KSIĘGA NEHEMIASZA
Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza.
Ne 1. DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA.. Smutne wieści o Jerozolimie.
Ne 2. Podróż do grodu ojców.. Odbudowa murów Jerozolimy. Przygotowania.
Ne 3. Wykonywanie pracy. Trudności: drwiny nieprzyjaciół.
Ne 4.
Ne 5. Szemranie ludu. Wzmianka uboczna: bezinteresowność Nehemiasza.
Ne 6. Podstęp. Żydowscy stronnicy wrogów..
Ne 7. Opieka nad miastem.. Przygotowanie do zaludnienia miasta. Pierwsi repatrianci. REFORMA RELIGIJNA.. Święto Namiotów..
Ne 8.
Ne 9. Dzień pokuty.
Ne 10. Odnowienie przymierza. Podpisy. Treść zobowiązań.
Ne 11. DALSZA DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA.. Zaludnienie Jerozolimy. Zaludnienie innych miast.
Ne 12. Rodowody: Kapłani i lewici za Zorobabela i Jozuego. Arcykapłani od Jozuego do Jadduy. Kapłani za Jojakima. Zwierzchnicy rodów lewickich. OSTATNIE DZIEŁO WSPÓLNE EZDRASZA I NEHEMIASZA.. Poświęcenie muru. Przypisek: Utrzymanie kapłanów i lewitów..
Ne 13. OSTATNIA DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA.. Prawo o cudzoziemcach. Szereg reform. Tobiasz. Utrzymanie lewitów.. Święcenie szabatu. Mieszane małżeństwa. Zakończenie.
Wstęp do Księgi Ezdrasza i Księgi Nehemiasza
Księgi te noszą imiona nie autorów, lecz głównych osób w nich działających. Obie należą do protokanonicznych ksiąg historycznych ST, lecz w Biblii hebrajskiej figurują w zbiorze "Pism" (Ketubim) i to przed Księgami Kronik, mimo że ostatnie zdanie z 2 Krn 36,22n stanowi początek Księgi Ezdrasza. Powodem zakłócenia tego porządku chronologicznego był zapewne wzgląd na charakter syntezy dziejowej, jaki mają Księgi Kronik, godnej umieszczenia na końcu. Tymczasem Ezd i Ne - to tylko odcinek dziejów Izraela.
Obie te księgi, stanowiące jedną całość, mieściły się pierwotnie w jednym tomie. Stan ten jest widoczny jeszcze w LXX. Ma ona wprawdzie dwie Księgi Ezdrasza, lecz grecka 1 Ezd jest apokryfem, który Wlg umieszcza w dodatkach na końcu jako 3 Ezd. Natomiast grecka 2 Ezd obejmuje obie te kanoniczne księgi - Ezd i Ne - razem połączone, jak miał pierwotny tekst hebrajski. Wlg Księgę Nehemiasza nazywa też Drugą Ezdrasza.
Tematem obu ksiąg jest odbudowa gminy żydowskiej w Jerozolimie i w Judzie po przybyciu repatriantów z niewoli babilońskiej. Nie mamy tu jednak ciągłej historii, lecz opis szeregu wydarzeń od czasów dekretu Cyrusa z r. 538 przed Chr., zezwalającego uprowadzonym do niewoli Żydom na powrót do Judy, aż do powtórnej działalności Nehemiasza w kraju przodków - w r. 432 przed Chr. Ziemia judzka była wtedy pod panowaniem królów perskich, z których wymienia się w naszych obu księgach: Cyrusa, Dariusza I, Kserksesa I, Artakserksesa I oraz (tylko w rodowodach) ostatniego z królów perskich, Dariusza III. Opowiadanie autora skupia się głównie dokoła trzech najważniejszych spraw: odbudowy świątyni jerozolimskiej, przywrócenia Jerozolimie charakteru miasta zdolnego do obrony, wreszcie ustalenia podstaw prawnych życia repatriantów, czyli narodzin judaizmu.
Księgi omawiane opierają się na następujących źródłach historycznych, potwierdzonych w wielu punktach przez źródła pozabiblijne: na pamiętnikach Ezdrasza i na pamiętnikach Nehemiasza, na oryginalnych dokumentach aramejskich przytoczonych in extenso w tym języku oraz na dużej ilości oryginalnych dokumentów hebrajskich. Dzieło powstało pod koniec IV w. lub w III w. przed Chr. Jeśli zaś urywek z notatką o Dariuszu III nie należy do pierwotnej redakcji, lecz jest późniejszym dodatkiem, to samo dzieło mogło powstać jeszcze wcześniej. Autor jego jest nieznany. Duchem przypomina on autora Kronik. Stąd wielu egzegetów jest zdania, że Księgi Kronik i Księgi Ezdrasza i Nehemiasza pochodzą od tego samego autora. Należy jednak zauważyć mimo podobieństwa ducha również zupełnie odmienne metody redakcyjne w obu grupach ksiąg. Być może uczeń autora Kronik zredagował Ezd i Ne.
Wciąż dyskutowanym zagadnieniem tych ksiąg jest sprawa porządku chronologicznego opisanych wydarzeń, czy mianowicie działalność Nehemiasza zakłada uprzednią działalność Ezdrasza, czy też odwrotnie.
Tekst hebrajski szeregu miejsc przedstawia duże trudności, które próbuje się rozwiązać w rozmaity sposób.
Doniosłość zdarzeń opisanych w Ezd i Ne polega na ukazaniu ważnego etapu dziejów zbawienia: odnowa po karze, jaką była niewola, otwiera nowy etap, który już prowadzi poprzez judaizm do Chrystusa.
Ne 1
DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA
Smutne wieści o Jerozolimie
1 Słowa Nehemiasza, syna Chakaliasza: Oto gdy w miesiącu Kislew roku dwudziestego byłem w twierdzy Suza,
1,1 Tu zaczyna się pamiętnik Nehemiasza (zob. Wstęp s. 442-443).
— Rok dwudziesty licząc od początku panowania króla Artakserksesa I (465-424; por. 2,1), czyli w grudniu 446 r.
1,1. Nehemiasz. Nehemiasz zajmował ważne stanowisko podczaszego na dworze króla Persji w połowie V w. przed Chr., za panowania Artakserksesa I (465-424 przed Chr.). W 460 przed Chr. w Egipcie wybuchło powstanie, którego stłumienie zajęło pięć lat. Megabyzes, satrapa północnej Mezopotamii, zbuntował się w 448 przed Chr. Był to więc burzliwy okres w dziejach imperium perskiego. Można stąd wnioskować, że Persowie pragnęli zawrzeć sojusz z różnymi mniejszościami narodowymi wchodzącymi w skład ich państwa, np. z Żydami. Dlatego wydaje się możliwe, że Żydzi, tacy jak Nehemiasz piastowali wówczas takie wysokie urzędy w imperium.
1,1. Kislew. Kislew to hebrajska nazwa miesiąca używana w czasach powygnaniowych, odpowiadająca okresowi od połowy listopada do połowy grudnia. Po deportacji do Babilonu, u schyłku VI w. przed Chr., Żydzi najprawdopodobniej posługiwali się kalendarzem babilońskim. Wydaje się, że stosowali ten system także w okresie perskim.
1,1. Chronologia. Nie ma pewności, do czego odnosi się „dwudziesty rok”. Mógł to być dwudziesty rok pobytu Nehemiasza w Suzie. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że był to dwudziesty rok panowania Artakserksesa I (465-424 przed Chr.), którego imię zwyczajnie pominięto (zob. Ne 2,1). Jeśli przypuszczenie to jest słuszne, był to rok 445 przed Chr.
1,1. Twierdza Suza. Suza pełniła rolę zimowej rezydencji perskich królów. Jej obszar oddzielony był od pozostałej części miasta, która miała bogatą historię. Suza była zamieszkana co najmniej od IV tysiąclecia przed Chr. W VII w. przed Chr. - jako twierdza Elamitów przeszła kolejno w ręce Medów i Persów. Cytadela położona jest na wzniesieniu w północnej części miasta zwanej Apadana. Pałac w Suzie wzniesiony został przez Dariusza i był zamieszkiwany przez kilku jego następców.
Podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w miejscu dawnego pałacu udało się zrekonstruować wiele jego elementów, m.in. salę audiencyjną, w której zbierał się dwór królewski. Pałac był budowlą wzniesioną na planie kwadratu o boku długości 105 m. Po każdej stronie znajdowały się 72 kolumny, których wysokość szacuje się na 19,5 m. Większa Suza, położona w odległości ok. 360 km na wschód od Babilonu, zbudowana została na trzech wzgórzach górujących nad rzeką Szaur. Kopiec o kształcie rombu ma obwód o długości 3,8 km. W dolinie na wschód od miasta znajdowały się domy kupców.
2 przyszedł z Judy Chanani, jeden z braci moich, wraz z innymi. I spytałem ich o tych Żydów ocalałych, którzy uniknęli uprowadzenia, i o Jerozolimę.
1,2 W końcowym zdaniu chodzi o tych, którzy cało powrócili z uprowadzenia i mieszkają w Jerozolimie lub w jej pobliżu. Por. Ezd 1,4+; 6,16; Iz 4,3+.
3 I powiedzieli mi: Ci pozostali, którzy w tamtejszym okręgu uniknęli uprowadzenia, znajdują się w wielkiej biedzie i pohańbieniu; mur Jerozolimy jest zburzony, a bramy jej są spalone.
1,3 Troska o odbudowanie murów Jerozolimy pojawia się już w czasie wygnania (Iz 54,11-12), a jeszcze dobitniej po nim (Iz 60,10-17; Za 2,5n). Inicjatywa datuje się prawdopodobnie na czasy Kserksesa (Ezd 4,6), a całkiem wyraźnie świadczą o niej czasy Artakserksesa (Ezd 4,12-13.16). Ukazuje się ona jako chęć odzyskania autonomii, co groziło naruszeniem praw nabytych przez Samarytan. Z tego powodu opozycji udało się uzyskać od władz perskich brutalny nakaz wstrzymania prac (Ezd 4,23). Chanani robi aluzję do tego właśnie niedawnego wydarzenia.
1,2-3. Warunki panujące w Jerozolimie. Jerozolima w dalszym ciągu leżała wówczas w gruzach po jej zburzeniu przez Nabuchodonozora II sto czterdzieści lat wcześniej. Mury i bramy miasta były zniszczone, co czyniło Jerozolimę zupełnie bezbronną wobec ataków. Księga Ezdrasza opisuje wcześniejsze, przerwane próby odbudowy murów, podjęte za panowania Artakserksesa I (ok. 458 przed Chr.) zakończone niepowodzeniem. Niektórzy badacze sugerowali, że Persowie podjęli działania zbrojne przeciwko Jerozolimie za panowania Kserksesa, niewiele jest jednak dowodów potwierdzających tę hipotezę, chociaż wiemy o walkach toczonych przez Persów i Greków na obszarze Lewantu.
4 I oto, gdy to usłyszałem, usiadłem, płakałem i trapiłem się całymi dniami, pościłem i modliłem się przed obliczem Boga niebios.
1,4. Odpowiedź Nehemiasza. Odpowiedź Nehemiasza była typowa dla Żydów, który stanęli w obliczu tragedii (zob. Ezd 9,3-5). W okresie żałoby często golono włosy na głowie i brodzie. Post łączono z modlitwą, by ułatwić pełną koncentrację na danej sprawie, kosztem zaspokojenia fizycznych potrzeb.
1,4. „Bóg niebios” w zoroastryzmie. Określenie „Bóg niebios” było dobrze znane w imperium perskim, weszło też do języka religijnego Żydów. Termin ten pojawia się również w starożytnej korespondencji żydowskiej, np. w tekstach z Elefantyny w Egipcie, datowanych na V w. przed Chr. Jego pochodzenie można wywieść od Zaratusztry, irańskiego świętego męża, który żył przypuszczalnie u schyłku II tysiąclecia przed Chr., chociaż dokładne daty pozostają nieznane i są przedmiotem sporów. Zoroastryzm stał się główną religią królów perskich w czasach Dariusza I (521-486 przed Chr.). Jego wyznawcy czcili „Boga niebios”, znanego jako Ahura Mazda, wieczną istotę posiadającą charakter moralny. Wierzyli również w istnienie boga zła, który był przeciwieństwem Ahury Mazdy i dorównywał mu potęgą. Nehemiasz nie waha się jednak użyć tego znanego określenia w odniesieniu do Jahwe.
5 I powiedziałem: Ach, Panie, Boże niebios, Boże wielki i straszny, który zachowujesz przymierze i łaskę dla tych, którzy Cię miłują i zachowują Twoje przykazania. Pwt 7,9; Pwt 7,12
1,5 Modlitwa Nehemiasza czerpie natchnienie z Pwt.
6 Niech będzie ucho Twoje uważne i oczy Twoje niech będą otwarte, abyś wysłuchał modlitwę sługi Twego, którą ja teraz dniem i nocą zanoszę do Ciebie za sługi Twoje, Izraelitów, składając wyznanie w sprawie przestępstw Izraelitów, które wobec Ciebie popełniliśmy; również ja i mój ród zgrzeszyliśmy. 2Krn 6,40
7 Bardzo źle postąpiliśmy wobec Ciebie: nie zachowaliśmy przykazań ani praw, ani przepisów, które wydałeś słudze Twemu, Mojżeszowi.
8 Wspomnij na zapowiedź, którą ogłosiłeś słudze Twemu, Mojżeszowi: Jeśli wy się sprzeniewierzycie, to Ja rozproszę was między narodami. Pwt 30,1-4
9 Lecz jeśli się do Mnie nawrócicie i zważać będziecie na moje przykazania, i będziecie je wykonywali, to choćby rozproszeni wasi znajdowali się na krańcu niebios, stamtąd zgromadzę ich i zaprowadzę na miejsce, które wybrałem, aby tam uczynić przybytek dla mego imienia. Pwt 30,4
10 Albowiem oni są sługami Twoimi i ludem Twoim, który odkupiłeś Twoją wielką mocą i potężną ręką. Pwt 9,29
11 Ach, Panie, niech będzie ucho Twoje uważne na modlitwę Twojego sługi i na modlitwę sług Twoich, pragnących czcić Twoje imię! Poszczęść teraz słudze Twemu! Daj, abym pozyskał względy tego człowieka. Byłem bowiem podczaszym królewskim.
1,11. Podczaszy. Podczaszy piastował bardzo ważną funkcję na dworach Bliskiego Wschodu. Miał swobodny dostęp do króla, a zatem wielkie wpływy. Teksty i reliefy przedstawiają podczaszych na asyryjskich i perskich dworach. Ponieważ podczaszy przebywał w pobliżu królewskiego haremu, był często eunuchem, chociaż nie ma dowodów na to, że dotyczy to również Nehemiasza. W źródłach późniejszych określa się podczaszego mianem człowieka próbującego wino. Oprócz tego nosił on pierścień i był główną osobą pełniącą pieczę nad królewskimi finansami.
Ne 2
Podróż do grodu ojców
1 I oto, gdy w miesiącu Nisan dwudziestego roku panowania króla Artakserksesa wykonywałem swój urząd, wziąłem wino i podałem królowi, i w jego obecności nie okazywałem smutku.
2,1 Marzec-kwiecień 445 r.
— wykonywałem. Według grec. Tekst hebr.: „wykonywał”.
— w jego obecności. Za tekstem hebr., gdzie lepanajw. BJ: „przedtem”, lepanîm, na zasadzie domysłu.
2,1. Nisan. Hebrajski miesiąc nisan odpowiada okresowi od połowy marca do połowy kwietnia. Nisan przynosił wczesne deszcze, właśnie wtedy odbywały się zbiory jęczmienia i lnu. Nazwa nisan została zapożyczona przez Żydów od Babilończyków w okresie niewoli. Abib to dawna nazwa tego miesiąca.
2,1. Artakserkses. Imię to nosili trzej perscy królowie. Władca, o którym czytamy w Księdze Nehemiasza, to najprawdopodobniej następca Kserksesa I, Artakserkses I (465-424 przed Chr.). Poza informacjami podanymi w Piśmie Świętym niewiele wiadomo na jego temat. Grecki historyk Herodot opisuje podatki i pewne niefortunne decyzje gospodarcze podjęte za jego panowania. Greckie miasta-państwa, które odniosły wówczas zwycięstwo nad Persami w bitwie pod Salaminą i Platejami (480-479 przed Chr.), wykorzystywały każdą okazję do osłabienia dominacji perskiej na Bliskim Wschodzie. W okresie swego panowania Artakserkses I musiał stłumić dwa powstania (zob. komentarz do Ne 1,1). Utrzymał się jednak na tronie przez czterdzieści lat.
2,1. Zachowanie dworzan w obecności władcy. Na perskich reliefach często przedstawia się dworzan zasłaniających usta dłonią, by nie urazić władcy. Nie wiadomo, czy wynikało to z przywiązywania wagi do względów zdrowotnych (wydaje się to mało prawdopodobne), częstego zjawiska nieświeżego oddechu, czy też z wielkiej czci. W rezultacie mimika twarzy stawała się mniej widoczna, a przecież można by oczekiwać, że radość z możliwości służenia królowi powinna się malować na twarzy każdego z dworzan.
2 Lecz król mi rzekł: Czemu tak smutno wyglądasz? Przecież nie jesteś chory! Nie, lecz masz jakieś zmartwienie? I przeraziłem się do najwyższego stopnia, 3 i rzekłem królowi: Niech król żyje na wieki! Jakże nie mam smutno wyglądać, gdy miasto, gdzie są groby moich przodków, jest spustoszone, a bramy jego są strawione ogniem. 4 I rzekł mi król: O co chciałbyś prosić? Wtedy pomodliłem się do Boga niebios 5 i rzekłem królowi: Jeśli to wyda się słuszne królowi i jeśli sługa twój ma względy u ciebie, to proszę, abyś mnie posłał do Judy, do grodu grobów moich przodków, abym go odbudował.
2,5. Odbudowa miasta, w którym pogrzebani zostali ojcowie. W większości kultur Bliskiego Wschodu więzi rodzinne miały pierwszorzędne znaczenie. Żyjący członkowie rodu byli zobowiązani dbać o szczątki zmarłych przodków. W kulturach starożytnych obejmowało to dokonywanie rytuałów, w których wyrażała się opieka nad zmarłymi. W Izraelu przechowywano kości zmarłych. Najwyraźniej sądzono, że zachowywali oni świadomość po śmierci. Józef zobowiązał rodzinę do zabrania jego kości do Kanaanu, gdy będą opuszczali Egipt. Nehemiasz okazywał troskę o groby swoich ojców.
6 I rzekł mi król, podczas gdy królowa siedziała obok niego: Jak długo potrwa twoja podróż? I kiedy powrócisz? I król, gdy podałem mu termin, raczył mnie wyprawić.
2,6. Królowa siedząca przy boku króla. W starożytnej ikonografii znaleźć można wiele przykładów królowych zasiadających u boku swego małżonka, zwykłe na oddzielnym tronie. Wielu uczonych sądzi, że w tym okresie królowe miały niezwykle silne wpływy na perskim dworze, powołując się na doniesienia greckiego historyka Herodota. Żoną Artakserksesa była Damaspia, możliwe jednak, że na tronie zasiadała królowa matka, Amestris, znana z silnej osobowości (zob. komentarz do Est 5,2), która odgrywała czynną rolę w polityce aż do 449 przed Chr. i w tym okresie mogła jeszcze żyć.
2,6. Długość podróży (odległość i czas). Nehemiasz wyruszył przypuszczalnie w długą podróż z Suzy do Jerozolimy. Wiodła ona Drogą Królewską do północnej Mezopotamii, następnie skręcała na zachód, do Syro-Palestyny. Odległość wynosiła ok. 1440 km, zaś jej pokonanie wymagało czterech miesięcy. Tyle samo trwała podróż Ezdrasza (zob. komentarz do Ezd 7,1).
7 I rzekłem królowi: Jeśli to wyda się słuszne królowi, proszę o wystawienie dla mnie listów do namiestników Transeufratei, aby mnie przepuścili, aż dotrę do Judy;
2,7. Namiestnicy Transeufratei. Określenie, którego użyto tutaj na oznaczenie „namiestników”, może się odnosić do zarządców małych okręgów wchodzących w skład prowincji, lub satrapów, głównych urzędników zarządzających wielkimi obszarami wchodzącymi w skład imperium perskiego. Państwo perskie składało się z dużej liczby niewielkich satrapii, które odznaczały się często pewnym stopniem autonomii. Namiestnicy Transeufratei zarządzali obszarem rozciągającym na północ od Mezopotamii, w rejonie Armenii i Gruzji.
2,7. Listy umożliwiające bezpieczne przejście. Ponieważ Nehemiasz pragnął zrealizować cele polityczne, mógł się spodziewać wrogiego nastawienia lokalnych urzędników perskich. Mógł być również zaniepokojony tym, że w różnych częściach imperium panował zamęt i podróże nie były bezpieczne (zob. komentarz do Ne 1,1). Dokumenty aramejskie z V w. przed Chr. zawierają list o podobnej treści. Jego główna funkcja polegała jednakże na nakazywaniu lokalnym urzędnikom zaopatrzenia podróżnych w żywność z królewskich spichlerzy.
