10. Jak być asertywnym? Pozytywne skutki mówienia "nie"
Popracuj nad swoim wyglądem. To, jak wyglądasz mówi dużo o tobie.
Jeżeli wyglądasz jakbyś właśnie wstał z łóżka, albo, jeżeli nosisz tonę makijażu i wysokie obcasy, ludzie nie będą traktować cię poważnie.
Jeżeli będzie widać, że jesteś zdeterminowany, aby doprowadzić swoje sprawy do końca, ludzie będą wiedzieli czego od ciebie oczekiwać. Dobre motto to "Ubierz się dla Sukcesu." Dzięki temu inni będą cię bardziej szanować.
Bądź pewny siebie. Przekazujesz wiele informacji o sobie jeszcze zanim otworzysz usta.
Nie bądź jak otwarta książka, nawet jeśli jesteś nerwowy albo niepewny.
Trzymaj fason. Nawet jeśli jesteś zdezorientowany, staraj się zachować pewność siebie. Nie bój się pytać.
Patrz ludziom w oczy. To może być trudne dla tych, którzy są z natury nerwowi albo nieśmiali, ale dzięki temu pokażesz innym, że nie zamierzasz zostać zignorowany.
Mów wyraźnie i spokojnie. Nie musisz mówić głośno, ale w taki sposób, aby inni cię słyszeli. Jeżeli ludzie cię ignorują, a ty czegoś potrzebujesz, powiedz wyraźnie "Przepraszam!". Bez względu na to, co starasz się powiedzieć, zawsze bądź zwięzły.
Znaj swoje potrzeby. Ludziom znacznie łatwiej będzie ci pomóc, jeśli powiesz im jasno, czego potrzebujesz. Bez względu na to z kim rozmawiasz, twoja rozmowa będzie łatwiejsza, jeśli będziesz znał swoje oczekiwania.
Znaj swoje miejsce w szeregu. Jak wszystko w życiu, bycie asertywnym polega na zachowaniu równowagi. Jeżeli kelner pomylił się i przyniósł ci coś, na co masz alergię, powiedz o tym głośno - i nie odpuszczaj, aż problem nie zostanie naprawiony. Jeśli jednak spotkałeś gburowatego kasjera, pamiętaj, że szkolenie go na temat dobrych manier i obsługi klientów nie należy do twoich obowiązków, więc odpuść sobie. Jest ważne, abyś dostał w życiu to, na co zasługujesz, ale przede wszystkim powinieneś wiedzieć, co to jest!
Ukierunkuj swoją frustrację. Jeżeli agent linii lotniczej mówi ci, że musisz zapłacić za nadbagaż, nie złość się na niego! Powinieneś mieć zastrzeżenia co do polityki linii lotniczej (lub do siebie samego, jeśli nie przeczytałeś informacji drobnym drukiem). Lepiej potraktuj agenta jak sojusznika. Jeżeli mogłeś zaznajomić się z polityką firmy, przeproś go i zapytaj, czy zrobi dla ciebie wyjątek. Jeżeli nigdy nie zostałeś poinformowany o polityce firmy, powiedz o tym agentowi i zapytaj, czy zrobi dla ciebie wyjątek W każdym razie, to nie jest wina agenta, więc nie kieruj na niego swojej frustracji! On nie jest agresorem; ale potencjalnym sojusznikiem. Traktuj go z szacunkiem, negocjuj rozsądnie...dopiero potem zgłoś swoje zastrzeżenia do biura obsługi klientów linii lotniczej.
