychawicy oskrzelowej, ostrych nieżytów oskrzeli, chorób neurologicznych oraz jako środki spazmolityczne. Bieluń jest rośliną o właściwościach halucynogennych.
Trucizny roślinne porażające układ krążenia
Do tych roślin zalicza się:
-konwalię majową
-naparstnicę purpurową
Są to rośliny uznawane jednocześnie za lecznicze i trujące.
Zawierają bowiem substancje, które po odpowiednim dawkowaniu wywołują efekt leczniczy, ale również mogą działać jako silne trucizny.
Konwalia majowa
Surowcem leczniczym jest całe ziele konwalii.
Zatrucia konwalią występują głównie u ludzi stykających się zawodowo z tą rośliną lub u dzieci.
Znane są przypadki, gdy śmierć dziecka nastąpiła po zjedzeniu kilku owoców konwalii, a nawet po wypiciu wody wazonu.
Objawy zatrucia podobne jak przy naparstnicy.
-zaburzenia pracy serca
-zaburzenia krążenia
-silna biegunka i wymioty
-w ciężkich przypadkach śmierć poprzedzona jest migotaniem komór i zapaścią.
Rokowanie w zatruciu zależy od przyjętej dawki i szybkości udzielenia pomocy specjalistycznej.
Naparstnica purpurowa:
Działanie zawiera saponiny, śluzy i glikozydy o działaniu nasercowym. Najsilniej działającym z nich jest digitoksyna stosowana w leczeniu nerwic i chorób serca. W Polsce obecnie nie stosuje się tej rośliny w ziołolecznictwie.
Trucizny roślinne porażające układ oddechowy
Tojad mocny- Roślina zawiera alkaloid zwany akonityna.
Działanie akonityny:
-działa porażająco na układ oddechowy
-początkowo przyspieszenie oddechu, następnie jego zwolnienie i całkowite zatrzymanie.
Tojad jest to roślina z rodziny jaskrowatych. Zwyczajowo bywa nazywany mordownikiem. Liczy 100-300 gatunków zamieszkujących półkulę północną.
Zewnętrzny kontakt z sokiem tojadu zawierającym akonitynę powoduje stany zapalne skóry i błon śluzowych, niekiedy powstają trudno gojące się owrzodzenia. Najbardziej trujący jest korzeń tojadu. Często bywa on mylony z korzeniem chrzanu lub selera.
Trucizny roślinne uszkadzające przewód pokarmowy
Glistnik jaskółcze ziele:
Bylina kwitnie od maja do września, kwiaty są równoczesne. Rośnie: przydroża, obrzeża lasów, zarośla, potoki. Pospolity chwast w sadach i ogrodach. Dym powstający ze spalonej rośliny ma właściwości owadobójcze. W starożytności używano tej rośliny do zwalczania robaków przewodu pokarmowego, a także jako pułapkę do łapania ryb i ptaków.
Stosowany jest w ziołolecznictwie w mieszankach recepturowych w postaci Tinc. Cheldonii.
Działa przeciwskurczowo; stosowany jest także w dermatologii i ginekologii.
Mogą zdarzyć się zatrucia przypadkowe w następstwie przedawkowania.
Objawy zatrucia: bóle i pieczenie w jamie ustnej, nadmierne ślinienie, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, niekiedy krwawa.
W ciężkich zatruciach objawy przypominają ostry krwotoczny nieżyt żołądkowo-jelitowy. Zawroty i bóle głowy, zaburzenia świadomości od pobudzenia do senności i głębokiej śpiączki włącznie, spadek ciśnienia tętniczego, tachykardia.
Po kontakcie ze skórą może wystąpić:
- zaczerwienienie, pieczenie
-miejscowy obrzęk
-pęcherze, owrzodzenia
W wyniku kontaktu ze spojówkami:
-pieczenie, ból, łzawienie
-uszkodzenie rogówki
SAPONINY
Do grupy saponin należy digitonina obecna Digitalis purpure, es cyna w Aesculus hippocatanum
Saponiny działają jak detergenty uszkadzające warstwę lipidową błon komórkowych i epithelium, co wywołuje:
-uczuciepieczenia
-łzawienia, ślinotok
-nudności, wymioty
-biegunki
Trucizny roślinne uszkadzające układ krwiotwórczy
Zimowit jesienny
Roślina zawierająca pseudoalkaloidy, głównie kolchicynę oraz powstający z niej pod wpływem światła kwas chelidonowy.
Występuje w Europie. W Polsce najczęściej spotykany jest w niższych położeniach górskich, poza górami występuje w przylegającym pasie wyżyn, Dolnym Śląsku i Wielkopolsce.
W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Jego populacja stopniowo ulega zmniejszeniu. Zagrożony jest nie tylko wskutek zbierania go do celów leczniczych i bezpośredniego niszczenia, ale również w wyniku osuszania i zaorywania łąk.
Trucizny roślinne porażające nerwy ruchowe i układ mięśniowy
Nasiona kulczyby
Roślina zawiera alkaloidy, których głównym przedstawicielem jest strychnina.
Strychnina należy do najsilniejszych trucizn roślinnych, silnie pobudzających układ nerwowy.
W postaci azotanu strychniny ma ona zastosowanie w medycynie jako środek pobudzający skurcze naczyń krwionośnych w stanach silnego spadku ciśnienia krwi.
Substancja ta jest również stosowana do leczenia zaburzeń funkcjonowania narządu słuchu i wzroku.
Z kory innych gatunków Strychnos Indianie otrzymywali truciznę do strzał- kurare.
Kurara podana dożylnie poraża zakończenia nerwów ruchowych odpowiedzialnych za funkcjonowanie mięśni poprzecznie prążkowanych.
Takie działanie prowadzi w krótkim czasie do całkowitego paraliżu i śmierci przez uduszenie w chwili zaniku ruchów klatki piersiowej.
Rośliny alergogenne
-olejek cynamonowy
-olejek cytrynowy
-olejek eukaliptusowy
-lejek gorczyczny
Olejek cynamonowy
Zawiera aldehyd cynamonowy(65-75%), eugenol(do 10%), wew. Przyprawa, zew. Maść tygrysia, zestawy do inhalacji (>12 lat)
Składnik wielu popularnych preparatów antyseptycznych jak: Amol, Argol, Aromatol
Działanie toksyczne olejków eterycznych jest zróżnicowane:
• Drażniące
• Ośrodkowe
• Alergizujące
Olejek cytrynowy
Wyłącznie owoców cytryny zwyczajnej .
-Zawiera terpeny – (+) limonen (ok. 80%), ponadto alkohole
-alergenami kontaktowymi
-fotouczulacz (kumaryny)
Olejek eukaliptusowy
Z liści wierzchołków.
