ASERTYWNA ODMOWA
Asertywna odmowa- stosowana jest w sytuacji, gdy potencjalnie jesteśmy w stanie spełnić oczekiwanie lub prośbę naszego rozmówcy, ale kosztem naszych chęci, dążeń lub interesów. Asertywna odmowa jest elementem stanowienia praw, określa pozycję i przedstawia jasną decyzję dotyczącą konkretnej sprawy. Jest stwierdzeniem czytelnym, bezpośrednim, uczciwym i stanowczym.
Innymi rodzajami odmowy są:
odmowa uległa, która cechuje się przepraszaniem, tłumaczeniem się, usprawiedliwianiem;
odmowa agresywna, stosowana najczęściej przez osoby, które w pewnych sytuacjach mogą uważać prośbę za zbyt wygórowaną lub zbyt często ponawianą, a osobę proszącą za bezczelną, nachalną lub egoistyczną.
Podstawą asertywnej postawy przy odmawianiu jest założenie, że obie strony - prosząca i proszona, są "w porządku". Asertywna odmowa nie zawiera pretensji ani usprawiedliwień. Relacja między proszącym a proszonym jest wyłącznie partnerska, nie ma tu winnych ani skrzywdzonych, co wynika z jednego z praw asertywnych:
"Ja mam prawo prosić, ty masz prawo odmówić.
Ja mam prawo odmówić, ty masz prawo prosić."
W asertywnej odmowie zamiast słów: nie mogę, muszę, jestem zmuszona/y, używa się takich, które odwołują się do własnych preferencji i postanowień: wolę, chcę, wybieram, jest dla mnie ważne, mam zamiar, postanowiłam/em, zdecydowałam/em.
Model asertywnej odmowy
Konstrukcja zdaniowa asertywnej odmowy zawiera następujące elementy składowe:
słowo NIE - nadaje kierunek dalszej wypowiedzi;
informacja o decyzji - komunikat, że nie zostanie podjęte działanie, o które zostało się poproszonym i poinformowanie o tym swojego rozmówcy;
ew. wyjaśnienie motywu odmowy - wyjaśnienie prawdziwych powodów, dla których zdecydowaliśmy się odmówić czyni odmowę bardziej zrozumiałą dla drugiej strony i taki jest cel informowania o motywach naszych decyzji (bez usprawiedliwień lub pretensji);
ew. zmiękczenie ( komunikat podtrzymujący relację) - czyni odmowę bardziej do przyjęcia przez drugą stronę, przy czym wypowiedź nie traci nic ze swej szczerości.
"Przykro mi"
Mówimy "przykro mi" wtedy, gdy faktycznie jest nam przykro z powodu konieczności odmówienia komuś. Wyrażenie to nie ma nic wspólnego ze słowem "przepraszam", na które w asertywnej odmowie nie ma miejsca. "Przykro mi" jest przejawem naszej empatii i zrozumienia dla emocji przeżywanych przez naszego rozmówcę.
"Kocham, ale nie dam"
Komunikat ten podkreśla pozytywną wartość, jaką ma dla nas osoba, której odmawiamy, lub relacja z nią, jeżeli tak jest w istocie. Technika ta zabezpiecza odmawiającego przed posądzeniem, że jego odmowa jest tak naprawdę aktem psychologicznego odrzucenia osoby proszącej.
"Jest mi trudno"
Często samo powiedzenie NIE jest decyzją trudną. Technika ta ułatwia odmowę dzięki komunikatowi, który potwierdza otwartość osoby odmawiającej, wyraża zaufanie do partnera, a równocześnie jest to informacja o znaczeniu , jakie ma oznajmienie odmowy w danej sytuacji.
"Uprzedzanie"
Technika ta jest stosowana wobec osób, co do których można przewidzieć, że odmowa może je zranić, głęboko urazić lub wywołać inne reakcje wywodzące się z poczucia skrzywdzenia. Uprzedzając jeszcze przed odmową, że spodziewamy się właśnie takiej reakcji działa w ten sposób, że osoba uprzedzona stara się tak właśnie nie zachować, co w efekcie ułatwia jej pogodzenie się z odmową i jest konstruktywne dla obu stron.
"Zdarta płyta"
Technika ta jest stosowana w sytuacjach, w których, mimo spełnienia wszelkich warunków asertywnej odmowy, nie jest ona jednak usłyszana, nie dociera do rozmówcy. Prośba czy propozycja jest ponawiana po raz drugi, trzeci czy czwarty. Sytuacja taka jest rzeczywiście trudniejsza, gdyż mamy tu do czynienia nie tylko z prośbą, ale i presją.
Technika "zdartej płyty" polega na powtarzaniu zdania, które zostało wypowiedziane za pierwszym razem. Stosując tę technikę odmawiający trzyma się więc prawdziwego, stanowczego wariantu asertywnego, nie zmieniając go pod żadnym pozorem, powtarzając go tyle razy ile będzie trzeba.
Stosowanie techniki "zdartej płyty" utrwala pewność siebie, nie pozwala uciekać od prawdy, a także nie dostarcza nowych, zbędnych informacji do dyskusji.
powoduje zwiększenie poczucia własnej mocy. Druga strona również odbiera odmawiającego jako pewniejszego siebie.
Potwierdzenie
- to metoda, którą możemy zastosować w odpowiedzi na słuszną krytykę, tzn. taką z którą się zgadzamy. Jeżeli przychodzę do pracy spóźniona, a mój szef wypomina mi to spóźnienie, właściwą reakcją będzie przyznanie mu racji.
Szef: Przyszłaś dzisiaj do pracy na wpół do dziesiątej. Spóźniłaś się pół godziny.
Pracownik: Tak, rzeczywiście spóźniłam się dzisiaj pół godziny.