Asertywność jest umiejętnością, która przejawia się w bezpośrednim sposobie wyrażania własnych myśli, uczuć, potrzeb oraz dbałości o własne prawa bez naruszania praw innych osób. Nie jest cechą osobowości, a to oznacza, że każdy może ją posiąść. Dzięki twórcom koncepcji treningu asertywności możemy nauczyć się bezpośrednio, uczciwie i stanowczo wyrażać swoje uczucia, postawy, opinie w sposób respektujący uczucia i poglądy rozmówcy. Asertywna postawa interpersonalna oznacza komunikowanie otoczeniu dwóch przekazów: "Ja mam prawo być sobą. Ty masz prawo być sobą". Dzięki takiej postawie kontakty z innymi ludźmi stają się łatwiejsze i bardziej satysfakcjonujące. Aby opanować umiejętność asertywnego postępowania, należy przede wszystkim poznać własne deficyty w tym zakresie. W tym celu warto posłużyć się mapą asertywności, która zawiera pytania odnoszące się do różnych sytuacji społecznych. Niekiedy zdarza się, że kontakty interpersonalne są źródłem niepokoju i lęku. Niemal każdy z nas doświadczał takiej sytuacji, w której z trudem wyrażał swoje myśli, poglądy, emocje, etc. Ale prawdopodobnie każdy zna choćby jedną osobę, z którą z łatwością nawiązuje kontakt, swobodnie podejmuje rozmowę, polemikę, broni własnego stanowiska. Nikt z nas nie jest asertywny w każdej sytuacji. Ktoś może być asertywny w kontaktach z bliskimi, ale pasywny wobec autorytetów zaś wobec obcych przejawiać agresję. Trening asertywności może poszerzyć spektrum naszych asertywnych zachowań. Na kontinuum różnych zachowań społecznych asertywność zajmuje miejsce pomiędzy agresywnością a pasywnością. Zachowania asertywne określane są przez pewne prawa, które w znakomitej większości stoją w opozycji do reguł tzw. dobrego i złego zachowania, z którymi wzrastamy od dzieciństwa. Zasady, które przekazywali nam rodzice były pomocne w określonym okresie naszego życia. Nie oznacza to jednak, że są one uniwersalne i ponadczasowe. Asertywność to nie tylko sposób komunikacji, to również umiejętność dokonania oceny sytuacji w celu wyboru optymalnego sposobu komunikacji. Poniżej prezentuję zestawienie owych reguł i praw, które nam przysługują. Konsekwencją przyjęcia owych kulturowo i pokoleniowo transmitowanych reguł jest określony styl komunikacji, który cechuje pośredni sposób wyrażania własnych uczuć i potrzeb. Pozostając w zgodzie z tymi regułami, staramy się nie wygłaszać własnych poglądów - stosowniej będzie przywołać autorytet w określonej dziedzinie. Unikamy również ujawniania swoich emocji, niepokojów, obaw - są to jedynie nasze rozterki, któż mógłby chcieć tego słuchać? Wyrażanie własnych potrzeb niechybnie świadczyłoby o naszym egoizmie. I tak dochodzi do utrwalania pewnych wzorców komunikacji, które w życiu rodzinnym utrudniają wzajemne poznanie, utrudniają zbudowanie bliskości, utrudniają wreszcie wspólne przeżywanie radości, smutków etc. Konsekwencją jest niezadowolenie, złość, niezrozumienie, frustracja. W życiu społecznym brak jasnej, bezpośredniej komunikacji również powoduje wiele nieporozumień.
Fakt, że nie wyrażamy bezpośrednio naszych myśli, uczuć, potrzeb oznacza, że czynimy to sposób bardziej zawoalowany. Co to oznacza? Istnieją dwa, alternatywne wobec asertywnego, style komunikacji:
pasywny
agresywny
Pierwszym krokiem na drodze do opanowania umiejętności asertywnego zachowania jest zdolność rozróżniania zachowań asertywnych od agresywnych i pasywnych.
Komunikacja pasywna
Komunikację pasywną cechuje niejasny styl wypowiedzi, wiele wtrąceń typu: no wiesz..., rozumiesz..., stosowanie zwrotów deprecjonujących znaczenie własnej wypowiedzi, np. nie jestem ekspertem..., nie powinienem chyba tego mówić..., nie mam w tych sprawach doświadczenia..., rozpoczynanie zdania od słów typu: no nie wiem..., a może..., co powiesz na... Osoby stosujące styl pasywny mówią słabym, niepewnym głosem, w czasie słuchania często się uśmiechają, sprzeciw wobec poglądów rozmówcy albo w ogóle tłumią albo jedynie wyrażają pośrednio np. poprzez lekki grymas twarzy, nawiązują słaby kontakt wzrokowy.