Olejek zawiera: 1,8-cyneol, p-cymen, alfa-pinen, limonen, geraniol, (?0305)
Stosowany jest do wewnątrz oraz zewnętrznie.
Może wywołać alergię kontaktową.
Czynniki decydujące o toksyczności preparatów roślinnych i surowca stosowanego w przemyśle zielarskim:
-substancje aktywne
-źródło surowca
-sposób przechowywania
-modyfikacja genetyczna
-warunki wzrostu
-zanieczyszczenia
-źródło substancji czynnych
Które rośliny i dlaczego są aktualnie najczęstszą przyczyną zatruć?
-niewłaściwy cel stosowania surowców
-niewłaściwy sposób użycia
-przewlekłe stosowanie
-pomyłki
-zatrucia u dzieci
Mięta polej
Mylona z zielem mięty pieprzowej. Głównym składnikiem olejku mięty polnej jest – keton , pulegon i menton.
Pulegon wywołuje:
-przekrwienie błon śluzowych przewodu pokarmowego
-dróg moczowych i rodnych. Może wywołać zapalenia i poronienia
-olejek wywiera działanie ośrodkowe, poraża OUN.
Przyczyną zatrucia może być stosowanie olejku w celach poronnych (>10g)
Wieloletnia roślina osiąga wysokość do 30 cm . Liście ma eliptyczne, jajowate. Kwiaty różowej barwy. W Polsce objęta ochroną, spotykana jest nad brzegami wód i na terenach podmokłych. Zawiera w zielu do 2,6% olejku eterycznego. Olejek mięty polej zawiera ok. 80% pule gonu, 4% mentonu, 3% piperytonu i 5% mentolu. Działa żółciopędnie, rozkurczowo i trawiennie. Była stosowana w celu wywołania miesiączki, olejek odstrasza insekty i myszy. W kosmetykach olejki i wyciągi miętowe działają antyseptycznie, ściągająco na pory. Wpływają rozjaśniająco na cerę. Mają właściwości przeciwświądowe, jest wykorzystywany w kosmetykach do włosów.
Objawy zatrucia:
-nudności
-wymioty
-bóle brzucha
-dezorientacja
-krwawienie z nosa i błon śluzowych
-zaburzenia świadomości
- w ciężkich zatruciach halucynacje wzrokowe i słuchowe
-u kobiet może powodować krwawienie z dróg rodnych
-niekiedy dochodzi do niewydolności nerek
Miłek wiosenny
Możliwe są objawy zatrucia wynikające z nieprawidłowego przygotowania preparatów ziołowych lub nieprzestrzegania dawek. Czynnikiem toksycznym są glikozydy nasercowe, które działają znacznie słabiej od glikozydów naparstnicy. Został objęty ścisłą ochroną gatunku.
Mydlnica lekarska
- stosowana jako środek wykrztuśny
- czynnikiem toksycznym są saponiny
-działają drażniąco na błony śluzowe przewodu pokarmowego
-pobudzają wydzielanie gruczołów wewnętrznych
Pierwiosnka wiosenna
-stosowana jako korzeń do produkcji preparatów wykrztuśnych
- zatrucia ostre rośliną są bardzo rzadkie, zwykle przypadkowe
-korzeń, liście i kwiaty zawierają saponiny, które działają drażniąco na błony śluzowe i skórę.
Rącznik pospolity
-czynnikiem toksycznym jest toksalbumina – rycyna najobficiej obecna w nasionach i oleju rycynowym
-rycyna drażni błony śluzowe
-w dawkach terapeutycznych działa przeczyszczająco
-w zatruciach uszkadza narządy miąższowe (wątroba,nerki)
Rdest ostro gorzki
Stosowany jest w mieszankach jako:
-preparat zwiększający krzepliwość krwi
-obniża nieznacznie ciśnienie tętnicze
Czyynniki toksyczne zawarte w korzeniu to:
-antachinony
-związki fenolowe
-olejek eteryczny
-garbniki
Objawy zatrucia:
-pieczenie w jamie ustnej
-nadmierne wydzielanie śliny
-nudności
-wymioty
-bóle brzucha
W kontakcie ze skórą zmiany zapalne:
-zaczerwienienie
-obrzęk
-pieczenie
-swędzenie
W kontakcie ze spojówkami:
-łzawienie
-stan zapalny
Wrotycz
Stosowany był jako środek przeciw robaczycy.
Czynnik toksyczny, olejek eteryczny zawiera:
-beta tujon
-kamforę
-terpeny
Depresyjny wpływ na OUN.
Toksyczność:
-wywołuje drgawki
-jest miejscowo silnie drażniący
Przy przewlekłym stosowaniu prowadzi do:
-zmian psychicznych
-uszkodzeń narządów miąższowych
Napary z wrotycza- środek poronny, zwalczający pasożyty
Tujon- związek neurotoksyczny, występujący w olejku eterycznym, rozpuszczalny w alkoholu-absynt, dopuszczalny do sprzedaży pod warunkiem, że dawka <10mg/l, dawka śmiertelna 15g olejku. Zatrucia przypadkowe u dzieci po zjedzeniu owoców konwalii. Silnie działające glikozydy nasercowe.
Szałwia (zawiera tujon)
Nadmierne spożycie naparów szałwii (15-20g)może powodować:
-suchość w ustach
-uczucie gorąca
-przyspieszenie akcji serca
-zaparcia
-senność
Zatrucia alkaloidami tropanu
-u dzieci po spożyciu dojrzałych jagód pokrzyku wilcza jagoda
-u młodzieży nasion bielunia lub przetworów z lulka czarnego
-rośliny o działaniu narkotycznym – mak lekarski
W soku mlecznym tej rośliny obecne są:
-morfina
-kodeina
-narkotyna
-paweryna
Jemioła
Cała roślina oprócz śluzowatej otoczki nasion jest silnie trująca.
Zawiera: wiskotoksynę, cholinę,acetylocholinę.
-obniża ciśnienie krwi
-zwalnia rytm serca
-rozszerza naczynia włosowate
-przeciwdziała arteriosklerozie
Cis pospolity
-zawiera toksynę toksynę i inne szkodliwe substancje
-trucizna znajduje się we wszystkich częściach rośliny oprócz osnówki
Wawrzynek Wilczewko
-trujące są wszystkie części rośliny
-dotknięcie powoduje zapalenie skóry
-mocno pachnące kwiaty
-barwy purpurowo różowej lub karminowoczerwonej (rzadziej białej)
Wykład 4
ZATRUCIA LEKAMI , IDENTYFIKACJA , POSTĘPOWANIE W ZATRUCIU.
Wpływ czynników biologicznych i środowiskowych na działanie trucizn .
