Edukacja ustawiczna dorosłych jest to proces systematycznego uczenia się, następującego po zakończeniu obowiązku szkolnego lub wydłużonej edukacji stacjonarnej, trwający przez cały okres aktywności zawodowej a często także dłużej w okresie tzw. III wieku. (R. Gerlah)
Zadania kształcenia ustawicznego (edukacji dalszej)
zapewnienie możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu obowiązku szkolnego (edukacji stacjonarnej)
umożliwienie w każdym wieku uzupełniania, odnawiania albo doskonalenia nabytych wiadomości i umiejętności do nowych potrzeb
umożliwienie każdemu człowiekowi stałej adaptacji do nowości we wszystkich dziedzinach życia
kształcenie zdolności podążania do zmian postępu naukowego, technicznego, technologicznego, informacyjnego i informatycznego, a także dynamiki życia społecznego i kulturowego
stworzenie możliwości doskonalenia kwalifikacji lub ich zmiany ( rekwalifikacja)
ułatwianie rozumienia problemu współczesności i zachodzących zmian w życiu jednostki i jej otoczeniu
uświadomienie każdemu własnych indywidualnych możliwości oddziaływania na środowisko życia
stworzenie człowiekowi możliwości do jego podmiotowości i autonomiczności
umożliwienie poprawy stosunków jednostki ze społeczeństwem
tworzenie warunków do stałego i wszechstronnego rozwoju osobowości człowieka, która prowadzi do pełnej identyfikacji jednostki z grupą społeczną oraz do maksymalizacji (zwiększania) aktywności.
Zasady i cechy kształcenia ustawicznego
Proces kształcenia ustawicznego realizowany jest przez jednostki ludzkie indywidualnie, grupowo lub w ramach określonych instytucji. Proces ten podlega określonym prawidłowościom ujętym w zasady. W związku z tym wyróżnia się następujące zasady kształcenia ustawicznego:
„zasadę ukierunkowania kształcenia ustawicznego na indywidualne i społeczne cele;
zasadę świadomego, dobrowolnego i zdyscyplinowanego uczestnictwa w procesie kształcenia ustawicznego;
zasadę łączenia doświadczenia praktycznego z poznawaniem teorii naukowych;
zasadę jedności wiedzy, umiejętności, nawyków;
zasadę poszukiwania optymalnych dla danej jednostki treści, form i metod kształcenia ustawicznego;
zasadę łączenia kształcenia, samokształcenia i samodoskonalenia;
zasadę racjonalnego doboru treści kształcenia;
zasadę samokrytycznej kontroli postępów samokształcenia i kształcenia ustawicznego;
zasadę respektowania wskazań teorii samokształcenia;
zasadę sprawdzania w praktyce przydatności uzyskanej w procesie kształcenia ustawicznego wiedzy i umiejętności;
zasadę porównawczego analizowania problemów i treści kształcenia ustawicznego;
zasadę renowacji, restrukturyzacji i aktualizacji posiadanej przez daną jednostkę wiedzy naukowej;
zasadę pełnego, osobistego zaangażowania w procesie samokształcenia;
zasadę konfrontowania różnych źródeł wiedzy."7
W drugiej połowie dwudziestego wieku została sformułowana przez nauki humanistyczne i społeczne zasada kształcenia ustawicznego, zgodnie z którą, „w procesie programowania i organizowania edukacji we wszystkich jej wymiarach i na wszystkich poziomach należy respektować ciągłość doświadczeń, potrzeb, aspiracji, wiadomości i umiejętności tworzenia warunków permanentnego ich doskonalenia, uzupełniania, unowocześniania, wiązania w logiczne i merytoryczne całości, użytkowania w różnorodnych coraz to nowych sytuacjach życiowych."8
Zgodnie z założeniami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) „koncepcja uczenia się przez całe życie obejmuje rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach - w systemie formalnym i nieformalnym, tj. w szkołach oraz w placówkach kształcenia zawodowego, w uczelniach i placówkach kształcenia dorosłych oraz w ramach kształcenia incydentalnego - w domu, w pracy i w społeczności. Podkreśla się w niej potrzebę przygotowywania oraz zachęcania wszystkich dzieci do nauki przez całe życie, od najmłodszych lat. Koncepcja ta ukierunkowuje działania w taki sposób, by zapewnić odpowiednie możliwości wszystkim - osobom dorosłym, pracującym i bezrobotnym, które muszą przekwalifikować się lub podnieść swoje kwalifikacje."
