Trzy stylistyki greckie
Cz. III DIONIZJUSZ - O zestawianiu wyrazów
Dedykacja dla Rufusa Metiliusa - ucznia Dionizjusza
Każda mowa wymaga ćwiczenia w myślach (treść) i słowach (styl)
Piękna mowa to dziedzina, w której szczególnie powinna być młodzież ćwiczona
Rozprawa ta powstaje z natchnienia bóstwa
Układ - jest to pewne umieszczenie obok siebie części mowy
Człon - splot i umieszczenie obok siebie zasadniczych części
Człony wypełniają okresy, na których opiera się cała mowa
Do zadań układu należy zatem właściwe umieszczenie wyrazów obok siebie, odpowiednie powiązanie członów i trafne podzielenie mowy na okresy
Nawet marne słowa przedstawione w pięknym układzie okazują się kunsztem i pieszczą ucho słuchacza
Jeśli dobór wyrazów zostawia się nietknięty, a przekształci się tylko układ, zmienia się rytm wiersza, figury, koloryt, charaktery, wzruszenia i cała godność poematu
Układ jest ważniejszy od doboru słów
Piękny układ powstaje nie tylko wtedy, gdy przestrzegane są zasady składni, np. czasownik po rzeczowniku, przysłówki po czasownikach, zdarzenia późniejsze po wcześniejszych, jednak to nie jest konieczność. Piękne układy powstają także, gdy zasady te zostają zaburzone
Poeci powinni przed napisaniem dzieła zastanowić się jakie układy wyrazów będą najlepsze, najpiękniejsze; potem powinni określić formę gramatyczna używanych wyrazów, na koniec zastanowić się czy niektórych wyrazów (imion itp.) nie należałoby zastąpić innymi, bardziej pasującymi
Człony również należy łączyć tak, aby odczuwane były jako dobrane i zaprzyjaźnione
Człony powinny być używane w możliwie najlepszej formie i długości
Pewne człony dopuszczają przeróbki: wydłużenia i skrócenia nie konieczne w wyrażaniu myśli, jednak upiększające kompozycję, rytm itp.
Celem układania wyrazów jest piękno i przyjemność
Są cztery źródła pięknej i przyjemnej mowy: melodia, rytm, zmiana, dostosowanie do treści
Przyjemność sprawiają: wdzięk, urok, miły dźwięk, słodycz, dar pociągania
Piękno daje: wspaniałość, powaga, dostojność mowy, godność, archaiczny odcień
Mowa potoczna nie narusza iloczasu i melodii wyrazów, natomiast muzyka i rytmika przemieniają je przez pomniejszenia i powiększenia
Głoski mają rożne właściwości i mogą przybierać rozmaite postaci. Nie da się zmienić natury cząstek mowy, pozostaje zatem tylko ich mieszanie, zaprawianie i zestawianie, jako środki ukrycia rażącego charakteru niektórych (gładkie i chropowate, sztywne i miękkie, długie i krótkie, łatwe i trudne do wymówienia itp.)
Mówca powinien używać słów przyjemnych dla ucha, albo jeśli musi użyć nieprzyjemnych, przeplatać i mieszać je z przyjemnymi, wtedy też będzie to mowa piękna
Usuwać monotonnie, przez wprowadzanie zmian w odpowiednim momencie
Dostosowywać formę do treści (odpowiednie układy stóp oddają konkretne stany emocjonalne, typy zdarzeń itp.)
