Rachunek dochodu narodowego

Plan wykładu

1. Kategorie mierników skali działalności gospodarczej

2. PKB realny i nominalny

3. Wady PKB

4. Wzrost a rozwój

Subwencje - nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo określonym podmiotom (np. jednostkom samorządu terytorialnego, prywatnym przedsiębiorstwom, organizacjom społecznym i osobom fizycznym) dla poparcia ich działalności.

Produkt narodowy brutto (pol. PNB, ang. GNP) to pieniężny wskaźnik bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych (nabywanych przez ostatecznych użytkowników), wytworzonych
w gospodarce w danym okresie (równe sumie wartości dodanych i sumie dochodów czynników produkcji).

Dochody netto z tytułu własności za granicą = (wynagrodzenia Polaków pracujących za granicą + zyski polskich podmiotów posiadających udziały w zagranicznych przeds. + bezzwrotna pomoc zagranicy dla Polski) – (wynagrodzenia cudzoziemców pracujących
w Polsce + zyski zagranicznych podmiotów posiadających udziały w polskich przeds. + bezzwrotna pomoc Polski dla zagranicy)

PNB per capita to produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca.

Produkt narodowy netto (pol. PNN, ang. NNP) to produkt narodowy brutto pomniejszony o odpisy amortyzacyjne majątku trwałego przedsiębiorstw.

Amortyzacja – wartościowe wyrażenie zużycia majątku trwałego

Dochód narodowy to produkt narodowy netto
w cenach czynników wytwórczych.

Z kategorii produktu do dochodu przechodzimy przez odjęcie podatków pośrednich Te.

Dochód narodowy można również otrzymać sumując wynagrodzenia pracowników, dochody z pracy własnej, dochody kapitałowe, renty
i czynsze dzierżawne.

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc „oczyszczony” z wpływu inflacji. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest
w cenach stałych z wybranego roku bazowego.

PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.

Delator

deflator PKB = (PKB nominalny/PKB realny) x 100

Procentowe zmiany deflatora mogą służyć do obliczenia stopy inflacji.

Wady PKB

Czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki – jednak jest złą miarą zamożności społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się innego wskaźnika, którym jest PKB per capita (czyli PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca).

Mimo tego zabiegu również PKB per capita krytykowane jest jako niedokładny wskaźnik dobrobytu w państwie. Ważniejsze powody to:

• nie uwzględnia produkcji nieewidencjonowanej (tzw. szara strefa – niezarejestrowana działalność gospodarcza) oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń domowych),

• nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku),

• nie uwzględnia wartości wytworzonych bezpłatnie przez wolontariuszy,

• nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska),

• uwzględnia produkcję tzw. antydóbr (np. używki),

• nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie jest niwelowane przez liczenie parytetem siły nabywczej),

• nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów
  w społeczeństwie ani ich dystrybucji (np. wysoki PKB w Gwinei Równikowej nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli)

• jest tym większy, im więcej wydaje się na zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa,

• nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych,

• nie odzwierciedla faktu, że nie cały wypracowany PKB trafia do obywateli w postaci bezpośredniej (pensje) lub pośredniej (świadczenia, zasiłki itp.) - część PKB transferowana jest w formie zysków za granicę.

Z tego powodu opracowano inne wskaźniki poziomu jakości życia, między innymi wskaźnik rozwoju społecznego

Rodzaje systemów gospodarczych

Plan wykładu

1. Definicja i podział systemów

2. Charakterystyka gospodarki rynkowej

3. Ewolucja systemu rynkowego

4. Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej

5. Transformacja systemu gospodarczego w Polsce

Definicja i podział systemów

System gospodarczy to system zarządzania gospodarką,
z charakterystycznymi typami instytucji
i mechanizmów regulacyjnych.

Systemy można podzielić według kryterium dominującej struktury własności oraz według dominującego mechanizmu alokacji zasobów gospodarczych.

Wg dominującej formy własności gospodarki systemy dzieli się na:

• gospodarkę kapitalistyczną – dominuje własność prywatna

• gospodarkę socjalistyczną – dominuje własność państwowa

Wg dominującego mechanizmu alokacji zasobów systemy dzieli się na:

• gospodarkę rynkową – podmioty rynkowe mogą podejmować niczym nieskrępowane decyzje w gospodarce

• gospodarkę nakazowo-rozdzielczą (centralnie sterowaną) – państwo stara się regulować i mieć wpływ na każdy obszar w gospodarce

Najczęściej gospodarce rynkowej towarzyszy gospodarka kapitalistyczna, natomiast gospodarce nakazowo-rozdzielczej gospodarka socjalistyczna.

Charakterystyka gospodarki rynkowej

Funkcje rynku:

• Rynek dokonuje wyceny dóbr

• Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

• Rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów

• Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce

• Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb

Cechy gospodarki rynkowej

1. Dominacja własności prywatnej

1. W ramach własności prywatnej dominuje własność akcyjna pod względem wielkości osiąganych przychodów
   i zysku. Pod względem ilości dominują przedsiębiorstwa prowadzone w ramach indywidualnej działalności gospodarczej.

2. Innymi formami własności prywatnej jest własność drobnotowarowa i pracownicza (spółki pracownicze)

2. Swoboda w transferze prywatnych praw własności

3. Swoboda w prowadzeniu działalności gospodarczej

4. Istnienie instytucji sprawnie obsługujących rynek (giełda papierów wartościowych, giełdy towarowe, banki komercyjne, instytucje ubezpieczeniowe, firmy maklerskie)

5. Integralność rynków (wzajemne uzależnienie się rynku dóbr, finansowego czynników wytwórczych, pieniężnego, walutowego).

6. Racjonalne wykorzystanie zasobów

7. Efektywny system motywacyjny

8. Wysoka innowacyjność gospodarki

9. Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw

10. Tendencja do samodzielnego ustalania się stanów równowagi

11. Duża elastyczność gospodarki

12. Dobre zaopatrzenie sklepów

Wady gospodarki rynkowej

1. Czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce (procesy monopolizacji gospodarki)

2. Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych

Efekt zewnętrzny występuje wtedy, gdy podmiot gospodarczy przerzuca na inne lub na społeczeństwo część skutków lub kosztów działalności (negatywne) albo inne przedsiębiorstwa lub społeczeństwo korzystają bez ponoszenia dodatkowych wydatków
z rezultatów działalności innych podmiotów.