Czynniki wewnątrzustrojowe biologiczne:
• Wiek
• Płeć
• Sposób odżywiania
• Stan zdrowia
Ad.1. WIEK I ROZWÓJ OSOBNICZY
• W życiu płodowym -za detoksykacje i biotransformacje ksenobiotyków odpowiedzialne są układy enzymatyczne matki .
• Po urodzeniu –rozpoczyna się zwiększenie enzymów u dziecka np.: zdolność wątroby do przemiany ksenobiotyków
- kilka dni po urodzeniu zwiększa się aktywność ksenobiotyków beta –glukoronidazy
Aktywność dehydrogenazy alkoholowej (ADH) w wątrobie ulega sukcesywnemu zwiększaniu w ontogenezie(w trakcie rozwoju całego)
Biotransformacja –ulegają przemianom metabolicznym związki silnie polarne np.: aminy czwartorzędowe czy też substancje bardzo lotne np. eter etylowy (WAŻNE!!)
NIE ULEGAJĄ PRZEMIANOM METABOLICZNYM
W ustroju są wydalane w pierwotnej formie
• Ksenobiotyki ,które ulegają biotransformacji wydalane są w postaci metabolitów
• Metabolity są mniej toksyczne w stosunku do substratu lub całkowicie nietoksyczne -detoksykacja
• Metabolity staja się bardziej toksyczne niż dostarczane do organizmu substratytoksykacja
• Przemiany wewnątrzustrojoweBIOTRANSFORMACJA
Biotransformacja przebiega w II fazach
I faza :
1. Hydroksylacja
2. Epoksydacja (tam gdzie podwójne wiązanie)
3. Oksydatywna dezaminacja
4. Desulfurylacja
5. Reedukacja związków nitrowych
II faza-sprzęganie powstałych produktów .
• Glukoronidacja
• Sulfatacja-sprzęganie z siarką i siarczanami
• Sprzęganie z glutationem
• Metylowanie i acetylowanie
Wiele reakcji II fazy (sprzęganie ) zależy od wieku,
noworodki nie sprzęgają substratów z kwasem glukuronowym
U płodu ,noworodków istnieje sprzęganie substancji z siarczanami i ich acetylacja.
Bardziej podatne na działanie trucizn są organizmy noworodków-niedostateczne wykształcenie enzymatycznych układów detoksykacyjnych. W wieku podeszłym wskutek wyczerpania wielu czynności :
• Zmiejszenie czynników hormonalnych
• Fizjologiczne zmiany w krążeniu krwi…..
• ….. brak
Ad2. PŁEĆ
Szybkość metabolizowania substancji obcych zależy od płci (nie zawsze u wszystkich..)
Różnice dotyczą głównie związków metabolizowanych przez enzymy mikrosomalne, które są pod kontrolą hormonów płciowych .
Różnice płciowe w aktywności enzymów są zależne od rodzaju tkanki w której zostały oznaczane .
Kobiety są bardziej podatne na zatrucia wieloma ksenobiotykami a zwłaszcza lekami psychotropowymi i pestycydami.
Ad3. HORMONY
Niedobór lub nadmiar hormonów może w zasadniczy sposób zmienić metabolizm ksenobiotyków
Np.:Insulina w cukrzycy- podanie insuliny zwiększa sprzęganie z kwasem glukuronowym .
Ad4. CZYNNIKI GENETYCZNE
Zakończeniem biologicznego działania substancji chemicznych w organizmie jest:
1. Usunięcie związków przez wydalenie
2. Biotransformacja
3. Kumulacja
Rola kodu genetycznego odpowiedzialnego za syntezę enzymów biorących udział w biotransformacji ksenobiotyków w oragniźmie
Wada genetyczna odpowiedzialna za swoiste typy toksyczności związków chemicznych .
Wada może ograniczyć się do niedoboru lub zupełnego braku niektórych układów enzymatycznych !!!
Główne źródła mutacji to ekspozycja na:
-promienie jonizujące o wysokiej energii
-związki alkalizujące
-formaldehyd
-związki nitrozylowe i inne
Mechanizm zmian mutagennych przebiega na poziomie subkomórkowych DNA i RNA.
Często metabolit substancji pierwotnej staje się jeszcze groźniejszy czynnikiem trującym np. etanolu ,metanolu ,benzolapiren
Ad 5. CZYNNIKI OSOBNICZE, CHOROBY ,CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
5.1 CIĄŻA
Aktywność sprzęgania ksenobiotyków do glukuronidów w czasie ciąży zmniejsza się
krążące estrogeny i gestageny mogą angażować in vivo duże ilości kwasu glukuronowego
Zahamowanie procesu sprzęgania podczas ciąży może prowadzić do….
5.2 CHOROBY WĄTROBY
Choroby wątroby wpływają na metabolizm ksenobiotyków :ch. Nerek, ch. Serca.
Czynniki dietetyczne wywierają znaczny wpływ na przemianę ksenobiotyków .
Dieta ubogobiałkowa i bezbiałkowa zmniejszają aktywność wielu czynników mikrosomalnych
• Niedobór witamin –zmniejszenie aktywności układu monooksygenaz
• Niedobór pierwiastków- Ca ,Mg, Zn –które są aktywatorami……??
• Niedobór wody- (nadmiar wody-przewodnienie
5.3 CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
Czynniki natury fizycznej
1. Ciśnienie atmosferyczne –gwałtowne zmiany ciśnienia atmosf. powodują zmiany ciśnienia krwi, hemodynamiczne krwi
zmiany prowadzą do zaburzeń przepływu krwi przez narządy :serce, nerki, wątroba. co powoduje niedotlenienie, niedożywienie a tym samym mogą zmniejszyć:
• Metabolizm
• Detoksykację wątroby
• Ograniczyć czynności wydzielnicze nerek
2. Światło
3. Temperatura
Stres powoduje zmniejszenie stężenia hormonów .
4. Promienie jonizujące
Mogą powodować radiolizę wody –powstawanie wolnych rodników
5. Ekotoksyny –jako czynniki wpływające na toksyczność ,
-mogą pobudzać i hamować enzymy mikrosomalne –papierosy ,alkohol.
Zatrucie matanolem prowadzi do wytwarzania bardzo toksycznego matabolitu aldehydu mrówkowego .
II. LOSY TRUCIZN W ORGANIŹMIE
Metabolizm ksenobiotyków –całość procesów określających losy ksenobiotyków w organizmie
Procesy metaboliczne ksenobiotyków :
1. Wchłanianie –absorpcja
2. Rozmieszczanie –dystrybucja
3. Przemiany biochemiczne –biotransormacja
4. Wydalanie
1i2 procesy inwazyjne bo wpływają na wzrost stężenia substancji.