Asertywność nie jest cechą wrodzoną, więc można się jej nauczyć.
Zachowania asertywne pozwalają:
• zdecydowanie i stanowczo wyrazić swoje zdanie, a jednocześnie nie obrazić osadzonego,
• uniknąć manipulacji ze strony osadzonego,
• uniknąć wrogości, agresji osadzonego, a więc także jego chęci odegrania się, rewanżu
Jak odmawiać? Trzeba jasno i stanowczo powiedzieć, na czym nam zależy, bez oskarżeń,
oceniania, dawania rad i w szczególności bez tłumaczenia. Funkcjonariusz zawsze musi
pamiętać, że ma bezwzględne prawo odmówić zrobienia czegoś, co nie leży w jego
interesie, a przede wszystkim obowiązek, gdy tak stanowią przepisy.
Asertywna odmowa składa się z trzech elementów:
• ze słowa NIE
• z jasnego i konkretnego określenia czynności, której nie chcemy wykonać
• z krótkiego i prawdziwego uzasadnienia odmowy
Istnieje kilka technik asertywnej odmowy. Do najprostszych i najbardziej skutecznych
należy technika zdartej płyty, polegająca na wielokrotnym mówieniu „nie”.
Z reguły pojedyncza odmowa nie wystarczy i prośba zostaje ponowiona. Wówczas, tak
jak zdarta płyta należy powtarzać: NIE – uzasadnienie – wykonanie.
Zastosowanie tej techniki daje nie tylko natychmiastowe konsekwencje, ale także
długofalowe. Jeżeli komuś uda się kilka razy asertywnie odmówić, to w przyszłości
będzie on uchodził za człowieka, który nie pozwala sobą manipulować.
Umiejętność skutecznego komunikowania się podczas pracy jest niezbędna każdemu,
także funkcjonariuszowi Służby Więziennej.
Porozumiewanie się to nie tylko przekazywanie i zdobywanie informacji, precyzyjne
formułowanie myśli, wypowiadanie się w sposób zrozumiały dla osadzonego, ale
i umiejętność słuchania, właściwa interpretacja odbieranych treści i sygnałów niewerbalnych
oraz właściwe reagowanie na odbierane komunikaty.
Należy zawsze pamiętać, że komunikując się z kolegą i osobą pozbawioną wolności
możemy nie tylko zdobywać i przekazywać informacje, ale i wywierać wpływ,
także skłaniając do działania. Świadomość barier zakłócających proces porozumiewania
się i stosowanie technik podnoszących efektywność komunikacji pozwala lepiej
interpretować zachowania osób pozbawionych wolności i nie tylko...
Na postawę asertywną składa się tak asertwność fizyczna, jak i asertywne zachowania.
Asertywność fizyczna to umiejętność przekazywania swą postawą i wyglądem zewnętrznym, że potrafimy walczyć w obronie swoich praw i że mamy kontrolę nad sytuacją. Obejmuje sposób chodzenia, mówienia, rejestracji i pojmowania otoczenia, zachowywania się w bliskich kontaktach fizycznych z innymi osobami, prezencję.
Asertywne zachowania to umiejętność komunikowania się z otoczeniem, dzięki której możemy otwarcie wyrażać swoje myśli, preferencje, uczucia, przekonania, poglądy, wartości bez odczuwania wewnętrznego dyskomfortu i lekceważenia rozmówców. Zachowania asertywne pozwalają bez wyrzutów sumienia, złości i lęku powiedzieć „nie”, a w przypadku konfliktu, osiągnąć kompromis bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z uznawanych wartości.
W skład teorii asertywności wchodzi założenie o istnieniu terytorium psychologicznego człowieka, z którym wiąże się asertywna odmowa. „Terytorium psychologiczne” obejmuje wszystko, co dotyczy danego człowieka – jego prywatne myśli, czyny, uczucia, potrzeby, a także należące do niego przedmioty. Asertywna odmowa służy ustalaniu granic tego terytorium, czyli jego obronie. Zakłada się, że każdy człowiek ma prawo do prywatności i intymności. Elementami niezbędnymi do asertywnej odmowy są trzy elementy: słowo „nie” na początku zdania, jasna informacja o naszych zamiarach, zwięzłe i prawdziwe uzasadnienie naszej odmowy.