Kształcenie ustawiczne jako proces edukacyjny posiada ważne cechy, które dostrzegalne są zarówno w polskiej, jak i oświatowej rzeczywistości innych krajów. Pierwsza cecha to wielość organizatorów, czyli instytucje wychowania przedszkolnego, szkoły wszystkich poziomów i typów, placówki zajęć pozalekcyjnych, biblioteki, świetlice, kluby, domy i ośrodki kultury, instytucje artystyczne. Ważną rolę w organizowaniu odgrywa: rodzina, zakłady pracy, związki zawodowe, kościół, koncerny prasowe, radiowe, telewizyjne, filmowe. Wielość organizatorów to zaleta świadcząca o dużym zaangażowaniu sił społecznych w kształcenie ustawiczne. Różnorodność form edukacji (dydaktycznych i wychowawczych) to kolejna cecha kształcenia ustawicznego. Dokonuje się ich podziału według różnych kryteriów. Kryterium celu lub typu czynności (formy przyswajania, utrwalania, odnawiania, poszerzania i pogłębiania elementów składających się na kwalifikacje zawodowe i ogólne), kryterium jakości (intensywne i ekstensywne), kryterium - stosunek do szkoły (formy szkolne i pozaszkolne). Biorąc pod uwagę grupę realizowanych celów, w kształceniu ustawicznym wyróżnia się formy dydaktyczne, wychowawcze, artystyczne itp. oraz odnoszące się do ilości uczestników - indywidualne, zespołowe, masowe. Można też mówić o bezpośrednich i pośrednich formach tej edukacji. Kolejną cechą jest wielopoziomowość, która wyraża się w zróżnicowaniu treści co do ich poziomu merytorycznego, stopnia złożoności struktury różnych zajęć oraz w stopnia złożoności metod kształcenia (od łatwych do trudnych). Następna cecha kształcenia ustawicznego to ciągłość, oznaczająca stałość procesów kształceniowych i wychowawczych, brak przerw nie tylko podczas kształcenia na poszczególnych poziomach i w różnych formach, jak również w czasie przechodzenia pomiędzy poszczególnymi poziomami i rodzajami tego kształcenia. Jest przeciwieństwem przerw, akcyjności i doraźności. Ta stałość procesu kształcenia jest warunkiem osiągnięcia znacznych efektów edukacyjnych. Trwałość to szansa na utrzymanie wprawy w uczeniu się i gotowości do intelektualnego wysiłku. Drożność pomiędzy różnymi formami i ogniwami kształcenia to jedna z ważniejszych cech. Umożliwia swobodne przechodzenie z jednego poziomu kształcenia na następny, wyższy od poprzedniego, a także swobodne przechodzenie na tym samym poziomie, z jednej formy edukacji do innej - organizacyjnie i metodycznie odmiennej. Kształcenie ustawiczne cechuje również względna zwartość i wewnętrzna spójnośćskładających się na nie elementów edukacyjnych.
T. Sosnowski przedstawia inne funkcje kształcenia ustawicznego, mianowicie:
funkcja zastępcza poszkolnego kształcenia ustawicznego odgrywająca ważną rolę w rozwoju gospodarczym, społecznym i kulturalnym kraju;
funkcja przysposobienia zawodowego, przyuczenia do określonych prac czy nauczania zawodu absolwentów szkoły podstawowej, szkoły średniej, specjalistycznej, którzy nie będą kontynuować nauki w wyższej szkole i przystąpią do pracy zawodowej, bez żadnego przygotowania zawodowego;
funkcja adaptacji społeczno-zawodowej absolwentów szkół różnych szczebli, rozpoczynających pracę zawodową. Znaczącą rolę programów działalności adaptacyjnej zakładów pracy stanowią staże pracy. Często taką intencjonalną adaptacyjną opieką powinni być objęci również pracownicy zmieniający zakład i miejsce pracy;
funkcja podnoszenia kwalifikacji zawodowych, warunkująca awans zawodowy rozumiany jako „posuwanie się po drabinie awansowej w ramach wykonywania zawodu, bądź jako przechodzenie ze statusu robotnika do statusu technika, a ze statusu technika do statusu inżyniera". Do tej funkcji zalicza się również opanowywanie innego, pokrewnego zawodu lub dodatkowej specjalizacji w ramach opanowanego zawodu podstawowego;
funkcja specjalizująca ma znaczenie w szerokoprofilowym kształceniu zawodowym w szkołach i uczelniach i przenoszeniu specjalizacji w okresie pracy zawodowej;