3i 4 procesy eliminacji –zmniejszania stężenia substancji.
1. Procesy transportu (wchłanianie ,dystrybucja , wydalanie)
• Istotna rola ukł . krwionośnego
• Subst.przechodzą przez kilka błon biologicznych ?
• w komórkach narządów ksenobiotyk wywiera swoje działanie , wiąże się z receptorami ,białkami narządów
• ulega kumulacji i biotransformacji
Procesy biotransformacji przemiany enzymatyczne i nieenzymatyczne prowadzą do powstania kilku …..??
Wchłanianie –absorpcja .przejście substancji ze środowiska zewnętrznego do krążenia ogólnego (krwi,chłonki)
Drogi wchłaniania :
• pokarmowa
• skórna(dermalna)-największe znaczenie ogólne
• wziewna(inhalacyjna)
• pozajelitowa(parenteralna)dożylna ,dojelitowa,podskorna
• przez jamy ciała (donosowo,doodbytniczo)
Szybkość wchłaniania wpływa na intensywność nasilenia objawów i czas trwania zatrucia . Wchłanianie ksenobiotyków zależy od:
• drogi wchłaniania
• masy cząsteczkowej
• konfiguracja przestrzennej
• Rozpuszczalności w lipidach
• Stopnia joniazacji
• Stężenia ,rozdrobnienia
• Wielkości powierzchni wchłaniania
Wchłanianie przezskórne –znaczenie w zatruciach
Zawodowych (z chem. środki ochrony roślin)
Skóra w rożnym stopniu jest przepuszczalna.
Skóra moszny- nie stanowi żadnej bariery na związki chemiczne.
Zmniejszenie przenikalności skóry wraz z wiekiem .
Czynniki ułatwiające dyfuzję substancji obcych przez skóre i sprzyjających powstawaniu zatruć
• Podwyższona temperatura, wilgotność
• Praca fizyczna
2. Wchłanianie
przez płuca
Znaczenie w zatruciach
• Zawodowych
• Środowiskowych
• Przypadkowych
• samobójczych
Wchłanianie par i gazów przez płuca zachodzi bardzo szybko, ponieważ jest dużo powierzchni dróg oddechowych (pęcherzyków płucnych) oraz minimalna grubość bariery powietrze-krew.
Wchłanianie z przewodu pokarmowego, w ten sposób trafiają do organizmu :
• większość leków
• …wody i żywności
• zatrucia rozmyślne i przypadkowe
przewód pokarmowy 8m- najlepiej wchłanianie przebiega w jelicie cienkim przylegającym do dwunastnicy
Wchłanianie w jamie ustnej : cyjanki , kokaina ,nitrogliceryna ,alkohol , pomijają wątrobę przenikając do krążenia ogólnego
ksenobiotyki wchłanialne w żołądku i jelitach trafiają przez żyłe wrotną do wątroby
Po podaniu doodbytniczym –substancje działają silniej i szybciej niż po podaniu doustnym, omijają detoksykacyjnie działaie na wątrobę .
Stopień rozdrobnienia
środki zmniejszające perystaltykę jelit, przyspieszają wchłanianie zaś
środki zwiększające perystaltykę jelit, zmniejszają wchłanianie
Wchłanienie zależy od:
• pH
• od aktywności enzymów
• Od treści pokarmowej , na czczo szybciej wchłanianie
• Tłuszcze w diecie wchłanianie subst. Lipofilnych
• Alkohol
• Sole Ca <wchłanianie tetracyklin
• Od właściwości ksenobiotyków
3. Rozmieszczanie
Np. Kadm-nerki, Ołów-kości
Rozmieszczenie trucizn w organizmie zależy od czynników fizjologicznych i wł. fizykochemicznych.
W I fazie największą rolę odgrywa pojemność minutowa serca i przepływu krwi przez narządy .
II-przedostawanie do narządów słabo ukrwionych .
4. Wydalanie
• W postaci niezmienionej
• Jako polarne metabolity
Eliminacja trucizn z moczem ,żółcią ,wydychanym powietrzem
W mniejszym stopniu ze śliną ,potem, mlekiem matki
Zmiany pH moczu maja wpływ na wydalanie
Alkalizacja moczu sprzyja wydalaniu substancji kwaśnych,
zakwaszanie wzmaga eliminację słabych zasad .
III. DIAGNOSTYKA ZATRUĆ
Przyczyny:
• Samobójcze
• Przypadkowe
Czynniki toksyczne: leki, alkohole, tlenek węgla , grzyby ,rozpuszczalniki, pestycydy, zw.metali, substancje żrące.
Wskaźnik śmiertelności – skutek liczby zgonów do liczby hospitalizowanych
IV. Zatrucia Lekami
Efekt uboczny- niepożądany efekt ,często nieoczekiwany wywołany np. predyspozycjami genetycznymi
Niepożądane działanie leku- każde szkodliwe działanie leku występuje po jego podaniu w dawce profilaktycznej, terapaeutycznej lub diagnostycznej , nasila się u osób predysponowanych , szczególnie wrażliwych
(da się przewidzieć bo wynika z własności farmakologicznych).
Działanie toksyczne- nazywamy objawem niepożądanym ,które wystepuje po przedawkowaniu leku np.zatrucie ostre
Przyczyny Zatrucia:
1.PRZEDAWKOWANIE:
Jednorazowe przekroczenie dawki
Długotrwałe podawanie leku
Zbyt duża częstotliwość stosowania leku
2.LEK PRZETERMINOWANY np. przedawkowanie tetracykliny –prowadzą do toksycznych metabolitów ,które mogą wywołać niewydolność nerek
3. POMYŁKA –tj. przyjęcie niewłaściwego leku
4. PODANIE NIEJAŁWYCH LEKÓW np. do iniekcji
5. INTERAKCJE- (lek –alkohol)
6. LEKOZALEŻNOŚĆ –polega na uzależnieniu psychicznym –uzależnienie psychiczne –po odstawieniu leku pojawia się zespól abstynencji
CHOROBY JATROGENNE – choroby będące następstwem leczenia=powikłania polekowego np. skaza krwotoczna ,ch. wrzodowa , zapaść, wstrząs hipoglikemiczny
POLIPRAGMAZJA-łączne podawanie wielu leków (zamiast monoterapii)
Najbardziej niebezpieczne działanie toksyczne:
• R. alergiczne
• R.fotoalergiczne –wstrząs anafilaktyczny
• Uczulenie złożone
• Uczulenie krzyżowe
• Odczyn fototoksyczny
• Dz. Rakotwórcze
• Dz. Teratogenne lub embriotoksyczn
Wykład 5
Istnieje kilka związków metali ciężkich, których stosowanie w kosmetykach jest dozwolone przepisami prawa. Są to następujące substancje:
KONSERWANTY
• Timerosal (inaczej Tiomersal) – maksymalne dozwolone stężenie to 0,007% w przeliczeniu na rtęć. Związek ten może być stosowany wyłącznie w preparatach do makijażu i demakijażu. Produkt zawierający ten konserwant posiada oznaczenie: „Zawiera tiomersal”.