3. Brak podmiotów świadczących dobra publiczne

Dobro publiczne jest dostarczane przez państwo, zaś korzyści płynące z niego nie są ograniczone do jednej osoby czy jednego gospodarstwa domowego. Przykładem są: chodniki, oświetlenie ulic, usługi armii, policji.

4. Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę

5. Tendencja do powstawania dużych różnic majątkowych i dochodowych

Ewolucja systemu rynkowego

Ewolucję systemu rynkowego wymusiły występujące
w XIX wieku procesy monopolizacji oraz Wielki Kryzys z lat 1929-1933.

W ewolucji miały przede wszystkim znaczenie dwa procesy:

1. wzrost ekonomicznej roli państwa

2. internacjonalizacja wielu procesów i zjawisk gospodarczych (międzynarodowy transfer kapitału, siły roboczej, innowacji techniczno-organizacyjnych, nasilanie się współzależności w sferze przepływu produkcji, usług, przepływ informacji, rozwój międzynarodowej integracji gospodarczej oraz instytucji i organizacji ponadnarodowych np. Unia Europejska

Ewolucja wymusiła także trzy tendencje
w zmianach stosunków własnościowych:

1. tendencja do wzrostu znaczenia akcyjnej formy własności kapitalistycznej

2. długookresowa tendencja do wzrostu znaczenia własności państwowej

3. tendencja do wzrostu znaczenia kapitalistycznej własności międzynarodowej

W związku z wymienionymi tendencjami wystąpiły następujące zjawiska:

1. profesjonalizacja zarządzania
   w przedsiębiorstwach (przechodzenie funkcji zarządzania z rąk głównych właścicieli kapitału w ręce zawodowych menedżerów)

2. zmiany w charakterze państw oraz wzrost roli państwa i państwowej regulacji przedsiębiorstw (opiekuńcza rola państwa – ustalanie minimalnych stawek płacy)

3. wzrost roli związków zawodowych (układy pracy)

4. rozwój różnych form demokracji przemysłowej (udział pracowników
   w akcjach przedsiębiorstw, fundusze emerytalne, pakiety zdrowotne)

5. tendencja do wzrostu liczby posiadaczy akcji przedsiębiorstw

Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej

Geneza systemu

Konstrukcja systemu wyrosła na bazie krytyki własności prywatnej i kapitalizmu. Zarys systemu przedstawił w połowie XIX wieku Karol Marks, a jej praktycznej realizacji zajął się od 1917 roku Włodzimierz Lenin i bolszewicy.

W Polsce system rozwijał się po II wojnie światowej od 1945 do 1989 roku.

Ideologiczne założenia systemu

1. własność wspólna

2. harmonijne społeczeństwo bezklasowe

3. planowa regulacja gospodarki

4. awangarda proletariatu (zorganizowanie klasy proletariatu w partię komunistyczną)

5. kierownicza rola partii komunistycznej

6. symbioza funkcji partyjnych i państwowych

7. koncentracja władzy na szczeblu centralnym

8. założenie o jedności interesów

Cechy systemu

1. Państwowa własność czynników wytwórczych

Odnosiła się przede wszystkim do kapitału, w mniejszym stopniu do ziemi, a w najmniejszym do pracy.

2. Istnienie sektora spółdzielczego i prywatnego

Funkcjonowanie tych sektorów związane było z 3 czynnikami:

• ograniczenia praw własności poszczególnych spółdzielców i właścicieli prywatnych

• otoczenie zdominowane przez sektor państwowy

• upodobnianie się sektorów do sektora państwowego

3. Centralizacja zarządzania gospodarką i planowania

4. Nakazowo-rozdzielczy charakter systemu (narzucanie przez państwo instytucjom
   i organizacjom gospodarczym ogólnych celów działania i szczegółowych zadań planowych, administracyjne przydzielanie środków produkcji, w tym środków finansowych, scentralizowane bilanse materiałowo-surowcowe)

5. Administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji

6. Hierarchiczna podległość kierownictw instytucji i organizacji gospodarczych wobec biurokracji państwowo-partyjnej

7. Centralizacja uprawnień do tworzenia i reorganizacji jednostek gospodarczych (zakaz podejmowania tego typu działań przez kierowników istniejących jednostek i osoby prywatne)

8. Całkowity brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi

9. Brak instytucji finansowych działających na zasadach komercyjnych (bank centralny i system bankowy, niebankowe instytucje finansowe)

10. Izolacja gospodarki i przedsiębiorstw od procesów i zjawisk dominujących
    w gospodarce światowej

11. Funkcjonowanie przedsiębiorstw
    w warunkach „miękkiego” ograniczenia budżetowego (regulowanie i finansowanie przedsiębiorstw przez państwo, pokrywanie ich strat, brak w praktyce bankructw przedsiębiorstw, administracyjne ustalanie cen; w związku z tym przedsiębiorstwa nie kierowały się zasadą samofinansowania)

Wady gospodarki planowej

1. Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych

2. Nieefektywny system motywacyjny

3. Niska innowacyjność gospodarki

4. Brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach

5. Brak tendencji do samoczynnego ustalania się stanów równowagi

6. Mała elastyczność gospodarki

7. Permanentne niedobory dóbr, słabe zaopatrzenie sklepów

8. Zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności

9. Nieobiektywne informacje gospodarcze

10. Niekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno-państwowej (wysokie koszty funkcjonowania systemu)

Transformacja systemu gospodarczego w Polsce

Próby reformy systemu

W Polsce podejmowano 3-krotnie próby reformowania systemu m. in. w latach 1956-58, 1973-75 i 1980-82.

Zasadniczy przełom nastąpił po protestach robotniczych w 1980 roku. Przyczynami tego stanu rzeczy był spadek produkcji, dochodu narodowego, wydajności pracy, obniżenie wykorzystania majątku produkcyjnego, całkowity rozkład rynku wewnętrznego, załamanie eksportu i importu oraz wzrost zadłużenia zagranicznego kraju.

