Metody badań statystycznych

Podstawowym kryterium - podziału metod badań statystycznych jest liczba jednostek statystycznych objętych badaniem i na podstawie tego kryterium wyróżnia się:

• badania pełne (całkowite, wyczerpujące). Obejmują one wszystkie jednostki danej zbiorowości statystycznej. Mogą być ciągłe, okresowe lub doraźne. Jeśli zmieniające się w czasie zjawiska są obserwowane i analizowane sukcesywnie i nieprzerwanie, to mamy do czynienia z badaniami ciągłymi (np. ewidencja urodzeń i zgonów). Badania okresowe są podejmowane w pewnych, zazwyczaj ściśle określonych, odstępach czasu (np. coroczne spisy rolne). Badania doraźne są przeprowadzane w pewnych szczególnych okolicznościach, spowodowanych z Reguły nieprzewidzianymi przyczynami (np. Badanie dotyczące strat czasu pracy wywołanych epidemią grypy). Do badań pełnych zaliczamy:
• spis statystyczny
• rejestrację statystyczną
• sprawozdawczość statystyczną
Spis statystyczny dostarcza informacji niezbędnych do ustalenia stanu i struktury zjawisk w ściśle określonym momencie. Spisy dostarczają informacje dotyczące ludności, tj. wieku, zawodu, poziomu wykształcenia itp., jak również informacji o innych wielkościach, w tym charakteryzujących gospodarkę. Przeprowadzane są również spisy nieruchomości, gospodarstw rolnych, zwierząt gospodarskich.
Wiarygodność spisu zależy od spełnienia następujących warunków:
- powszechność (np. spisy ludności prowadzone w całym kraju bez pominięcia jakiegokolwiek rejonu
czy obszaru),
• jednochwilowość (co oznacza, że zbierane dane dotyczą konkretnego momentu (konkretnego dnia i
konkretnej godziny) np. jeżeli momentem spisu jest godzina 12.00, dnia 5 grudnia, to rachmistrz
dokonujący spisu 7 grudnia, zobowiązany jest uwzględnić w spisie wszystkie osoby, które żyły do
godziny 12.00 5 grudnia, a nie uwzględnić niemowląt urodzonych po tej godzinie),
• bezpośredniość (informacje powinny być uzyskane bezpośrednio od osób spisywanych),
• służące wyłącznie celom statystycznym (co oznacza, że obowiązuje tajemnica spisowa, a uzyskane
dane nie mogą być wykorzystane do innych celów).
Specjalnym rodzajem jest przeprowadzany okresowo, na ogół co 10 lat, Narodowy Spis Powszechny. Spis taki jest najobszerniejszą informacją statystyczną o ludności, jej warunkach bytowania i o innych objętych nim zagadnieniach. W Polsce Narodowe Spisy Powszechne przeprowadza Główny Urząd Statystyczny.
Rejestracja bieżąca polega na systematycznym notowaniu określonych faktów będących przedmiotem badania. Klasycznymi przykładami ewidencji bieżącej są: ewidencja urodzeń i zgonów, ruchu wędrówkowego ludności, czasu pracy, przychodu i rozchodu towaru w magazynie itd.
Sprawozdawczość statystyczna jest formą całkowitego badania statystycznego, szczególnie szeroko rozbudowanego w państwach socjalistycznych. Wynika to z gospodarki planowej o scentralizowanym systemie zarządzania i kierowania całokształtem zjawisk społeczno-gospodarczych. W systemie tym jednostki wyższego szczebla muszą uzyskiwać znaczną ilość informacji (danych) od jednostek niższego szczebla. Informacje dotyczące realizacji planów lub innych przedsięwzięć, przekazywane przez przedsiębiorstwa i instytucje swoim władzom nadrzędnym oraz organom statystycznym nazywane są właśnie sprawozdawczością statystyczną. Statystyczność może dotyczyć jednego ściśle określonego lub wielu różnych zjawisk i problemów oraz różnych okresów. Są więc sprawozdania roczne, półroczne, kwartalne, miesięczne itp. Sprawozdawczość charakteryzuje się tym, że wykorzystuje zarówno liczbowy, jak i słowny (tekstowy) opis.