funkcja renowacyjna polega na odświeżaniu i aktualizacji wiadomości, umiejętności zawodowych, dostosowywaniu ich do nowych technologii, surowców itd.;
funkcja przekwalifikowywania, czyli opanowywania nowego zawodu. Związana jest z przekształcaniem się zawodów np. budowlanych, ich zanikaniem, utratą zdolności do wykonywania wyuczonego zawodu, zmianami organizacyjnymi;
funkcja politechniczna, która przygotowuje członków współczesnego społeczeństwa do umiejętnego posługiwania się nowoczesnymi środkami technicznymi, narzędziami i przyrządami pracy, urządzeniami, maszynami, środkami lokomocji oraz masowego przekazu. Umiejętności te są konieczne, i dlatego nie wolno ich zaniedbać;
funkcja ogólnokształcąca podnosi poziom kulturalny jednostek i społeczeństwa, przygotowuje do rozumienia szybko zmieniającego się świata, korzystania z dóbr kulturalnych oraz do czynnego uczestnictwa w kulturze, pełnienia różnych funkcji politycznych, społecznych, wychowawczych w odniesieniu do swojej rodziny i społeczeństwa
Rozpatrując zagadnienie kształcenia ustawicznego niezbędnym jest wskazanie funkcji jakie ono pełni. T. Nowacki wyróżnił funkcję adaptacyjną, wyrównawczą, renowacyjną oraz rekonstrukcyjną. Z funkcją adaptacyjnączłowiek ma do czynienia w pierwszym okresie pracy zawodowej, a także w czasie, kiedy następuje zmiana w technologii lub w wyposażeniu maszynowo-narzędziowym. Za wyrównywanie braków w stosunku do założonego poziomu kwalifikacji odpowiada funkcja wyrównawcza. To wyrównywanie do poziomu formalnego, zawartego w odpowiednich aktach prawnych. Funkcja renowacyjna to przyswojenie wiadomości i umiejętności zawartych w treści pracy zawodowej na skutek postępu nauki i techniki. Kiedy pracownik wnosi do swojej pracy jakieś ulepszenia, wykazując umiejętności twórcze w dziedzinie techniki i technologii, czy organizacji pracy. Zalicza się tu wszelkie prace wynalazcze i racjonalizatorskie.11
. Formy kształcenia ustawicznego
Proces kształcenia ustawicznego może być realizowany w różnych formach. Wyróżnia się formy szkolne i pozaszkolne, jednak w obu przypadkach mają zastosowanie różne rozwiązania organizacyjno-programowe. „Do form szkolnych zalicza się państwowe (publiczne) szkoły dla dorosłych, jak również niepaństwowe (niepubliczne), zarówno społeczne i prywatne. Pozaszkolne formy dalszego kształcenia prowadzone są przez: stowarzyszenia (gospodarcze, kulturalne, społeczne, edukacyjne), organizacje społeczno-polityczne i wyznaniowe, związki zawodowe i inne organizacje pracownicze, organizacje branżowe i zakłady pracy, kluby zainteresowań i usług społecznych, fundacje oraz komercyjne spółki w różnych dziedzinach szeroko rozumianej gospodarki narodowej itp."13 Dominującymi formami organizacyjno-programowymi kształcenia ustawicznego są w formach szkolnych - wskazane wyżej szkoły dla dorosłych, a także studia podyplomowe i specjalistyczne, a formach pozaszkolnych - uniwersytety powszechne, robotnicze, ludowe, dla rodziców, uniwersytety trzeciego wieku, studia oświatowe oraz kursy zawodowe i problemowe, spotkania autorskie, hobbystyczne i wiele innych form. W szkołach dla pracujących organizuje się kształcenie w formie nauczania stacjonarnego lub „na odległość". Do stacjonarnych form kształcenia należą szkoły wieczorowe lub zmianowe dla pracujących, do form kształcenia „na odległość" - studia korespondencyjne, zaoczne, eksternistyczne oraz szkoły wielodziałowe. W szkołach stacjonarnych przeważa bezpośrednie oddziaływanie nauczyciela na uczniów i studentów, w szkołach „na odległość" w różnych proporcjach oddziaływanie pośrednie i bezpośrednie za zdecydowaną przewagą oddziaływania pośredniego.14 Studia podyplomowe uważane są przez niektórych, za jeden z najbardziej charakterystycznych tworów oświatowych rewolucji naukowo-technicznej. Studia te mają na celu: umożliwienie uzyskania nowych kwalifikacji, tj. zdobycie wiedzy i umiejętności w zakresie nie objętym specjalnością uzyskaną w wyniku ukończenia studiów wyższych, a niezbędnych do wykonywania pracy zawodowej, wprowadzania postępu; umożliwienie zdobycia specjalizacji w węższym zakresie w stosunku do specjalizacji uzyskanej w wyniku ukończenia studiów wyższych; aktualizację wiedzy i umiejętności w związku z postępem nauki i techniki. Zajęcia na studiach podyplomowych prowadzone są systemem studiów dziennych, wieczorowych i zaocznych.15