8 również pisma do Asafa, zarządcy lasu królewskiego, aby mi dał drewno do sporządzenia bram twierdzy przy świątyni, bram muru miejskiego i domu, do którego się wprowadzę. I król mi zezwolił, gdyż łaskawa ręka Boga mojego była nade mną.
2,8. Zarządca lasu królewskiego. Zarządca [BT: „zawiadowca”] lasu królewskiego nosił hebrajskie imię Asaf. Las ten znajdował się przypuszczalnie w Libanie (Persowie zdobyli Liban w połowie VI w. przed Chr.), chociaż lasy rosły również na pewnych obszarach równiny nadmorskiej w Palestynie. Greccy historycy, np. Ksenofont i Diodor, wspominają o lasach pozostających pod nadzorem perskich urzędników.
2,8. Sposób wykorzystania drewna/planowane prace. Nehemiasz poprosił o przekazanie drewna na ściśle określone cele: (1) do sporządzenia bram twierdzy przy świątyni, poprzedniczki twierdzy Antonii, zbudowanej po północnej stronie drugiej świątyni przez Heroda Wielkiego; (2) do rekonstrukcji muru miejskiego (chociaż mury budowano z kamienia i cegły mułowej, drewna używano jako elementu stabilizującego oraz do konstrukcji bram); (3) do wzniesienia rezydencji Nehemiasza jako namiestnika. Chociaż rezydencje wznoszono najczęściej z cegły mułowej i kamieni, drewno cedrowe wykorzystywane było do wytwarzania wewnętrznych paneli.
9 Gdy przyszedłem do namiestników Transeufratei, wręczyłem im listy królewskie. A król wyprawił ze mną dowódców wojskowych wraz z jazdą. Ezd 8,22
10 Skoro Choronita Sanballat i ammonicki sługa, Tobiasz, to usłyszeli, bardzo im się to nie podobało, że przyszedł ktoś, kto się zatroszczył o Izraelitów.
2,10 Sanballat jest znany jako namiestnik Samarii. Tobiasz był żydowskim namiestnikiem Ammonu, pozostającym pod jego rozkazami.
2,10. Sanballat Choronita. Sanballat był namiestnikiem Samarii. Wzmianka o nim pojawia się w aramejskim papirusie z Elefantyny w Egipcie, wspominającym również o dwóch jego synach. W papirusie z Wadi Dalija podano imiona kolejnych namiestników Samarii, z których trzej noszą imię Sanballat. Ponieważ imiona wspomnianych synów zawierają element teoforyczny „Jah”, Sanballat mógł być czcicielem Jahwe (zob. jednak Ne 13,28). Znaczenie określenia Choronita nie jest jasne, chociaż może ono zwyczajnie oznaczać człowieka pochodzącego z miasta, w którego nazwie był człon „Choron”. Sanballat był przeciwnikiem Nehemiasza, ponieważ wcześniej Jerozolima i Juda znajdowały się pod jego jurysdykcją. Nie jest jednak jasne, czy Juda wchodziła w skład jego prowincji, ani czy sprawował nadzór administracyjny nad obszarem Judei.
2,10. Tobiasz. Tobiasz był Ammonitą, a więc obcokrajowcem. Mógł być Tobiasz przodkiem rodu z doliny Jordanu, który zdobył wpływy w późniejszym okresie. Chociaż nie powiedziano tego wprost, Tobiasz mógł być namiestnikiem Ammonu, podobnie jak jego potomek (o tym samym imieniu) trzysta lat później.
Odbudowa murów Jerozolimy. Przygotowania
11 Gdy przybyłem do Jerozolimy, spędziłem tam trzy dni. 12 Wtedy wybrałem się nocą, ja i niewielu mężów ze mną, a nikomu nie wyjawiłem, do jakiego dzieła na rzecz Jerozolimy Bóg mój mnie pobudził; i miałem ze sobą tylko to zwierzę, na którym jechałem. 13 I wyruszyłem nocą przez Bramę nad Doliną, potem obok Źródła Smoczego do Bramy Śmietników; i badałem mury Jerozolimy, które miały wyłomy, a bramy jej były strawione ogniem.
2,13 mury. Według tekstu hebr. W BJ: „mur”, według rkpsów hebr., grec. i Wulgaty.
— które miały wyłomy. Tekst hebr,: ’aszer hem perucîm, „które były zniszczone”. BJ: „gdzie miały wyłomy”, hame-poracîm, na zasadzie domysłu.
14 Gdy doszedłem do Bramy Źródlanej i do Stawu Królewskiego, zwierzę, na którym jechałem, nie miało możności przejścia. 15 I szedłem nocą wąwozem w górę, i badałem mur. Potem wszedłem znowu przez Bramę nad Doliną i powróciłem.
2,15 przez Bramę nad Doliną. Zob. mapę. Wąwóz — tutaj dolina Cedronu.
2,13-15. Topografia Jerozolimy z V w. przed Chr. Bardzo trudno jest zlokalizować miejsca wymienione w tych wersetach. Mury i bramy, które zostały poddane inspekcji przez Nehemiasza, znajdowały się w północnej i zachodniej części miasta i już nie istnieją lub zostały pogrzebane pod platformą świątyni Heroda. Staw Królewski należy przypuszczalnie utożsamiać z Sadzawką Siloe. Doliną, o której mowa, jest przypuszczalnie dolina Cedronu. Archeolodzy natrafili tam na dużą ilość porozrzucanych kamieni przypominających te, które zagrodziły drogę Nehemiaszowi. Nehemiasz najwyraźniej zrezygnował z otoczenia murami wschodniego zbocza miasta i uznał, że w innym miejscu należy poprowadzić nowy mur. Jerozolima była więc mniejsza niż w okresie przedwygnaniowym.
16 Lecz zwierzchnicy nie wiedzieli, dokąd poszedłem i co zamierzałem zrobić; dotąd bowiem nie wyjawiłem tego Żydom – ani kapłanom, ani możnym, ani zwierzchnikom, ani innym urzędnikom.
2,16. Grupy mieszkańców. „Zwierzchnicy” byli przypuszczalnie przedstawicielami imperium perskiego przybyłymi z Nehemiaszem lub wchodzącymi w skład władz lokalnych. Określenie „Żydzi” oznacza ogólnie mieszkańców Jerozolimy. „Kapłani” odgrywali ważną rolę w życiu społeczności Jerozolimy po wygnaniu, coraz bardziej poszerzając swoje wpływy polityczne. „Możni” to przypuszczalnie naczelnicy głównych rodów tego obszaru, być może jest to odpowiednik określenia „starsi” pojawiającego się we wcześniejszej literaturze.
17 Ale teraz rzekłem do nich: Widzicie nędzę, w jakiej się znajdujemy: Jerozolima jest spustoszona, a bramy jej spalone. Idźmy! Odbudujmy mur Jerozolimy, abyśmy nie byli nadal pośmiewiskiem! 18 I wyjawiłem im, jak łaskawie ręka Boga mojego była nade mną; również słowa, które mi król powiedział. A oni powiedzieli: Wstańmy! Budujmy! I nawzajem zachęcali się do dobrej sprawy. 19 Skoro Choronita Sanballat i ammonicki sługa, Tobiasz, i Arab Geszem to usłyszeli, lżyli nas i urągali nam, mówiąc: Co oznacza to, co czynicie? Czy podnosicie bunt przeciw królowi?
2,19 Geszem albo Gaszmu (6,6) — król arabskiej federacji Kedar, którego terytorium rozciągało się aż po południową Transjordanię i Palestynę.
2,19. Geszem. Arab Geszem jest postacią znaną ze źródeł pozabiblijnych. Imię Geszem, które pojawia się w libańskich i aramejskich inskrypcjach, nosi król Kedar. Imię to pojawia się również w późniejszej inskrypcji z Bet-Szearim, a także na srebrnym naczyniu z Tell el-Maszkuta (w rejonie Delty Nilu), ofiarowanym przez jego syna, Qainu, bogini Han-Ilat. W tym okresie Arabowie osiedlili się w rejonie Negebu i Zajordania (zob. Ne 2,10).
20 I odpowiedziałem im: Sam Bóg niebios nam poszczęści. A my, słudzy Jego, zabierzemy się do odbudowy, wy natomiast nie macie udziału, prawa ani pamiątki w Jerozolimie.
Ne 3
Wykonywanie pracy
1 Wtedy arcykapłan Eliaszib oraz bracia jego kapłani zabrali się do odbudowy Bramy Owczej, poświęcili ją i wstawili jej wrota; następnie odbudowali aż do Wieży Stu i poświęcili ją, i dalej – aż do Wieży Chananeela.
3,1-38 W rozdziale tym odtwarza się jakiś dokument wydobyty z archiwum świątyni, włączony do pamiętnika Nehemiasza. Znajdują się w nim informacje na temat topografii Jerozolimy (zob. plan; por. 2 Sm 5,9+; 2 Krl 14,13+) oraz geografii politycznej prowincji, w której pięć miejscowości pełniło funkcję stolic poszczególnych dystryktów: Jerozolima, Bet-Hakkerem, Mispa, Bet-Sur i Keila (zob. mapę).
3,1 poświęcili ją. Za tekstem hebr., gdzie qiddeszuhu. BJ: „wykonali ciesiółkę”, qeruhu, na zasadzie domysłu za w. 3 i 6 (BT w tych wierszach: „wprawili jej belki”). Drugie „poświęcili ją”, występujące pod koniec wiersza, w BJ pominięte na zasadzie domysłu.
3,1. Brama Owcza. Brama Owcza (czasami nazywana Bramą Beniamina) znajdowała się na północ od wzgórza świątynnego. Umożliwiała przejście z obszaru przy Sadzawce Betesda (w tym okresie nazywanej Sadzawką Owczą) do doliny Cedronu. Była ona położona w północnej części wschodniego muru i prowadziła do drogi do Jerycha.
3,1. Wieża stu [BT: „wieża Seciny”] i wieża Chananeela. Dwie wspomniane wieże znajdowały się w północno-zachodniej części miasta, w pobliżu góry świątynnej. Położone były w miejscu twierdzy Antonii (wzniesionej w Jerozolimie za czasów Heroda).
2 A obok budowali mężowie z Jerycha, obok budował Zakkur, syn Imriego. Jr 31,38
3 A Bramę Rybną odbudowali synowie Hassenai; oni wprawili jej belki i wstawili jej wrota, uchwyty i zasuwy. Ezd 2,35
3,3. Brama Rybna. Brama Rybna (nazywana niekiedy Bramą Efraima) prowadziła w kierunku północno-zachodnim. Wiodła przez nią jedna z dróg na równinę nadmorską.
3,3. Budowa bramy. W tekście wymieniono cztery elementy bramy: wrota, belki, uchwyty i zasuwy. Podwójne wrota bramy umieszczone były zwykle w kamiennych panewkach wkopanych w ziemię. Belki obramowywały bramę z dwóch stron. Były one wykonane z drewna i przytwierdzone do muru. Zasuwy biegły w poprzek podwójnych wrót, a ich końce wchodziły w specjalne otwory lub zawiasy znajdujące się w belkach. Zasuwy przytwierdzano za pomocą szeregu małych drewnianych kołków wchodzących w otwory w belce przymocowanej do bramy. Po zamknięciu bramy nie można było więc opuścić miasta.
4 A obok naprawiał Meremot, syn Uriasza, syna Hakkosa; i obok naprawiał Meszullam, syn Berekiasza, syna Meszezabeela; i obok naprawiał Sadok, syn Baany. 5 A obok naprawiali Tekoici; lecz dostojnicy ich nie ugięli swych karków do pracy dla swoich panów.
3,5 dla swoich panów. Chodzi o Nehemiasza i jego towarzyszy.
6 A Bramę Starą naprawiali Jojada, syn Paseacha, i Meszullam, syn Besodiasza: oni założyli jej belki i wstawili jej wrota, uchwyty i zasuwy.
3,6 Bramę Starą. Chodzi o bramę Starego (Jeszan) Miasta. BJ: „Bramę Nowego Miasta”, według przekładu syr.
— Rozwój miasta w kierunku północnym zakończył się budową tej nowej dzielnicy (por. 2 Krl 22,14; So 1,10-11). W 12,39 brama ta nosi nazwę „Bramy Efraimskiej”.
3,6. Brama Jeszańska. Brama ta, nazywana czasami Starą Bramą, znajdowała się na południe od Bramy Rybnej. Niektórzy uważają ją za Bramę Miszne, która umożliwiała dostanie się do zachodniej dzielnicy miasta.
7 A obok naprawiał Gibeonita Melatiasz i Meronotyta Jadon oraz mieszkańcy Gibeonu i Mispa – przy siedzibie namiestnika Transeufratei.
3,7 przy siedzibie. BJ: „na konto”. Sens niepewny.
8 Obok naprawiał złotnik Uzzjel, syn Charhajasza, a obok niego naprawiał Chananiasz, jeden z handlarzy olejkami; dalej pozostawiono mur Jerozolimy bez zmian aż do Muru Szerokiego.
3,8 złotnik Uzzjel, syn Charhajasza. Za tekstem hebr. W BJ: „Uzzjel, członek zrzeszenia złotników”, na zasadzie domysłu za przekładem syr.
3,8. Złotnicy i handlarze olejkami. Pewne dzielnice były zamieszkane przez członków określonego cechu. W skład cechów wchodziły często rodziny, które opanowały określoną technikę wytwarzania i sekrety handlu przekazywane z pokolenia na pokolenie.
3,8. Mur Szeroki. Archeolodzy prowadzący prace wykopaliskowe na zachodnim wzgórzu Jerozolimy odkryli niezwykle gruby mur (o szerokości ponad 9,5 m) pochodzący z tego okresu, który przebiegał na zachód od zachodniego muru wzgórza świątynnego. Mur Szeroki nie był naprawiany, wydaje się bowiem, że zachodnie wzgórze nie było w tym okresie zamieszkane.
9 A obok naprawiał Refajasz, syn Chura, zwierzchnik nad połową okręgu jerozolimskiego.
3,9. Zwierzchnik nad połową okręgu jerozolimskiego. Znany asyryjski tytuł rab pilkani, „zwierzchnik okręgu”, stanowi najlepsze wyjaśnienie terminologii zastosowanej w tym wersecie. Niestety, niewiele wiadomo na temat ówczesnego podziału tego regionu na okręgi administracyjne.
10 A obok naprawiał Jedajasz, syn Charumafa, naprzeciw swego domu; a obok naprawiał Chattusz, syn Chaszabnejasza. 11 Następny odcinek naprawiali Malkiasz, syn Charima, i Chaszszub, syn Pachat-Moaba, przy Wieży Piekarników.
3,11 przy Wieży Piekarników. Chodzi o Bramę Węgła (2 Krn 26,9). — BJ: „aż do Wieży Piekarników”, za grec. Tekst hebr.: „i z Wieżą Piekarników”.
3,11. Wieża Piekarników. Większość badaczy łączy tę bramę z dzielnicą piekarzy, która miała się znajdować w tej części miasta, w pobliżu pałacu i kompleksu świątyni (zob. Jr 37,12).
12 A obok naprawiał Szallum, syn Hallochesza, zwierzchnik nad drugą połową okręgu jerozolimskiego, on wraz z córkami swymi.
3,12 z córkami swymi. Według tekstu hebr. W BJ: „i synowie jego”, na zasadzie domysłu.
13 Bramę nad Doliną naprawiali Chanum i mieszkańcy Zanoach: oni odbudowali ją i wstawili jej wrota, uchwyty i zasuwy – oraz tysiąc łokci muru aż do Bramy Śmietników.
3,13 aż do Bramy Śmietników. Za qere i grec. Ketib: „aż do Bramy Serów”. Nazywano ją później Bramą Esseńczyków.
3,13. Brama nad Doliną. Brama nad Doliną znajdowała się w murze zachodnim, ciągnącym się wzdłuż zbocza Miasta Dawidowego, i prowadziła do doliny Tyropeon. Sądzi się, że została ona odkryta podczas prac wykopaliskowych Crowfoota w latach 1926-1927. Miała ona ok. 3,5 m szerokości.
3,13. Zanoach. Miasto to znajdowało się w rejonie Szefeli, ok. 24 km na południowy zachód od Jerozolimy.
14 A Bramę Śmietników naprawiał Malkiasz, syn Rekaba, zwierzchnik okręgu Bet-Hakkerem: on odbudował ją i wstawił jej wrota, uchwyty i zasuwy.
3,14 on odbudował ją. Za tekstem hebr. W BJ: „on i synowie jego”, za rkpsami grec.
3,14. Brama Śmietników. Brama Śmietników znajdowała się na południowym krańcu Miasta Dawidowego, w odległości ponad 450 m na południe od Bramy nad Doliną. Prowadziła ona do doliny Hinnom oraz do drogi wiodącej do źródła En-Rogel. W dzisiejszym układzie miasta należy odróżniać ją od Bramy Śmietników położonej w pobliżu południowo-zachodniego rogu wzgórza świątynnego, pochodzącej z okresu ottomańskiego.
3,14. Okręg Bet-Hakkerem. Bet-Hakkerem to dzisiejsze Ramat Rachel, położone tuż poza granicami Jerozolimy.
15 A Bramę Źródlaną naprawiał Szallum, syn Kol-Chozego, zwierzchnik obwodu Mispa: on odbudował ją, pokrył dachem i wstawił jej wrota, uchwyty i zasuwy – oraz mur Stawu Wodociągowego przy ogrodzie królewskim, aż do schodów biegnących z Miasta Dawidowego.
3,15 Miasto Dawidowe to pierwotne miejsce Jerozolimy, na wzgórzu Ofel, zlokalizowane na południe od kompleksu świątynno-pałacowego (por. 2 Sm 5,9+). Odnaleziono schody, o których tu mowa - są one wykute w skale.
3,15. Brama Źródlana. Brama Źródlana, zlokalizowana w południowo-wschodniej części miasta, oddalono była zaledwie o kilkadziesiąt metrów od Bramy Śmietników i prowadziła przypuszczalnie do Sadzawki Siloe, do której wpadała woda ze źródła Gichon. Podobną bramę odnaleziono podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w latach dwudziestych.
3,15. Okręg Mispa. Mispa utożsamia się z Tell en-Nasbe, oddalonym ok. 13 km na północ od Jerozolimy.
3,15. Mur Stawu Wodociągowego przy ogrodzie królewskim. Sądzi się, że staw ten to kanał, którym płynęła woda ze źródła Gichon, nawadniająca wschodnią część Jerozolimy. Znajdował się on na południowym krańcu miasta i nawadniał ogród królewski położony na styku doliny Cedronu i doliny Hinnom.
3,15. Stopnie schodzące z Miasta Dawidowego. Stopnie te znajdowały się na południowym krańcu miasta, ułatwiając wejście idącym od strony doliny Cedronu. W rejonie tym odnaleziono ruiny starożytnych schodów.
16 Za nim naprawiał Nehemiasz, syn Azbuka, zwierzchnik połowy Bet-Sur, aż naprzeciw grobów rodu Dawidowego, dalej aż do Stawu Sztucznego i aż do koszar.
3,16 Staw Sztuczny to stary rezerwuar, który pierwotnie zbierał wodę Gichonu przy jej naturalnym ujściu. Król Ezechiasz kazał go zasypać, gdy przekuwano kanał podziemny, doprowadzający wodę do sadzawki Siloe (por. 2 Krl 20,20+).
— do koszar. Były to koszary dawnej królewskiej gwardii przybocznej (2 Sm 16,6; 23,8).
3,16. Połowa okręgu Bet-Sur. Bet-Sur znajdowało się na południowym krańcu prowincji. Miasto leżało w odległości ok. 6,5 km na północ od Hebronu.
3,16. Groby rodu Dawidowego. Miejsce, które często pokazuje się turystom jako grób Dawida, znajdujące się na dzisiejszej górze Syjon, jest wymieniane dopiero w tradycji późniejszej. Jedyne monumentalne grobowce z okresu pierwszej świątyni znajdują się w dzisiejszej wiosce Silwan, leżącej po przeciwnej stronie doliny Cedronu, patrząc od strony Jerozolimy Dawidowej. Grobowce te pochodzą z okresu żelaza II, nie są jednak grobami królewskimi. Judejscy królowie od Roboama do Achaza byli grzebani w Mieście Dawidowym (z kilkoma wartymi odnotowania wyjątkami). Późniejszych królów chowano w „ogrodzie Uzjasza” (Manasses i Amon) lub we własnych grobowcach (Jozjasz). Nie wspomina się o miejscu pochówku Ezechiasza i następców Jozjasza. Nie udało się ustalić w sposób pewny miejsca pochówków królewskich w Mieście Dawidowym.
3,16. Staw Sztuczny. Był to inny staw od wymienionego w tym wersecie, lecz znajdował się w jego pobliżu.
3,16. Domy bohaterów [BT: „koszary”]. Chodzi przypuszczalnie o koszary, w których stacjonowały elitarne oddziały, niegdyś Dawidowi bohaterzy (zob. komentarz do 2 Sm 23,8).
17 Za nim naprawiali lewici: Rechum, syn Baniego; obok naprawiał Chaszabiasz, zwierzchnik połowy okręgu Keila, za swój okręg.