• Związki fenylortęciowe – wówczas produkt posiada oznaczenie „Zawiera związki fenylortęciowe”, maks. Dozwolone stężenie to 0,007% w przeliczeniu na rtęć.
W przeszłości stosowanie konserwantów zawierających rtęć wynikało z faktu, że związki te są szczególnie efektywne w zapobieganiu zakażeniem kosmetyków bakteriami Pseudomonas.
Infekcje oczu wywołane Pseudomonas mogą prowadzić do poważnych uszkodzeń oczu, łącznie ze ślepotą.
Obecnie, ze względu na inne, równie skuteczne konserwanty tiomersal i inne konserwanty zawierające rtęć praktycznie nie są już stosowane w kosmetykach.
BARWNIKI (pigmenty)
• Cl 77288 oraz Cl 77289 (Tritlenki Dichromu) – obydwa składniki są dozwolone pod warunkiem, że nie zwierają wolnych jonów chromu.
• Acid Red 195 (kompleks chromu z kwasem organicznym) – może być stosowany tylko w produktach, które nie stykają się ze śluzówką.
Chrom może występować na różnych stopniach utlenienia od, -2 do +6, ale głównie na +3 i +6 stopniu utlenienia.
Stężenie chromu w wodzie rzek i jezior najczęściej wynosi 1 – 10 μg/dm3 w wodzie morskiej 0,1 – 5 μg/dm3, w glebie waha się od ilości śladowych do 100 μg/kg.
Zawartość chromu w powietrzu atmosferycznym rejonów miejskich wynosi zwykle w granicach 10 – 50 μg/m3.
Związki chromu sześciowartościowego w życiu codziennym stanowią jedno z częstszych źródeł powodujących uczulenia (chromowana skóra, zapałki, popiół, kleje, farby chromowe, środki wybielające). Obecność związków chromu w środkach piorących może być przyczyną wyprysku uczuleniowego.
Chrom sześciowartościowy może być uznany za prokarcynogen łatwo przedostający się i rozmieszczający w organizmie, gdyż łatwo przenika przez błony biologiczne.
Procesy redukcji chromu sześciowartościowego do trójwartościowego, zachodzące wewnątrz komórek, mogą być uznane za aktywację właściwości rakotwórczych chromu, zwiększają bowiem prawdopodobieństwo oddziaływania chromu trójwartościowego na DNA.
W pigmentach zawierających chrom nie są obecne wolne jony chromu, które odpowiadają za szkodliwe działanie.
Pigmenty te charakteryzuje bardzo niska biodostępność (nie rozpuszczają się w wodzie, nie reagują z innymi związkami ani strukturami żywych organizmów, nie wnikają w skórę).
Aluminium (Glin)
Składnik antyperspirantów
Często występuje w dezodorantach, wodach toaletowych
• Blokuje naturalne elektryczne impulsy komórek nerwowych (aktywność nerwu spada drastycznie)
• Podejrzewa się wpływ na rozwój choroby Alzheimera i nowotworów piersi.
Fluorki
Stosowane w prawie wszystkich pastach do zębów
• Fluorki działają trująco na komórki i hamują enzymy i aktywne w procesie przemiany materii
• Zaburzają proces przemiany materii
• Uszkadzają system immunologiczny.
AHA, alpha-hydroxy acid
Stosowane są do wyrobu kosmetyków keratolitycznych, czyli złuszczających chemicznie naskórek.
Stosowane przez dłuższy czas:
• Wysuszają naskórek
• Powodują stany zapalne skóry
• A następnie pękanie skóry
• Zaburzają wydzielanie łoju i potu
• Zaburzają gospodarkę kwasowo-zasadową skóry.
Skuteczność działania AHA zależy od stężenia, a tym samym od pH preparatu:
• Kwasy AHA skutecznie wpływają na proces złuszczania tylko wtedy jeśli występują w stężeniach w granicach 5-8% i powyżej. Jeśli chodzi o optymalną wartość pH potrzebną dla efektywnego działania złuszczającego kwasów AHA to mieści się ona w granicach pH 3-4,5. Zabiegi złuszczania wykonywać wiosną lub jesienią, po zabiegu skóra jest bardzo wrażliwa na działanie promieni słonecznych i mrozu.
• Z dodatkiem filtrów przeciwsłonecznych - wyższe pH, aby filtry mogły pełnić swoją funkcję (raczej unikać, AHA zmniejszają naturalną odporność na promieniowanie UV)
• Działanie tylko nawilżające przy stężeniu <5% - promotory przejścia przezskórnego (kremy z AHA nie zastępuję systematycznej pielęgnacji skóry czyli stosowanie kremów odżywczych)
Jak sprawdzić jakie jest stężenie AHA w danym kremie?
• Do produkcji preparatów używa się Hydroksykwasów o stężeniu ok. 70%
• Jeżeli na opakowaniu jest podana wartość 8% AHA, to w rzeczywistości jest 5,6%
8 – 100 x – 70 x = 5,6
Objawami uszkodzenia skóry przez kwas glikolowy są:
• Nadmierne rogowacenie skóry,
• Nadmierna pigmentacja,
• Zablokowanie ujść gruczołów łojowych,
• Nadwrażliwość na światło,
• Bardzo silne napięcie skóry,
• Odczyny alergiczne a nawet poparzenia skóry bardzo wrażliwej (zbyt wysokie stężenie kwasu = zbyt niskie pH).
Bentonite, sodium bentonite, quaterium-18 bentonite
• Bentonit wnika do porów skóry, czyli ujść gruczołów łojowych i potowych.
• Pod wpływem wilgoci powiększa swoją objętość.
• Wraz z potem i łojem, a także innymi składnikami kosmetyków (parafina) zatyka pory tworząc czopy.
• Przyśpiesza tworzenie się zaskórników (comedones) i stanów zapalnych oraz ropnych gruczołów łojowych.
• Utrudnia oddychanie i wymianę metabolitów w skórze.
• Sprzyja rozwojowi bakterii trądzikotwórczych stwarzając dla nich warunki beztlenowe.
• Wysusza skórę.
• Skutek: przedwczesne starzenie skóry.