Zamglenie
- to technika pomocna w radzeniu sobie z manipulacją oraz taką krytyką, na którą się nie zgadzamy. Polega ona na "wyłuskaniu" z wypowiedzi osoby krytykującej tego fragmentu, z którym się zgadzamy. Może przyjmować trzy różne formy: zgody częściowej, zgody typu "być może" lub zgody logicznej.
Zgoda częściowa - Technika ta polega na wyszukaniu w wypowiedzi rozmówcy tego, z czym się zgadzamy a pominięciu całej reszty. Oparta jest na schemacie: tak rzeczywiście/ masz rację... a dalej wypowiadamy parafrazę krytycznej wypowiedzi rozmówcy osłabiając jednocześnie przesadne określenia typu: nigdy, zawsze.
Oto przykład:
Żona: Od kilku tygodni nigdzie razem nie wychodzimy... Ty wciąż tylko pracujesz.
Mąż: Tak, rzeczywiście dużo pracuję.
Żona: Ja już się w ogóle nie liczę, wkrótce nie będziesz mnie już wcale zauważał.
Mąż: Masz rację, nie poświęcam Ci ostatnio zbyt wiele czasu.
Lub inny przykład:
Matka: Wciąż tylko albo praca albo znajomi dla rodziny już w ogóle nie masz czasu.
Córka: Tak, to prawda ostatnio dużo się dzieje w moim życiu.
Matka: Oczywiście, wszystko jest ważne poza rodziną.
Córka: Masz rację, w ostatnich tygodniach zbyt mało czasu poświęcałam rodzinie.
POSTAWY ZACHOWAŃ
Komunikacja pasywna
Komunikację pasywną cechuje niejasny styl wypowiedzi, wiele wtrąceń typu: no wiesz..., rozumiesz..., stosowanie zwrotów deprecjonujących znaczenie własnej wypowiedzi, np. nie jestem ekspertem..., nie powinienem chyba tego mówić..., nie mam w tych sprawach doświadczenia..., rozpoczynanie zdania od słów typu: no nie wiem..., a może..., co powiesz na... Osoby stosujące styl pasywny mówią słabym, niepewnym głosem, w czasie słuchania często się uśmiechają, sprzeciw wobec poglądów rozmówcy albo w ogóle tłumią albo jedynie wyrażają pośrednio np. poprzez lekki grymas twarzy, nawiązują słaby kontakt wzrokowy.
Oto przykład:
Żona: Kochanie, zastanawiałam się tylko czy mamy jakieś plany na dzisiejszy wieczór? Ale nie przeszkadzaj sobie, to nie jest przecież wcale ważne...
Mąż: Oczywiście, że jest ważne i zaraz coś ustalimy. Na co masz ochotę?
Żona: Właściwie nie wiem, najlepiej będzie jeśli sam coś zaproponujesz...
B: No tak, ale ja chciałbym poznać Twoje oczekiwania.
Mąż: Naprawdę, nie mam żadnych preferencji... Chętnie zgodzę się na każdą Twoją propozycję.
Komunikacja agresywna
Komunikację agresywną natomiast cechuje bezpośrednie wyrażanie swoich potrzeb, myśli, poglądów ale często kosztem rozmówcy. Osoby stosujące ten styl wypowiedzi posługują się komunikatami typu "Ty", często używają określeń frekwencyjnych typu: zawsze, nigdy, podkreślają swoją nieomylność, usiłują wzbudzić w rozmówcy poczucie żalu i winy. Zza przymrużonych powiek kierują krótkie, złowieszcze spojrzenia, dłonie opierają na biodrach, ich ruchy ciała i gesty są sztywne.
Oto przykład:
Żona: Ty jak zwykle pracujesz!!! Nic już się nie liczy ani dzieci, ani ja tylko praca!!!
Mąż: No tak, kochanie, ostatnio rzeczywiście dużo pracuję.
Żona: Ty nigdy nie miałeś dla mnie czasu. Zawsze najważniejsza była dla Ciebie praca!!!
Mąż: Kochanie co Cię drażni w mojej pracy?
Żona: Ty mnie drażnisz, czy Ty nie mógłbyś byś być taki jak Twój brat?!
Komunikacja asertywna
Komunikację asertywną, w przeciwieństwie do pasywnej i agresywnej, cechuje jasny styl wypowiedzi. Osoba asertywna potrafi aktywnie słuchać, bezpośrednio wyraża swoje myśli, oczekiwania, potrzeby, uczucia (komunikaty typu "tu & teraz"), potrafi skutecznie radzić sobie z krytyką, jest otwarta na negocjacje i ustępstwa. Jej głos jest stanowczy, posiada dobrą modulację, utrzymuje dobry kontakt wzrokowy z rozmówcą, w jej zachowaniu odczuwa się empatię, pewność i siłę.
Oto przykład:
Mąż: Czy w tym domu nic nie może być na swoim miejscu?!
Żona: Kochanie, co masz na myśli?
Mąż: Wczoraj zostawiłem swoje spinki w łazience, dzisiaj już ich tam nie ma. W tym domu panuje taki bałagan, za chwilę już nie starczy miejsca dla nas.
Żona: Rozumiem, że nie znalazłeś swoich spinek w łazience i to Cię zdenerwowało. Chciałbyś żeby wszystko było na swoim miejscu.
Mąż: To chyba oczywiste, w każdym normalnym domu tak jest.
Żona: Ja też bym sobie tego życzyła. Sprzątanie porozrzucanych przez Ciebie rzeczy zajmuje mi strasznie dużo czasu. Odkąd zmieniłam pracę, nie mam już tyle czasu na porządki w domu. Chciałabym żebyś odkładał swoje rzeczy na miejsce.