3,17. Połowa okręgu Keila. Keila znajdowała się między Zanoa (w. 13) a Bet-Sur (w. 16), w odległości 32 km na południowy zachód od Jerozolimy.
18 Za nim naprawiali ich bracia: Binnuj, syn Chenadada, zwierzchnik drugiej połowy okręgu Keila. 19 I obok niego Ezer, syn Jozuego, zwierzchnik Mispa, naprawiał odcinek drugi: od miejsca naprzeciw wejścia do zbrojowni, w kierunku Węgła. 20 Za nim naprawiał Baruch, syn Zabbaja, odcinek dalszy od owego Węgła aż do bramy domu arcykapłana Eliasziba.
3,20 naprawiał. Przed tym słowem w tekście hebr. dodane: „zapłonął”. Jest to dittografia pominięta w grec.
21 Za nim naprawiał Meremot, syn Uriasza, syna Hakkosa, odcinek dalszy: od bramy domu Eliasziba aż do końca domu Eliasziba. 22 Za nim naprawiali kapłani, mieszkańcy najbliższej okolicy. 23 Dalej naprawiali Beniamin i Chaszszub naprzeciw swego domu; dalej naprawiał Azariasz, syn Maasejasza, syna Ananiasza, obok swego domu.24 Dalej naprawiał Binnuj, syn Chenadada, odcinek dalszy: od domu Azariasza aż do Węgła i aż do Rogu. 25 Dalej naprawiał Palal, syn Uzaja, od miejsca naprzeciw Węgła i wieży wystającej znad zamku królewskiego, tej górnej, przy wartowni; dalej naprawiał Pedajasz, syn Parosza,
3,25 Dalej naprawiał. Dodane do tekstu hebr., który zaczyna się nazwą własną („Palal”). Również czasownik „naprawiał” na końcu wiersza jest dodany.
3,25. Opis. Obszar zajmowany przez kompleks pałacowy znajdował się wprost na południe od wzgórza świątynnego. Wieża w narożniku pałacu była opasana murem miejskim i to przypuszczalnie o ten odcinek tutaj chodzi.
26 a niewolnicy świątynni zamieszkiwali na Ofelu – aż do miejsca naprzeciw Bramy Wodnej na wschodzie i wystającej wieży.
3,26 a niewolnicy świątynni zamieszkiwali na Ofelu. Tak tekst hebr. W BJ pominięte jako glosa wzięta z 11,21, która ponadto bardziej pasowałaby na końcu w. 27.
3,26. Ofel. Wzgórze Ofel odpowiadało odcinkowi murów pomiędzy wzgórzem świątynnym a południowym zboczem nazywanym Miastem Dawidowym. Najwyraźniej w jego skład wchodziły fortyfikacje otaczające kompleks pałacowo-świątynny. Niektórzy badacze uważają, że nazwa Ofel oznaczała również twierdzę.
3,26. Brama Wodna. Brama ta stała na wzniesieniu, naprzeciw Bramy nad Doliną. W okresie wcześniejszym ta część murów biegła w dół zbocza, lecz w czasach Nehemiasza zmieniała bieg na wierzchołku wzgórza. Fragmenty tego muru odnaleziono podczas prac wykopaliskowych prowadzonych na terenie Miasta Dawidowego.
27 Za nim naprawiali Tekoici odcinek dalszy od miejsca naprzeciw wielkiej wieży wystającej aż do muru Ofelu. 28 Powyżej Bramy Końskiej naprawiali kapłani: każdy naprzeciw swego domu.
3,28. Brama Końska. Brama ta, dzisiaj nazywana Bramą Złotą, wiodła do kompleksu świątynnego. Poniżej obecnej Bramy Złotej odkryto łuk poprzedniej bramy.
29 Dalej naprawiał Sadok, syn Immera, naprzeciw swego domu; i dalej naprawiał Szemajasz, syn Szekaniasza, stróż Bramy Wschodniej. Ez 40,6
30 Za nim naprawiali Chananiasz, syn Szelemiasza, i Chanun, szósty syn Salafa, odcinek dalszy; za nim naprawiał Meszullam, syn Berekiasza, naprzeciw swej komnaty.
3,30 Za nim. Według qere i przekładów starożytnych. Ketib: „za mną”. To samo w w. 31.
31 Za nim naprawiał złotnik – Malkiasz aż do domu niewolników świątynnych i handlarzy naprzeciw Bramy Wartowni i aż do Tarasu Narożnego.
3,31. Brama Rewii. Niewiele wiadomo na temat tej bramy, która jest czasami nazywana Bramą Przeglądu. Większość badaczy uważa, że była to raczej brama w murze kompleksu świątynnego niż w murze prowadzącym do całego miasta.
3,31. Pokój ponad rogiem/Taras Narożny. Miejsce to łączy się najczęściej z północno-wschodnim rogiem miasta. Pełniło ono przypuszczalnie rolę wieży wartowniczej.
32 Między Tarasem Narożnym a Bramą Owczą naprawiali złotnicy i handlarze.
3,1-32. Przydzielenie odcinków muru. W czasach asyryjskich zadanie budowania poszczególnych odcinków muru zlecano różnym grupom robotników. Kiedy Sargon budował swoją stolicę, Chorsabad, wzniesienie poszczególnych odcinków muru powierzono robotnikom z różnych prowincji wchodzących w skład jego imperium.
3,32. Brama Owcza. Zob. komentarz do Ne 3,1.
3,32. Złotnicy i handlarze. Jedno z najważniejszych skupisk handlu znajdowało się w pobliżu północnych bram miasta, było więc logiczne, że naprawa odcinku murów została zlecona właśnie tej grupie mieszkańców.
Trudności: drwiny nieprzyjaciół
33 I oto, gdy Sanballat usłyszał, że odbudowujemy mur, rozzłościł się i oburzył bardzo, i lżył Żydów, Ne 4,1
3,33-38 Najbardziej są podkreślone trudności zewnętrzne, jakie napotyka Nehemiasz. Po kpinach i obelgach (2,19-20; 3,33-35) Sanballat i jego sprzymierzeńcy odgrażają się, że przejdą do bezpośredniej akcji (rozdz. 4). Później spróbowano szantażu (rozdz. 6).
34 i rzekł w obecności braci swoich i wojska samarytańskiego: Co ci nędzni Żydzi wyrabiają! Czy to im ujdzie płazem? Czy skoro złożą ofiarę, to już dzieło skończone? Czy ze zwałów gruzu wskrzeszą kamienie; wszak one są spalone!
3,34 Sens zdań pytajnych jest niepewny.
35 A Ammonita Tobiasz stał obok niego i rzekł: Cokolwiek oni zbudują, to i tak, gdy tylko wskoczy szakal, rozwali ich mur kamienny. 36 Słuchaj, Boże nasz, w jaką popadliśmy pogardę. Zwróć urąganie ich na nich samych i wydaj ich na łup w ziemi niewoli.
37 Nie przebacz im winy i grzech ich niech nie będzie przed Tobą wymazany, albowiem obraźliwie odnosili się do budujących. Jr 18,23
38 Lecz my odbudowywaliśmy mur i naprawiono uszkodzenia całego muru do połowy, a lud miał zapał do pracy.
Ne 4
1 Gdy Sanballat i Tobiasz oraz Arabowie, Ammonici i Aszdodyci usłyszeli, że zabliźniał się mur jerozolimski, gdyż wyłomy zaczęły się zamykać, rozzłościli się bardzo.
4,1. Sanballat. Zob. komentarz do Ne 2,10.
4,1. Armia Samarii. Chociaż Samaria nie była kolonią wojskową, dysponowała armią mogącą przyjść z pomocą perskiemu władcy. Nie wiadomo jednak, czy był to perski garnizon wojskowy stacjonujący w Samarii, czy miejscowa milicja.
4,1. Zabliźniał się mur. Zwrot ten może stanowić odzwierciedlenie idei, że kamienie osmalone ogniem zostały przeklęte i nie mogą być ponownie wykorzystane jako materiał budowlany. Izraelici nie mieli czasu, by sprowadzić nowe kamienie, zaś naruszone ogniem wapienie były zbyt kruche, by można ich było ponownie użyć.
4,1. Tobiasz. Zob. komentarz do Ne 2,10.
2 I wszyscy oni razem się sprzysięgli, że przyjdą, natrą na Jerozolimę i wywołają przez to zamieszanie. 3 Lecz my modliliśmy się do Boga naszego, i dniem i nocą wystawialiśmy naprzeciw nich straż w celu obrony przed nimi.
4,3 BJ: „Lecz my wzywaliśmy naszego Boga i, by osłonić miasto, wystawialiśmy przeciwko nim straż dniem i nocą”, „by osłonić miasto”, dosł.: „dla niego”, aleah, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: alehem, „przeciwko nim”.
4 Ale Judejczycy mówili: Słabnie siła dźwigającego ciężary, a gruzu wiele; więc nie zdołamy odbudować muru. 5 A nieprzyjaciele nasi rzekli: Nie będą oni wiedzieć ani widzieć, jak wtargniemy między nich, wyrżniemy ich i położymy kres tej robocie. 6 I oto, gdy przychodzili Żydzi mieszkający w sąsiedztwie wrogów i z wszystkich miejscowości, z których do nas wracają, częstokroć nam o tym donosili,
4,6 Tłumacz BT usiłuje oddać jakoś sens poplątanego tekstu hebr. W BJ: „I oto przyszli pewni Żydzi, którzy mieszkają w ich sąsiedztwie, i dziesięć razy nas uprzedzali: «Tamci idą przeciwko nam ze wszystkich miejscowości, które zamieszkują»”. „idą”, dodane za grec. W tekście hebr. pominięte. — „mieszkają”, jeszebu, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: taszubu, „będziecie wracać”.
7 wtedy w miejscach zagrożonych wyznaczyłem poza murem szereg kryjówek i umieściłem tam lud według rodów z mieczami, włóczniami i łukami.
4,7 wyznaczyłem. Za tekstem hebr. W BJ: „wyznaczono”, za rkpsami grec.
8 Gdy widziałem, [że się boją], wstałem i rzekłem do możnych, do zwierzchników i do reszty ludu: Nie bójcie się ich! Na Pana wielkiego i strasznego wspomnijcie i walczcie za braci swoich, za synów swoich i córki, za żony swoje i domy!
4,8 [że się boją]. Dodane ze względu na dalszy ciąg wiersza.
9 Gdy więc nieprzyjaciele nasi usłyszeli, że nas powiadomiono, Bóg udaremnił ich zamiar, a my wszyscy wróciliśmy do muru, każdy do swego zadania.
4,9 Po „zamiar” hebr. dodaje „cofnęliśmy się”. Tak też BJ.
10 Odtąd tylko połowa moich sług zajęta była pracą, a druga połowa była uzbrojona we włócznie, tarcze, łuki i pancerze; wodzowie [stali] za całym domem judzkim
4,10 wodzowie. Za tekstem hebr. W BJ pominięte jako dodatek.
11 odbudowującym mur. Dźwigający ciężary również byli uzbrojeni: jedną ręką wykonywali pracę, a w drugiej trzymali broń.
4,11 byli uzbrojeni. Według grec. Tekst hebr.: „obciążali”.
12 A co do murarzy, to każdy budował, mając miecz przypasany u boku. A trębacz stał przy mnie. 13 I rzekłem do możnych, do zwierzchników i do reszty ludzi: Praca jest różnorodna i rozległa, a my jesteśmy rozproszeni na murze, jeden z dala od drugiego. 14 Na miejscu, gdzie usłyszycie głos trąby, tam się przy nas zgromadźcie! Bóg nasz będzie za nas walczył.
4,14. Głos trąby. W okresie biblijnym trąby były używane jako urządzenia sygnałowe w kontekście religijnym, cywilnym i militarnym. Tutaj jest mowa o trąbie z rogu barana (sofar), który był stosowany jako narzędzie sygnałowe już od czasu góry Synaj (Wj 19,13). Na temat dodatkowych informacji dotyczących sygnałów w starożytności zob. komentarz do Lb 31,6 i Joz 6,4-5.
15 Tak to wykonywaliśmy pracę od brzasku dnia aż do ukazania się gwiazd, podczas gdy połowa [z nas] trzymała włócznie.
4,15 podczas gdy połowa [z nas] trzymała włócznie. Tak tekst hebr. W BJ pominięte jako dodatek (por. w. 10).
16 Równocześnie rozkazałem ludowi: Niech każdy wraz ze sługą swoim nocuje w obrębie Jerozolimy, aby nam byli przydatni nocą do straży, a dniem do pracy. 17 I ani ja, ani bracia moi i słudzy, ani moja straż przyboczna nie zdejmowaliśmy ubrań. Każdy odczuwał brak wody.
4,17 wody. Tak tekst hebr., gdzie hammajim. BJ: „w swojej prawicy”, bîmînô, na zasadzie domysłu.
Ne 5
Szemranie ludu
1 I podniósł się lament wielki ludu i żon ich na braci żydowskich. Jr 34,8-22
2 Jedni mówili: Synów naszych i córek, i nas jest wielu daj nam zboże, byśmy jedli i żyli!
5,2 nas jest wielu. Hebr. rabbim. BJ: „oddajemy w zastaw”, lekcja orebîm, na zasadzie domysłu.
3 A inni mówili: Pola nasze i winnice nasze, i domy nasze oddajemy w zastaw celem nabycia zboża podczas głodu. 4 Jeszcze inni mówili: Na podatek królewski pożyczyliśmy pieniędzy, obciążając nasze pola i winnice.
5 I teraz: jak ciało braci naszych, jest i ciało nasze; jak synowie ich, są i synowie nasi; a jednak oto my oddajemy w niewolę synów naszych i córki nasze; i niektóre z córek naszych są poniżane, a my jesteśmy bezsilni, gdyż pola nasze i winnice nasze należą do innych. Wj 21,7; Kpł 25,39
5,5 Ten kryzys nie może wynikać tylko z faktu pracy przy odbudowie murów. Zło, o którym mowa, jest trwałą plagą w Izraelu (por. 2 Krl 4,1; Am 2,6; 8,6; Iz 50,1).
5,3-5. Charakter skargi. Z powodu prac budowlanych prowadzonych w Jerozolimie ludzie ci nie mogli uprawiać zboża, by przetrwać. Musieli kupować ziarno, nie mieli jednak dość środków, co powodowało, że zastawiali swoje nieruchomości (pola, winnice i domy). Co więcej, królowie perscy przejęli najwyraźniej podatek od nieruchomości, który został nałożony przez Chaldejczyków. Dariusz I (521-486 przed Chr.) obłożył podatkiem plony zbierane z pól. W Izraelu i innych państwach Bliskiego Wschodu rodzice często sprzedawali dzieci w niewolę, by w ten sposób zapewnić im zaspokojenie materialnych potrzeb, mając nadzieję, że w przyszłości zdołają je odkupić (zob. komentarz do Wj 21,2-6).
6 I rozgniewałem się bardzo, gdy usłyszałem ich lament i te słowa. 7 Wtedy – po namyśle – wystąpiłem przeciw możnym i zwierzchnikom, mówiąc do nich: Wy nakładacie ciężary jeden na drugiego! I zwołałem przeciw nim wielkie zgromadzenie,
5,7 ciężary. Lekcja massa’ na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: maszsza’, „dług”.
5,7. Lichwa/ciężar. Lichwa to, w typowej sytuacji, pobieranie odsetek od udzielonej pożyczki. W Izraelu istniał zakaz pobierania odsetek od współrodaków (zob. komentarz do Wj 22,25; Kpł 25,38 i Pwt 15,1-11). Odsetki można było jednak pobierać od pożyczek udzielonych cudzoziemcom. Pobieranie odsetek było dopuszczalne w Kodeksie Hammurabiego, chodziło jednak o pożyczki komercyjne, niemające odpowiednika w Izraelu. W społeczeństwie izraelskim pożyczka była traktowana jak działanie dobroczynne w celu dopomożenia rodakowi znajdującemu się w potrzebie, nie zaś jak pomaganie kupcowi w rozwinięciu interesu.
8 i powiedziałem im: My wedle możności wykupiliśmy braci swoich, Żydów zaprzedanych poganom; natomiast wy sprzedajecie braci swoich i oni nam się zaprzedają. Oni zamilkli i nie znaleźli odpowiedzi.
5,8 i oni nam się zaprzedają. Według tekstu hebr. W BJ: „abyśmy my ich wykupywali”, za Wulgatą.
9 I dalej powiedziałem im: Nie jest dobre to, co czynicie. Czy nie powinniście żyć w bojaźni Boga naszego dla uniknięcia obelgi [ze strony] pogan, wrogów naszych? 10 I ja, bracia moi i słudzy moi pożyczyliśmy im pieniędzy i zboża. Darujmy ten dług! 11 Zwróćcie im natychmiast ich pola, winnice, ogrody oliwne i domy oraz darujcie udzieloną im pożyczkę w pieniądzach, zbożu, winie i oliwie.
5,11 pożyczkę. Lekcja maszsza’t na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: me’at, „setny”.
— Tutaj Nehemiasz, podobnie jak Jr 34,8-22, inspiruje się duchem Pwt 15, nie wiążąc jednak tego darowania długów z rokiem szabatowym (Kpł 25,1+).
5,11. Rozwiązanie. Ziemia, którą przejęto, ponieważ jej właściciele nie mogli spłacić długu, miała zostać teraz bezwarunkowo zwrócona. Na Bliskim Wschodzie częstym zjawiskiem było przejmowanie majątku człowieka (także jego dzieci), który nie mógł spłacić swoich długów. Wydaje się, że zwrotowi miały w tym przypadku podlegać również odsetki pobrane od dłużnika.
12 A oni odpowiedzieli: Zwrócimy i od nich żądać nic nie będziemy. Tak uczynimy, jak ty każesz. Wtedy zawołałem kapłanów i zaprzysiągłem wierzycieli, że postąpią zgodnie z tą obietnicą.
13 Nadto wytrząsnąłem zanadrze swoje i rzekłem: Tak niech Bóg wytrząśnie każdego z domu jego i z nabytku jego, kto nie dotrzyma tej obietnicy! Tak niech on będzie wytrząśnięty i ogołocony! I całe zgromadzenie powiedziało: Amen i wielbili Pana. I lud dopełnił tej obietnicy. Jr 18,1+
Wzmianka uboczna: bezinteresowność Nehemiasza
14 Następnie od dnia, kiedy powołano mnie na namiestnika ziemi judzkiej – od roku dwudziestego aż do trzydziestego drugiego roku [panowania] króla Artakserksesa: przez dwanaście lat – ani ja nie jadłem chleba namiestnikowskiego, ani moi bracia.
5,14 W tym passusie nawiązanie do w. 10 i rozwinięcie tematu bezinteresowności Nehemiasza.
— powołano mnie. Tekst hebr.: „powołał mnie”. BJ: „król powołał mnie”, za Wulgatą.
— chleba namiestnikowskiego. Chodzi tu o podatek na utrzymanie namiestnika (w. 15 i 18).
5,14. Okres, w którym Nehemiasz pełnił rolę namiestnika. Nehemiasz pełnił urząd namiestnika w latach 445-433 przed Chr. Był to pierwszy okres, w którym sprawował on ten urząd. Niektórzy badacze sądzą, że po jakimś czasie wyznaczono go ponownie (zob. komentarz do Ne 13,6-7). Nie znamy informacji pozabiblijnych na temat Nehemiasza, ani okresu, w którym piastował urząd namiestnika.
5,14. Zaopatrzenie przyznane namiestnikowi. Podobnie jak satrapa, perski namiestnik miał prawo ściągać podatki od swych poddanych do prywatnego skarbca, nie tylko do skarbca korony. Ze zgromadzonych w ten sposób środków pokrywano koszty lokalnych przedsięwzięć oraz utrzymywano administrację. Pożywienie i napoje szły na potrzeby namiestnika i jego domu. Praktyka ta znajduje odzwierciedlenie w tekstach Elamitów z tego okresu, odkrytych w Persepolis (teksty z królewskiego skarbca).
15 Natomiast dawniejsi namiestnicy, którzy byli przede mną, nakładali na lud ciężary i pobierali od nich na chleb i wino dziennie czterdzieści syklów srebra; również ich słudzy wyzyskiwali lud. Lecz ja tak nie postępowałem z bojaźni Bożej.
5,15 Nehemiasz ma tu na myśli raczej namiestników Samarii, stolicy prowincji, od której zależał dystrykt Juda, niż namiestników żydowskich.
— i wino. Według tekstu hebr. W BJ: „każdego dnia”, za Wulgatą.
5,15. Czterdzieści syklów. Chociaż poprzedni namiestnicy, o których tutaj mowa, mogli być Judejczykami, możliwe, że chodzi o nieizraelskich namiestników wyznaczonych przez satrapów z tego rejonu. Jedynym innym namiestnikiem, który pojawia się na kartach Biblii, jest wcześniejszy o siedemdziesiąt lat Zorobabel. Z tekstu nie wynika, czy owych 40 syklów srebra było roczną opłatą wymaganą od każdego obywatela, czy kwotą wydawaną codziennie na potrzeby administracji. W każdym przypadku jest to duża kwota. Podczas prac wykopaliskowych odkryto dzbany służące do przechowywania produktów, używane przypuszczalnie przez perskich namiestników wchodzących w skład aparatu skarbowego imperium. Niektórzy uczeni sądzą również, że imiona namiestników z tego okresu zachowały się na odciskach pieczęci.