Benzalkonium chloride, mieszanina chlorków alkilodimetylobenzyloamoniowych
Benzalkonium bromide, mieszanina bromków alkilodimetylobenzyloamoniowych (czwartorzędowe związki amoniowe)
W kosmetykach pełnią rolę emulgatora i antyseptyku. Niekiedy korzestnie działają na cerę trądzikową zapobiegając pojawianiu się nowych zmian. Usuwają również zaskórniki i likwidują łojotok skóry, zapobiegają zmianom ropnym.
Przewlekle stosowane powodują przejście trądziku zwykłego (bakteryjnego) w trądzik chlorowy i bromkowy, trudny do wyleczenia.
Zmiany wówczas zlokalizowane są wokół nosa i ust oraz oczu, niekiedy na brodzie w formie krostek i cyst z surowiczym płynem.
Ponadto pojawia się wówczas rumień lub złuszczając zapalenie skóry.
Może spowodować zapalenie spojówek oraz świąd skóry z pokrzywką.
Nie stosować u kobiet w ciąży.
BHA (Butylated hydroxyanisole; E320)
BHT (Butylated hydroxytoluene; 3,5-ditertbutylo-4-hydroksytoluen; 2,6-di-tert-butyl-p-cresol; E321)
BHA (Butylated hydroxyanisole; E320)
• Antyoksydant
• Zapobiega lub w znaczny sposób ogranicza szybkość zachodzenia procesu utleniania składników tłuszczowych zawartych w kosmetyku, jak np. niektórych cennych olejów roślinnych (np. szminki, kremy)
• Podejrzewany jest o możliwość wywoływania alergii.
• Produkty spożywcze – w dużych dawkach powoduje zaburzenia pracy wątroby, nerek, żołądka, tarczycy.
• W połączeniu z dużymi ilościami witaminy C może wytwarzać wolne rodniki, które mogą uszkodzić składniki komórek, w tym DNA. Z tego powodu władze UE postanowiły w przyszłości ograniczyć stosowanie BHA.
• Odradza się częste spożywanie, niezalecany jest dzieciom.
BHT (Butylated hydroxytoluene; 3,5-ditertbutylo-4-hydroksytoluen; 2,6-di-tert-butyl-p-cresol; E321)
• Antyoksydant
• Syntetyczny antyutleniacz (w stężeniach 0,01 – 0,1%) dla pochodnych nienasyconych kwasów tłuszczowych lub terpenów (perfumy, wody kwiatowe)
• Stosowany jako konserwant i przeciwutleniacz w kosmetykach od 1947 roku.
• BHT może wywoływać wysypkę, pokrzywkę, rumień rzadko duszność.
• U niektórych osób powoduje alergiczne kontaktowe zapalenie skóry.
• BHT zapobiega psuciu się wielu produktów żywnościowych oraz leczniczych.
• Toksyczny wpływ BHT na nerki może być większy niż BHA.
• BHT w wysokim stężeniu wywołuje nowotwory u zwierząt laboratoryjnych. Jednak z innych badań wynika, że może hamować działanie innych rakotwórczych związków. W wielu krajach jest niedozwolony w produktach dla dzieci.
Chlorokrezol (59-50-7); p-chloro-m-cresol
• Produkty do opalania i pielęgnacji skóry
• Konserwant
• Dopuszczony z ograniczeniami
Toksyczność:
• Maksymalne dopuszczalne stężenie to 0,2%.
• Niedozwolony w kosmetykach stykających się ze śluzówką.
• Może powodować uszkodzenia nerek.
Carbomer 934, 940, 941, 960, 961; Polimery kwasu akrylowego (acrylic acid)
Używany jako środek dyspergujący i emulgujący w kosmetykach, farmaceutykach i produktach higieny osobistej.
Toksyczność:
• Wywołują stan zapalny swędzenie skóry po którym pojawia się pokrzywka.
• Po dostaniu się do oczu – stan zapalny spojówek i łzawienie.
• Cocamidopropyl betaine (CABP), Coco-betaine
Cocoyl amide propyldimethyl glycine, Coconut oil amidopropyl betaine, Tegobetaine L7, N-cocamidopropyl-N, N-dimethylglycine hydroxide
Związek organiczny pozyskiwany z oleju kokosowego (dimetyloaminopropyloaminy); jest amfoteryczny.
Detergent anionowy, podstawa: płynów kąpielowych, żeli do kąpieli, szamponów i mydeł w płynie.
Jeżeli występuje samodzielnie w produkcie, wówczas nie jest szkodliwy.
W połączeniu z sodium lauryl sulfate (itp.) powoduje: przesuszenie skóry, łupież, wypryski na skórze owłosionej, alergiczne zapalenie skóry.
• Cocoyl Sarcosine, N-kokoilo-metyloglicyna
(sarkozyna=kwas 2-metyloaminooctowy)
(kwas kokosowy z sarkozyną- zwiększenie rozpuszczalności w wodzie)
Kokoilosarkozyna stosowana jako składnik aktywny, w produktach do pielęgnacji włosów.
-Szampony i odżywki do włosów- leczy suche włosy, przerzedzone włosy i pomaga usunąć objawy łupieżu. Jest to również bezpieczna w leczeniu świądu skóry głowy i podrażnień.
-Związek powierzchniowo czynny
-Mydła- stężenie do 12,9%
Skutki uboczne: przed zastosowaniem przeprowadzić test; nie stosować na podrażnioną skórę głowy i otwarte rany; wywołuje wysypkę drobnopęcherzykową na skórze; powoduje stan zapalny skóry.
• Diethanolamine (DEA), Dietanoloamina, Cocomide DEA, Cocamide DEA
Triethanolamine (TEA), Monoethanolamine (MEA)
Dietanoloamid kwasów tłuszczowych z oleju kokosowego. Dodawany do kosmetyków jako emulgatory i detergenty (preparaty myjące).
Maksymalne stężenie amin drugorzędowych w produkcie gotowym nie powinno przekraczać 0,5%, także maksymalne stężenie amin drugorzędowych nie powinno przekraczać 5% (dotyczy surowców.
Dla zmylenia konsumentówdo nazw chemicznych dodawane są przedrostki sugerujące niby naturalne pochodzenie substancji syntetycznej, np. TEA Sodium Lauryl Sulfate, Cocamide DEA, MEA, Lauramide DEA.
-w połączeniu zinnymi związkami azotowymi (np. obecnymi także w kosmetykach) tworzą rakotwórcze (kancerogenne) nitrozoaminy;
-działają drażniąco na błony śluzowe i skórę w pachwinach wywołyjąc pokrzywkę i świąd;
-nie stosować w czasie laktacji i ciąży.