Jedną z najważniejszych organizacyjnych form nauczania, którą cechuje zróżnicowanie i elastyczność są kursy zawodowe. Kurs, podobnie jak szkoła ma charakter kształcenia systematycznego, z wyjątkami, do których należą kursy krótkoterminowe, zwłaszcza kursokonferencje, które mają cechy kształcenia doraźnego. Do podstawowych form kursowych zalicza się:
kursy kwalifikacyjne, przygotowujące do egzaminów na tytuły robotnika kwalifikowanego i mistrza w przemyśle oraz rzemiośle;
kursy wyuczające zawodu lub przygotowujące do egzaminów na określone uprawnienia, np. do kierowania pojazdem samochodowym;
kursy doskonalące, mające na celu aktualizację wiadomości i umiejętności pracowników kwalifikowanych;
kursy wynikające z osobistych zainteresowań, np. kursy językowe, komputerowe i inne.16
Zależnie od długości trwania kursy dzieli się na krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe. Istotne są tu dwa czynniki: ogólna liczba godzin kursu oraz ich rozłożenie w czasie. W zależności od organizatora wyróżnia się kursy państwowe, spółdzielcze, społeczne (prowadzone przez różne organizacje i stowarzyszenia) oraz kursy prywatne. Zależnie od sposobu finansowania kursy dzieli się na finansowane z budżetu państwowego, z planów finansowych przedsiębiorstw, z funduszów zakładowych i nadwyżek spółdzielczych oraz kursy finansowane z opłat słuchaczy. Ze względu na sposób werbowania słuchaczy wyróżnia się kursy prowadzone dla własnych pracowników, dla własnej organizacji, kursy na zlecenie i z wolnej rekrutacji.17
W ramach systemu kształcenia ustawicznego dorosłych zakłada się dalsze lub zaktualizowane funkcjonowanie takich form dalszego kształcenia, jak:
„wieczorowe i zaoczne szkoły zawodowe (na poziomie zasadniczym),
wieczorowe i zaoczne szkoły średnie, ogólne i zawodowe,
wieczorowe i zaoczne policealne studia zawodowe,
wieczorowe i zaoczne szkoły wyższe,
studia podyplomowe i studia doktoranckie
samokształcenie kierowane oraz różne kursy realizujące zadania w zakresie: aktualnie posiadanej wiedzy, uzupełniania wiedzy, często na pograniczu dyscyplin lub związanej z nowymi kierunkami rozwoju, dostarczania zupełnie nowej wiedzy ułatwiającej podjęcie pracy w innym zawodzie lub w innej specjalności, doskonalenia w zawodzie, zdobywania konkretnych umiejętności na potrzeby własne i rodziny, umożliwiania rozwoju osobowości (niezależnie od wieku)."18
Istota kształcenia ustawicznego sprowadza się do intencjonalnego, planowego i racjonalnego oddziaływania na rozwój człowieka na każdym etapie jego życia. Ma to być taki kierunek rozwoju, by w sposób optymalny umożliwiał kształcącemu się zajęcie właściwego miejsca w stale zmieniającej się rzeczywistości. Oznacza ono rozciągnięcie kształcenia w czasie, na wszystkie okresy życia. Jest ono procesem, który dla człowieka nigdy się nie kończy, bo kończyć się nie może. Po upływie jednej fazy kształcenia przedłuża się na następne, stojące na wyższym, merytorycznym poziomie. Wskazuje ono na to, że edukacja jest całożyciowym aktem, nieprzerwanym i zintegrowanym procesem, nie dającym się zamknąć tylko w jednym okresie ludzkiego życia. Koncepcja ta łączy w jedną całość liczne procesy edukacyjne i wychowawcze w kilku wymiarach: czasowym, przestrzennym, metodycznym i treściowym edukacji ustawicznej.