16 Także w pracy nad tym murem wziąłem udział, a ziemi nie nabyli; i wszyscy słudzy moi brali tam udział w pracy. 17 Następnie Żydzi, to jest zwierzchnicy: stu pięćdziesięciu mężów, oraz ci, którzy od naszych sąsiadów pogańskich do nas przychodzą, zasiadali do mojego stołu.
5,17 Żydzi, to jest zwierzchnicy. Według tekstu hebr. W BJ: „zwierzchnicy i wyżsi urzędnicy”, za przekładem syr.
18 I przygotowanie codzienne: jeden wół, sześć owiec doborowych i ptactwo szło na mój rachunek, a w odstępie dziesięciodniowym z dodaniem wszelkiego wina w obfitości. Mimo to chleba namiestnikowskiego się nie domagałem, gdyż robocizna ciążyła nad tym ludem.
5,18 z dodaniem. BJ: „przynoszono”, dodane na zasadzie domysłu.
— wszelkiego wina w obfitości. Za tekstem hebr. W BJ: „bukłaki wina”, za dwoma rkpsami hebr.
5,18. Dzienne zaopatrzenie. Posiłki wydawane żydowskim urzędnikom uważano przypuszczalnie za część ich wynagrodzenia. Podobnie jak inni perscy namiestnicy, Nehemiasz miał obowiązek regularnego przyjmowania urzędników perskich i cudzoziemskich dostojników. Z powodu dużych kosztów ich goszczenia, tym bardziej zdumiewa, że nie pobierał na ten cel podatków do osobistego skarbca.
19 Pamiętaj, Boże mój, dla mego dobra, o wszystkim, co uczyniłem dla tego ludu.
Ne 6
Podstęp
1 Gdy do Sanballata, Tobiasza, Araba Geszema i do innych nieprzyjaciół naszych doszła wiadomość, że odbudowałem mur i że nie pozostał w nim żaden wyłom – dotychczas tylko jeszcze wrót do bram nie wstawiłem –
6,1-19 Ten rozdział jest kontynuacją rozdz. 4.
2 wtedy Sanballat i Geszem przysłali do mnie następujące zaproszenie: Przyjdź na wspólne spotkanie do Hakkefirim w dolinie Ono. Lecz oni zamierzali wyrządzić mi krzywdę.
6,2. Dolina Otto/dolina Ono. Dolina Otto/dolina Ono znajdowała się w odległości ok. 43,5 km na północny zachód od Jerozolimy. W okresie perskim stanowiła ona północną granicę prowincji Judy lub znajdowała się na terytorium neutralnym między prowincjami Aszdod i Samaria. W każdym razie było to miejsce niebezpieczne, w którym można było napotkać nieprzyjaciół.
3 Więc wyprawiłem do nich posłańców z taką odpowiedzią: Wykonuję wielką pracę i nie mogę zejść. Albowiem stanęłaby ta praca, gdybym musiał ją opuścić, aby zejść do was. 4 Ale oni przysyłali do mnie z tym samym cztery razy, ja zaś odpowiadałem im tak samo. 5 Wtedy Sanballat przysłał do mnie znów po raz piąty sługę swego z listem otwartym. 6 W nim napisano: Wśród pogan – jak Gaszmu donosi – krąży taka pogłoska: Ty i Żydzi zamierzacie zbuntować się; dlatego ty odbudowujesz ten mur; ty miałbyś zostać ich królem; a taka również pogłoska,
6,6 Gaszmu albo Geszem (w. 1; por. przyp. 2,19).
— ty miałbyś zostać ich królem. Istotnie, niektórzy mogli wiązać takie nadzieje z Nehemiaszem. W tej kwestii istniał już precedens Zorobabela (Za 6,9-15).
— a taka również pogłoska. W BJ pominięte za grec.
7 że nawet zamówiłeś proroków, aby ogłosili o tobie w Jerozolimie: Król jest w Judzie. Oczywiście, dowie się o tym król. Toteż przyjdź na wspólną naradę!
6,7 że nawet zamówiłeś proroków. W ten sposób Aggeusz i Zachariasz poparli Zorobabela.
6,7. Prorockie ogłoszenie nowego króla. Chociaż niewiele wiadomo na temat urzędu prorockiego w czasach powygnaniowych, w okresie wcześniejszym izraelscy prorocy pełnili często rolę „kreatorów królów”. Północne Królestwo Izraela pojawiło się w wyniku proklamacji prorockiej (1 Krl 11,29-39), każda z głównych dynastii (Jeroboama, Baszy, Omriego i Jehu) powstała i upadła zgodnie ze słowami proroka. Na Bliskim Wschodzie kapłani często odgrywali ważną rolę polityczną, jednak prorocy nie mieli takiego znaczenia jak izraelscy „kreatorzy królów”. Mimo że ludy starożytne wierzyły, że prorocy ogłaszają jedynie przesłanie bogów, uważały, że czyniąc to, skłaniają ich do rozpoczęcia działania. Pozwala to zrozumieć, dlaczego wieści o słowach prorockich mogły wzniecić rozruchy lub przyczynić się do sprowadzenia zagłady.
8 Lecz ja przesłałem mu taką odpowiedź: Nie jest tak, jak ty powiadasz, lecz sam sobie to wymyśliłeś. 9 Oni wszyscy bowiem nas straszyli, bo myśleli o nas: Zniechęcą się do tej pracy, tak że nie zostanie ona wykonana. A teraz, [Boże], dodaj mi odwagi!
6,9 Ostatnie zdanie według tekstu hebr., w którym jednak nie ma słowa w nawiasie. BJ: „wzmocniłem moje ręce”, według przekładów starożytnych.
10 Potem udałem się do mieszkania Szemajasza, syna Delajasza, syna Mehetabela; on miał bowiem jakąś przeszkodę. Ten mi powiedział: Idźmy razem do domu Bożego – do wnętrza świątyni, i zamknijmy wrota świątyni. Ktoś chce bowiem przyjść, by cię zabić; i to tej nocy ktoś chce przyjść, by cię zabić.
6,10 on miał bowiem jakąś przeszkodę. Został zatrzymany w więzieniu? w areszcie domowym? ogarnięty ekstazą proroczą? A może po prostu było tak, że prorok, nie mogąc osobiście przyjść do Nehemiasza, wzywa go do siebie, by mu przekazać wyrocznię Bożą.
11 I odpowiedziałem: Czy mąż mojej rangi będzie uciekał? Kto równy mnie, wszedłszy do świątyni, pozostanie przy życiu? Nie wejdę.
6,11 Druga część wiersza w BJ: „I któż równy mi rangą wszedłby do świątyni, by ocalić swe życie?”. Cały ten epizod jest niejasny i prawdopodobnie zmieniony przez redaktora. Szemajasz — jak się zdaje — radzi Nehemiaszowi skorzystać z prawa azylu związanego z ołtarzem stojącym na dziedzińcu (1 Krl l,50n; 2,28n), a później rozciągniętego na całą świątynię (Ps 27,5(?); 1 Mch 10,43), uściślając jednak wypowiedź przez dodanie zwrotu „do wnętrza świątyni” (w. 10), gdzie przecież nie mógł wejść żaden świecki, wciąga on Nehemiasza w ciężkie przewinienie (w. 11 i 13; por. Lb 18,7).
12 Przejrzałem to bowiem: Nie Bóg go posłał, lecz on wypowiedział to proroctwo o mnie, ponieważ go przekupili Tobiasz wraz z Sanballatem.
6,12 z Sanballatem. Za tekstem hebr. W BJ pominięte. Tak samo w w. 14.
13 Po to został on przekupiony, abym się przeląkł i tak uczynił, i zgrzeszył. Miało im to posłużyć do zniesławienia mnie, aby mogli mnie lżyć.
6,13 Po to został on przekupiony. Według tekstu hebr. W BJ pominięte jako glosa.
14 Nie zapomnij, Boże mój, Tobiaszowi i Sanballatowi tych uczynków ich, jak również prorokini Noadii i innym prorokom, którzy chcieli mnie zastraszyć. Jr 23,9-40; Za 13,2n
15 I mur został wykończony dwudziestego piątego dnia miesiąca Elul, po pięćdziesięciu dwóch dniach.
6,15 Początek października 445 r.
6,15. Czas zakończenia odbudowy. Chociaż żydowski historyk Józef Flawiusz (37-100 po Chr.) utrzymuje, że mury odbudowano w ciągu dwóch lat i czterech miesięcy, tekst biblijny podaje, iż prace trwały jedynie pięćdziesiąt dwa dni. Można wskazać kilka starożytnych paralel do tego osiągnięcia. Na przykład, Tukidydes twierdzi, że mur Aten został zbudowany w ciągu jednego miesiąca (V w. przed Chr.). Ponieważ Jerozolima była niewielkim miastem (archeolodzy sądzą, że obwód ówczesnych murów miał długość zaledwie 2,5 km), od fundamentów wzniesiony został tylko wschodni mur (inne odcinki zostały jedynie naprawione), zaś robota (też według archeologów) nie była najwyższej jakości, nie jest rzeczą niemożliwą, że zadanie wykonano w tak krótkim czasie.
16 Gdy to usłyszeli wszyscy nieprzyjaciele nasi i gdy wszyscy nasi sąsiedzi pogańscy to ujrzeli, wydało się im to czymś bardzo dziwnym i zrozumieli, że dzieło to zostało wykonane przez naszego Boga. Ps 118,22-23; Ps 127,1
6,16 ujrzeli. Według wielu rkpsów hebr. Tekst hebr.: „bali się”.
— czymś bardzo dziwnym. Lekcja wajjippale’ na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: wajjippelu, „upadli”.
Żydowscy stronnicy wrogów
17 Prócz tego w owych dniach możni Żydzi często wysyłali listy do Tobiasza, a także listy od Tobiasza przychodziły do nich; 18 albowiem wielu w Judzie było z nim związanych przysięgą, gdyż był on zięciem Szekaniasza, syna Aracha, a syn jego, Jochanan, poślubił córkę Meszullama, syna Berekiasza. 19 Nawet dobrze o nim mówiono wobec mnie, a moje wypowiedzi jemu donoszono. Listy zaś wysyłał Tobiasz, aby mnie zastraszyć.
Ne 7
Opieka nad miastem
1 Gdy odbudowano mur i gdy wstawiłem wrota, wtedy wyznaczono odźwiernych oraz [do pomocy] śpiewaków i lewitów.
7,1 W BJ koniec wiersza: „ustanowiono odźwiernych (kantorów i lewitów)”. W tym dodatku stróże bram miejskich zostali zrównani z „odźwiernymi” świątyni, po których wymienia się zwykle lewitów i kantorów (por. w. 43-45).
2 I nad Jerozolimą ustanowiłem brata swego, Chananiego, i komendanta twierdzy, Chananiasza, gdyż był on mężem godnym zaufania i bardziej bogobojnym niż wielu innych.
7,2. Komendant twierdzy. Persowie zatrudniali wielu dowódców wojskowych w garnizonach stacjonujących na obszarze swojego imperium. Chociaż obsadzali je zwykle perskimi oddziałami, zamiast lokalną milicją, ludzie ci pozostawali pod dowództwem namiestnika lub osoby przez niego wyznaczonej.
3 I dałem im rozkaz: Nie otworzy się bram jerozolimskich, aż słońce będzie dopiekać; i dopóki strażnicy są jeszcze na nogach, zamknie się wrota i zatarasuje oraz postawi się mieszkańców Jerozolimy jako strażników: jednych na wyznaczonym posterunku, drugich przed własnym domem.
7,3 i dopóki strażnicy są jeszcze na nogach. Tekst hebr.: „gdy oni jeszcze stoją”. BJ: „i gdy jest jeszcze wysoko”, za Akwilą i przekładem syr. Chodzi oczywiście o słońce.
Przygotowanie do zaludnienia miasta
4 Miasto było wprawdzie rozległe i znaczne, ale w jego obrębie było ludności mało i nie było domów odbudowanych.
7,4-72a Zaludnianie Jerozolimy przez Nehemiasza (7,4-72a; 11,1-2.20.25a) można by porównać do podobnych operacji w świecie grec, gdzie „synojkizm” oznacza bądź koncentrację wielu rozproszonych aglomeracji w jedną dużą, bądź koncentrowanie w jednym mieście kadr administracyjnych i kultowych całego regionu.
7,4 nie było domów odbudowanych. BJ: „rodziny nie były jeszcze utworzone”. „Dom” znaczy tutaj „rodzina” (por. Pwt 25,9).
5 Mój Bóg mnie natchnął, abym zebrał możnych, zwierzchników i lud celem spisania rodów.
Pierwsi repatrianci Ezd 2,1-70
5b Wtedy znalazłem spis tych, którzy na początku wrócili, a w nim znalazłem taki zapis: 6 Oto mieszkańcy tego okręgu, którzy wrócili z niewoli na obczyźnie; uprowadził ich niegdyś na wygnanie Nabuchodonozor, król babiloński, lecz powrócili oni do Jerozolimy i Judy: każdy do swego miasta.
7,6-72a Niniejszy wykaz jest paralelny do tego w Ezd 2 (por. przyp. 2,1).
7 Przyszli oni z Zorobabelem, Jozuem, Nehemiaszem, Azariaszem, Raamiaszem, Nachamanim, Mardocheuszem, Bilszanem, Misperetem, Bigwajem, Nechumem, Baaną. Liczba mężów ludu izraelskiego: 8 potomków Parosza – dwa tysiące stu siedemdziesięciu dwóch; 9 potomków Szefatiasza – trzystu siedemdziesięciu dwóch; 10 potomków Aracha – sześciuset pięćdziesięciu dwóch; 11 potomków Pachat-Moaba z linii Jozuego i Joaba – dwa tysiące ośmiuset osiemnastu; 12 potomków Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech; 13 potomków Zattu – ośmiuset czterdziestu pięciu; 14 potomków Zacheusza – siedmiuset sześćdziesięciu; 15 potomków Binnuja – sześciuset czterdziestu ośmiu;16 potomków Bebaja – sześciuset dwudziestu ośmiu; 17 potomków Azgada – dwa tysiące trzystu dwudziestu dwóch; 18 potomków Adonikama – sześciuset sześćdziesięciu siedmiu; 19 potomków Bigwaja – dwa tysiące sześćdziesięciu siedmiu; 20 potomków Adina – sześciuset pięćdziesięciu pięciu; 21 potomków Atera z linii Ezechiasza – dziewięćdziesięciu ośmiu; 22 potomków Chaszuma – trzystu dwudziestu ośmiu; 23 potomków Besaja – trzystu dwudziestu czterech; 24 potomków Charifa – stu dwunastu; 25 potomków Gibeona – dziewięćdziesięciu pięciu; 26 mężów z Betlejem i Netofy – stu osiemdziesięciu ośmiu; 27 mężów z Anatot – stu dwudziestu ośmiu; 28 mężów z Bet-Azmawet – czterdziestu dwóch; 29 mężów z Kiriat-Jearim, Kefiry i Beerot – siedmiuset czterdziestu trzech; 30 mężów z Rama i Geba – sześciuset dwudziestu jeden; 31 mężów z Mikmas – stu dwudziestu dwóch; 32 mężów z Betel i Aj stu – dwudziestu trzech; 33 mężów z Nebo – pięćdziesięciu dwóch; 34 potomków z drugiego Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech; 35 potomków Charima – trzystu dwudziestu; 36 mężów z Jerycha – trzystu czterdziestu pięciu; 37 mężów z Lod, Chadid i Ono – siedmiuset dwudziestu jeden; 38 potomków Senai – trzy tysiące dziewięciuset trzydziestu. 39 Kapłani: potomków Jedajasza z domu Jozuego – dziewięciuset siedemdziesięciu trzech; 40 potomków Immera – tysiąc pięćdziesięciu dwóch; 41 potomków Paszchura – tysiąc dwustu czterdziestu siedmiu; 42 potomków Charima – tysiąc siedemnastu. 43 Lewici: potomków Jozuego z linii Kadmiela, Binnuja, Hodwy – siedemdziesięciu czterech. 44 Śpiewacy: potomków Asafa – stu czterdziestu ośmiu. 45 Odźwierni: potomków Szalluma, potomków Atera, potomków Talmona, potomków Akkuba, potomków Chatity, potomków Szobaja – stu trzydziestu ośmiu. 46 Niewolnicy świątynni: potomkowie Sichy, potomkowie Chasufy, potomkowie Tabbaota, 47 potomkowie Kerosa, potomkowie Sii, potomkowie Padona, 48 potomkowie Lebany, potomkowie Chagaby, potomkowie Szalmaja, 49 potomkowie Chanana, potomkowie Giddela, potomkowie Gachara, 50 potomkowie Reajasza, potomkowie Resina, potomkowie Nekody, 51 potomkowie Gazzama, potomkowie Uzzy, potomkowie Paseacha, 52 potomkowie Besaja, Meunici, Nefisyci, 53 potomkowie Bakbuka, potomkowie Chakufy, potomkowie Charchura, 54 potomkowie Baslita, potomkowie Mechidy, potomkowie Charszy, 55 potomkowie Barkosa, potomkowie Sisery, potomkowie Temacha, 56 potomkowie Nesjacha, potomkowie Chatify. 57 Potomkowie niewolników Salomona: potomkowie Sotaja, potomkowie Sofereta, potomkowie Peridy, 58 potomkowie Jaali, potomkowie Darkona, potomkowie Giddela, 59 potomkowie Szefatiasza, potomkowie Chattila, potomkowie Pocheret-Hassebajima, potomkowie Amona. 60 Wszystkich niewolników świątynnych i potomków niewolników Salomona trzystu dziewięćdziesięciu dwóch. 61 A oto ci, którzy wyszli z Tel-Melach, Tel-Charsza, Kerub, Addon i Immer, lecz nie mogli udowodnić, że ród ich i pochodzenie wywodzi się z Izraela:62 potomków Delajasza, potomków Tobiasza, potomków Nekody sześciuset czterdziestu dwóch. 63 A z kapłanów: potomkowie Chobajasza, potomkowie Hakkosa, potomkowie Barzillaja, który wziął za żonę jedną z córek Barzillaja Gileadyty i przybrał jego imię. 64 Ci szukali swego rodowodu, lecz go nie odnaleziono; toteż zostali oni – jako nieczyści – wykluczeni z kapłaństwa, 65 a namiestnik zakazał im spożywać z pokarmów najświętszych, aż się zjawi kapłan dla urim i tummim.
7,65. Zakazy pokarmowe. Zakazy te powtórzono w Ezd 2,63. Kapłani o nie do końca ustalonym rodowodzie nie mogli spożywać „z pokarmów najświętszych” (zob. Kpł 2,3; 7,21-36) - części należącej do kapłanów, spożywanej po wykonaniu czynności kultowych. Urim i tummim były przedmiotami służącymi do stawiania wyroczni (zob. komentarz do Wj 28,30), których można było użyć do uzyskania potwierdzenia kwalifikacji ludzi przypisujących sobie kapłańskie pochodzenie.
66 Cała ta wyprawa liczyła razem czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób 67 oprócz niewolników ich i niewolnic tych było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedmioro. Mieli oni też dwustu czterdziestu pięcioro śpiewaków i śpiewaczek. Koni mieli oni siedemset trzydzieści sześć; mułów – dwieście czterdzieści trzy; 68 wielbłądów – czterysta trzydzieści pięć; osłów – sześć tysięcy siedemset dwadzieścia. 69 A część naczelników rodów darowała na potrzeby kultu: namiestnik złożył w skarbcu tysiąc drachm złota, pięćdziesiąt czasz, trzydzieści szat kapłańskich i pięćset min srebra.
7,69 trzydzieści szat kapłańskich i pięćset min srebra. BJ: „trzydzieści tunik”, za grec. Tekst hebr.: „tunik: trzydzieści i pięćset”. Według wyliczenia w w. 70-71 być może przeczytano: „trzydzieści tunik i pięćset min srebra”, dodając „min srebra” na zasadzie domysłu.
7,69. Tysiąc drachm złota. Złote drachmy były perskimi darejkami, syklami Medów lub greckimi drachmami (które funkcjonowały w zwykłym obiegu). Darejki nie były bite przed czasami Dariusza. Miały one wagę ok. 8,4 grama. Sykl odpowiadał darejkowi, zaś attycka drachma była ekwiwalentem połowy darejka.
70 A niektórzy naczelnicy rodów złożyli w skarbcu na potrzeby kultu dwadzieścia tysięcy drachm złota, dwa tysiące dwieście min srebra.