Plan Balcerowicza

Był wprowadzany od 1989 roku przez ministra finansów Leszka Balcerowicza. Polegał on na:

1. rygorystycznej polityce budżetowej, polegającej na wzmocnieniu dyscypliny egzekwowania dochodów budżetu i odpowiednim administrowaniu wydatkami oraz ograniczeniu dotacji i ulg podatkowych, a także dopłat do eksportu

2. zliberalizowaniu systemu kształtowania cen (rozszerzono zakres cen wolnorynkowych)

3. stosowaniu deflacyjnej polityki dochodowej opartej na wysokim i progresywnym opodatkowaniu wynagrodzeń powyżej pewnej centralnie ustalonej umowy (tzw. popiwek czyli podatek od wzrostu wynagrodzeń)

4. stosowaniu urealnionych stóp procentowych (kształtowanych adekwatnie do tempa inflacji)
   i redukcji zakresu preferencji kredytowych

5. zniesieniu wszelkich form administracyjnego rozdzielnictwa produktów

6. zmianie w stosunkach kredytowych między rządem a Narodowym Bankiem Polskim (NBP); (wyeliminowano możliwość zaciągania niskooprocentowanego kredytu pokrywającego deficyt budżetowy)

7. liberalizacji handlu zagranicznego

8. prywatyzacji sektora państwowego

9. wprowadzeniu elementów rynku kapitałowego

10. przebudowie systemu podatkowego

11. stłumieniu hiperinflacji

12. zrównoważeniu rynku dóbr konsumpcyjnych, zaopatrzeniowych i inwestycyjnych

13. wprowadzeniu wewnętrznej wymienialności złotego

14. dynamicznym rozwoju sektora prywatnego

15. znacznym wzroście obrotów handlu zagranicznego i szybkich zmianach jego struktury

16. poprawie efektywności gospodarowania

Wprowadzenie do makroekonomii, podstawowe pojęcia i kategorie makroekonomii

Plan wykładu

• Definicja ekonomii i makroekonomii

• PKB – ustalenia definicyjne

Definicja ekonomii i makroekonomii

Ekonomia jest nauką badającą w jaki sposób gospodarujące społeczeństwo odpowiada na 3 zasadnicze pytania: „co?” „jak?” i „dla kogo?” (według Begga)

Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu.

Ekonomia jest nauką badającą, w jaki sposób ludzie radzą sobie z rzadkością.

Gospodarowanie – to działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia potrzeb człowieka. Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów
i jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości.

Proces gospodarowania obejmuje:

• produkcję dóbr materialnych i usług,

• podział wytworzonych dóbr i usług,

• wymianę podzielonych dóbr i usług,

• konsumpcję wymienionych dóbr i usług, a więc użytkowanie dóbr, korzystanie z usług i spożywanie określonych dóbr.

Rzadkość oznacza ograniczoną wielkość zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb

Potrzeba to stan braku czegoś, wyzwalający w człowieku skłonność do działania

Cechy ekonomii

jest nauką dualną

1. jest nauką interdyscyplinarną

2. jest nauką nomotetyczną

3. jest nauką modelową

4. nie jest nauka doświadczalną

Ad1)

Ekonomia ze względu na przedmiot badań, którym jest człowiek zaliczana jest do nauk społecznych, natomiast ze względu na sposób przeprowadzenia analizy do nauk ścisłych.

Ad 2)

Ekonomia korzysta z dorobku takich nauk jak:

• historia

• geografia

• psychologia

• socjologia

• prawo

• prakseologia (nauk o racjonalnym zachowaniu)

• matematyka

• statystyka

• ekonometria

• modelowanie matematyczne

Ad 3)

Ekonomia jako nauka nomotetyczna zajmuje się formułowaniem praw i prawidłowości ekonomicznych.

Prawidłowości ekonomiczne są to związki i relacje istniejące w realnej rzeczywistości gospodarczej, np. takie jakie zachodzą między ceną, popytem i podażą na dane dobro.

Prawo ekonomiczne jest słownym sformułowaniem określającym związki pomiędzy poszczególnymi składnikami procesu gospodarczego.

Ad 4)

Model jest celowym uproszczeniem rzeczywistości stosowanym dla lepszego zrozumienia danego zjawiska, działania danego prawa ekonomicznego.

Podejścia stosowane w analizie ekonomicznej

Ekonomia pozytywna zajmuje się światem takim jaki jest, a nie jaki powinien być.

Ekonomia normatywna dokonuje ocen wartościujących, stwierdzając jakie powinny być ceny, wynagrodzenia, zatrudnienie oraz jaka powinna być polityka gospodarcza.

Rodzaje ekonomii

Mikroekonomia zajmuje się badaniem poszczególnych rynków funkcjonujących
w ramach gospodarki. Zajmuje się takimi zagadnieniami jak: co określa cenę dobra, co decyduje o wielkości produkcji danej firmy, gałęzi, co decyduje o wysokości płac, zysków itd.

Makroekonomia zajmuje się opisem
i analizą zjawisk rozwoju gospodarczego oraz funkcjonowaniem gospodarki jako całości. Uwzględnia relacje typu poszczególne rynki – państwo.

Makroekonomia bada takie zjawiska jak dochód narodowy i czynniki jego wzrostu, problemy równowagi ogólnej i rynkowej, funkcjonowanie całej gospodarki
w kontekście płac, zatrudnienia, pieniądza, banków.

Mezoekonomia opisuje i analizuje zjawiska związane ze zmianami w działowo-gałęziowej, sektorowej i regionalnej strukturze produkcji i zatrudnienia.

Międzynarodowe stosunki gospodarcze (ekonomia międzynarodowa) różnicuje od innych dziedzin ekonomii zakres zainteresowań badawczych.
W MSG akcent jest położony na powiązaniach między przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów, występujących w skali międzynarodowej.

PKB – ustalenia definicyjne

PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr
i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). Kryterium geograficzne jest jedyne
i rozstrzygające.

Dobro finalne to takie, które nie podlega dalszemu przetworzeniu. Dzieli się je na produkcyjne i konsumpcyjne.

Dobro pośrednie podlega dalszemu przetworzeniu.

Wartość dodana przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji lub tworzenia usługi. Źródłem wartości dodanej jest praca. W działalności gospodarczej jest to różnica między całkowitym przychodem ze sprzedaży a całkowitymi kosztami zasobów zewnętrznych zużytych do produkcji (surowców, energii i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją).