Jak być asertywnym?
Jeśli chcesz zachowywać się w sposób asertywny, pamiętaj, żeby:
• używać prostych słów „tak” i „nie”
• nie przepraszać bez winy
• nie straszyć rozmówcy ani na niego nie napadać
• nie poddawać w wątpliwość charakteru lub myślenia partnera
• nie usprawiedliwiać się ani nie tłumaczyć
• wyjaśniać powody swojego postępowania, jeśli chcesz, by dobrze cię zrozumiano
• bronić się w przypadku ataku
• nie pozwalać na naruszanie własnej godności
• używać komunikatów typu „ja”, a nie komunikatów typu „ty”
• pytać bezpośrednio, gdy czegoś nie rozumiesz
• mówić „nie wiem", gdy czegoś nie wiesz
• oświadczać, że nie chcesz o czymś mówić, jeśli nie chcesz o tym mówić
• nie kłamać, być sobą, nie wstydzić się siebie ani własnych błędów
• mówić jasno i wprost, o co ci chodzi
• nie tolerować traktowania cię w sposób raniący twoje uczucia
• realizować swoje zamiary bez krzywdy innych
• przyznawać innym takie same prawa, jakie przyznajesz sobie.
Dlaczego warto przyjąć asertywną postawę?
Tego typu wnioski łatwo wyciągnąć tuż po zapoznaniu się z powyższym. W większości przypadków, asertywna postawa ma same plusy. Warto ją przyjąć, bo:
• umacnia wiarę we własne siły i możliwości
• zbliża do innych ludzi
• pozwala na lepsze wzajemne poznanie
• ułatwia zrozumienie zachowań innych ludzi
• wzmacnia szacunek dla samych siebie i dla innych
• daje zadowolenie i radość
• pozwala na samorealizację
• powoduje redukcję liczby stresów i frustracji
• zezwala na podziw i pochwały ze strony otoczenia
• ułatwia pozyskanie zamierzonego efektu
• rodzi przyjaźń i sympatię.
Reasumując: asertywność pomaga w kontaktach międzyludzkich, zarówno zawodowych, jak i osobistych, jest skuteczną metodą wychowawczą.
Nauka asertywności
Szczęśliwie dla wszystkich, asertywność nie jest wrodzoną formą zachowania. Oznacza to, że każdy może się jej nauczyć. Czasami, kompetencja ta kształtowana jest przez całe życie. Psycholodzy zaznaczają jednak, że najważniejszy moment dla przyszłego kształtu asertywności człowieka przypada na drugi, trzeci rok życia dziecka. Jest to czas, kiedy uczy się ono posługiwać najważniejszym, z punktu widzenia asertywności, słowem „nie”. Wtedy też człowiek po raz pierwszy wyznacza granice swojego terytorium psychologicznego. Mimo, że czasami nie łatwo być asertywnym, zwłaszcza w odniesieniu do osób, na których nam bardzo zależy, warto tę umiejętność ćwiczyć.
Wstępem do treningu asertywności jest nauczenie się rozróżniania zachowania asertywnego, agresywnego i uległego (pasywnego). Celem opanowania asertywnych umiejętności, należy także poznać własne braki w tym zakresie. Tutaj może się przydać pomoc w postaci opracowanej przez psychologów mapy asertywności. Zawiera ona pytania odnośnie różnych sytuacji społecznych.
Wiele firm organizujących szkolenia psychologiczne dla pracowników różnych instytucji ma w swojej ofercie również zajęcia grupowe dla osób prywatnych. Gdy brak asertywności stanowi dla nas naprawdę duży problem, warto skorzystać z oferowanych przez nie treningów asertywności. Można też sięgnąć do literatury. Wśród książkowych poradników psychologicznych znajduje się na ten temat wiele interesujących pozycji.