7,70. Dwadzieścia tysięcy drachm złota, dwa tysiące dwieście min srebra. W celu porównania tej ilości do ilości kruszcu użytego do budowy świątyni Salomona zob. komentarz do 1 Krn 22,14. Podczas prac wykopaliskowych odnaleziono srebrne monety, które bito w Jerozolimie lub jej okolicach w okresie perskim. Noszą one inskrypcję yhd lubJehud (Juda). Obok napisu widnieje głowa Pallas Ateny, zaś z drugiej strony sowa (symbol Aten). Jakość wykonania jest znacznie gorsza od greckiej drachmy. Monety posiadały wartość odpowiadającą wartości zawartego w nich srebra, a więc mniejszą niż monety znajdowane na wybrzeżu Tyru i Sydonu.
71 A to, co złożyła reszta ludu, wynosiło dwadzieścia tysięcy drachm złota, dwa tysiące min srebra, sześćdziesiąt siedem szat kapłańskich. 72 Kapłani, lewici i część ludu osiedlili się w Jerozolimie, a odźwierni, śpiewacy, niewolnicy świątynni i cała reszta Izraela – w swoich miastach.
7,72 Tekst 7,72 — 8,1 jest paralelny do Ezd 2,70 — 3,1, który służy za podstawę do skorygowania uszkodzonego w. 72.
REFORMA RELIGIJNA
Święto Namiotów
72b Gdy nadszedł siódmy miesiąc, a Izraelici mieszkali już w miastach swoich,
Ne 8
1 wtedy zgromadził się cały lud, jak jeden mąż, na placu przed Bramą Wodną. I domagali się od pisarza Ezdrasza, by przyniósł księgę Prawa Mojżeszowego, które Pan nadał Izraelowi. Ezd 3,1
8,1-18 Rozdział ten logicznie i chronologicznie jest kontynuacją Ezd 8,36: Ezdrasz przybył z Babilonu, by głosić Prawo (Ezd 7,25-26). Kronikarz wykorzystuje tu znowu jego raport.
8,1 Brama Wodna — na południowy wschód od świątyni na obszarze niesakralnym.
— Chodzi o Pięcioksiąg w takim stanie, w jakim wtedy istniał.
8,1. Chronologia. Uczeni sądzą, że Izraelici zgromadzili się w roku przybycia Nehemiasza, tj. w 445 przed Chr. Ezdrasz był już wówczas w Jerozolimie od trzynastu lat. Siódmym miesiącem był miesiąc tiszri (od połowy września do połowy października) - początek nowego roku świeckiego, miesiąc, w którym obchodzono Jom Kippur i Święto Namiotów.
8,1. Brama Wodna. Brama Wodna (zob. Ne 3,26) leżała w pobliżu źródła Gichon, umożliwiała więc dostanie się do wody. Niektórzy badacze sądzą, że znajdowała się ona w murze z okresu przedwygnaniowego, który nie został odbudowany przez Nehemiasza. Nie wiadomo, czy brama ta została włączona w nowy system murów, czy też leżała na wschód od nich. W każdym razie, Ezdrasz nie czytał Tory w świątyni ani w jej pobliżu.
8,1. Pisarz. W Persji i ogólnie w Mezopotamii pisarz był lokalnym urzędnikiem, zobowiązanym do pilnowania przestrzegania prawa i porządku, w świecie starożytnym można jednak zaobserwować znacznie szerszy zakres jego funkcji. Pisarze umieli odczytywać teksty w różnych językach, którymi się wówczas posługiwano, oraz sporządzać w nich dokumenty (kopiować teksty, pisać pod dyktando lub układać własne pisma). Znali też literaturę tradycyjną (kanoniczną i niekanoniczną), utwory z literatury obcej (szczególnie zaliczane do literatury mądrościowej). Mieli również wiedzę z dziedziny interpretacji utworów literackich (obejmującą, być może, literaturę prawną i religijną). Pisarze w Izraelu należeli zatem do ekspertów w dziedzinie Prawa Mojżeszowego. Jednym z ich głównych obowiązków było studiowanie Pisma. W okresie powygnaniowym stali się oni elitą żydowskiego społeczeństwa. Mogli być zorganizowani według rodów i cechów (zob. 1 Krn 2,55). Później zapoczątkowali działanie lokalnych synagog. Wielu pisarzy było jednocześnie kapłanami i/lub przywódcami społeczności, np. Ezdrasz. Stali oni na straży kultury i tradycji swojego narodu. Zainteresowanie Persów tą grupą dostrzec można w rozkazie Dariusza wydanym najwyższemu egipskiemu kapłanowi, by zreorganizował szkołę pisarzy oraz praktyki stosowane w świątyni w Sais. Możliwe, że pisarze odegrali wiodącą rolę w procesie „kanonizacji” ksiąg ze Starego Testamentu.
8,1. Księga Prawa Mojżeszowego. Księga Prawa Mojżeszowego zawierała jeśli nie całość, to przynajmniej znaczną część pierwszych pięciu ksiąg Starego Testamentu (od Księgi Rodzaju do Księgi Powtórzonego Prawa).
2 Pierwszego dnia siódmego miesiąca kapłan Ezdrasz przyniósł Prawo przed zgromadzenie, w którym uczestniczyli przede wszystkim mężczyźni, lecz także kobiety oraz wszyscy inni, którzy byli zdolni słuchać.
8,2 Przed wygnaniem święto siódmego miesiąca (wrzesień-październik) inaugurowało nowy rok (Wj 23,16; 34,22; Kpł 23,24n; Lb 29,1).
3 I czytał z tej księgi, zwrócony do placu znajdującego się przed Bramą Wodną, od rana aż do południa przed mężczyznami, kobietami i tymi, którzy mogli rozumieć; a uszy całego ludu były zwrócone ku księdze Prawa.
8,3. Publiczne odczytywanie dokumentów państwowych. Z powodu braku powszechnego dostępu do dokumentów urzędowych, ich publiczne odczytywanie przez pisarzy lub heroldów było zjawiskiem powszechnym. Listy z Kalhu w Asyrii wspominają o odczytywaniu dokumentów asyryjskich wobec mieszkańców Babilonu.
4 Pisarz Ezdrasz stanął na drewnianym podwyższeniu, które zrobiono w tym celu. Przy nim stanęli po prawicy: Mattitiasz, Szema, Anajasz, Uriasz, Chilkiasz i Maasejasz; a po lewicy: Pedajasz, Miszael, Malkiasz, Chaszum, Chaszbaddana, Zachariasz i Meszullam.
8,4 Owi pisarze są dostojnikami świeckimi.
8,4. Drewniane podwyższenie. Drewniane podwyższenie, o którym tutaj wspomniano, można porównać do podwyższenia wykorzystanego przez Salomona podczas uroczystości poświęcenia pierwszej świątyni (2 Krn 6,13). Rdzeniem hebrajskiego terminu, którego tutaj użyto, jest słowo „wieża”, co wskazuje na wysokość konstrukcji umożliwiającej wszystkim oglądanie Ezdrasza.
5 Ezdrasz otworzył księgę na oczach całego ludu – znajdował się bowiem wyżej niż cały lud; a gdy ją otworzył, cały lud powstał.
8,5. Księgi czy zwoje? Chociaż hebrajskie słowo zostało przetłumaczone jako „księga”, Ezdrasz z pewnością odczytywał tekst ze zwoju. Księgi przypominające dzisiejsze książki pojawiły się dopiero w II w. po Chr. i wyparły zwoje po dwóch kolejnych stuleciach.
8,5. Słuchanie odczytywanego tekstu na stojąco. Lud słuchał odczytywania Pisma w postawie typowej dla kultu. Wzniesienie dłoni wskazywało na zależność ludzi od Boga (zob. Ezd 9,5; Ps 28,2; 134,2). Upadnięcie na twarz wyrażało postawę pokory wobec Boga i Jego słowa. Upadnięcie na twarz przed zwierzchnikiem było typowym gestem na Bliskim Wschodzie. Książęta z listów z Amarny w Egipcie symbolicznie padają na twarz przed faraonem.
6 I Ezdrasz błogosławił Pana, wielkiego Boga, a cały lud podniósłszy ręce, odpowiedział: Amen! Amen! Potem oddali pokłon i padli przed Panem na kolana, twarzą ku ziemi. 7 A lewici: Jozue, Bani, Szerebiasz, Jamin, Akkub, Szabbetaj, Hodiasz, Maasejasz, Kelita, Azariasz, Jozabad, Chanan, Pelajasz objaśniali ludowi Prawo, podczas gdy lud pozostawał na miejscu.
8,7 A lewici. Za 3 Ezd 9,48 i Wulgatą. Tekst hebr.: „i lewici”. — Wiersz w BJ ujęty w nawias jako dodatek kronikarza, chcącego przyznać lewitom tak ważną rolę, jaka im przypadała w niedawnym kulcie.
8 Czytano więc z tej księgi, księgi Prawa Bożego, dobitnie, z dodaniem objaśnienia, tak że lud rozumiał czytanie. Ezd 7,6+
8,8 Czytano. Tekst hebr.: „czytali”. BJ: „Ezdrasz czytał”, za grec. (por. w. 3).
8,7-8. Interpretacja dokumentów religijnych. Trzynastu ludzi, o których wspomniano w wersecie 7, było lewitami odpowiedzialnymi za wyjaśnianie Prawa (2 Krn 17,7-9). Dokonywali oni również przekładu tekstu, przypuszczalnie z przedwygnaniowego hebrajskiego na aramejski, język powszechnie używany na terenie Palestyny w V w. przed Chr. Możliwe też, że słowo „objaśniali” oznacza, że lewici „dzielili tekst” na fragmenty, tłumacząc go lub wyjaśniając paragraf po paragrafie. W dokumentach akadyjskich pojawiają się różne terminy oznaczające komentowanie tekstów oraz wskazujące na istnienie tradycji ustnej. Komentarze te były związane z literaturą kanoniczną, np. omeny z utworu Enuma Anu Enlil stanowiły składnik tradycji prawnej.
9 Wtedy Nehemiasz, to jest namiestnik, oraz kapłan-pisarz Ezdrasz, jak i lewici, którzy pouczali lud, rzekli do całego ludu: Ten dzień jest poświęcony Panu, Bogu waszemu. Nie bądźcie smutni i nie płaczcie! Cały lud bowiem płakał, gdy usłyszał te słowa Prawa.
8,9 Wtedy Nehemiasz, to jest namiestnik, oraz... Ezdrasz. BJ: „Wtedy (jego ekscelencja Nehemiasz i) Ezdrasz”. W 3 Ezd pominięto „Nehemiasz”, w grec. zaś — „jego ekscelencja”; te wzmianki pochodzą od redaktora.
10 I rzekł im Nehemiasz: Idźcie, spożywajcie potrawy świąteczne i pijcie słodkie napoje, poślijcie też porcje temu, który nic gotowego nie ma: albowiem poświęcony jest ten dzień Bogu naszemu. A nie bądźcie przygnębieni, gdyż radość w Panu jest waszą ostoją.
8,10. Potrawy. Nie powiedziano, jakie dokładnie potrawy mieli spożywać Izraelici po powrocie do domu. Była to z pewnością uczta dziękczynna, mieli bowiem dać jej część sąsiadom. Spożywanie „tłuszczu” lub najlepszych części było częstym zjawiskiem (zob. Kpł 3,2; 2 Sm 6,19; 1 Krn 12,40-41; 29,22; 2 Krn 7,8-10; 30,21-26).
11 A lewici uspokajali cały lud, wołając: Uspokójcie się! Wszak ten dzień jest święty. Nie bądźcie przygnębieni! 12 I cały lud poszedł, by jeść, pić, rozsyłać porcje i wyprawić wielkie obchody radosne, gdyż zrozumieli to, co im ogłoszono. 13 Następnego dnia naczelnicy rodów całego ludu, kapłani i lewici zebrali się u pisarza Ezdrasza, aby zgłębiać słowa Prawa.
14 I w Prawie, które Pan nadał przez Mojżesza, znaleźli przepis, by Izraelici podczas święta w siódmym miesiącu mieszkali w szałasach. Kpł 23,33-36; Kpł 23,39-43; Wj 23,14+
8,14 Także w Kpł 23,33-36.39-43 Święto Namiotów przypada na siódmy miesiąc i trwa osiem dni, z Kpł 23,40 wynikałoby jednak, że gałęzie drzew są używane raczej w procesji, a nie do sporządzania szałasów, jak w Ne 8,15. Według Kpł 23,27.34.39; Lb 29,12-38 święto zaczyna się piętnastego dnia siódmego miesiąca. W tej opowieści ignoruje się Dzień Przebłagania (Kpł 16), który obchodzony dziesiątego dnia siódmego miesiąca (Kpł 23,27), winien wypaść między czytaniem Prawa przez Ezdrasza a Świętem Namiotów.
15 Gdy to usłyszeli, ogłosili we wszystkich miastach swoich i w Jerozolimie: Idźcie w góry i przynieście gałęzi oliwnych, gałęzi sosnowych, gałęzi mirtowych, gałęzi palmowych i gałęzi innych drzew liściastych, aby zgodnie z przepisem postawić szałasy. 16 I wyszedł lud, przynieśli to i postawili sobie szałasy: jedni na swoich dachach, inni na swoich podwórzach, także i na dziedzińcach domu Bożego, na placu Bramy Wodnej i na placu Bramy Efraimskiej.
8,16. Brama Wodna i Brama Efraimska. Na temat Bramy Wodnej zob. komentarz do wersetu 1. Brama Efraimska wchodziła w skład muru miejskiego wzniesionego przed okresem wygnania (zob. komentarz do 2 Krn 25,23). Znajdowała się ona w odległości ok. 180 m od Bramy Narożnej. Brama ta otwierała się na północny zachód, w stronę ziemi pokolenia Efraima. Jednak nie ma o niej wzmianki w liście bram z Ne 3.
17 Tak więc cała społeczność, to jest ci, którzy wrócili z niewoli, postawiła szałasy. Zamieszkali więc oni w szałasach – choć nie czynili tak Izraelici od dni Jozuego, syna Nuna, aż do owego dnia; i panowała bardzo wielka radość.
8,17 Por. 2 Krl 23,22; 2 Krn 35,18. Nie widać, na czym miałby polegać ten powrót do starych tradycji; nie może tu przecież chodzić o budowanie szałasów, od których pochodzi nazwa święta już w Pwt 16,13 (por. także Ezd 3,4).
8,14-17. Obchody Święta Namiotów. Na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Wj 23,16; Kpł 23,33-36.39-43 oraz Pwt 16,13-15. Święto Namiotów było zwykłe obchodzone piętnastego dnia siódmego miesiąca. Wydaje się, że wyjątkowy charakter obchodów łączył się z faktem połączenia różnych tradycji. Tekst Kpł 23,40 nakazuje ludowi zebranie gałązek, zaś werset 42 - mieszkanie w namiotach. Jednak Księga Kapłańska nie wspomina o zbudowaniu namiotów, nie nakłada też obowiązku odbycia pielgrzymki do Jerozolimy. Pwt 16,15 określa to święto jako jedno z trzech świąt pielgrzymich, nie wspominając o zbieraniu gałązek i mieszkaniu w namiotach podczas święta spędzonego w Jerozolimie.
18 I czytano z księgi Prawa Bożego dzień w dzień, od dnia pierwszego aż do dnia ostatniego. Przez siedem dni obchodzono święto, a dnia ósmego zgodnie z przepisem odbyło się zgromadzenie uroczyste.
Ne 9
Dzień pokuty
1 A w dwudziestym czwartym dniu tego miesiąca zgromadzili się Izraelici, skruszeni postem i odziani w wory, z głowami posypanymi ziemią.
9,1-37 Opisano tu dzień pokuty za grzech małżeństw mieszanych. Opowieść ta jest dalszym ciągiem Ezd 10,44, jednak tylko w. 1-2 stanowią część raportu Ezdrasza.
9,1 Liturgia pokutna (por. Jl 1-2) zawiera śpiewaną lamentację (por. Ps 74; 79; 83; tutaj są nią w. 5b-37).
9,1. Chronologia. Post ogłoszono kilka dni po obchodach Święta Namiotów, w siódmym miesiącu 445 przed Chr. Gdyby post rozpoczęto piętnastego dnia miesiąca, jak nakazywało Prawo, trwałby on do dwudziestego drugiego. W takim zaś razie należałoby uznać za dziwne, że nie wspomniano o Dniu Przebłagania, który powinien być obchodzony dziesiątego dnia siódmego miesiąca. Z wersetu 13 wynika tymczasem, że święto rozpoczęło się drugiego dnia, dlatego obchody trwały do dziewiątego. Być może Dzień Przebłagania został również przesunięty i znalazł odzwierciedlenie w tym poście, chociaż w tekście nie ma żadnej wzmianki na temat rytuałów opisanych w Kpł 16.
9,1. Powód postu. Poza Biblią zachowało się niewiele wzmianek na temat postu. Post pojawia się zwykle w kontekście żałoby. W Starym Testamencie post o charakterze religijnym ma często związek z zanoszeniem prośby do Boga. Główna zasada głosi, że waga sprawy powoduje, że zanoszący prośbę jest tak zaabsorbowany własnym stanem duchowym, że sprawy fizyczne schodzą na dalszy plan. W tym sensie post jest procesem prowadzącym do oczyszczenia i ukorzenia się przed Bogiem (Ps 69,10). Z zamieszczonej modlitwy wynika, że Żydom ciążyły własne grzechy i grzechy ich ojców, którzy pogwałcili przymierze. Stało się to jasne po odczytaniu Prawa. Zgromadzeni proszą więc o uwolnienie spod obcego panowania.
9,1. Wór. Założenie pokutnego wora jest w Biblii typowym znakiem żałoby i pokuty. Wór był szorstkim odzieniem, wykonanym najczęściej z czarnej koźlej sierści. Zwykle noszono go bezpośrednio na ciele jako przepaskę lub spódniczkę upiętą wokół bioder. Symboliczne znaczenie przywdziewania wora pojawia się też w kulturze Asyryjczyków, Moabitów, Fenicjan i Aramejczyków.
2 I odłączyło się potomstwo Izraela od wszystkich cudzoziemców. Wtedy, stojąc, wyznali swoje grzechy i wykroczenia swych ojców. Ezd 9,1-2+; Ezd 10,11
3 Stali więc na swoim miejscu, a lewici czytali z księgi Prawa Pana, Boga swojego, przez ćwierć dnia, a przez drugą ćwierć wyznawali swe grzechy, klęcząc przed Panem, Bogiem swoim.
9,3 Ten wiersz jest glosą inspirowaną tekstem 8,3-6, która upodabnia to zgromadzenie do zbiorowych liturgii pokutnych z czasów kronikarza.
4 A na podwyższeniu lewitów stanęli: Jozue, Binnuj, Kadmiel, Szebaniasz, Bunni, Szerebiasz, Bani, Kenani i głośno wołali do Pana, Boga swego;
9,4 Binnuj. Na zasadzie domysłu (por. 10,10; 12,8.24). Tekst hebr.: „Bani”.
5 i lewici: Jozue, Kadmiel, Bani, Chaszabnejasz, Szerebiasz, Hodiasz, Szebaniasz, Petachiasz – rzekli: Wstańcie! Błogosławcie Pana, Boga naszego, od wieku do wieku. Niech ludzie błogosławią wspaniałe imię Twoje, wyższe ponad wszelkie błogosławieństwo i chwałę. Ps 78+; Dn 3,52
9,5 Kronikarz wprowadził na scenę lewitów, żeby skierowali wezwanie do tłumu i odmówili psalm (w. 5b-37), który niewątpliwie został zapożyczony z liturgii jego czasów. Jest on pełen reminiscencji biblijnych i przypomina Syr 36,1-17.
— od wieku do wieku. Po tym w BJ przywrócona na zasadzie domysłu fraza. W tekście hebr. pominięta.
6 Ty, Panie, jesteś jedyny. Ty uczyniłeś niebiosa, niebiosa niebios i całe ich wojsko; ziemię i wszystko, co na niej; morza i wszystko, co w nich. Ty ożywiasz to wszystko, a wojsko niebios oddaje Ci pokłon. Pwt 6,4
9,6. Ty, Panie, jesteś jedyny. Jest to typowe wyznanie absolutnej jedyności Boga (zob. komentarz do Pwt 6,4). Wyjątkowość ta wyraża się szczególnie w akcie stworzenia i w przymierzu.
9,6. Stwórcze bóstwa w okresie perskim. W okresie Nehemiasza większość Persów wyznawała zoroastryzm. Wierzyli, że bóg symbolizujący potęgę dobra, Ahura Mazda, stworzył za sprawą swego ducha doskonały i dobry świat. Jednak obok niego istniała równie potężna boska moc, Angra Mainju [Aryman], która powodowała zło, wypaczając w ten sposób dobre dzieło Ahura Mazdy. Ahura Mazda w swojej wszechwiedzy zaplanował, że jego stworzenie będzie walczyło ze złym bogiem, otwierając drogę do przywrócenia świata do stanu pierwotnej czystości.
9,6. Niebiosa niebios. „Zastępy (gwiazd)” we wcześniejszej części tego wersetu [brak w BT, przyp. tłum.] oraz „niebiosa niebios” w części końcowej odpowiadają temu samem hebrajsku terminowi. Może się on odnosić do gwiazd lub zastępów anielskich. W kulturach krajów sąsiednich jedne i drugie stanowiły przedmiot kultu, często były bowiem nierozdzielne, gdyż gwiazdy uważano za manifestację bogów. W zoroastryzmie Ahura Mazda stworzył wszystkich innych bogów (yazatas), był jednak w pewnym stopniu zależny od nich oraz od ofiar, które im składano.