Produkt globalny – wartość wszystkich dóbr finalnych i pośrednich jakie zostały wytworzone w gospodarce w ciągu całego roku

Okrężny obieg dochodu i produktu w gospodarce

Założenia do modelu:

1. brak państwa i zagranicy

2. gospodarstwa domowe dysponują czynnikami produkcji (w tym nakładami pracy) i dostarczają je przedsiębiorstwom,

3. gospodarstwa domowe są wyłącznymi właścicielami przedsiębiorstw,

4. przedsiębiorstwa dostarczają dobra i usługi,

5. wszystkie dochody gospodarstw domowych są wydatkowane na dobra i usługi,

6. całkowity przychód ze sprzedaży dóbr i usług jest wydatkowany na czynniki produkcji.

Istnieją 3 równoznaczne sposoby mierzenia aktywności gospodarczej:

• wartość wytworzonej produkcji,

• strumień dochodów czynników produkcji,

• wartość wydatków na dobra i usługi

Sektor prywatny może wykazywać deficyt jeżeli finanse państwa zamykają się nadwyżką i odwrotnie.

PKB w cenach rynkowych – Y ≡C + I +G

PKB w cenach bazowych - Y≡C + I + G – Te

Dochód narodowy (pol. DN, ang. NI) to całość dochodów wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (procenty - kapitał, renty - ziemia i płace - praca) równa całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN.

Dochody osobiste (pol. DO, ang. PI) to ta część dochodu narodowego, która jest wypłacana poszczególnym jednostkom (osobom fizycznym).

Dochody osobiste do dyspozycji (pol. DOD, DR, ang. DPI) to dochody osobiste pomniejszone o kwotę podatków osobistych i opłat niepodatkowych.

Gospodarka otwarta

Eksport - X – dobra, które zostały wytworzone w kraju,
a następnie sprzedane za granicę.

Import - Z dobra produkowane z granicą i nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.

Eksport Netto - stanowi różnicę między eksportem
i importem NX = Eksport – Import = X –Z

Dochody netto z tytułu własności lub pracy za granicą to różnica pomiędzy dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą a odpływem dochodów z własności lub pracy należnych cudzoziemcom.

Warunek równowagi w gospodarce otwartej

Z+S+Td+Te = B+I+G+X

odpływy = przypływy

Determinanty dochodu narodowego - analiza mnożników Keynesa

Plan wykładu

• Założenia do modelu

• Elementy popytu globalnego

Założenia do modelu

Popytowy model produkcji i zatrudnienia został po raz pierwszy przedstawiony w 1936 roku przez Keynesa w Ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i pieniądza.

Keynes zakładał, że:

1. Produkcja faktyczna jest zawsze niższa od produkcji potencjalnej. Gospodarka dysponuje niewykorzystanymi zasobami.

Produkcja potencjalna to taka wielkość produkcji, która zostałaby wytworzona, gdyby wszystkie czynniki wytwórcze były w pełni wykorzystane.

Produkcja potencjalna oznacza taki stan, w którym wszystkie rynki w gospodarce znajdują się w stanie równowagi długookresowej.

Jedynym rodzajem bezrobocia, jakie występuje w gospodarce wytwarzającej produkcje potencjalną jest dobrowolne.

Bezrobocie dobrowolne to takie, że pracy nie posiadają osoby, które przy danej stawce płacy równowagi nie chcą podjąć zatrudnienia.

2. Wszystkie płace i ceny są ustalone na danym poziomie.

3. Wielkość wytwarzanej produkcji zależy od poziomu popytu globalnego.

Popyt globalny to suma popytu konsumpcyjnego, inwestycyjnego, wydatków rządowych i eksportu netto przy różnych poziomach dochodu.

Elementy popytu globalnego

Najpierw będzie rozpatrywany model przy braku państwa i wymiany z zagranicą.

AD = C + I

AD – (agregate demand) popyt globalny

Popyt konsumpcyjny

W gospodarce bez udziału państwa rozporządzalne dochody osobiste są równe dochodom otrzymywanym od przedsiębiorstw.

Wraz ze wzrostem dochodu wydatki konsumpcyjne rosną.

Krańcowa skłonność do konsumpcji

Nachylenie funkcji konsumpcji zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji (MPC).

Krańcowa skłonność do konsumpcji jest to część dodatkowej złotówki dochodu rozporządzalnego, jaką gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na konsumpcję.

Jeżeli konsumenci wydawaliby z dodatkowej złotówki dochodu na konsumpcję 75 groszy to krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC) wyniosłaby 0,75.

Im wyższa wartość krańcowej skłonności do konsumpcji, tym funkcja jest bardziej stroma.

Autonomiczny popyt konsumpcyjny

Autonomiczny popyt konsumpcyjny (C₀) jest popytem niezależnym od dochodu. Popyt przy dochodach zerowych jest w całości autonomiczny (niezależny od dochodu).

W przykładzie autonomiczny popyt konsumpcyjny wynosi 10 mld złotych.

Funkcja popytu konsumpcyjnego

Funkcja popytu konsumpcyjnego jest funkcją liniową o wzorze: y = ax + b

Ekonomiczny wzór wygląda następująco:

C = MPC*Y + C₀

W przykładzie wzór na funkcję konsumpcji wygląda następująco:

C = 0,75Y + 10

Funkcja oszczędności

Nachylenie funkcji oszczędności zależy od krańcowej skłonności do oszczędności.

Krańcowa skłonność do oszczędzania jest to część dodatkowej złotówki dochodu rozporządzalnego, jaką gospodarstwa domowe zamierzają oszczędzić.

MPS (marginal propensity to save) krańcowa skłonność do oszczędzania

Oszczędności przy dochodach zerowych (S₀) są o tyle mniejsze od zera, o ile większa jest od zera konsumpcja (w przykładzie -10 mld złotych)

W gospodarce zamkniętej, bez udziału państwa zachodzi równość:

MPC + MPS = 1

W związku z tym MPS w przykładzie wynosi 0,2.

Wykres funkcji oszczędności

Funkcja oszczędności jest funkcją liniową o wzorze:
y = ax + b

Ekonomiczny wzór wygląda następująco:

S = MPS*Y + S₀

W przykładzie wzór na funkcję oszczędności wygląda następująco:

S = 0,25Y + (-10)

Popyt inwestycyjny

Popyt inwestycyjny jest sumą planowanych przez przedsiębiorstwo wydatków na zwiększenie kapitału trwałego oraz stanu zapasów.

Popyt inwestycyjny jest w modelu autonomiczny względem dochodu
i produkcji.