Wymiar czasowy oznacza integrację wysiłków edukacyjnych i wychowawczych skierowanych na człowieka we wszystkich okresach jego życia: począwszy od wychowania w pierwszych latach życia do ostatnich dni egzystencji. Integruje w zwarty system dydaktyczno-wychowawczy wychowanie w okresie żłobkowym, przedszkolnym, szkoły podstawowej, średniej, wyższej, kształcenie podyplomowe, edukację dorosłych (poszkolną), działania wychowawczo-rozrywkowe kierowane na ostatnie lata jego życia. Istotne jest tu kształtowanie odpowiednich sił umysłowych, wdrożenie w nawyki intelektualne niezbędne do dalszej nauki, rozbudzenie zainteresowań poznawczych i przyzwyczajenie do samokształcenia. Zdobywanie na tych etapach wiadomości winno być ograniczone do ukształtowania pojęć niezbędnych do dalszej edukacji. Kształcenie w czasie dorosłości, oprócz wyżej wymienionych celów, winno być ukierunkowane na odnawianie, aktualizację i pogłębianie wcześniej zdobytych kompetencji umysłowych (ogólnych i zawodowych). W wieku podeszłym i starości kształcenie ma pełnić głównie zadania profilaktyczne tj. przeciwdziałania zanikowi funkcji fizycznych i sprawności psychicznej oraz kompensować bezczynność zawodową, nieraz osamotnienie.
Wymiar przestrzenny to integracja poczynań dydaktycznych i wychowawczych różnych instytucji i środowisk, z którymi styka się człowiek w ciągu życia: rodziny, grup rówieśniczych, środowiska lokalnego, przedszkola, szkoły, instytucji zajęć pozaszkolnych, zakładów pracy, stowarzyszeń, kościoła, środków masowego przekazu, instytucji sportowych i rekreacyjnych, artystycznych, placówek kulturalno-wychowawczych, zakładów resocjalizujących, placówek służby zdrowia, porządku publicznego itp. Wymiar ten łączy zatem oddziaływania resortów oświaty, kultury i sztuki, gospodarczych, zdrowia, wymiaru sprawiedliwości, porządku publicznego.
Wymiar metodyczny i treściowy integruje zajęcia w różnym stopniu trudności, wymagające od uczącego się różnej intensywności wysiłku umysłowego w dążeniu do ukształtowania własnej osobowości: od łatwych i powierzchownych, do form kształcenia intensywnego wymagających od uczestników dużego wysiłku intelektualnego, siły woli. Oba rodzaje działań: ekstensywne i intensywne są w kształceniu ustawicznym bardzo ważne. Wzajemnie się bowiem uzupełniają i dopełniają, tworząc dwie odmiany tego samego procesu: pierwsza ma charakter działań poszerzających horyzonty umysłowe człowieka, druga - działań pogłębiających.19
Bibliografia
Turos L., Andragogika ogólna, Siedlce 1993.
T. Aleksander, Kształcenie ustawiczne, [w:] Pedagogika społeczna, (red.) T. Pilch, I. Lepalczyk, Warszawa 1995, s. 295.
Kulpa J., Podstawy kształcenia ustawicznego, Kraków 1975.
Temat: Edukacja na odległość.
Pojęcie Edukacji na odległość.
Edukacja na odległość - kształci w sposób zaprogramowany. Jest to nauka w domu oparta na dostarczanych podręcznikach czy materiałach, najczęściej z wykorzystaniem radia i telewizji. W wielu krajach kształcenie na odległość odbywa się z zastosowaniem najnowszych osiągnięć: łączności telefonicznej i telefaksowej, telewizji satelitarnej, techniki wideokonferencji i wideotelefonów. Ta edukacja polega na łączeniu emisji antenowej programów edukacyjnych z udostępnieniem uczestnikom - oprócz podręczników i materiałów drukowanych - kaset wideo, dyskietek komputerowych, dysków CD-I i CD-ROM oraz wskazaniem zasobów Internetu. Bywa, że ludziom, którzy tym sposobem zdobywają wiedzę, udostępnia się doskonale wyposażone pod względem technicznym ośrodki samokształceniowe. Jednak niezależnie od stopnia wykorzystania mediów, w każdym systemie nauki na odległość ważną rolę odgrywają okresowe konsultacje indywidualne lub grupowe z nauczycielem bądź opiekunem studiów. Toteż typ kształcenia na odległość sprzyja szybkiemu nabywaniu wiadomości i umiejętności.