7 Ty, Panie, jesteś tym Bogiem, który wybrał Abrama, wyprowadziłeś go z Ur Chaldejczyków i nadałeś mu imię Abraham. Rdz 12,1; Rdz 17,5
8 A gdy uznałeś, że serce jego jest Tobie wierne, zawarłeś z nim przymierze: że ziemię Kananejczyka, Chittyty, Amoryty, Peryzzyty, Jebusyty i Girgaszyty dasz jego potomstwu. I słowa Twego dotrzymałeś, albowiem jesteś wierny. Rdz 15,18n Wj 2,23-24
9 Widziałeś nędzę ojców naszych w Egipcie, a wołanie ich słyszałeś nad Morzem Czerwonym.
10 I dokonałeś cudów i znaków przeciwko faraonowi, przeciwko wszystkim sługom jego i przeciwko całej ludności jego kraju, bo spostrzegłeś, że do nich zuchwale się odnosili. Tak zgotowałeś sobie imię sławne do dziś. Wj 7-12 Wj 14
11 I morze rozdzieliłeś przed nimi, a oni przeszli przez środek morza suchą nogą. Prześladowców ich wrzuciłeś w głębiny jak kamień w wody wzburzone. Wj 15,5; Wj 15,10
12 Słupem obłoku prowadziłeś ich we dnie, a słupem ognia – w nocy, aby oświetlić im drogę, którą iść mieli. Wj 13,21n
13 Potem na górę Synaj zstąpiłeś i rozmawiałeś z nimi z nieba; i dałeś im przepisy słuszne, wskazówki niezawodne, prawa dobre i przykazania. Wj 19 Pwt 4,5-8
14 I Twój święty szabat im oznajmiłeś, i przez sługę Twego, Mojżesza, nadałeś im przykazania, przepisy i Prawo. Wj 20,8+
9,14 przykazania, przepisy. Jedno z tych dwóch słów musiało zostać dodane do pierwotnego tekstu według analogii z w. 13, wskutek czego załamaniu uległ rytm.
15 I chleb z nieba im dałeś, gdy byli głodni; a wodę ze skały im wyprowadziłeś, gdy odczuwali pragnienie. I rozkazałeś im, by poszli posiąść ziemię, którą im dać obiecałeś pod przysięgą. Wj 16,1+ Wj 17,1+
16 Lecz oni, ojcowie nasi, postępowali zuchwale, byli krnąbrni i nie słuchali Twoich przykazań. Lb 14,1-4
17 I uchylali się od posłuszeństwa i nie pamiętali o cudach, które dla nich uczyniłeś. Byli twardego karku i uwzięli się, by wrócić do niewoli swej, zbuntowani. Lecz Ty jesteś Bogiem przebaczenia, jesteś łagodny i litościwy, nieskory do gniewu i bogaty w łaskę; Ty nie opuściłeś ich. Wj 34,6+
9,17 zbuntowani. Według tekstu grec. i rkpsów hebr.: „w Egipcie”. Tekst hebr.: „w swoim buncie”.
18 Nawet gdy uczynili sobie cielca odlanego z metalu i powiedzieli: To jest twój bóg, który cię wyprowadził z Egiptu, i gdy popełnili wielkie bluźnierstwa, Wj 32,4
19 Ty w wielkim miłosierdziu Twoim nie opuściłeś ich na pustyni. Słup obłoku nie odstępował od nich we dnie, aby ich prowadzić drogą; słup ognia nie odstępował w nocy, aby oświetlać im drogę, którą iść mieli. 20 I dałeś [im] swego Ducha dobrego, aby ich pouczał. I manny Twej od ust im nie odjąłeś, i dałeś im wodę, gdy byli spragnieni.
9,20. Dałeś swego Ducha dobrego, aby ich oświecał. Z powodu frazy „swego Ducha dobrego”, stanowiącej powszechnie znane zwrócenie się do boga zoroastryzmu, Ahura Mazdy, niektórzy badacze sugerowali, że religia ta wywarła wpływ na judaizm. Jednakże rozróżnienie między Duchem Pana a złymi duchami pojawiło się na długo przed czasem, w którym doszło do kontaktu obydwu narodów (zob. 1 Sm 16,14; 1 Krl 22,23-24). Oprócz tego, w okresie perskim Izraelici nie wzbraniali się przed stosowaniem tytułów zaczerpniętych z zoroastryzmu do Jahwe (zob. komentarz do Ne 1,4). Takie wykorzystanie znanych tytułów Bożych można zaobserwować już w czasach Abrahama (zob. komentarz do Rdz 14,17-24).
21 Przez czterdzieści lat zaopatrywałeś ich na pustyni, tak że nie odczuwali braku. Szaty ich się nie zniszczyły, a nogi ich nie spuchły. Pwt 8,4
22 Dałeś im królestwa i ludy, i przydzieliłeś je im jako ziemie kresowe, i oni posiedli ziemię Sichona, i ziemię króla Cheszbonu, i ziemię Oga, króla Baszanu. Pwt 1,4; Pwt 2,26-3,11; Lb 21,21-35
9,22 i ziemię. Omyłkowe powtórzenie w tekście hebr.; dittografia.
23 I synów ich rozmnożyłeś jak gwiazdy na niebie, i zaprowadziłeś ich do ziemi, w której posiadanie wejść mieli – jak przyrzekłeś ich ojcom. Pwt 1,10
24 I wkroczyli synowie, i posiedli tę ziemię, a Ty upokorzyłeś przed nimi Kananejczyków, mieszkańców tej ziemi. W ręce tamtych wydałeś ich oraz ich królów i narody tej ziemi, aby postąpili z nimi według własnej woli.
25 I zajęli miasta obwarowane oraz ziemię żyzną. Posiedli domy pełne wszelkiego dobra, cysterny wykute, winnice, ogrody oliwne i drzewa owocowe w obfitości. I jedli, nasycili się i utyli, i rozkoszowali się dzięki Twej wielkiej dobroci. Pwt 3,5; Pwt 6,10-11 Pwt 32,15
26 Potem byli oporni i zbuntowali się przeciw Tobie, i wzgardzili Twoim Prawem. Zabili proroków Twoich, którzy ich przestrzegali, aby ich nawrócić do Ciebie; a ciężko Cię obrażali.
27 Wtedy wydałeś ich w ręce ich wrogów, żeby ich dręczyli. W czasie swego udręczenia wołali do Ciebie, a Ty z niebios wysłuchałeś i według wielkiego miłosierdzia Twego dałeś im wybawicieli, a ci ich wybawili z rąk wrogów. Mdr 2,10-20
28 Ale gdy zaznawali spokoju, znowu postępowali źle wobec Ciebie. Wtedy pozostawiłeś ich pod władzą nieprzyjaciół, aby panowali nad nimi. I znowu wzywali Ciebie, a Ty z niebios wysłuchiwałeś ich i ocalałeś – zgodnie z Twym miłosierdziem – wielokrotnie. 29 I przestrzegałeś ich, by ich nawrócić do Twojego Prawa, lecz oni byli zuchwali i nie słuchali przykazań Twoich, i przeciw zarządzeniom Twoim zgrzeszyli przeciw tym, przez których wypełnienie człowiek zachowuje życie. Krnąbrnie odwrócili się plecami, byli twardego karku i nie słuchali. 30 Okazywałeś im cierpliwość przez wiele lat i przestrzegałeś ich przez Ducha Twego za pośrednictwem Twoich proroków, lecz nie usłuchali. Wtedy wydałeś ich pod władzę obcych narodów. 31 Ale w wielkim miłosierdziu Twoim nie wytępiłeś ich i nie opuściłeś, albowiem Ty jesteś Bogiem łaskawym i miłosiernym.
32 I teraz, Boże nasz, Boże wielki, potężny, straszliwy, który zachowujesz przymierze i łaskę, nie lekceważ tej całej udręki, jaka spotkała nas: królów naszych i książąt, naszych kapłanów, proroków i przodków, i lud Twój cały, od dni królów Aszszura aż po dziś dzień. Lm 5; Syr 36,1-9
9,32 przodków. Tak tekst hebr. W BJ pominięte jako dodatek.
33 Lecz Ty jesteś sprawiedliwy we wszystkim, co na nas przyszło. Ty bowiem postąpiłeś słusznie, my natomiast zawiniliśmy. 34 Bo królowie nasi i książęta, kapłani nasi i przodkowie – oni nie zachowali Twojego Prawa i nie zważali na przykazania i napomnienia, których im udzieliłeś. 35 Oni bowiem, dopóki żyli w królestwie swoim dzięki Twej wielkiej dobroci, którą im okazałeś, na ziemi tej przestronnej i urodzajnej, którą im pozostawiłeś: nie służyli Tobie i nie odwrócili się od swoich złych uczynków. 36 Oto jesteśmy dziś niewolnikami: na ziemi, którą dałeś przodkom naszym, aby mieli pożytek z owocu jej i bogactwa oto jesteśmy niewolnikami na niej.
9,36. Niewolnicy perskiego króla? Żydzi, podobnie jak inne grupy etniczne mieszkające na obszarze perskiego imperium, byli poddanymi perskiego władcy i mieli obowiązek płacenia podatków. We wszystkich monarchiach Bliskiego Wschodu mieszkańcy kraju byli uważani za niewolników (lub poddanych) króla. Jednak również sam monarcha był niewolnikiem narodowego bóstwa (Aszura w Asyrii, Marduka w Babilonii).
37 Plon swój obficie wydaje ona dla królów, których postawiłeś nad nami za nasze grzechy. Oni władają naszymi ciałami i bydłem naszym według swego upodobania. A my jesteśmy w wielkim ucisku.
9,7-37. Recytacja historii narodu w modlitwie. Recytacje historii Izraela w modlitwach lub hymnach często pojawiają się na kartach Biblii (np. Ps 78; 105; 135; 136). Pod tym względem byli Izraelici wyjątkowi. Ich sąsiedzi w modlitwach nawiązywali do Nowego Roku, nie odwoływali się jednak do dzieła stworzenia ani do wydarzeń historycznych z przeszłości.
Ne 10
Odnowienie przymierza
1 Wobec tego wszystkiego my zawieramy i spisujemy umowę, a na tym pieczętowanym dokumencie są podpisani nasi książęta, lewici i kapłani.
10,1-40 Jako kontynuację czytania Prawa i ceremonii pokutnej (rozdz. 8-9) kronikarz przytacza dokument, który nie pochodzi ani z raportu Ezdrasza, ani z pamiętnika Nehemiasza, lecz został wydobyty z archiwum świątyni i zmodyfikowany w pewnych miejscach; w. 31-39 mają ścisły związek z 13,10-31. Spis w w. 2-28 to późniejsza wstawka (por. przyp. 10,2).
10,1 Kontynuację tego protokółu mamy w w. 29.
10,1. Pieczęcie. Począwszy od IV tysiąclecia przed Chr. pieczęcie były powszechnie używane na Bliskim Wschodzie, od Egiptu po Iran. W miejscach, gdzie prowadzono prace wykopaliskowe, odnaleziono tysiące pieczęci. Używano ich jako znaku potwierdzającego tożsamość oraz jako symbol prestiżu - do poświadczania dokumentów lub uniemożliwienia komukolwiek otworzenia np. zapieczętowanych. Na terenie Mezopotamii najbardziej rozpowszechnione były pieczęcie cylindryczne, lecz Izraelici woleli pieczęcie stemplowe. Większość pieczęci została wykonana przez wprawnych rytowników w różnego rodzaju materiale. Odnaleziono setki hebrajskich pieczęci oraz ponad tysiąc rączek od dzbanów z odciskami pieczęci.
Podpisy
2 Mianowicie: na kartach tego opieczętowanego dokumentu [są imiona]: namiestnik Nehemiasz, syn Chakaliasza, oraz Sedecjasz, Ne 10,1
10,2 Rzekomy wykaz sygnatariuszy (w. 2-28) jest kompozycją sztuczną: w w. 3-9 wykorzystuje on spisy z 12,1-6.12-18, podając imiona rodowe, a nie — jak należałoby oczekiwać — indywidualne; w. 10-14 są zbiorem imion lewickich, rozsianych w wielu innych miejscach; imiona świeckich (w. 15-21) pochodzą z wykazu Ezd 2 = Ne 7. Imiona nowe, podane w w. 12-14 i 22-28, muszą być współczesne żyjącemu po Nehemiaszu autorowi spisu. — Niektóre są poprawione według przekładów starożytnych.
3 Serajasz, Azariasz, Jeremiasz, Ne 12,12-26
4 Paszchur, Amariasz, Malkiasz, 5 Chattusz, Szekaniasz, Malluk, 6 Charim, Meremot, Obadiasz, 7 Daniel, Ginneton, Baruch, 8 Meszullam, Abiasz, Mijjamin, 9 Maazjasz, Bilgaj, Szemajasz. Są to kapłani. 10 I lewici: Jozue, syn Azaniasza, Binnuj, jeden z synów Chenadada, Kadmiel, 11 i bracia ich: Szebaniasz, Hodiasz, Kelita, Pelajasz, Chanan, 12 Mika, Rechob, Chaszabiasz, 13 Zakkur, Szerebiasz, Szebaniasz, 14 Hodiasz, Bani, Beninu. 15 I wodzowie ludu: Parosz, Pachat-Moab, Elam, Zattu, Bani, 16 Bunni, Azgad, Bebaj, 17 Adoniasz, Bigwaj, Adin, 18 Ater, Ezechiasz, Azzur, 19 Hodiasz, Chaszum, Besaj, 20 Charif, Anatot, Nebaj, 21 Magpiasz, Meszullam, Chezir, 22 Meszezabeel, Sadok, Jaddua, 23 Pelatiasz, Chanan, Anajasz, 24 Ozeasz, Chananiasz, Chaszszub, 25 Hallochesz, Pilcha, Szobek, 26 Rechum, Chaszabna, Maasejasz, 27 Achiasz, Chanan, Anan, 28 Malluk, Charim, Baana.
Treść zobowiązań
29 I reszta ludu, kapłanów, lewitów, odźwierni, śpiewacy, niewolnicy świątynni oraz wszyscy, którzy przeszli od ludów z obcych krajów do Prawa Bożego: ich żony, synowie i córki każdy, kto był zdolny zrozumieć, 30 całkowicie przyłączają się do swych braci, swych dostojników, zobowiązując się pod przysięgą, że postępować będą według Prawa Bożego nadanego przez Mojżesza, sługę Bożego, to jest, że zachowywać będą i wypełniać wszystkie przykazania Pana, Boga naszego, Jego zarządzenia i ustawy:
31 Mianowicie, że córek naszych nie damy ludom z tej ziemi ani córek ich nie weźmiemy za żony dla synów naszych. Ne 13,23-27
10,31 Zobowiązanie to dotyczy przyszłości: nie chodzi tu — jak w Ezd 9-10 — o zerwanie małżeństw zawartych wcześniej. Nie wiadomo jednak, czy tę sprawę już uregulowano. Por. Ezd 10,44.
10,29-31. Prawo dotyczące endogamii. Prawne tło tego przepisu znajduje się w Ezd 9,1-2. Od czasu nadania Prawa zapisanego w Księdze Powtórzonego Prawa, Izraelici nie mogli zawierać małżeństw z cudzoziemkami (zob. komentarz do Pwt 7,3). Izraelici łączyli się z członkami ludów sąsiednich, doprowadzając w ten sposób do skalania własnej religii. Na Bliskim Wschodzie powszechne było zawieranie małżeństw z członkami własnego klanu (endogamia) lub zawieranie sojuszów małżeńskich z inną zaprzyjaźnioną grupą. Izraelitów zachęcano, by pobierali się w ramach własnego „duchowego” klanu (tj. wśród czcicieli Pana). Jednak w tym okresie nie chodziło już wyłącznie o sprawę duchowej jednorodności społeczeństwa. Wybranie i przymierze czyniły własność ziemi ważnym czynnikiem teologicznym. Małżeństwa mieszane mogły doprowadzić do zaburzenia porządku w sferze własności ziemi, a wraz z tym do zagrożenia korzyści przymierza. Dokumenty z Elefantyny (żydowskie teksty nie więcej niż pięćdziesiąt lat późniejsze od czasów Ezdrasza i Nehemiasza) wskazują, że ziemia rodzin żydowskich ulegała ponownemu podziałowi albo przepadała w rezultacie zawierania małżeństw z cudzoziemkami oraz przekazywania im praw.
32 A co do ludów z tej ziemi przynoszących towary i wszelkiego rodzaju zboże do sprzedania w dzień szabatu, to nie przyjmiemy tego od nich w szabat ani w dzień święty. Również w roku szabatowym zrzekniemy się korzyści i żądania zwrotu od wszelkiego dłużnika. Ne 13,15-22; Wj 20,8+ Ne 5,1-13+; Kpł 25,1+
10,32 korzyści. BJ: „płodów ziemi”, na zasadzie domysłu za Wj 23,10. W tekście hebr. pominięte.
10,32. Regulacje dotyczące szabatu. Przepisy związane z szabatem zakazywały Izraelitom wykonywania pracy w siódmym dniu tygodnia. W czasie gdy nadano to prawo, chodziło głównie o działalność rolniczą i pasterską. Gdy w okresie monarchii w Izraelu pojawiła się gospodarka oparta na handlu, zakaz poszerzono o działalność kupiecką, tj. sprzedawanie towarów. W okresie powygnaniowym powstało pytanie, czy kupowanie towarów od tych, których zakaz sprzedaży nie dotyczył (od cudzoziemskich kupców), było dozwolone w szabat. Można było sądzić, że kupowanie nie oznacza wykonywania pracy zawodowej. Mimo to przywódcy społeczności rozszerzyli zakaz szabatowy, obejmując nim zarówno sprzedawanie, jak i kupowanie.
10,32. Regulacje dotyczące siódmego roku. Opisany tutaj „siódmy” rok jest przypuszczalnie rokiem szabatowym opisanym w Wj 23,10-11 oraz Pwt 15,1-3 (zob. komentarz do tych fragmentów). Badacze spekulowali, że Nehemiasz połączył ze sobą te dwa przepisy, a nawet wprowadził dodatkowe regulacje dotyczące ich przestrzegania, by wykonywane były w tym samym czasie. Z pewnością uczyniłoby to prawo łatwiejszym do egzekwowania.
33 Niniejszym podejmujemy też zobowiązania, że rocznie dawać będziemy jedną trzecią sykla na [potrzeby] kultu w domu Boga naszego, Wj 30,11n; 2Krn 24,6; 2Krn 24,9 Kpł 24,5-9; Lb 28,3-8
34 na chleb pokładny, na ustawiczną ofiarę pokarmową, na ustawiczne całopalenie, na szabaty, na dni nowiu, święta, na uczty święte i na ofiary przebłagalne, by uzyskać pojednanie dla Izraela, słowem na wszelką posługę w domu Boga naszego.
10,33-34. Podatek świątynny. Początkowo nie istniał doroczny podatek zbierany na utrzymanie świątyni. W Wj 30,13 podano przepis nakazujący płacenie pół sykla na potrzeby świątyni w czasie spisu, było to jednak innego rodzaju obciążenie. Chociaż perscy królowie Dariusz I i Artakserkses I obiecali pomoc przy budowie świątyni (zob. Ezd 6,9-10; 7,21-24), nie przekazali funduszów na wydatki bieżące (chociaż tekst z Ezd 7,21-22 może wskazywać, że udzielano pewnej stałej pomocy). Bicie monet stało się tradycyjną praktyką za panowania Dariusza i Kserksesa. Rozwój gospodarki pieniężnej obserwowany w tym okresie wymagał systematycznego wspierania świątyni dotacjami. Kwota trzech syklów, o których tutaj wspomniano, miała przypuszczalnie związek z dostosowaniem do systemu monetarnego obowiązującego na obszarze imperium perskiego. W tym czasie podstawową monetą imperium perskiego był darejk, moneta o wadze 8,4 grama, która odpowiadała babilońskiemu syklowi. Aramejski zuz o wartości równej połowie darejka stanowił ekwiwalent greckiej drachmy. Tradycyjny izraelski sykl przez długi okres miał jednak wagę 11,4 grama (podobnie jak asyryjski sykl). Istniał jednocześnie sykl królewski (w terminologii ugaryckiej określany jako „ciężki”), którego wagę, na podstawie badań archeologów, szacuje się na 12,5-12,8 grama. Dlatego ważący 4,2 grama zuz był mniej więcej równy jednej trzeciej tradycyjnego sykla królewskiego.
35 Losowaniem rozstrzygnęliśmy – kapłani, lewici i lud – sprawę dostarczenia opału: należy go rokrocznie w określonych terminach odstawiać do domu Boga naszego według kolejności rodzin, aby zgodnie z przepisem Prawa utrzymywać ogień na ołtarzu Pana, Boga naszego. Ne 13,31
10,35 W BJ ten wiersz włączony między 40ab, a 40c.