Funkcja popytu inwestycyjnego

Popyt inwestycyjny zależy głównie od przewidywań co do kształtowania się zmian popytu w przyszłości.

Krótkookresowa równowaga na rynku dóbr

Konstruowanie funkcji popytu globalnego

Funkcja popytu globalnego powstaje poprzez dodanie do funkcji konsumpcji, funkcji inwestycji.

Funkcja konsumpcji przesuwa się równolegle do góry o wartość funkcji inwestycji.

Linia 45⁰

Linia 45⁰ łączy punkty, które posiadają taką samą współrzędną X i Y.

W każdym więc punkcie na linii 45⁰ popyt globalny jest równy wielkości produkcji i dochodowi.

Produkcja w stanie równowagi

Punkt równowagi krótkookresowej na rynku dóbr wyznacza się poprzez nałożenie na linię 45⁰ funkcji popytu globalnego.

W punkcie równowagi planowane wydatki (na konsumpcję i inwestycje) zrównują się faktycznie wytworzoną produkcją.

Obliczanie dochodu równowagi

W punkcie równowagi AD = Y

Przy obliczaniu wartości produkcji i dochodu, przy których występuje równowaga na rynku dóbr można posłużyć się następującym równaniem:

Y = 0,75Y + 25

0,25Y = 25/:0,25

Y = 100 mld zł

Planowane oszczędności są równe planowanym inwestycjom

Dla produkcji, przy której dochodzi do równowagi na rynku dóbr planowane inwestycje są równe planowanym oszczędnościom.

W punkcie równowagi krótkookresowej na rynku dóbr:

S = I

W związku z tym:

0,25Y – 10 = 15

0,25Y = 25/0,25

Y = 100 mld zł

Procesy dostosowawcze prowadzące do równowagi

W fazie pierwszej przedstawiono sytuację, w której rynek dóbr w gospodarce znajduje się w równowadze.

W fazie drugiej dochód jest niższy od dochodu, który zapewnia równowagę na rynku dóbr. Popyt globalny jest większy od dochodu i produkcji. Przedsiębiorstwa w tej sytuacji będą zwiększać produkcję, gdyż szybko pozbędą się zapasów.

W fazie trzeciej dochód jest wyższy od dochodu, który zapewnia równowagę na rynku dóbr. Popyt globalny jest mniejszy od dochodu i produkcji.

Przedsiębiorstwa w tej sytuacji będą gromadzić zapasy i zmniejszać produkcję.

Mnożnik

Spadek popytu globalnego

Spadek popytu globalnego może być wywołany zmniejszeniem się autonomicznego składnika np. inwestycje.

W przykładzie inwestycje spadają o 5 mld złotych, funkcja popytu globalnego przesuwa się z AD₀ do AD₁ i w nowym punkcie równowagi dochód wynosi 100 mld złotych.

Po obniżeniu się popytu inwestycyjnego o 5 mld złotych, w pierwszej fazie produkcja jest większa od popytu globalnego i w gospodarce występuje nadprodukcja na poziomie 5 mld złotych.

W drugiej fazie przedsiębiorstwa dostosowują produkcję do popytu globalnego z pierwszej fazy i wytwarzają produkcję o wartości 95 mld złotych.

Na koniec drugiej fazy nadprodukcja zmniejsza się do 3,75 mld złotych, na koniec trzeciej do 2,81 mld złotych, zaś na koniec czwartej do 2,11 mld złotych.

Nowa równowaga pojawi się przy popycie globalnym i produkcji na poziomie 80 mld złotych.

Długość dochodzenia przez gospodarkę do nowego stanu równowagi zależy od dokładności przewidzenia przez przedsiębiorstwa tego procesu.

Spadek popytu inwestycyjnego wywołuje o wiele większy spadek popytu globalnego i produkcji.

Definicja mnożnika

Mnożnik informuje o ile razy zmiana popytu globalnego i dochodu jest większa niż wywołująca ją zmiana autonomicznego składnika popytu globalnego.

1. Mnożnik = $\frac{\text{Δ\ produkcji}}{\text{Δ\ inwestycji}}$

2. Mnożnik = $\frac{1}{1 - MPC}$

3. Mnożnik = $\frac{1}{\text{MPS}}$

Dla przykładu:

Wg wzoru nr 1

mnożnik = - 20/- 5 = 4

Wg wzoru nr 2

mnożnik = 1/1-0,75 = 1/0,25 = 4

Wg wzoru nr 3

mnożnik = 1/0,25 = 4

Paradoks zapobiegliwości

Jeżeli gospodarstwa domowe zwiększą autonomiczny popyt konsumpcyjny o 5 mld złotych, o tyle samo spadną oszczędności przy dochodach zerowych.

Spadek skłonności do oszczędzania pobudza wzrost produkcji w punkcie równowagi (do 125 mld złotych) i nadal występuje równość między planowymi oszczędnościami i inwestycjami.

Paradoks zapobiegliwości polega na tym, że zmiana poziomu oszczędności gospodarstw domowych przy każdym poziomie dochodu, prowadzi do zmian dochodu zapewniającego równowagę.

Nie dochodzi jednak do zmiany oszczędności w punkcie równowagi. Muszą być one równe planowanym inwestycjom.

Wpływ państwa na popyt globalny

Po uwzględnieniu działalności państwa pojawia się strumień wydatków rządowych (G), płatności transferowe (B) i podatki pośrednie (T_e) i bezpośrednie (T_d) funkcja popytu globalnego przyjmuje następującą postać:

Wpływ wydatków rządowych na popyt globalny

W modelu wydatki rządowe są w całości autonomiczne względem dochodu narodowego, podobnie jak inwestycje.

Wydatki rządowe przesuwają funkcję popytu globalnego równolegle do góry i rośnie produkcja w punkcie równowagi.

Y = 0,75Y + 35

0,25Y = 35/:0,25

Y = 140 mld zł

Wpływ podatków netto na popyt globalny

Podatki netto są częścią dochodu narodowego, która trafia do budżet państwa. O wielkości tej części informuje stopa podatkowa (t). Przy t = 0,2; 20 % dochodu narodowego trafia do budżetu państwa.

NT = t x Y

Krańcowa skłonność do konsumpcji w gospodarce bez i z udziałem państwa

Krańcowa skłonność z dochodu rozporządzalnego jest równa krańcowej skłonności do konsumpcji z dochodu narodowego i wynosi 0,75.

Krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu rozporządzalnego wynosi 0,75 (konsument z każdej złotówki dochodu rozporządzalnego wydaje 75 groszy), a krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu narodowego wynosi 0,6

Wpływ podatków netto na popyt globalny

Uwzględnienie podatków netto zmniejsza kąt nachylenia funkcji popytu globalnego.

Spada wartość produkcji i dochodu w punkcie równowagi.

MPC’ – krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu narodowego

MPC – krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu rozporządzalnego

MPC ‘ = ( 1 – t ) * MPC

t = 0,2 ; MPC = 0,75

MPC’ = (1-0,2)*0,75=0,8*0,75=0,6

AD=(1-t)*MPC*Y+C₀+I

AD=(1-0,2)*0,75*Y+25

AD=0,6Y+25

AD=Y

Y=0,6Y+25

0,4Y=25

Y= 62,5 mld zł

Mnożnik zrównoważonego budżetu

Mnożnik zrównoważonego budżetu to mechanizm, polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji w punkcie równowagi.

Jeżeli założy się, że t = 0,2 to G musi być równe 20 mld aby wystąpił mechanizm mnożnika zrównoważonego budżetu.

Funkcja popytu globalnego przyjmie postać :

AD = 0,6 Y + 45

AD = Y

Y = 0,6Y + 45

0,4Y = 45

Y = 112,5 mld zł

Mnożnik w gospodarce z udziałem państwa

W gospodarce z udziałem państwa mnożnik przyjmuje następującą postać :

Mnożnik $\mathbf{=}\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{1 -}\mathbf{\text{MPC}}^{\mathbf{1}}}$

Dla rozważanego przykładu przy t=0,2 mnożnik wyniesie :

Mnożnik $= \ \frac{1}{1 - \left( 1 - 0,2 \right)*0,75}$

Mnożnik = $\frac{1}{1 - 0,6} = \frac{1}{0,4} = 2,5$

Dzięki udziałowi państwa w gospodarce zmniejszają się wahania dochodu i produkcji
w punkcie równowagi na skutek zmiany autonomicznego składnika popytu globalnego.

W przykładzie w gospodarce bez udziału państwa mnożnik wynosił 4, a po uwzględnieniu działalności państwa wynosi 2,5.

Budżet państwa

Budżet państwa jest sporządzanym na okres jednego roku i zatwierdzanym przez władzę ustawodawczą planem finansowym, który zawiera dochody
i wydatki państwa.

Budżet państwa pełni następujące funkcje:

• fiskalną,

• redystrybucyjną,

• stymulacyjną.

Funkcja fiskalna polega na tym, że budżet umożliwia gromadzenie dochodów (przede wszystkim z podatków), które służą do pokrywania wydatków i realizacji zadań.

Funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie zmian w podziale dochodu narodowego.

Zmiany te dotyczą zmniejszania nadmiernych różnic w wysokości dochodów różnych grup społecznych (progresywny system podatkowy, ulgi podatkowe, różne stawki podatków pośrednich nakładanych na dobra konsumpcyjne) oraz realizację wydatków transferowych (renty, emerytury).

Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu wydatków i podatków na życie gospodarcze i społeczne.

Wpływ ten może objawiać się zmianami w strukturze gospodarki, kształtowaniem poziomu inwestycji i tempem wzrostu gospodarczego, regulowaniem poziomem i strukturą konsumpcji czy pobudzaniem lub hamowaniem przyrostu naturalnego.

Budżet państwa składa z dochodów i wydatków centralnych (budżet centralny), władz regionalnych i lokalnych (budżet regionalny i lokalny) i ubezpieczeń społecznych.

Władze regionalne i lokalne zajmują się realizacją zadań własnych i zleconych przez państwo.

Zasady polityki budżetowej

1. zasada rocznego budżetowania – plan wydatków i dochodów dotyczy jednego roku, przy czym nie musi się on pokrywać
   z kalendarzowym

2. zasada zupełności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa (nie może być pominięta żadna z dziedzin działalności finansowej państwa)

3. zasada jedności – budżet państwa powinien stanowić jednolitą całość, co oznacza, że wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawieniu (poszczególne pozycje budżetu mogą być odrębnymi dokumentami, ale muszą łączyć się w całość)

4. zasada jawności – budżet powinien być podany do publicznej wiadomości, zarówno jeśli chodzi o jego tworzenie, uchwalanie, wykonanie i kontrolę

5. zasada równowagi budżetowej – polega na dążeniu, aby dochody z podatków i innych źródeł były wystarczające do pokrycia wydatków

Budżet państwa może występować w trzech stanach:

1. równowagi, gdy wydatki są równe podatkom (G=NT)

2. nadwyżki, gdy podatki są większe od wydatków (G<NT)

3. deficytu, gdy wydatki są większe od wpływów podatkowych (G>NT)

Dla G=20 mld zł i t=0,2 dochód, dla którego wystąpi równowaga budżetowa można obliczyć w następujący sposób :

G = NT

G = t*Y

20 = 0,2*Y

Y = 100 mld zł

Stany budżetu

Równowaga budżetowa wystąpi przy dochodzie na poziomie 100 mld zł.

Poniżej tego dochodu budżet wykazuje deficyt, a powyżej nadwyżkę

W przykładzie przy dochodzie równowagi na poziomie 112,5 mld zł w budżet będzie znajdował się w stanie nadwyżki. Jej wartość można obliczyć następująco :

Stan budżetu = NT – G

Stan budżetu = 0,2* 112,5 – 20

Stan budżetu = 22,5 -20 = 2,5 mld zł

Definicja i rodzaje polityki fiskalnej

Polityka fiskalna jest to zestaw decyzji rządu dotyczący poziomu i struktury wydatków oraz podatków.

Można wyróżnić politykę aktywną i pasywną.

Polityka pasywna wiąże się z działaniem automatycznych stabilizatorów dochodu narodowego (koniunktury), które samoczynnie reagują na zmiany koniunktury.

Polityka aktywna (dyskrecjonalna) polega na świadomej interwencji państwa, która polega na podejmowaniu decyzji o zmianie podatków
i wydatków, pozwalające osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze.

Celem może być np. zbliżenie wielkości faktycznej produkcji do poziomu produkcji potencjalnej.