Animatorzy w edukacji na odległość.
W państwach zachodnioeuropejskich zakłady pracy organizują dokształcanie pracowników i pokrywają związane z tym koszty. Animatorzy samokształcenia układają z osobami czynnymi zawodowo plan ich kształcenia. Telewizja edukacyjna i inne środki dydaktyczne dają możliwość Re treningu - odświeżania wiadomości. Wykorzystanie szerokiej gamy materiałów technicznych w ramach kształcenia sprawia, że środki multimedialne się upowszechniają. Każdy może studiować, jako wolny słuchacz, bez matury. Zajęcia dydaktyczne w instytucjach kształcących na odległość prowadzą szczególnie starannie wybrani pedagodzy - przygotowani do kształcenia dorosłych.
Uniwersytety na odległość.
Uniwersytety na odległość stworzyły dogodną możliwość studiowania bez przerywania pracy zawodowej; w wolniejszym tempie, z połową wymiaru godzin nauki można uzyskać tą drogą pełne wykształcenie akademickie. W wielu krajach, zwłaszcza o dużej powierzchni terytorialnej, np. USA czy Australii, popularność zdobywają wideokonferencje, ułatwiające wymianę doświadczeń edukacyjnych uczących się z najbardziej odległych regionów. Edukacja na odległość pozwala na większą dostępność kształcenia dzięki zastosowaniu najnowszych technik i środków komunikowania się. Wprowadzenie tej formy nauczania w większym niż dotychczas zakresie umożliwia szerszemu gronu odbiorców kształcenie i doskonalenie w zakresie wiedzy ogólnej i zawodowej w różnych dziedzinach i na wszystkich poziomach, a także uzyskiwanie, podwyższanie lub uzupełnianie posiadanego wykształcenia.
Edukacja na Dystans - zalety.
Edukacja na dystans zajmuje się dokształcaniem nauczycieli i innych grup zawodowych, wspomaga proces dydaktyczny w formach szkolnych i pozaszkolnych, podnosi poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych i mieszkańców mniej zurbanizowanych okolic, zwiększa dostęp do wyższego wykształcenia oraz kontynuowania studiów na poziomie podyplomowym. Inne zalety tego typu kształcenia to: możliwość uczenia się bez względu na wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania i warunki rodzinne; większa niezależność i autonomiczność ucznia, między innymi przez dobór miejsca nauki (dom, praca) oraz tempa uczenia się, które dostosowuje się do swoich potrzeb, a także bogactwo, skuteczność i elastyczność środków dydaktycznych. Porównując kształcenie na odległość z tradycyjnymi formami edukacji, do potencjalnych korzyści można zaliczyć: większą elastyczność, dużą efektywność w procesie uczenia się, stabilność procesu nauczania przy jego stosowaniu, "otwartość" procesu dydaktycznego, mocne wsparcie administracyjne, interaktywne szkolenie. Należy również podkreślić, że taki system nauczania wyrabia dyscyplinę i samodzielność oraz kształtuje indywidualność i zmysł organizacyjny studiujących.
Edukacja na Dystans - wady.
Są też i negatywne strony zdalnego nauczania: ogranicza ono więzi społeczne i rozprasza grupy zawodowe. Ponieważ kształcenie odbywa się bez bezpośredniego kontaktu, następuje spadek motywacji i wytrwałości oraz osamotnienie ucznia. Każdy sam wyznacza sobie cel i zakres nauki w danym roku i sam realizuje zadania. Nie wystarczy obecność na seminariach, każdy samodzielnie musi organizować swój czas. "Telekolleg" w ramach kilku przedmiotów nadaje codziennie jedną lekcję telewizyjną, która wymaga następnie dwóch godzin samodzielnej pracy słuchacza z podręcznikami i testami. Kto nie podoła temu rytmowi, nie obejrzy codziennie swojego programu i nie opracuje określonego zadania samodzielnie, szybko znajdzie się poza systemem, gdyż w pewnym momencie stanie przed ogromem nagromadzonych informacji, z którymi już nie będzie mógł sobie poradzić. Inne wady edukacji na odległość to: czasochłonność i kosztowność skomplikowanych środków dydaktycznych, złożona organizacja szkolenia, niemożność studiowania tą metodą niektórych dyscyplin (np. medycyny).
