PROBLEM TWÓRCY I TWÓRCZOŚCI W POETYCE ROMANTYCZNEJ

• Tą problematyką zajmowali się zwłaszcza myśliciele z Anglii, ale nie jest ona obca wśród filozofów z Niemiec czy Francji.

• T. Percy w 1765 r. opublikował 3-tomowy zbiór pieśni i ballad staroangielskich. Od tego czasu twórczość ludowa staje się nowym wzorem literackim oraz podstawą do sformułowania teorii dzieła literackiego. Percy inicjuje zwrot ku plemiennej dawności i średniowieczu, a także pasję zbieracza dotyczącą twórczości ludowej.

• Krytyka organiczna czyli teoria organiczności dzieła literackiego (organiczny w sensie: tworzący całość). Główne założenia teorii:

• dzieło + twórca = jedność

• język + myśli lub treść + formy = organizm, czyli dzieło

• dzieło to organizm, bo są tu części istotne dla odczytania całości dzieła

• jedność twórcy, dzieła i świata na poziomie ukrytych prawd o świecie

• badanie całości, objęcie dzieła jako jedności - intuicjonizm

TWÓRCA I TWÓRCZOŚĆ - POGLĄDY FILOZOFÓW

HERDER

• miłośnik poezji ludowej; stawia w centrum zainteresowania poezję jako twórczość narodową

• wskazuje na nieodłączny związek poezji ludowej z muzyką i śpiewem; daje zarys jej poetyki i podkreśla, że nie można do niej stosować kryteriów przyjętych dla dzieła pisanego

• pragnie on poszerzyć poezję ludowo-narodową zaliczając do niej dzieła Homera: Największy pieśniarz Greków, Homer, jest zarazem największym poetą ludowym. Wspaniałe jego dzieła to nie epopeje, ale epos, klechda, saga, żywe dzieje ludu.

• dzieło literackie to wyraz ducha narodowego, znamienny absolutną jednością myśli i języka, treści i formy

• dzieło literackie to organiczny wyraz twórcy (w sensie duchowym), dlatego krytyka ma czytać z ducha pisarza

• utwór nie podlega ocenie zewnętrznymi kryteriami, to jedna całość, którą należy pojmować intuicyjnie by dotrzeć do twórczej ekspresji poety (entuzjazm wobec tajemnicy procesu twórczego i dzieła)

• Herder pojmował historię jako ruch, czyli organiczny rozwój ludzkiego bytowania w pędzie życiowym (eliminacja czasu i jego historycznego przebiegu)

GOETHE

• potępia „mieszanie” w jednym utworze rodzajów i gatunków literackich

• istotną funkcją literatury jest umoralnianie czy uszlachetnianie odbiorcy (=klasycyzm)

• wszelka poezja powinna być pouczająca, ale niedostrzegalnie (ma tylko kierować uwagę czytelnika na źródła pouczenia; naukę czytelnik powinien wyciągnąć sam)

• twórczości poetyckiej nie obowiązują ustalone „z zewnątrz” reguły, a krytyka operująca stałymi kryteriami mija się z żywą naturą poezji

• normy wynikają z istoty poezji

• krytyk ma ująć intuicyjnie naturę poezji, jej wewnętrzne prawa jak też rozumowo poznać i zastosować jako kryteria oceny utworów

SCHILLER

• koncepcja autonomii sztuki tj. budzenia w odbiorcy bezinteresownego upodobania estetycznego

• człowiek - twórca sztuki jest w imię własnej wolności odpowiedzialny za przeszłość kultury (to pozwala Schillerowi widzieć wychowawcze znaczenia wytwarzanych przez człowieka wartości estetycznych i stąd sztuka ma też funkcję społeczno-wychowawczą)

• problematyka granic pomiędzy światem natury i kultury i problematyka zachodzenia na siebie tych światów w twórczości literackiej oraz uchwycenie różnic między tymi światami pozwoliła zarysować I typologię twórczości literackiej i postaw twórczych (typologia na zasadzie biegunowości)