10,35. Dostawy drewna na opał. W czasach monarchii świątynia miała dość służby, która troszczyła się o opał, jeśli zaszła taka potrzeba. W Joz 9,27 ścinanie drzew było jednym z zadań Gibeonitów. Jednak w opisywanym okresie świątynia nie dysponowała nadmiarem służących, potrzebny był więc alternatywny plan zapewnienia dostaw drewna.
36 Chcemy też rokrocznie przynosić do domu Pańskiego pierwociny ziemi naszej i pierwociny każdego owocu drzew wszelkiego rodzaju Ne 13,31; Pwt 26,1+; Rdz 22,1+
10,36 W. 36-40 zostały poddane retuszowi w w. 37, a zwłaszcza w 38b-39, gdzie się uzgadnia praktykę dziesięciny lewitów z nowszym tekstem Lb 18,21.24n. Tego rodzaju retusze są normalne w tekście służącym do użytku prawniczego.
10,36. Zobowiązanie do przynoszenia pierwocin. Główną zasadą religijną kryjącą się za składaniem bogom w ofierze „pierwocin” (zwierząt, płodów rolnych lub ludzi) było zagwarantowanie przyszłej płodności. Od najwcześniejszych czasów panowało przekonanie, że bogowie stworzyli życie w różnych jego przejawach i że z tego powodu mieli prawo oczekiwać ofiary w postaci pierwocin plonów lub pierwszych owoców łona. Religia izraelska ograniczała ten zwyczaj, dopuszczając wykupienie niektórych zwierząt i wszystkich pierworodnych dzieci płci męskiej (Wj 13,11-13; Lb 18,14-15). Przekazanie pierwocin mogło mieć też charakter polityczny. W rocznikach asyryjskiego króla Sennacheryba (705-681 przed Chr.) pojawia się nakaz, by podbite ludy składały ofiarę z pierwocin (w postaci owiec, wina i daktyli) na rzecz bogów Asyrii. W Izraelu ofiara z pierwocin stanowiła tradycyjnie część wsparcia dla kapłanów. W Lb 18,12-13 jako ofiarę z pierwocin wymienia się mąkę, wino i oliwę. Tutaj listę poszerzono o owoce.
37 oraz zgodnie z przepisem Prawa to, co pierworodne z synów naszych i z bydła naszego: pierworodne naszego większego i drobnego bydła obiecujemy odstawić do domu Boga naszego dla kapłanów pełniących służbę w świątyni Boga naszego. Wj 13,11+
10,37. Poświęcenie pierworodnych. Ponieważ wykupywano dzieci i zwierzęta zaliczane do nieczystych, praktyka ta dostarczała „gotówki” niezbędnej do funkcjonowania świątyni. Na temat dodatkowych informacji dotyczących przepisów o pierworodnych zob. komentarz do Wj 13,1-3.
38 Następnie, wyborowe nasze ciasta, czyli świadczenia nasze, i wyborowe owoce wszelkiego rodzaju drzew, moszcz i oliwę przyniesiemy kapłanom do składów domu Boga naszego; a dziesięcinę z ziemi naszej – lewitom; są to ci lewici, którzy pobierają dziesięcinę we wszystkich miastach wyznających naszą wiarę. Ne 13,10-14 Pwt 14,22+; Lb 18,21; Lb 18,24n
10,38 czyli świadczenia nasze. Tak tekst hebr. W BJ pominięte za grec.
10,38. Dary na rzecz kapłanów i lewitów. Niezależnie od tego, czy kapłan spożywał część ofiary, pewne rodzaje ofiar stwarzały kapłanom okazję do posiłku. Podobnie było w praktyce babilońskiej, w której król, kapłani i służba świątynna otrzymywali część ofiar. Już w tekstach sumeryjskich za poważne przestępstwo uważa się spożycie tego, co zostało uznane za święte. Tradycja religijna większości ludów Bliskiego Wschodu nakazywała utrzymywanie świątyni w podobny sposób. Pokarm miał być „spożywany” przez boga (bogów), lecz zarazem stanowił pożywienie personelu świątyni. Na temat dodatkowych informacji dotyczących dziesięciny zob. komentarz do Lb 18,31-32.
39 I kapłan, potomek Aarona, będzie z lewitami, gdy oni będą pobierać dziesięcinę; a lewici odniosą dziesięcinę z dziesięciny do składów skarbca domu Boga naszego, Lb 18,26
40 albowiem do tych składów przyniosą Izraelici i lewici świadczenia w zbożu, moszczu i oliwie; tam są też sprzęty świątyni oraz pełniący służbę kapłani, jak też odźwierni i śpiewacy. Tak więc nie zaniedbamy domu Boga naszego.
Ne 11
DALSZA DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA
Zaludnienie Jerozolimy Ne 7,4+
1 Przywódcy ludu zamieszkali w Jerozolimie, a reszta ludu rzucała losy celem wyznaczenia jednego z dziesięciu, żeby on osiedlił się w świętym mieście Jeruzalem, a owych dziewięciu w innych miastach.
11,1-36 W tym rozdziale znalazły się dwie warstwy literackie: w. 1-2.20.25a.36 są kompozycją kronikarza napisaną na podstawie 7,1-5a (pamiętnik Nehemiasza); następnie jakiś redaktor włączył w ten tekst spisy z w. 4-19 i 25b-35, które znalazł w rozmaitych dokumentach archiwalnych, opatrując je tytułem (w. 3) oraz przypisami (w. 21-24).
11,1 Jeruzalem nazywa się „świętym miastem” od Iz 48,2; 52,1. Por. Ne 11,18; Dn 9,24; Tb 13,9; Mt 4,5; 27,53; Ap 11,2. Sama idea jednak jest starsza (por. 2 Sm 5,9+).
2 A lud błogosławił wszystkich mężów, którzy dobrowolnie postanowili zamieszkać w Jerozolimie.
11,1-2. Dlaczego ludzie nie chcieli mieszkać w Jerozolimie? Już sam fakt rzucania losów wskazuje, że niektórzy zostali zmuszeni do zamieszkania w Jerozolimie. W świecie Bliskiego Wschodu rzucanie losów uważano za sposób umożliwienia Bogu (lub bogom) rozstrzygnięcia określonej sytuacji. Ludzie, których wybrano, uznali to za Boży mandat (na temat dodatkowych informacji dotyczących rzucania losów zob. komentarz do Joz 7,14-18 i Jon 1,7-10). Ponieważ w V w. przed Chr. Jerozolima została zniszczona i stała się przedmiotem wielkiego sporu między Żydami a sąsiednimi ludami, nie była miejscem ani atrakcyjnym, ani bezpiecznym. Oprócz tego ludzie nie byli skłonni do opuszczenia swoich gospodarstw i wyrzeczenia się ziemi.
3 Oto naczelnicy tego okręgu judzkiego, którzy zamieszkali w Jerozolimie i w miastach judzkich. Izrael, kapłani, lewici, niewolnicy świątynni i synowie niewolników Salomona osiedlili się w miastach swoich: każdy w swojej posiadłości. 1Krn 9,2
4 W Jerozolimie zamieszkali synowie Judy i synowie Beniamina. Spośród synów Judy: Atajasz, syn Ozjasza, syna Zachariasza, syna Amariasza, syna Szefatiasza, syna Mahalaleela, spośród synów Peresa, 1Krn 9,4-17
11,4-24 W tym wykazie, od którego zależy 1 Krn 9,1-18, podaje się chyba stan ludności Jerozolimy jedno albo więcej pokoleń po Nehemiaszu.
5 oraz Maasejasz, syn Barucha, syna Kol-Chozego, syna Chazajasza, syna Adajasza, syna Jojariba, syna Zachariasza, Szilonity.
11,5 syna... Szilonity. W BJ: „potomka Szeli” od dosł. „syna Szelonity”, co na zasadzie domysłu (por. Lb 26,20). Tekst hebr.: „syna Szilonity” (czyli mieszkańca Szilo).
6 Wszystkich synów Peresa osiadłych w Jerozolimie było czterystu sześćdziesięciu ośmiu mężów zdolnych do boju. 7 A oto synowie Beniamina: Sallu, syn Meszullama, syna Joeda, syna Pedajasza, syna Kolajasza, syna Maasejasza, syna Itiela, syna Izajasza, 8 i bracia jego, dzielni wojownicy – dziewięciuset dwudziestu ośmiu.
11,8 i bracia jego. Za jednym rkpsem grec. Tekst hebr.: „i po nim”.
9 A Joel, syn Zikriego, był zwierzchnikiem nad nimi, i Juda, syn Hassenui, stał jako drugi nad miastem. 10 Spośród kapłanów: Jedajasz, syn Jojakima, syna Jakina.
11,10 Jojakima, syna. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „Jojariba, Jakina”.
11 Serajasz, syn Chilkiasza, syna Meszullama, syna Sadoka, syna Merajota, syna Achituba, zwierzchnika domu Bożego,
11,11 zwierzchnika domu Bożego. Tytuł arcykapłana (2 Krn 31,13).
12 i bracia jego pełniący służbę w świątyni: osiemset dwadzieścia dwie osoby; następnie Adajasz, syn Jerochama, syna Pelaliasza, syna Amsiego, syna Zachariasza, syna Paszchura, syna Malkiasza, 13 i bracia jego, głowy rodzin: dwieście czterdzieści dwie osoby: dalej Amasaj, syn Azareela, syna Achzaja, syna Meszillemota, syna Immera,14 i bracia ich, dzielni wojownicy: sto dwadzieścia osiem osób; a zwierzchnikiem nad nimi był Zabdiel, syn Haggadola. 15 A spośród lewitów: Szemajasz, syn Chaszszuba, syna Azrikama, syna Chaszabiasza, syna Bunniego. 16 Nad służbą zewnętrzną domu Bożego stał spośród przełożonych nad lewitami Szabbetaj i Jozabad. 17 Dalej był Mattaniasz, syn Miki, syna Zabdiego, syna Asafa, dyrygent wykonujących hymn, który podczas modlitwy intonował pieśń dziękczynną, a Bakbukiasz zajmował drugie miejsce między swymi braćmi, następnie Abda, syn Szammuy, syna Galala, syna Jedutuna.
11,17 Kantorów już włączono w szeregi lewitów (por. w. 22), natomiast odźwiernych jeszcze nie (w. 19). Spośród tych pierwszych z wygnania powrócili jedynie potomkowie Asafa (Ezd 2,41 = Ne 7,44). Możliwe, że dwie pozostałe klasy śpiewaków, Hemana i Jedutuna, wywodzą się od kantorów pierwszej świątyni, których nie deportowano (por. 1 Krn 16,37.41).
— dyrygent [wykonujących] hymn. Według jednego rkpsu grec. i Wulgaty. Tekst hebr.: „dyrygent początku”.
18 Wszystkich lewitów było w Mieście Świętym dwustu osiemdziesięciu czterech. 19 Odźwierni: Akkub, Talmon i bracia ich, którzy stróżowali w bramach: sto siedemdziesiąt dwie osoby. 20 Pozostała część Izraela, kapłanów, lewitów mieszkała we wszystkich miastach judzkich, każdy w swojej posiadłości.
11,20 W BJ włączony po w. 24.
21 A niewolnicy świątynni mieszkali na Ofelu; Sicha i Giszpa stali na ich czele.
11,21-25 Na temat „niewolników świątyni” (BJ: „oddani”) por. przyp. Ezd 2,43. W. 21 może być czasowo zbieżny ze spisem podanym wyżej.
22 Zwierzchnikiem lewitów w Jerozolimie był Uzzi, syn Baniego, syna Chaszabiasza, syna Mattaniasza, syna Miki; należał on do synów Asafa, którzy śpiewali podczas służby w domu Bożym;
11,22 Informacja o Uzzim (w. 22-23) jest późniejsza: to prawnuk Mattaniasza wspomnianego w w. 17.
23 istniało bowiem co do nich rozporządzenie królewskie z ustaleniem porządku: kto ma śpiewać w kolejnych dniach.
11,23. Ustalenie porządku: kto ma śpiewać w kolejnych dniach. Królem, o którym jest tutaj mowa, był przypuszczalnie Artakserkses I, zainteresowany kontynuacją praktyk kultowych (zob. Ezd 4,8-10; 7,21-24). Większość starożytnych królów panujących od III tysiąclecia przed Chr. zatrudniała na swoich dworach zawodowych śpiewaków. Na przykład, Zimri-Lim, król Mari (ok. 1780-1760 przed Chr.), posiadał dużą grupę nadwornych śpiewaków. Na temat śpiewaków w Izraelu zob. komentarz do 2 Krn 29,27-30.
24 A Petachiasz – syn Meszezabeela, jednego z synów Zeracha, syna Judy, był przybocznym króla do [załatwiania] wszelkich spraw dotyczących tego ludu.
11,24 Petachiasz w nieokreślonej bliżej epoce pełnił funkcję podobną do roli Nehemiasza.
11,24. Przedstawiciel króla. W źródłach dotyczących perskiego imperium znaleźć można dowody, że w różnych satrapiach działali wysokiej rangi przedstawiciele króla. Co jakiś czas pojawiali się oni na perskim dworze, przekazując prośby satrapów, donosząc królowi o sytuacji w regionie i doradzając mu w sprawach lokalnych.
Zaludnienie innych miast
25 A co się tyczy osiedli z ich polami, to niektórzy z synów Judy mieszkali w Kiriat-Haarba i przynależnych wioskach, w Dibon i przynależnych wioskach, w Jekkabseel i przynależnych osiedlach,
11,25 W BJ ten wiersz jest poprzedzony w. 20.
11,25b-36 Wykaz ten, który świadczy o ekspansji żydowskiej w Negebie, pochodzi z jakiejś późniejszej epoki, chyba że należałoby go odnieść do okresu sprzed wygnania (czasy Jozjasza).
26 w Jeszua, Moladzie, Bet-Pelet, 27 w Chasar-Szual, Beer-Szebie i w przynależnych wioskach, 28 w Siklag, Mekona i w przynależnych wioskach, 29 w En-Rimmon, Sora, Jarmut, 30 Zanoach, Adullam z przynależnymi osiedlami, w Lakisz z przynależnymi polami, w Azece z przynależnymi wioskami; osiedlili się więc od Beer-Szeby do Ge-Hinnom. 31 A niektórzy z synów Beniamina mieszkali w Geba, Mikmas, Ajja i Betel wraz z przynależnymi wioskami,
11,31 niektórzy z synów. Według dwóch rkpsów hebr. (por. w. 25). Tekst hebr.: „synowie”.
— w Geba. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „od Geba”.
32 w Anatot, Nob, Anania, 33 Chasor, Rama, Gittaim, 34 Chadid, Seboim, Neballat, 35 Lod, Ono i w Dolinie Cieśli. 36 A co do lewitów, to niektóre zmiany z Judy [przeszły] do Beniamina.
11,36 Za tekstem hebr. W BJ: „Pewne grupy lewitów znajdowały się tak w Judzie, jak i w Beniaminie”, za jednym rkpsem grec.
11,25-36. Rozstrzygnięcia terytorialne. Wszystkie podane tutaj nazwy miast, z wyjątkiem Dibonu, Jeszua i Mekona, pojawiają się na liście z Joz 15. Lista dotycząca Judy koncentruje się na obszarze Negebu i Szefeli, zaś lista dotycząca Beniamina obejmuje obszar centralnych wzgórz oraz równiny nadmorskiej. Mogły to być granice perskiej prowincji.
Ne 12
Rodowody: Kapłani i lewici za Zorobabela i Jozuego
1 A oto są kapłani i lewici, którzy przyszli z Zorobabelem, synem Szealtiela, i z Jozuem: Serajasz, Jeremiasz, Ezdrasz,
12,1-26 Imiona, nie występujące w Ezd 2,36-39, przynależą do rodzin kapłańskich za Jojakima, następcy Jozuego (por. w. 12-21). Taka prezentacja była prawniczym sposobem poświadczania swoich praw — przez starodawność.
2 Amariasz, Malluk, Chattusz, 3 Szekaniasz, Charim, Meremot, 4 Iddo, Ginneton, Abiasz, 5 Mijjamin, Maadiasz, Bilga, 6 Szemajasz oraz Jojarib, Jedajasz, 7 Sallu, Amok, Chilkiasz, Jedajasz. To byli zwierzchnicy kapłanów. A bracia ich za dni Jozuego, 8 to jest lewici, byli następujący: Jozue, Binnuj, Kadmiel, Szerebiasz, Juda, Mattaniasz; on i bracia jego kierowali śpiewem hymnów dziękczynnych;
12,8. Kierowali śpiewem hymnów dziękczynnych. W 1 Krn 15,16-24 zachował się szczegółowy opis organizacji chóru lewitów oraz zespołu muzyków za czasów Dawida. Oprócz tego istnieje kilka innych starożytnych opisów muzyki dworskiej. W chórze mogła być równa liczba kobiet i mężczyzn (zob. Ezd 2,65). Niektórzy badacze argumentowali, że chór raczej nucił, niż śpiewał. Nie ma innych tekstów biblijnych potwierdzających istnienie osoby odpowiedzialnej za śpiewanie hymnów dziękczynnych. Muzycy zostali zaliczeni do służby świątynnej w inskrypcjach neoasyryjskich, gdzie w skład chóru wchodzili reprezentanci obu płci. Głównego pieśniarza wymienia się w jednym ze starożytnych tekstów pochodzących z Nimrud.
9 a Bakbukiasz, Unni i bracia ich stali naprzeciw nich przy wykonywaniu obowiązków.
Arcykapłani od Jozuego do Jadduy
10 A Jozue był ojcem Jojakima, Jojakim był ojcem Eliasziba, Eliaszib – Jojady,
12,10-11 Wykaz genealogiczny obejmuje arcykapłanów z lat 520-405 (Dariusz II).
11 Jojada był ojcem Jochanana, Jochanan był ojcem Jadduy.
Kapłani za Jojakima Ne 10,3-14; Ne 12,1+
12 A za dni Jojakima głowami rodów byli następujący kapłani: w [rodzie] Serajasza – Merajasz; w [rodzie] Jeremiasza – Chananiasz;
12,12-26 A więc po r. 500. Wymienione tu imiona figurują także w rozdz. 10, późniejszym, wraz z trzema nowymi rodzinami. Po wykazie znalazła się nota tłumacząca jego pochodzenie.
13 w [rodzie] Ezdrasza – Meszullam; w [rodzie] Amariasza – Jochanan; 14 w [rodzie] Malluka – Jonatan; w [rodzie] Szekaniasza – Józef; 15 w [rodzie] Charima – Adna; w [rodzie] Meremota – Chelkaj; 16 w [rodzie] Iddo – Zachariasz; w [rodzie] Ginnetona – Meszullam; 17 w [rodzie] Abiasza – Zikri; w [rodzie] Mijjamina...; w [rodzie] Maadiasza – Piltaj; 18 w [rodzie] Bilgi – Szammua; w [rodzie] Szemajasza – Jonatan; 19 w [rodzie] Jojariba – Mattenaj; w [rodzie] Jedajasza – Uzzi; 20 w [rodzie] Sallu – Kallaj; w [rodzie] Amoka – Eber; 21 w [rodzie] Chilkiasza – Chaszabiasz; w [rodzie] Jedajasza – Netanel. 22 Za dni Eliasziba, Jojady, Jochanana i Jadduy zostali spisani naczelnicy rodów kapłańskich [w kronice prowadzonej] aż do panowania Dariusza perskiego.
12,22 W tekście hebr. na początku wiersza dodane: „i lewici”.
— naczelnicy rodów kapłańskich. Za jednym rkpsem hebr. W tekście hebr.: „naczelnicy rodu i kapłani”
— [w kronice prowadzonej]. Dodane na zasadzie domysłu. Tekst hebr. tylko: „zostali spisani”. — Chodzi tu o oficjalną kronikę świątyni.
— Jest to Dariusz II, zmarły w 405 r.
Zwierzchnicy rodów lewickich
23 Synowie Lewiego: głowy ich rodów zostali spisani w kronice, i to do dni Jochanana, syna Eliasziba.
24 Zwierzchnikami lewitów byli: Chaszabiasz, Szerebiasz, Jozue, Binnuj, Kadmiel i bracia ich, którzy według rozporządzenia Dawida, męża Bożego, podczas wielbienia i dziękczynienia stali naprzeciw nich, oddział na równi z oddziałem. Ezd 2,40
12,24 Binnuj. Na zasadzie domysłu (por. w. 8; 10,10). W tekście hebr.: ben, „syn”.
12,24. Rozporządzenie Dawida. Jedyne rozporządzenia Dawida dotyczące kultu można znaleźć w Pierwszej i Drugiej Księdze Kronik (np. zob. 1 Krn 15-16; 23-29).
25 Mianowicie: Mattaniasz, Bakbukiasz, Obadiasz; a odźwierni: Meszullam, Talmon, Akkub trzymali straż przy składach u bram. Ne 11,17
12,25 Kantorzy i odźwierni są teraz zrównani z lewitami (por. 11,17+).
12,25. Odźwierni trzymający straż przy składnicach u bram. Na temat omówienia roli odźwiernych zob. komentarz do 1 Krn 9,22-27.
26 Ci żyli za dni Jojakima – syna Jozuego, syna Josadaka i za dni namiestnika Nehemiasza oraz kapłana-pisarza Ezdrasza.
12,26 Synchronizacja tych trzech osobistości jest dziełem kronikarza.
