8. Poetyckość i liryczność w ujęciu Cullera.

J. Culler pisząc o poezji zaznacza jej związek z retoryką, tym samym wiąże je z teorią aktów mowy.

-Poezja ma związek z retoryką ponieważ w dużym stopniu korzysta z figur mowy i ma na celu przekonywanie. Dlatego teoretycy literatury badają istotę i funkcję figur retorycznych.

-Figura retoryczna jest przekształceniem bądź odstępstwem od „zwykłego” użycia języka, np. metafora, personifikacja, asonans, aliteracja, apostrofa.

-Tropy i figury są podstawowymi strukturami języka, a nie wyjątkami czy zniekształceniami. Za najważniejszą figurę uważa się metaforę, która traktuje coś jako coś innego. Jest zatem przykładem powszechnej metody poznania. Metafora może służyć jako nośnik skomplikowanego twierdzenia, informacji lub całej teorii, poglądu.

- Culler przytacza także stanowisko Jacobsona, który uważa, że metafora i metonimia są dwiema podstawowymi strukturami języka. Metafora opiera się na związkach podobieństwa, metonimia - na związkach przyległości. Niektórzy teoretycy dorzucają jeszcze synekdochę i ironię, dopełniając tym samym listę „czterech tropów głównych”, tj. figur retorycznych, które są składnikami naszego poznania.*

- Literatura opiera się, obok figur retorycznych, na strukturach bardziej złożonych, przede wszystkim na rodzajach i gatunkach literackich.

- Z punktu widzenia czytelnika gatunki literackie to zbiory konwencji i oczekiwań względem czytanej lektury.

- Poezję czasem postrzega się jako ekspresję silnych uczuć, dającą konkretny wyraz najskrytszym uczuciom indywidualnego podmiotu.

- Współcześnie teoretycy literatury zaczęli traktować lirykę nie tyle jako wyraz uczuć poety, co jako oparte na skojarzeniach i wyobraźni działania na języku.

-Teoria literatury skupiająca się na poezji zajmuje się m.in. konsekwencjami różnych sposobów podchodzenia do wierszy:

1. utwór poetycki jest pewną strukturą złożoną ze słów (jest tekstem)

- Jeśli rozpatrujemy wiersz w kategoriach słownej konstrukcji, najistotniejszą rolę odgrywa związek (relacje) między znaczeniem, a nie semantycznymi cechami języka, np. brzmieniem i rytmem.

2. jest także zdarzeniem (aktem dokonywanym przez poetę, doświadczeniem czytelnika, wydarzeniem w dziejach literatury)

- najważniejszym zagadnieniem jest relacja między aktem dokonywanym przez autora (pisanie wiersza), a aktem dokonywanym przez mówiącego, czyli „głosem” który tam przemawia. Wiersz nie jest wypowiadany przez autora, lecz przez jakiś „głos”, o nieokreślony statusie (może to być głos czytelnika). Dodatkowo mam jeszcze jeden element (postać) jest to obraz podmiotu poetyckiego (podmiot liryczny). Utwór liryczny ma więc 3 elementy: „głos” przemawiający w wierszu, poetę, który go napisał oraz postać mówiącą (podmiot liryczny-poetycki).

- Gdy interpretujemy wiersz, staramy się odtworzyć postać mówiącego (wyobrazić go sobie, poznać jego poglądy i przekonania) - wiąże się to z tym, że poezja liryczna jest „wypowiedzią podsłuchaną”. Dzieje się tak dlatego, że dzieła literackie to fikcjonalne naśladowanie wypowiedzi ze „świata rzeczywistego”.

-Liryka ma charakter ekstrawagancki - utwory liryczne oparte są na hiperboliczności. Ekstrawagancki charakter poezji polega na dążeniu do „wzniosłości” (transcendentalności) tj. daje mówiącemu uczucie obcowania z nadludzkim bytem. Służą temu środki stylistyczne, np. apostrofa, personifikacja, prozopopeja, hiperbola. Poeta jawi się jako wizjoner, wieszcz.

- Poezja epicka relacjonuje wydarzenia, a liryczna próbuje sama być wydarzeniem.

- Podstawą poezji jest wysuwanie na pierwszy plan języka z jego cechami semantycznymi i pozasemantycznymi (te drugie mają skłonić do próby interpretacji) Teorie poezji zajmują się ustalaniem związków między semantycznym, a pozasemantycznym wymiarem języka, między tym co wiersz mówi, a tym jak mówi.

- Wzorce formalne wiersza wpływają na stronę semantyczną zmieniając znaczenia dosłowne w figuratywne.

-Wiersze często są intertekstualne, zawsze niosą jakieś przesłanie .

- Poezja to sposób widzenia świata na nowo, szukania w zjawiskach codziennych nowości. Wiersze wykorzystują środki retoryczne, by uzyskać efekt nowości, wzniosłości, dać nowe sensy.