• podziały rodzajów i gatunków literackich na zasadzie wzajemnej opozycji; pojawiło się wartościowanie wg kryterium ich usługowości wobec twórczości „naiwnej” - ludowej lub wobec twórczości „sentymentalnej” czyli twórczości wyższego rzędu tworzonej przez wykształconych poetów

• sztuka - „państwo pięknej złudy” ma obowiązek podporządkowania się normom, którym podległy jest człowiek

• krytyk ma oceniać użyteczność dzieła, jaką uczynił jego twórca i wolność twórcza

FRYDERYK SCHLEGEL

• wiedza o sztuce jest jej historią (nurt filozoficzno-historyczny)

• dzieło wyrasta z historii

• wszelka sztuka rozwinęła się z jednego pierwotnego źródła, którym była twórczość antycznej Hellady

• piękno jest boskie; to ideał, który stanowi wewnętrzną siłę i twórczy napęd; to tajemnicza istota geniuszu

• to, co nie jest produktem organicznego procesu rozwojowego jest zjawiskiem ujętym w przeszłość (= źródło rzeczywistości literackiej i jej wartości)

• uczucie i wyobraźnia to siły napędowe wszelkiego aktu twórczego

• utożsamia poezję z naturą i religią

• to, co istotne, poznać można jedynie przez symbol

• sztuka drogą autentycznego poznania ma pełnić rolę mediacyjną między Bogiem a człowiekiem

• poeta: włada językiem symbolu, ma wyrazić epokę

• kwestionuje sztywne podziały gatunkowe

• arabeska tj. gra wyobraźni i ironii - styl doskonały

• styl romantyczny: zderzenia powagi z groteską, preferowanie tego co osobliwe

• ironia romantyczna (przede wszystkim podkreśla kreacjonistyczny aspekt dzieła literackiego oraz istnienie ironii jako postawy, która obok szaleństwa jest absolutnie niezbędna dla odniesienia artystycznego sukcesu; według Schlegla podstawowymi funkcjami ironii romantycznej są: spajanie nowoczesności i pierwotności, zespalanie „idei i faktu", uczynienie z niej kategorii poetyckości oraz przekraczanie przez artystę jego własnej kondycji)

• metaforyczne „szybowanie" artysty ponad dziełem i czynnością jego stwarzania czyni z niego twórcę — Boga

• sztuka ma się odwoływać do ustalonych rzeczy

• sztuka rozwija się w czasie, co związane jest jednocześnie z przekształcaniem narodu, w ramach którego powstaje sztuka

AUGUST WILHELM SCHLEGEL

• podobny typ myślenia: aspekt historyczny

• apoteoza romantyzmu; romantyzm narodził się z tradycji narodów romańskich (nawet nazwa romantyzm); wiązał początek kultury romantycznej ze średniowieczem kultur romańskich

• odróżnia formy zewnętrzne (materia języka) od wewnętrznych ( to, co wynika z doboru tematu-wartości estetyczne) dzieła

• komparatystyka literacka - porównywanie dzieł z różnych kultur; szukanie wspólnych korzeni, cech literatury; każdą z literatur łączył w grupy

• symbol i metafora służą poznaniu

• metoda autora to intuicja, a środki niepoznawalne zapisywane są poprzez metaforę i symbol

SCHELLING

• nie wprowadził nic nowego, ale kontynuował, łączył wcześniejsze badania

• nierozłączność treści i formy

• rola intuicji- artysta poznaje świat w sposób intuicyjny, a w sposób naukowy bada rzeczy

• wyróżnia sztukę realną i idealną

• filozofia i sztuka przenikają się

• nawiązywał do Platona, wyróżniał świat idealny (duchowy) i realny (natura rzeczy; świat materialny) - sztuka z tych dwóch światów tworzy jeden organizm