Funkcje instytucji zajmujących się edukacja na odległość.
Funkcje instytucji zajmujących się tego typu kształceniem są trudniejsze od zadań wykonywanych przez instytucje szkolące metodami konwencjonalnymi. Placówki te biorą na siebie większą odpowiedzialność, za jakość przygotowywanych materiałów i ich dystrybucję, za tworzenie odpowiednich warunków do komunikowania się słuchacza z nauczycielem, a także za ocenę jego pracy. Oprócz odpowiedniej dla tego rodzaju edukacji struktury organizacyjnej jest również niezbędny właściwy dobór kadry pedagogicznej. Mimo tych wad edukacja na odległość wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym. Chcąc utrzymać się na rynku, przedsiębiorstwa muszą stosować ciągle nowe technologie, a wraz z tym za zmianami muszą nadążyć pracownicy. System kształcenia ustawicznego okazuje się znacznie wydajniejszy od tradycyjnego, bo umożliwia podniesienie kwalifikacji bądź przeszkolenie od razu większej liczby pracowników. W krajach rozwiniętych zjawisko dokształcania się ludzi dorosłych staje się coraz bardziej masowe. Jeżeli nasz kraj ma sprostać wymaganiom zintegrowanej gospodarki europejskiej, ten proces nas nie ominie. Kształcenie multimedialne zacznie odgrywać szczególną rolę w dziedzinie oświaty.
Swoistość uczestniczenia w edukacji na odległość w kształceniu dorosłych.
W związku z ogromnym tempem zmian, jakie następują w otaczającym nas świecie, konieczne jest, aby każdy człowiek miał możliwość poznania nie tylko faktów, ale i zasad, które rządzą wciąż zmieniającą się rzeczywistością. Pewna część wiedzy wyniesionej ze szkoły (na różnych poziomach kształcenia) szybko ulega dezaktualizacji, więc aby utrzymać się w zawodzie lub zdobyć nową specjalizację, człowiek współczesny musi podlegać permanentnemu uczeniu się. Ponieważ systemy informatyczne na świecie są niesłychanie rozbudowane, samokształcenie nie jest ani wygodną, ani efektywną formą zdobywania wiedzy. Świadomość bycia mieszkańcem globalnej wioski nie jest równoznaczna z rozumieniem ludzi należących do odmiennych kręgów kulturowych.
Naprzeciw potrzebom ludzi chcących odnowić, poszerzyć i pogłębić swoje kwalifikacje, wychodzi edukacja na odległość, której początki sięgają jeszcze połowy XIX wieku. Istniejąca obecnie sieć systemów kształcących niestacjonarnie zapewnia przekazywanie wiedzy, zdobywanie kwalifikacji oraz dyplomów ukończenia bez względu na położenie geograficzne i odległość. Nauczanie na odległość jest najbardziej popularne w krajach wysoko rozwiniętych, w rozwijających się krajach Trzeciego Świata oraz w państwach postkomunistycznych Europy Środkowej, których mieszkańcy muszą nadrobić zaległości cywilizacyjne powstałe w wyniku wieloletniego odizolowania od kultury Zachodu.
Edukacja na odległość charakteryzuje się następującymi cechami:
• Nauczyciel i uczeń nie przebywają w jednym pomieszczeniu, lecz dzieli ich dystans przestrzenny i czasowy.
• Nauczyciel organizuje i kieruje procesem dydaktycznym, (co różni edukację na odległość od samokształcenia).
• Uczeń ma możliwość okazjonalnych kontaktów z nauczycielem, stosownie do swoich potrzeb i możliwości.
• Pośrednikiem między nauczycielem a uczniem są środki techniczne, takie jak druk, przekaz komputerowy,
radiowy, telewizyjny, telefoniczny itp.