Samogłoski wywołują głosy, są samodzielne, wszystkie inne głoski (spółgłoski i półsamogłoski)- szmery
Półsamogłoski w połączeniu z samogłoskami brzmią lepiej niż samodzielnie
Spółgłoski nie są samodzielne
Są 24 głoski, 7 samogłosek (ē, ě, ō, ŏ, y, i, a), 8 półsamogłosek (l, m, n, r, s, z, ks, ps), 9 spółgłosek (k, p, t, th, ph, kh, b, g, d)
Z głosek powstają zgłoski
Zgłoski są długie, krótkie, dłuższe od normalnych i krótsze od normalnych
Długie zbudowane są z długich lub długo wymawianych głosek, kończące się na długą lub długo wymawianą samogłoskę, czy też na jakąś półsamogłoskę lub spółgłoskę
Krótkie zbudowane są z krótkich lub krótko wymawianych samogłosek, albo mają je w wygłosie
Różnej długości głoski i zgłoski wywołują w prozie i w wierszu różne efekty brzmieniowe
dzięki splotom głosek powstają rozmaite efekty zgłosek, dzięki układowi zgłosek różnorodna natura słów, z których rodzi się różnokształtność mowy
z budowy głosek wywodzą się odmiany mowy, w których ujawniają się nastroje, namiętności, charaktery, postępowanie osób i związane z tym cechy (onomatopeje)
połączenie pięknych słów daje piękny styl
rytm utożsamia autor ze stopą, stopy mogą być długie i krótkie
dwie krótkie( ̮ ̮ ) - pirichius - brak powagi i dostojności
dwie długie ( _ _ ) - spondej - powaga i dostojność
( ̮ _ ) - jamb - nie jest podła
( _ ̮ ) - trochej - nieszlachetna
( ̮ ̮ ̮ ) - chorej - przyziemna, pozbawiona dostojeństwa
( _ _ _ ) - molossos - podniosła, godna, majestatyczna
( ̮ _ ̮ ) - amfibrach - zwiotczała, nieprzyjemnie niewieściała
( ̮ ̮ _ ) - anapest - dostojna
( _ ̮ ̮ ) - daktyl - majestatyczna
( ̮ ̮ _ ) - stopa cykliczna - piękna
( _ ̮ _ ) - kretyk - niepodła
( _ _ ̮ ) - bakchius - miękka i dostojna
( ̮ _ _ ) - hipobakchius godna i wielka
Rytmy pełne godności nadają tę godność całemu układowi, a podłe odbierają ja
Zasada urozmaicania dotyczy zmian rytmu i melodii w tzw. dośpiewach (urozmaicanie członów z których składa się okres poprzez nadawanie im innej postaci i wielkości aż zamkną okres)
Urok zmiennych układów tkwi w tym, że człony nie wydają się sztuczne
Są trzy ogólne odmiany układu (układania słów):
Układ surowy: -mocne i wyraźne osadzenie wyrazów, tak by każdy wyraźnie się odcinał, -części mowy w znacznych odstępach, -zderzenia szorstkich i rażących głosek, -rozciągłość - długie i rozwlekłe wyrazy, -godne i wspaniałe rytmy, -człony stosowne, szlachetne, świetne, wolne - przypominające naturę, -nie stosuje zbędnych wyrazów, -nie stara się o gładkość klauzuli, -urozmaicone figury, -mało spójników, -nie jest kwiecisty, (Pindar, Tukidydes, Ajschylos)
Układ gładki: -wyrazy nie odcinają się, -wyrazy nie opierają się na szerokiej i mocnej podstawie, -słowa dynamicznie się „poruszają”, -wyrazy stapiają i spajają się ze sobą, -słowa miłe dla ucha, gładkie, miękkie i urocze, -człony splatają się ze sobą i leżą w obrębie okresu, -człony mają długość średnią, -okres = pełny wydech człowieka, -rymy krótkie i średnie, -zakończenia okresów równe i rytmiczne, -nie posługuje się figurami, (Hezjod, Safona, Anakreont, Symonides, Eurypides)
Układ pośredni: -jest pomieszaniem dwóch pośrednich, -wybór najlepszych składników z jednego i drugiego, -zawiera wiele odmian, -forma jego nie jest określona, (Homer, Sofokles, Herodot, Demokryt, Platon, Arystoteles)
Żaden tekst prozaiczny nie może dzięki układowi zyskać uroku poezji czy śpiewu
Proza jednak nie powinna wywoływać wrażenia, że jest w całości zmetryzowana i zrytmizowana
Mowa zrytmizowana i zmetryzowana obejmuje podobne miary, zachowuje ustalony rytm, dopełnia się za pomocą tych samych schematów w wierszu, okresie, zwrotce
Mowa, która mieści w sobie luźne miary, nieustalony rytm, nie okazuje ścisłego powiązania jest rytmiczna bo zachowuje pewien rytm, ale nie stały i nie w stałych miejscach
Poezja podobna do prozy powstaje dzięki odpowiedniemu zestawianiu wyrazów, układowi członów oraz współmierności osi okresów
Człony powinny być w tym przypadku nierówne i niepodobne do siebie
Okresy przylegające do siebie mają niepodobny kształt i wielkość
1