• Dimethicony: silicone rubber, silicone latex, latex, dimethyl silicone, simethicone, dimethyl polysiloxane, dermafilm, silbar, dimethicream, poly(dimethylsiloxane), methyl silicone, dimethicone 350, good-rite
Polimer na bazie sylikonu (ma za zadanie wyrównywać i wygładzać powierzchnię naszej skóry czy włosów)
Syntetyczny emolient
Składnik: kremów, balsamów, kosmetyków kolorowych m.in. podkładów, korektorów, szamponów, odżywek, masek do włosów.
TOKSYCZNOŚĆ:
-wykazuje działanie komedogenne, czyli zatykające pory naszej skóry i powodujące wypryski (tworzy na skórze ochronną "warstewkę"- dusi ją)
-zakłóca wymianę metaboliczną i gazową skóry
-powoduje podrażnienie skóry
-zaostrza objawy trądziku
• Disodium EDTA, EDTA= ethylenediaminetetraacetic acid, (werseniany)
-pełni rolę stabilizatora w kosmetykach
-często jednak zanieczyszczony i działa kancerogennie
-podrażnia skórę i błony śluzowe
-nie stosować w czasie laktacji i ciąży
• DMDM Hydantoin & Urea, Glydant
-wydziela rakotwórczy i drażniący formaldehyd
-działa szkodliwie na gruczoły ekrynowe i apokrynowe
-zaburza czynności gruczołów łojowych i hormonalnych (dokrewnych)
-u dziewcząt i młodych kobiet niektóre metabolity tego związku wywołują nadmierne owłosienie, podobnie jak difenylohydantoina
-wywołuje stany zapalne skóry
-może powodować nowotwory
-nie stosować w czasie laktacji i ciąży
• FDC-n (FD&C)
barwniki rakotwórcze i podrażniające błony śluzowe oraz skórę. Nie stosować w czasie laktacji i ciąży.
• Fragrances
Tym terminem określa się składniki zapachowe i poprawiające koloryt kosmetyków.
Często pod tą nazwą kryją się substancje silnie uczulające (alergeny) i kancerogenne. Producent nie mający nic do ukrycia i na sumieniu po prostu poda nazwy chemiczne tej grupy składników, zwłaszcza, gdy są one pochodzenia naturalnego. Tak jednak zdarza się rzadko. Nie stosować w czasie laktacji i ciąży.
• Methyl Chloroisothiazolinine
Posiada właściwości kancerogenne, mutagenne i silnie uczulające (alergen). Nie stosować w czasie laktacji i ciąży.
• Parabeny= Parabens
Methyl, Ethyl, Propyl i Butyl Parabens
(MEthylparaben C8H8O3, 4-Hydroxybenzoesyremethylester, methyl-p-hydroxybenzoat)
-przedłużają trwałość kosmetyków
-powodują alergiczne stany zapalne skóry (wyprysk kontaktowy=egzema) typu pokrzywki, rumienia i strupków popęknięciu pęcherzyków
-wchłaniają się ze skóry do krwi i limfy działając ogólnie
-szczególnie łatwo przenikają przez skórę w pachwinach, klatce piersiowej, szyi i w okolicach narządów płciowych
-działają estrogennie
-mogą niekorzystnie wpływać na rozwój zarodka i płodu u kobiet ciężarnych. Na mężczyzn działają feminizująco
-nie stosować w czasie laktacji i ciąży
• Mineral oil, Petrolatum, Paraffin Oil, Paraffinum liquidum
Olej mineralny, parafina, olej parafinowy
Produkt destylacji ropy naftowej
-nie wchłaniają się z jelit i skóry
-zatykają pory, absorbują kurz i bakterie
-hamiją wymianę gazową i metaboliczną w skórze
-uniemożliwiają swobodne wypływanie łoju na powierzchnię skóry
-stwarzają beztlenowe warunki w skórze sprzyjające rozwojowi bakterii beztlenowych wywołyjących trądzik
-inicjują tworzenie zaskórników, utrudnia regenerację skóry
-przyspiesza procesy starzenia
-powodują kumulację toksycznych metabolitów w skórze
-są powszechnie stosowane przy produkcji kosmetyków, bowiem są tanie i łatwo dostępne
-parafiny rozpuszczają większość składników kosmetycznych, stanowią też typowy wypełniacz zwiększający objętość kosmetyku w opakowaniu
-nawet najcudowniejsze składniki rozpuszczone w parafinach nie przenikają do skóry pozostając na jej powierzchni.
• Oxybenzone
-dodawany do kosmetyków jako filtr przeciwsłoneczny (UVB)
-działa rakotwórczo
-nie stosować w czasie laktacji i ciąży
• Phenoxyethanol
Substancja wywołuje wypryski i pokrzywkę na skórze
Dioksan, 1,4- dioxane
• (C4H8O2), pochodna glikolu etylenowego
Substancja pełniąca funkcję rozpuszczalnika dla wielu innych składników w kosmetykach. Łatwo przenika przez nabłonki i skórę do krwi wywołując działanie ogólne. Działa drażniąco na skórę i błony śluzowe, wywołuje stan zapalny i przesuszenie tkanki. Uszkadza strukturę lipidowo-białkową błon komórkowych, niszczy surfaktant pęcherzyków płucnych. Wykazuje wysokie powinowactwo do układu nerwowego, płuc, serca, wątroby i nerek. Powoduje niewydolność tych organów i martwicę(marskość). Przenika do mleka matki i do płodu w razie ciąży. Działa embriotoksycznie i teratogennie, rakotwórczo i oftalmotoksycznie (uszkadza narząd wzroku). Przy dłuższym stosowaniu na skórę powoduje świąd i dermatozy.
Polyethylene Glycol (PEG), Glikol polietylenowy
PEG-20 Gliceryl Laurate, PEG (4-200)
Butylene Glycol
• Zatykają pory w skórze, wywołują wysięki wokół gruczołów łojowych, oraz apokryfowych.
• Stan zapalny uwydatnia się w pachwinach i na twarzy.
• Powodują pokrzywkę, świąd i pękanie głębokie naskórka.
• Jeśli są zanieczyszczone dioksanem (1,4-dioxane) wówczas nabierają właściwości kancerogenne.
• Nie stosować w czasie ciąży i laktacji.
Propylene Glycol, Glikol propylenowy, PG
Xylene Glykol
• Stosowane w wielu kosmetykach jako rozpuszczalnik.
• Działa rakotwórczo.
• Silnie toksyczny w razie spożycia (uszkadza wątrobę, układ nerwowy i nerki).
• Resorbują ze skóry do krwi i limfy.
• Uszkadzają nabłonki, tkankę łączną i mięśniową.
• Zastosowane na skórę wysuszają naskórek, ale równocześnie podrażniają gruczoły łojowe i apokryfowe wywołując stan zapalny i wysięki wokół gruczołów.
• Uszkadzają powłoczki włosów. Wywołują podrażnienie naskórka i skóry właściwej, świąd i kontaktowe (alergiczne) zapalnie skóry.