OSTATNIE DZIEŁO WSPÓLNE EZDRASZA I NEHEMIASZA
Poświęcenie muru
27 A na poświęcenie muru Jerozolimy odszukano lewitów, by ze wszystkich ich siedzib sprowadzić ich do Jerozolimy na radosny obchód poświęcenia przy hymnach i grze na cymbałach, harfach i cytrach.
12,27-43 Opisana tu ceremonia sytuuje się historycznie po 6,16, kronikarz jednak zrobił z tego odpowiednik do Ezd 6,13-18 (poświęcenie świątyni): dwa poświęcenia stanowią zakończenie dwu okresów historii, w pierwszym dominuje Zorobabel, w drugim — według kronikarza — Ezdrasz i Nehemiasz. — Ceremonię można zrekonstruować następująco: po normalnych oczyszczeniach dwie procesje idą szczytem murów, wyruszając od Bramy Doliny, jedna zmierza w kierunku południowym, druga - w północnym (zob. mapę). Spotykają się one w świątyni, gdzie następuje zakończenie uroczystości. Każda z procesji składa się z chóru kapłanów, za którym idzie starszyzna. Kronikarz dwukrotnie przerywa opowieść, wprowadzając w w. 33-36 wykaz kapłanów pierwszego chóru, a w w. 40-42 — kapłanów drugiego chóru. Do tego przemarszu został też włączony Ezdrasz.
12,27. Gra na cymbałach, harfach i cytrach. Na temat dodatkowych informacji o starożytnych instrumentach muzycznych zob. komentarz do 2 Krn 5,12 i 29,25. Nazwy instrumentów muzycznych stosowane w Izraelu są bardzo zbliżone do używanych w Ugarit.
28 Zgromadzili się więc śpiewacy tak z okręgu otaczającego Jerozolimę, jak i z osiedli Netofatytów
12,28 śpiewacy. BJ: „śpiewacy, synowie Lewiego”, za jednym rkpsem grec. Tekst hebr.: „synowie kapłanów-śpiewaków”.
29 oraz z Bet-Haggilgal i z pól miejscowości Geba i Azmawet; śpiewacy bowiem zbudowali sobie osiedla dokoła Jerozolimy.
12,28-29. Gospodarstwa dokoła Jerozolimy. Wspomniane wioski znajdowały się w pobliżu Jerozolimy: Netofa, na południe od miasta; Geba i Azmawet, dwa miasta pokolenia Beniamina, leżały 9,5 km na południe od Jerozolimy. Bet-Hagilgal to przypuszczalnie dłuższa nazwa Gilgal w pobliżu Jerycha.
30 Kapłani i lewici oczyścili siebie, a potem oczyścili lud, bramy i mur.
12,30. Oczyszczenie bram i murów. Nie jest jasne, co rozumiano przez oczyszczenie bram i murów, jest to bowiem idea nieposiadająca biblijnego precedensu. Termin, który tutaj występuje, jest zwykle stosowany w odniesieniu do przedmiotów rytualnych oraz miejsc wykonywania obrzędów religijnych, chociaż oczyszczano również domy, w których pojawiła się pleśń (zob. komentarz do Kpł 14,34-35). Jeśli słuszne jest pierwsze ze znaczeń, być może tekst odzwierciedla ideę Jerozolimy jako świętego miasta. Jeśli prawdziwe jest drugie, celem opisanych działań było usunięcie nieczystości wprowadzonej w okresie, gdy mury miasta zostały zniszczone (szczególnie skalania spowodowanego przez ciała zabitych lub bałwochwalcze praktyki wykonywane przy bramach lub na murach; może też chodzić zwyczajnie o usunięcie moralnego skalania; zob. Jr 13,27). Nie opisano również rytuału oczyszczenia. Mury mogły zostać pokropione, czynność tę stosowano bowiem podczas obrzędu oczyszczenia prywatnych domów.
31 Następnie poprowadziłem zwierzchników Judy przed mur i ustawiłem dwa wielkie chóry dziękczynne. Jeden szedł wzdłuż muru w prawo ku Bramie Śmietników.
12,31 Jeden szedł. Na zasadzie domysłu (por. w. 38). Tekst hebr.: „i procesje”.
32 Za nimi szedł Hoszajasz z połową zwierzchników Judy 33 oraz Azariasz, Ezdrasz, Meszullam, 34 Juda, Mijjamin, Szemajasz, Jeremiasz 35 spośród kapłanów z trąbami; a Zachariasz syn Jonatana, syna Szemajasza, syna Mattaniasza, syna Micheasza, syna Zakkura, syna Asafa,
36 i bracia jego: Szemajasz, Azarel, Milalaj, Gilalaj, Maaj, Netanel, Juda, Chanani z instrumentami muzycznymi Dawida, męża Bożego; a pisarz Ezdrasz szedł przed nimi. Am 6,5; 1Krn 23,5
37 Dalej [posuwali się] oni ku Bramie Źródlanej, następnie poszli wprost przed siebie w kierunku schodów do Miasta Dawidowego, po drodze w górę przy murze obok pałacu Dawidowego, aż do Bramy Wodnej na wschodzie.
12,37 po drodze w górę przy murze obok pałacu. BJ: „szczytem muru i przez wzniesienie pałacu”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „górą muru nad pałacem”.
12,31-37. Ustawienie pierwszego chóru. Wydaje się, że uroczystą procesję rozpoczęto w pobliżu Bramy do Doliny, po zachodniej stronie miasta. Procesja pierwszego chóru podążała na południe (w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek zegara). Ludzie szli po szczycie muru do Bramy Śmietników znajdującej się na południowym krańcu miasta. Później udali się na północ wzdłuż wschodniej flanki Bramy Wodnej, prosto na wschód, przez wąskie siodło pomiędzy grzbietem Bramy do Doliny. Obeszli w ten sposób południową część miasta, stare Miasto Dawidowe.
38 Drugi chór dziękczynny – a ja byłem za nim oraz połowa zwierzchników ludu – szedł wzdłuż muru w lewo obok Wieży Piekarników aż do Muru Szerokiego,
12,38 zwierzchników. Dodane na zasadzie domysłu według w. 32. W tekście hebr. pominięte.
— w lewo. Na zasadzie domysłu (por. w. 31). Tekst hebr.: „naprzeciw”(?).
39 dalej obok Bramy Efraimskiej ku Bramie Starej i ku Bramie Rybnej oraz Wieży Chananeela, Wieży Stu aż do Bramy Owczej; a stanęli przy Bramie Więziennej.
12,39 ku Bramie Starej. Według tekstu hebr. W BJ pominięte jako dodatek.
12,38-39. Ustawienie drugiego chóru. Inna grupa podążyła w procesji razem z Nehemiaszem zgodnie z ruchem wskazówek zegara, czyli z zachodu na północ i wschód. I oni rozpoczęli od Bramy do Doliny, obchodząc północno-zachodnią część miasta. Bramy i wieże wspomniano również w Ne 8,16. Bramę Więzienną wymienia się w Biblii jedynie tutaj. Uczeni sądzą, że właśnie tam, w pobliżu kompleksu świątynnego, spotkały się obydwie grupy (pierwsza przybyła od strony Bramy Wodnej, druga od Bramy Owczej). Każda z procesji przebyła odległość ok. 530 m, idąc po murach. Na dzisiejszych murach odległość ta odpowiada dystansowi od Bramy Jafy do Bramy Heroda. Do jego pokonania potrzeba około pół godziny.
40 Oba chóry dziękczynne stanęły przy domu Bożym, ja także i połowa zwierzchników ze mną; 41 a kapłani: Eliakim, Maasejasz, Miniamin, Micheasz, Elioenaj, Zachariasz, Chananiasz byli ze swoimi trąbami 42 oraz Maasejasz, Szemajasz, Eleazar, Uzzi, Jochanan, Malkiasz, Elam i Ezer. Wtedy śpiewacy dali się słyszeć, a Jizrachiasz był [ich] zwierzchnikiem. 43 W owym dniu złożono znaczne ofiary; cieszyli się oni, gdyż Bóg dał im wielką radość, również żony i dzieci cieszyły się; a radość Jerozolimy słyszano z daleka.
Przypisek: Utrzymanie kapłanów i lewitów
44 W owym czasie ustanowiono mężów nadzorujących składy na zapasy: na święte dary pierwocin, dziesięciny, aby w nich zbierali z posiadłości miejskich udziały prawem nałożone na rzecz kapłanów i lewitów; Juda bowiem radował się z kapłanów i lewitów pełniących służbę. Ne 13,10n
12,44-13,3 Ten idealny obraz wspólnoty z czasów namiestników Zorobabela i Nehemiasza będzie tłem, na którym tym dobitniej ukażą się jako anomalie grzechy wyliczone na końcu pamiętnika Nehemiasza (13,4n).
12,44 z posiadłości. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „według posiadłości”.
45 Oni wykonywali służbę Boga swego i służbę oczyszczenia – jak również śpiewacy i odźwierni – zgodnie z rozporządzeniem Dawida i syna jego, Salomona. 1Krn 23-26; 2Krn 8,14
46 Albowiem za dni Dawida był Asaf pierwszym kierownikiem śpiewaków oraz pieśni pochwalnych i pieśni dziękczynnych dla Boga. 2Krn 29,30; 2Krn 35,15
47 Za dni Zorobabela i za dni Nehemiasza cały Izrael składał udziały na codzienne utrzymanie śpiewaków i odźwiernych; i wydzielano świętą należność lewitom, a lewici wydzielali ją synom Aarona. Ne 13,10n Ne 10,39; Lb 18,26
Ne 13
OSTATNIA DZIAŁALNOŚĆ NEHEMIASZA
Prawo o cudzoziemcach
1 W owym czasie czytano z księgi Mojżesza przed ludem i natrafiono w niej na taki przepis: Ammonita ani Moabita nigdy nie wejdzie do społeczności Bożej, Pwt 23,4-6
2 albowiem oni nie powitali Izraelitów chlebem i wodą, lecz przekupili przeciw nim Balaama, aby ich przeklął; lecz Bóg nasz zmienił tę klątwę w błogosławieństwo.
13,2 L. mn. za przekładami starożytnymi. W tekście hebr. — 1. poj., tak jak Pwt 23,5.
3 Gdy usłyszeli to prawo, odłączyli od Izraela wszystkich cudzoziemców. Ne 13,4-9; Ne 13,23-27; Ne 13,28; Ne 10
13,3 Rygoryzm większy niż tego wymagało Prawo (por. Pwt 23,7-9).
13,1-3. Wykluczenie cudzoziemców z udziału w kulcie. Prawo, do którego się tutaj odwołano, zostało zapisane w Pwt 23,3-6 (nakazywało wykluczenie z udziału w kulcie Ammonitów i Moabitów). Prawo zostało zatem zinterpretowane w szerszym znaczeniu, wykluczającym udział wszelkich cudzoziemców w kulcie Boga Izraela. Szczególnie ważna była wzmianka o Ammonitach, powszechnie znane było bowiem ammonickie pochodzenie Tobiasza (zob. Ne 2,10).
Szereg reform. Tobiasz
4 Jakiś czas przedtem kapłan Eliaszib – zarządca komnat naszego domu Bożego, krewny Tobiasza,
13,4 Jakiś czas przedtem. Tą formułą kronikarz wprowadza dalszy ciąg pamiętnika Nehemiasza (por. Ne 12,44+), ten zaś wylicza środki, jakie przedsięwziął z powodu nieporządków powstałych we wspólnocie, a więc: akcję przeciw Tobiaszowi (por. 2,10), który miał w świątyni swoją komnatę (w. 4-9), nakaz regularnego oddawania lewitom należnych im części (w. 10-14), przywrócenie znaczenia szabatu (w. 15-22), akcję przeciwko małżeństwom mieszanym (w. 23-29), wprowadzenie ograniczeń kultowych (w. 30-31). Por. 10,1+.
— kapłan Eliaszib. Ale nie arcykapłan o tym samym imieniu (3,ln.20n; 12,10.22; 13,28).
— komnat. Na zasadzie domysłu (por. 12,44). Tekst hebr.: „komnaty”.
5 urządził dla niego obszerną komnatę; dawniej składano tam ofiarę pokarmową, kadzidło, sprzęty i dziesięcinę ze zboża, moszczu i oliwy, przydział lewitów, śpiewaków i odźwiernych oraz świadczenia dla kapłanów. Ne 12,44
13,5 przydział. Według Wulgaty. Tekst hebr.: „to, co nakazane”.
13,4-5. Zaopatrzenie Tobiasza. Na temat informacji dotyczących Tobiasza zob. komentarz do Ne 2,10 (zob. też Ne 6,17-19). Perski król Kambyzes miał w podobny sposób usunąć cudzoziemców z kompleksu świątynnego w Neit w Egipcie.
6 Podczas tego wszystkiego nie byłem w Jerozolimie, gdyż w roku trzydziestym drugim rządów Artakserksesa, króla babilońskiego, udałem się do tego króla, lecz po pewnym czasie uzyskałem od króla zezwolenie na powrót.
13,6 Czas pierwszej misji Nehemiasza zatem to lata 445-433.
7 Gdy przybyłem do Jerozolimy, spostrzegłem występek, który popełnił Eliaszib na korzyść Tobiasza przez urządzenie dla niego komnaty na dziedzińcach domu Bożego. Mt 21,12-13p; J 2,13-17
13,6-7. Szczegóły dotyczące dwóch kadencji Nehemiasza na stanowisku namiestnika. Ponieważ w części tej jest mowa o innych sprawach, podano niewiele szczegółów na temat kadencji Nehemiasza na urzędzie namiestnika Judy. Nehemiasz był nieobecny w Jerozolimie przez czas bliżej nieokreślony. Ponieważ musiał się zwrócić z prośbą o pozwolenie na powrót, zamiarem Artakserksesa nie było przypuszczalnie ustanowienie go namiestnikiem na drugą kadencję. Z tekstu nie wynika, że powrócił na to samo stanowisko. Możliwe, że zjawił się ponownie w Jerozolimie, ponieważ wspomina się o tym w opisie okoliczności związanych z epizodem Tobiasza.
8 Rozgniewałem się bardzo i wyrzuciłem z tej komnaty na zewnątrz cały sprzęt domu Tobiasza. 9 Wtedy kazałem oczyścić te komnaty i z powrotem przeniosłem do tego miejsca sprzęty domu Bożego, ofiarę pokarmową i kadzidło.
Utrzymanie lewitów
10 Dowiedziałem się również, że nie dostarczono przydziałów lewitom i że oni – lewici i śpiewacy pełniący służbę – uciekali, każdy na swoje pole. Ne 12,44; Ne 12,47
11 Wtedy zganiłem zwierzchników i powiedziałem: Czemu dom Boży jest opuszczony? Zebrałem lewitów i postawiłem ich na ich stanowisku.
13,11 Zebrałem lewitów. Za tekstem hebr.
12 A cały Juda przyniósł do składów dziesięcinę ze zboża, moszczu i oliwy. Ne 10,38n
13 A zarząd nad składami powierzyłem kapłanowi Szelemiaszowi, pisarzowi Sadokowi i Pedajaszowi spośród lewitów; pomocnikiem ich był Chanan, syn Zakkura, syna Mattaniasza; oni bowiem uchodzili za uczciwych. Mieli oni obowiązek dawać przydziały swoim braciom.
13,13 zarząd... powierzyłem. Według jednego rkpsu grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „Ustanowiłem skarbników”.
14 Pamiętaj, Boże mój, o tym i nie wymaż moich zbożnych czynów, które spełniłem dla domu Boga mojego i dla jego obsługi.
Święcenie szabatu
15 W owych dniach widziałem, jak w Judzie deptano w szabat tłocznię, noszono snopki i kładziono na osły, tak samo wino, grona, figi i wszelki ładunek, i przywożono to wszystko do Jerozolimy w dzień szabatu. Udzieliłem im przestrogi, gdy w ten dzień chcieli sprzedawać żywność. Ne 10,32; Wj 20,8+ Jr 17,21
13,15 Ostatnie zdanie wiersza w tekście hebr.: „przestrogi w dniu, w którym sprzedawali żywność”. BJ: „przestrzegłem ich, by wcale nie sprzedawali żywności”, na zasadzie domysłu za przekładem syr.
16 A mieszkający tam Tyryjczycy przywozili ryby i wszelki towar i w szabat sprzedawali mieszkańcom Judy i w Jerozolimie.
13,16. Tyryjczycy. Tyryjczycy byli słynnymi fenickimi kupcami (zob. Ez 27,12-36; 28,16), którzy handlowali z całym światem śródziemnomorskim. Już wówczas nie poprzestawano na wędrówkach karawan kupieckich między miejscowościami w danym regionie - zakładano duże kolonie handlowe, by umożliwić prowadzenie wymiany na dużą skałę. Tyryjczycy, o których tutaj mowa, założyli przypuszczalnie kolonię kupiecką w Jerozolimie, uzyskując pozwolenie na prowadzenie działalności w granicach wyznaczonych przez żydowskie prawo. Zob. komentarz do Ne 10,31.
17 Wtedy zgromiłem możnych Judy i powiedziałem im: Jakąż niegodziwość popełniacie, gwałcąc dzień szabatu. 18 Czyż tak nie uczynili ojcowie wasi? Dlatego też Bóg nasz zesłał całe to nieszczęście na nas i na to miasto. A wy chcecie ściągnąć jeszcze większy gniew na Izraela przez gwałcenie szabatu. 19 I wydałem rozkaz: Skoro przed szabatem mrok pokryje bramy Jerozolimy, wrota zostaną zamknięte. I drugi rozkaz: Nie zostaną one otwarte, aż dopiero po szabacie. Następnie niektórych z moich sług postawiłem przy bramach z dalszym rozkazem: Żaden ładunek nie przedostanie się w dzień szabatu.
13,19 Szabat zaczynał się w piątek wieczorem, o zachodzie słońca.
20 Wtedy handlarze i sprzedawcy wszelkiego towaru raz lub dwa razy przenocowali poza Jerozolimą. 21 Wówczas ich ostrzegłem i powiedziałem: Czemu nocujecie przed murem? Jeśli jeszcze raz to zrobicie, podniosę na was rękę. Odtąd w szabat nie przychodzili. 22 Następnie rozkazałem lewitom, by się oczyścili i poszli czuwać przy bramach, aby rzeczywiście święcono dzień szabatu. I o tym pamiętaj też, Boże mój, i miej litość nade mną według wielkiego miłosierdzia Twego.
Mieszane małżeństwa
23 W owym czasie widziałem też Żydów, którzy poślubili kobiety aszdodyckie, ammonickie i moabickie. Ne 10,31; Ne 13,1-3+
24 A co do synów ich – to połowa mówiła po aszdodycku czy językiem takiego lub innego narodu, a nie umieli mówić po żydowsku.
13,24 Prawdopodobnie mówili oni po aram. Ten język był powszechnie używany (8,8), lecz Nehemiasz nie chce, by zapomniano hebr.
13,24. Język Aszdodu, język Judy. Chociaż w okresie przedwygnaniowym Aszdod było miastem filistyńskim, nie wiadomo, jakim językiem posługiwali się wtedy jego mieszkańcy. Mogli używać jakiegoś dialektu aramejskiego - języka dyplomacji i handlu na obszarze imperium perskiego, lub jakiegoś rodzaju rdzennego narzecza kananejskiego. „Język Judy” oznacza biblijny hebrajski (zob. komentarz do 2 Krn 32,18).
25 Wtedy zgromiłem ich i złorzeczyłem im, i niektórych z nich biłem, i targałem ich za włosy, zaklinałem ich na Boga: Nie wydawajcie córek swoich za ich synów! Nie bierzcie córek ich dla synów swoich ani dla siebie za żony!
26 Czyż nie przez to zgrzeszył Salomon, król izraelski? A przecież między wielu narodami nie było króla jak on. Był on miły Bogu swemu, i ustanowił go Bóg królem nad całym Izraelem; nawet jego skusiły do grzechu cudzoziemskie kobiety. 1Krl 11,1-13 2Sm 12,25+
27 Czy mimo tej przestrogi ma się słyszeć o was, że popełniacie zupełnie to samo wielkie zło, sprzeniewierzając się Bogu naszemu przez poślubianie kobiet cudzoziemskich?
28 Nawet jeden z synów Jojady, syna arcykapłana Eliasziba, był zięciem Choronity Sanballata. Odpędziłem go od siebie. Ne 2,10+
13,28. Sanballat. Zob. komentarz do Ne 2,10.
29 Zapamiętaj im, Boże mój, to splamienie kapłaństwa oraz przymierza z kapłanami i lewitami.
13,29 z kapłanami. Za jednym rkpsem hebr. i przekładem syr. W tekście hebr. powtórzone: „z kapłaństwem”.
Zakończenie
30 I oczyściłem ich od wszystkiego, co cudzoziemskie, i ustanowiłem przepisy dla kapłanów i lewitów: dla każdego w jego zakresie; 31 dalej – przepisy o dostarczaniu drewna w określonych terminach i o pierwocinach. Pamiętaj, Boże mój, o tym dla mojego dobra!