Automatyczne stabilizatory dochodu narodowego

Automatyczne stabilizatory dochodu narodowego są to narzędzia reagujące na zmiany koniunkturalne, nie wymagające podejmowania jakichkolwiek decyzji ze strony rządu.

Samoczynnie pobudzają lub hamują wysoką aktywność gospodarczą bez ingerencji państwa.

Automatyczne stabilizatory koniunktury, poprzez oddziaływanie na globalny popyt, mogą zmniejszać wahania gospodarki w krótkim czasie.

Ich zadaniem jest dążenie do utrzymania pewnego poziomu aktywności gospodarczej poprzez obronę wyjściowych rozmiarów popytu globalnego, niezależnie od tego, na jakim poziomie popyt się ustabilizował.

Rodzaje automatycznych stabilizatorów koniunktury

• podatki od dochodów ludności

• podatki od przedsiębiorstw

• podatki pośrednie

• zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych oraz programy dla rolnictwa

Przykład działania progresywnego opodatkowania dochodów ludności jako automatycznego stabilizatora koniunktury:

W warunkach wysokiej koniunktury ze względu na progresywne opodatkowanie, dyspozycyjny dochód osobisty wzrasta wolniej niż dochód osobisty (brutto), dlatego wzrost popytu globalnego jest mniejszy niż wynikałoby to ze wzrostu dochodu narodowego.

Przykład działania zasiłku dla bezrobotnych jako automatycznego stabilizatora koniunktury:

W warunkach niskiej koniunktury wzrasta liczby bezrobotnych. Otrzymują oni zasiłki dla bezrobotnych i spadek dyspozycyjnego dochodu osobistego
i popytu globalnego jest mniejszy niż wynikałoby to ze spadku dochodu narodowego.

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna polega na zmianie stawek podatkowych oraz zmianie wydatków budżetowych. Jej instrumentami są wydatki budżetowe i stawki podatkowe.

Aktywną politykę fiskalną dzieli się na:

• restrykcyjną – ograniczenie tempa wzrostu popytu globalnego;

• ekspansywną – zwiększenie tempa wzrostu popytu globalnego.

Aktywna polityka fiskalna – restrykcyjna

Kiedy	W celu	Instrumenty
- wysokie tempo wzrostu popytu globalnego - inflacja; - wysoki deficyt budżetowy	- obniżenia popytu globalnego i dochodu do dyspozycji; - spadek inflacji - zwiększenia wpływów	- Wzrost stawek podatkowych - Spadek wydatków rządowych

Wyjściowy stan :

T = 0,2; G=20 mld zł’ MPC= 0,75

I= 15 mld zł’ C₀ = 10 mld zł

AD=0,6Y + 45; Y_równowagi = 112,5 mld zł

Stan budżetu = 2,5 mld złotych nadwyżki

G = 30 mld zł

AD= 0,6Y +55

AD=Y

Y=0,6Y + 55

0,4Y=55

Y= 137,5 mld zł

Stan budżetu = 0,2*137,5-30=27,5-30= -2.5 mld zł deficytu

Wzrost wydatków zwiększa dochód I produkcję w punkcie równowagi ale jednocześnie zmniejsza się nadwyżka budżetowa lub pojawia się deficyt lub zwiększa deficyt budżetowy.

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy to stan budżetu, w którym wydatki rządowe są wyższe od dochodów rządu. Deficyt budżetowy jest częścią deficytu finansów publicznych.

Deficyt finansów publicznych jest różnicą między wydatkami a dochodami rządu, samorządów i innych instytucji publicznych.

Można wyróżnić trzy rodzaje deficytów:

• deficyt rzeczywisty

• deficyt strukturalny

• deficyt cykliczny

• Deficyt rzeczywisty to faktyczna różnica między wydatkami a dochodami w danym roku

• Deficyt strukturalny jest kategorią hipotetyczną i określa różnicę pomiędzy wydatkami a dochodami w sytuacji, gdyby w gospodarce była wytwarzana produkcja potencjalna.

• Deficyt cykliczny może być rezultatem kryzysu gospodarczego. W takiej sytuacji zmniejszają się wpływy podatkowe i rosną wydatki państwa na likwidację skutków kryzysu np. zasiłki dla bezrobotnych.

Źródła deficytu budżetowego

Przyczynami deficytu budżetowego mogą być:

1. nadmierne wydatki na państwa (na armię, nadmierną rozbudowę sektora administracji, transfery, obsługę zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego)

2. niska stopa podatkowa i mało skuteczny system ściągania podatków

3. nacisk ze strony społeczeństwa, które oczekuje, że państwo będzie finansować część konsumpcji uboższych grup społecznych

4. parlamentarny system uchwalania budżetu, który jest wypadkową minimalizacji podatków i maksymalizacji wydatków

Finansowanie deficytu budżetowego

Wysoki deficyt budżetowy skłania do pokrycia go poprzez zaciągnięcie jednej
z form kredytu.

Może to polegać na wyemitowaniu obligacji skarbowych, co sprzyja wzrostowi oprocentowania.

Inne sposoby obniżenia deficytu

1. prywatyzacja (sprzedaż majątku państwowego)

2. podniesienie podatków

3. ograniczenie wydatków

4. zwiększanie bazy monetarnej (dodruk pieniądza)

Dług publiczny

Dług publiczny jest złożony z długów rządu, samorządów i funduszy pozabudżetowych (największym z nich jest fundusz ubezpieczeń społecznych - FUS).

W 2009 roku dług publiczny w Polsce wynosił 670 mld zł (obecnie 839 mld zł),
z czego na budżet centralny przypadało 624 mld złotych, 39 mld na samorządy
i 7 mld złotych na FUS.

Eurostat posiada szerszą definicję długu publicznego. Zalicza m. in. do niego zobowiązania zaciągnięte przez Krajowy Fundusz Drogowy.

Na koniec 2010 roku wyniósł on według krajowej definicji 751 mld złotych (53,2% PKB), a według Eurostatu 783 mld złotych (55,4%)

Im mniejszy jest dług publiczny i deficyt budżetowy tym lepiej. Postrzeganie wielkości długu publicznego jako bezpiecznego jest zmienne.