• dzieło sztuki zrodzone przez ducha i wcielone w materię (czyli łączy ducha i materię = synteza)

• zarysował opozycję: DUCH - MATERIA (teogonia)

• przedstawia estetykę jako sposób badania świata i dzieła

• artysta zrównany z filozofem, powinien zawierzyć bardziej intuicji (obaj poznają przez intuicję prawdę o świecie - to ich łączy), przez intuicję ma się ujawniać prawda, że duch i materia tworzą całość

• sztuka jest realna i idealna bo łączy dwa światy

SCHELEY

• poezja to emanacja geniuszu, szał wizyjny; nie jest sztuką praktyczną, oddaje absolut, jej forma wynika z ducha, epoki i narodu

• poezja daje człowiekowi możliwość dążenia do doskonałości

HEGEL

• przedmioty sztuki są podporządkowane filozofii kultury i historiozofii

• teza o rozumności dziejów

• sztuka jest najniższą postacią ducha absolutnego, po religii i filozofii

DESCHAMP

• atak na kontynuatorów klasycyzmu

• krytyka sztuki naśladowczej, respektowania reguł w sztuce

• domaga się poezji twórczej

• żąda rewolucji, która wyzwoliłaby twórczość z mocy konwencji

• apoteoza indywidualizmu i oryginalności

• opowiada się za bogactwem stylu i wersyfikacji

NOVALIS

• jego teoria poezji jest identyczna z filozofią i religią- organicyzm znowu zajmuje się i poezją i poetą- ujmuje go przez naturę człowieka

• twierdził, że pisanie to jeden z aspektów poezji, bo my żyjąc w każdej minucie jesteśmy poetami

• poezja opiera się na codzienności, każdy żyjąc staje się po części poetą

• prawdziwy poeta to kapłan- ma on wszechwiedzę i jest jednocześnie myślicielem

SCHOPENCHAUER (Świat jako wola i wyobrażenie, 1819)

• wysoka ranga poezji i literatury

• jego teoria związana z teorią organiczności

• gloryfikacja dynamiki życia, w człowieku przejawiało się to w potędze woli - najwyżej stoi nadczłowiek (geniusz, poznanie poprzez aktywizację woli, intuicyjne; jest ważny - nie podlega ograniczeniom moralnym)

• świat idei stoi wyżej od zwykłego świata

• świat dzieł sztuki ma udoskonalać świat rzeczy

• sztuka ma udzielać pociechy, pozwalać zapomnieć o trudnościach życia

• świat rzeczywisty to świat cierpienia, jest niedoskonały- tylko przez sztukę może być doskonały

HUMBOLDT

• idee organiczności wprowadza w myślenie lingwistyczne

• język jest identyczny z aktem wypowiedzi; jest on bowiem pracą ducha

J. GRIMM

• początkowo zwolennik teorii organicznej; miłośnik twórczości ludowej, pradawnych baśni, mitów, podań

• badania języka doprowadziły go do odrzucenia przekonania o jego boskim pochodzeniu oraz do ustalenia pewnych prawidłowości rozwojowych języka

• zaleca by wznosić się ponad interpretację utworu, wkroczyć w sferę kryteriów oceny

JUNG

• cecha wartościowej poezji to oryginalność; pojawia się tu nowa teoria twórcy i twórczości; domaga się bowiem obalenia tradycyjnego poglądu, że poezja to sztuka naśladowcza

• poeci mają świadomość twórczych możliwości

• w naturze geniusza ważna jest wyobraźnia twórcza

COLERIDGE

• źródło poezji jest w poecie, w potędze jego wyobraźni

• wyobraźnia ta ma władzę powoływać do życia nowe twory

• zachwyt dla boskości aktu twórczego

• język to współ-materiał, współ-wyraz aktu twórczego

HAZLITT

• problem psychiki twórcy i jego biografii

• zainteresowanie człowiekiem, jego losem przedstawione w dziele

1