• Łój i złuszczone keratynocyty z glikolami tworzą substancję zatykającą ujścia gruczołów.
Polysorbate (20-85)
• Emulgator, stabilizator emulsji.
• Powoduje reakcje alergiczne i świąd skóry.
• Skóra staje się sucha i spękana.
• Polysorbate 60 i 80 stymuluje rozwój nowotworów.
Sodium Cyanide
• Substancja rakotwórcza, alergizująca, mutagenna.
• Działa embriotoksycznie i teratogennie.
• Nie stosować w czasie laktacji i ciąży.
Quaternium 15, Diazolidinyl urea, Bronopol…..
• Konserwanty w kosmetykach
• Uwalniają formaldehyd
• Wywołują alergiczne kontaktowe zapalenie skóry
• Objawy: przesuszenie skóry, złuszczenie naskórka, zaczerwienienie, pieczenie lub świąd, pękanie skóry, sączenie, strupki, niewielkie krwawienia z pęknięć skóry, niekiedy pęcherzyki wypełnione płynem (pokrzywka)
• Działają trądzikotwórczo (acnogennie). Trądzik kosmetyczny po składnikach formaldehydowych objawia się drobnopęcherzykową wysypką na skórze o podłożu zapalnym.
• Alergicznemu dermatitis (zapaleniu) towarzyszy często zakażenie bakteriami ropnymi
• Nie stosować w czasie laktacji i ciąży
• Niektóre z tych związków wywołują trądzik kosmetyczny typu chlorowego, niezmiernie oporny na leczenie
Sodium Lauryl Sulfate = SLS, Sodium Laureth Sulfate = SLES, Laurylosiarczan sodu
Amonium Lauryl Sulfate
Sodium Myreth Sulfate
• Typowe detergenty syntetyczne, stosowane od dawna w przemyśle do odtłuszczania i mycia urządzeń oraz pomieszczeń.
Obecne są niemal w każdym toniku, balsamie, żelu myjącym, zmywaczu, szamponie i płynie do kąpieli. Powodują przesuszenie skóry, zaburzają wydzielanie łoju i potu, upośledzają czynności gruczołów apokrynowych, podrażniają skórę, wywołują świąd i wypryski. Przyczyniają się do powstawania plam, guzków zapalnych i cyst ropnych (w tym prosaków). Szczególnie szkodliwie działają na skórę dzieci, niemowląt oraz na skórę w okolicach narządów płciowych.
• Powodują podrażnienie oczu i zapalenie spojówek
• W razie dostania się do jamy nosowej powodują nieżyt nosa
• Przenikają ze skóry do krwi wywołując działanie ogólne
• Ulegają kumulacji w ustroju
• Są metabolizowane w wątrobie
• Uszkadzają układ nerwowy i układ odpornościowy skóry
• Obniżają stężenie estrogenów, mogą wzmagać niekorzystne objawy menopauzy
• Wcierane w piersi i narządy płciowe mogą indukować nowotwory i uszkadzać spermatogenezę oraz owogenezę
• Uszkadzają osłonki włosów powodując łamliwość i rozdwajanie włosów
• SLS (SLES) wchodzące w skład kosmetyków mogą być zanieczyszczone rakotwórczymi dioksanami
• SLS są mutagenami uszkadzającymi materiał genetyczny
• Nazwy handlowe składników sugerują, że są to naturalne produkty, a tak nie jest
• Nie stosować w czasie laktacji i ciąży
Sodium Oleth Sulfate
W razie zanieczyszczenia tlenkiem etylenu i dioksanem działa silnie rakotwórczo. Nie stosować w czasie laktacji i ciąży.
Sodium PCA (NAPCA), Sól sodowa kwasu piroglutaminowego, 5-okso-2-pirolidynokarboksylan sodu
Humektant- zapobiega wysychaniu kosmetyku
• Uszkadza włosy (łamliwość, rozdwajanie,wypadanie) i wywołuje reakcje alergiczne. Nie stosować w czasie ciąży i laktacji.
Sorbolene
Ułatwia emulgowanie zawiesin.
Zatyka pory w skórze, zaburza czynności gruczołów łojowych potowych. Wywołuje wyprysk na skórze (egzema).
Stearamidopropyl Tetrasodium EDTA
W obecności związków azotowych tworzy rakotwórcze nitrozaminy. Działa teratogennie. Nie stosować w czasie laktacji i ciąży.
Styrene Monomer
• Karcinogen (zw. Rakotwórczy), alergizujący, mutagenny.
• Działa teratogennie
• Nie stosować w czasie ciąży i laktacji.
Talc, Talk
Badania przeprowadzone od 20 lat dowodzą, że talk posiada właściwości fizykochemiczne odpowiedzialne za powstawanie nowotworu. Ponadto talk z łojem, potem i kosmetykami tworzy izolującą mazistą substancję zaburzającą oddychanie i czynności wydzielnicze skóry. Może przyczyniać się do rozwoju stanów zapalnych oraz ropnych gruczołów apokryfowych i łojowych.
Triclosan
• Wykazuje działanie bakteriostatyczne (w wyższych stężeniach nawet bakteriobójcze), przeciwgrzybiczne, a w niektórych przypadkach także przeciwwirusowe,
• Został opracowany w latach 60-tych XX wieku, a od początku lat 70-tych jest wykorzystywany w kosmetykach, produktach do dezynfekcji, a także w wyrobach chemii gospodarczej
Triclosan jest wykorzystywany jako składnik antybakteryjny lub konserwant w różnego typu kosmetykach, przede wszystkim w tzw. produktach antybakteryjnych (mydłach i żelach antybakteryjnych), pastach do zębów, a także w dezodorantach, ponieważ charakteryzuje się bardzo wysoką skutecznością wobec bakterii bytujących w okolicach pachowych i odpowiedzialnych za nieprzyjemny zapach potu.
• W produktach kosmetycznych może być stosowany w stężeniu nie przekraczającym 0,3%
• Stosowany krótko nie działa toksycznie
• Badania potwierdziły bezpieczeństwo stosowania triclosanu w większości produktów kosmetycznych, w tym w dezodorantach. Jednak w przypadku balsamów do ciała i płynów do płukania jamy ustnej może być konieczne wprowadzenie dodatkowych ograniczeń, ze względu na możliwość znacznej ekspozycji na triclosan w tego typu produktach
• Długotrwale stosowany może powodować nowotwory skóry i błon śluzowych u zwierząt
• Działa teratogennie
• Nie stosować w czasie laktacji i ciąży – ostrożnie
• Niekiedy używany do leczenia trądziku i dodawany do kosmetyków przeciwtrądzikowych