Redukcje długu publicznego

W ostatnich latach największe redukcje długu publicznego miały miejsce w:

• Chile w latach 1989-1998 obniżył się z 46,8% do 12,9% PKB

• Turcji w latach 2001-2007 z 77,6% do 39,4% PKB

• Bułgarii w latach 1996-2007 z 96,4% do 18,7% PKB

• RPA w latach 1998-2008 z 57,2% do 22,5%

Ponad połowa spadku relacji długu publicznego do PKB w krajach rozwijających się wynikała z szybkiego wzrostu PKB, a w około 1/3 ze zmniejszenia deficytu finansów publicznych.

Trwały spadek deficytu finansów publicznych wynikał średnio w 70% z redukcji wydatków publicznych, a jedynie w 30% ze wzrostu podatków.

W krajach rozwiniętych niemal cała redukcja długu publicznego w relacji do PKB wynikała ze spadku deficytu finansów publicznych, na który w mniej więcej równych proporcjach złożyły się spadek wydatków i wzrost podatków.

Źródła zadłużenia

Na koniec 2009 roku państwowy dług publiczny wyniósł 670 mld zł, z czego zadłużenie wobec inwestorów zagranicznych stanowiło 250 mld zł. 

Pozostałe 420 mld zł było zadłużeniem wobec krajowych instytucji finansowych oraz inwestorów indywidualnych.

Na całkowity dług zagraniczny Polaków składa się nie tylko ta część długu publicznego, którą posiadają podmioty za granicą, ale także prywatne zadłużenie Polaków i polskich firm w walutach obcych. 

Oprócz wspomnianych 250 mld zł zagranicznego długu publicznego, Polska miała dodatkowo 550 mld zł długu za granicą, z czego:

• 176 mld zł stanowiły długi sektora bankowego

• 15 mld zł pożyczył NBP

• 357 mld zł pożyczyli polscy obywatele i przedsiębiorstwa

Przyczyny przyrostu długu publicznego w ostatnich latach

• kryzys gospodarczy na świecie i spowolnienia gospodarcze w Polsce

• obniżka podatków i składek przez poprzedni rząd, czemu nie towarzyszyło proporcjonalne obniżenie wydatków publicznych

Dług publiczny w relacji do PKB w Polsce był najniższy w 2000 roku i wyniósł 37,6%.

Bankructwo państwa

Bankructwo państwa występuje wtedy, gdy nie jest ono w stanie terminowo spłacać swojego zadłużenia.

W odniesieniu do państw bardziej właściwym określeniem problemów z obsługą zadłużenia jest utrata płynności finansowej lub przejściowa niewypłacalność.

Państwo może zawiesić spłatę długów denominowanych w walucie krajowej lub
w walutach obcych. W pierwszym przypadku, rządy mogą ułatwić sobie spłatę długów dopuszczając do wzrostu inflacji.

Gdy kraj zawiesza spłatę zadłużenia zagranicznego to musi liczyć się z tym, że
w przyszłości będą omijać go inwestorzy. 

Wpływ handlu zagranicznego na popyt globalny

Gospodarkę, w której uwzględnia się wymianę zagraniczną nazywa się gospodarka otwartą : AD = C + 1 + G + X – Z

Różnice między eksportem a importem określa się jako eksport netto lub bilans handlowy.

Gdy eksport jest większy od importu pojawia się nadwyżka handlowa.

Gdy import jest większy od eksportu występuje deficyt handlowy.

Eksport w modelu traktowany jest jako wielkość autonomiczna. Zależy od wielkości dochodu w innych państwach.

Poziom importu zależy od dochodu narodowego i wzrasta wraz z nim.

Nachylenie krzywej popytu na import zależy od krańcowej skłonności od importu.

Krańcowa skłonność do importu (MPI – marginal propensity to import) to część dodatkowej złotówki dochodu narodowego, jaką krajowe podmioty chcą przeznaczyć na import.

Funkcje eksportu i importu

X> Z

Wyjściowy stan :

t= 0,2 ;G = 20 mld zł; MPC = 0,75;

I= 15 mld zł; C₀ = 10 mld zł

AD= 0,6Y+45; Y_równowagi = 112,5 mld zł

X- 15 mld zł; MPI=0,1;Z=0,1*112,5 = 11,25 mld zł

AD={[(1-t)*MPC]-MPI}*Y+C+I+G+X

AD={[1-0,2)*0,75]-0,1}*Y+10+15+20+15

AD=0,5Y +60

AD=Y

Y=0,5Y+60

0,5Y=60

Y=120 mld zł

Jeżeli eksport jest większy od importu to w gospodarce otwartej dochód i produkcja w punkcie równowagi są wyższe niż w gospodarce zamkniętej.

X< Z

Wyjściowy stan :

t= 0,2 ;G = 20 mld zł; MPC = 0,75;

I= 15 mld zł; C₀ = 10 mld zł

AD= 0,6Y+45; Y_równowagi = 112,5 mld zł

X- 10 mld zł; MPI=0,1;Z=0,1*112,5 = 11,25 mld zł

AD={[(1-t)*MPC]-MPI}*Y+C+I+G+X

AD={[1-0,2)*0,75]-0,1}*Y+10+15+20+10

AD=0,5Y +55

AD=Y

Y=0,5Y+55

0,5Y=55

Y=110 mld zł

Jeżeli eksport jest mniejszy od importu to w gospodarce otwartej dochód
i produkcja w punkcie równowagi są niższe niż w gospodarce zamkniętej.

X= Z

Wyjściowy stan :

t= 0,2 ;G = 20 mld zł; MPC = 0,75;

I= 15 mld zł; C₀ = 10 mld zł

AD= 0,6Y+45; Y_równowagi = 112,5 mld zł

X- 11,25 mld zł; MPI=0,1;Z=0,1*112,5 = 11,25 mld zł

AD={[(1-t)*MPC]-MPI}*Y+C+I+G+X

AD={[1-0,2)*0,75]-0,1}*Y+10+15+20+11,25

AD=0,5Y +56,25

AD=Y

Y=0,5Y+56,25

0,5Y=56,25

Y=112,5 mld zł

Jeżeli eksport jest równy importowi to w gospodarce otwartej dochód
i produkcja w punkcie równowagi są takie same jak w gospodarce zamkniętej.

Mnożnik w gospodarce otwartej

Mnożnik $= \frac{1}{1 - (MPC^{'} - MPC)}$

W przykładzie mnożnik wyniesie:

Mnożnik $= \frac{1}{1 - (0,6 - 0,1)}$

mnożnik$= \ \frac{1}{1 - 0,5} = \frac{1}{0,5} = \mathbf{2}$