Dla nazywania tego rodzaju procesu dydaktycznego stosuje się różne terminy: edukacja niestacjonarna, kształcenie na odległość, kształcenie zdalne, distance education, distance learning, distance teaching, teleteaching, multimedia. Spośród bogatej oferty edukacji niestacjonarnej osoba planująca podjąć kształcenie może wybrać najbardziej jej odpowiadający sposób uczenia się. Są to następujące możliwości: tryb dzienny; tryb wieczorowy; tryb zaoczny; tryb mieszany; szkoły letnie; tryb korespondencyjny; tryb telewizyjny; tryb radiowy; tryb multimedialny; doradztwo.
Cechy edukacji na odległość.
Podstawową cechą nauki na odległość jest samodzielne uczenie się organizowane przez nauczyciela (zwanego też z angielska tutorem). Chociaż dostęp do informacji jest łatwy dla wielu ludzi, to jednak potrzebny jest ktoś kompetentny, kto wskaże najlepsze źródła wiedzy i określi ich zakres, niezbędny do uzyskania danego poziomu wykształcenia. Nauczyciel (organizator edukacji) określa też tryb uczenia się, wskazuje środki dydaktyczne i techniczne, które będą wykorzystywane w trakcie nauki. Osoba ucząca się w systemie zdalnym ma większe niż w edukacji stacjonarnej możliwości określania przebiegu uczenia się. Wespół z nauczycielem ustala częstotliwość konsultacji oraz sposób ich odbywania. Jest tu do wyboru: telefon; poczta głosowa; korespondencja tradycyjna; korespondencja elektroniczna; osobiste konsultacje; korzystanie z porad ośrodków doradztwa Ważne jest, aby nauczyciel i uczeń konsultowali się ze sobą systematycznie, a także to, aby kontakt z nauczycielem był możliwy także poza ustalonymi terminami, ponieważ zawsze trzeba się liczyć z wystąpieniem u uczniów nieprzewidzianych trudności w zrozumieniu materiału lub treści zadań do samodzielnego wykonania. Uczący się powinien mieć także zapewniony kontakt z ośrodkiem prowadzącym nauczanie, aby załatwić w dogodnym dla siebie czasie formalności administracyjne oraz skorzystać z pomocy innego niż wyznaczony nauczyciel. Wszystkie materiały, które otrzymuje uczeń do samodzielnego przyswojenia i wykonania zadań domowych, powinny być opracowane w sposób przejrzysty i napisane klarownym, zrozumiałym językiem. Treści nauczania powinny być podzielone na moduły, których kolejne zaliczanie będzie dla uczącego się poświadczeniem jego postępowania na drodze do otrzymania zamierzonego wykształcenia, a więc da mu odczuć sukces i będzie potwierdzeniem jego własnych umiejętności radzenia sobie z uczeniem się na odległość. Edukacja niestacjonarna stanowi duże wyzwanie wobec ucznia. Musi albowiem podejmować naukę z własnej woli, być konsekwentnym i systematycznym, punktualnym w oddawaniu zadań domowych. Duże znaczenie ma, więc zmysł praktyczny uczącego się, zdolność łączenia teorii z praktyką, samodzielność, silna motywacja do nauki. Dla niektórych osób dużą przeszkodą w kształceniu na odległość ma nikły kontakt z prowadzącym oraz innymi uczniami. Osoby ekstrawertyczne, uczące się poprzez działanie, muszą być motywowane i wspierane przez innych ludzi. Dlatego ważne jest, aby nauczyciel umożliwiał swoim studentom częstszy niż jest to niezbędne z punktu widzenia osób lubiących się uczyć samodzielnie, kontakt pomiędzy innymi studentami. Poza tym dla wielu osób, szczególnie bezrobotnych, niemających, na co dzień możliwości częstych kontaktów zawodowych z innymi ludźmi, bardzo ważna jest praca w zespole, potrzeba integracji z innymi uczestnikami procesu dydaktycznego. Mogą temu służyć dodatkowe spotkania, podczas których uczniowie pracują bez nauczyciela, bądź wykorzystanie poczty głosowej lub elektronicznej do prowadzenia dyskusji na często zadawane przez prowadzącego tematy. Wspaniałym, ale jeszcze mało dostępnym w nauczaniu środkiem komunikowania się na odległość jest telekonferencja. Należy się spodziewać, że wraz ze wzrostem wyposażenia multimedialnego i dalszym rozwojem technik informacyjnych dostępność do kształcenia na odległość będzie coraz większa i dzięki temu wizja następnego wieku, jako okresu permanentnego uczenia się zostanie zrealizowana.