MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE:

-to związki ekonomiczne występujące pomiędzy krajami traktowane z punktu widzenia świata jako całości

- Będziemy myśleć o przepływie towarów i usług, technologii i pieniądza między różnymi krajami lub grupami krajów,

-o ogólnych rozmiarach eksportu i importu wszystkich krajów świata łącznie , o strukturze kierunkowej handlu światowego.

ZAGRANICZNE STOSUNKI GOSPODARCZE:

- to powiązania gospodarcze określonego kraju lub grupy krajów z zagranicą o charakterze trwałym.

-np. wielkość eksportu w produkcji i dochodzie narodowym danego kraju,

-bilans obrotów zagranicznych kraju z innymi krajami.

POJĘCIE GOSPODARKI ŚWIATOWEJ:

- system trwałych powiązań o charakterze ekonomicznym , tj. produkcyjnym, handlowym, finansowym ( kapitałowym, inwestycyjnym), technologicznym , instytucjonalnym pomiędzy gospodarkami i podmiotami gospodarczymi różnych krajów , WŁĄCZAJĄCYCH GOSPODARKI NARODOWE poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o zasięgu globalnym.

-zakres i siła tych powiązań zwiększa się wraz ze wzrostem gospodarczym i rozwojem rynku światowego.

-na kształtowanie systemu gospodarki światowej wpływają też czynniki polityczne.

GOSPODARKA ŚWIATOWA:

-nie jest zlepkiem/sumą gospodarek poszczególnych krajów!

-stanowi nowy podmiot, jakość

-istnieją trwałe powiązania pomiędzy gospodarkami różnych krajów,

-gospodarki autarkiczne nie należą do gospodarki światowej,

-układ dynamiczny , cały czas ulegający przekształceniom.

-Gospodarka światowa zaczęła funkcjonować jako tak rozumiany układ globalny od II połowy XIX wieku, kiedy wzrosło znaczenie produkcji towarowej i powstał rozwinięty rynek światowy.

-wcześniej od starożytności do czasów wielkich odkryć geograficznych współpraca gospodarcza miała charakter regionalny bądź lokalny ( np. handel)

Czynniki , które wpłynęły na rozwój powiązań gospodarczych w

skali globalnej i przyczynił się do rozwoju gospodarki światowej.

1. Rozwój rynku w wyniku wielkich odkryć georaficznych.

2. Rozwój techniki, wzrost znaczenia podziału pracy i specjalizacji.

3. Rozwój transportu.

4. Rozwój nowych technik łącznosci i przepływu informacji

5. Rozwój przedsiębiorstw międzynarodowych

6. Rozwój procesów integracyjnych i powstawania regionalych bloków gospodarczych, np. UE , NAFTA

7. Tworzenie i rozwój instytucji międzynarodowych, obsługujących i usprawniających współpracę gospodarczą.

8. Wojny, kryzysy polityczne i gospodarcze prowadząće do dezintegracji i powstawania nowych układów politycznych i ekonomicznych.

ETAPY ROZWOJU I POWIAZAŃ REGIONALNYCH ( DO XVw.)

1. Etap przejściowy- rozwój rynku światowego po wielkich odkryciach geograficznych (XV/XVIw.) i wzrost znaczenia produkcji przemysłowej oraz kompanii prowadzących handel zagraniczny ( rozwój doktryny merkantylistycznej)

2. Powstanie rozwiniętego rynku światowego i ukształtowanie się systemu gospodarki światowej w układzie: kraje rozwinięte przemysłowo (kolonialne ) i pozostające w zależności ekonomicznej dostrczające tanich surowców i żywności i stanowiące rynki zbytu dla towarów przetworzonych ( wiek XIX)

Mocarstwem dominującym w GŚ była Wielka Brytania , opowiadająca się za wolnym handlem.

Na kraje rozwinięte przypadło około 90% św. Produkcji i handlu.

1. Dezintegracja tradycyjnego systemu gospodarki światowej główne przyczyny:

I wojna światowa , wielki kryzys gospodarczy 1929-33, ruchy niepodległościowe w koloniach.

1. Przeobrażenia strukturalne oraz transformacje regionalne i globalne w II połowie XX wieku. Wzrost znaczenia układu triadowego.

Okres globalizaji procesów gospodarczych i rozwoju integracji prowadzącej do umacniania się w systemie gospodarki światowej trzech głównych ośrodków: centrum pólnocno-amerykańskie z USA, UE i centrum wschodnioazjatyckie z Japonią.

Globalizacja

-Def. Prof. Budnikowskiego

-Globalizacja to proces coraz bliższego, realnego scalania gospodarek narodowych, przejawiającego się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływach kapitałowych i usługowych, będących efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorst całego świata jako rynku zbytu.

GLOBALIZACJA I INTERNACJONALIZACJA

-obecnie często pojęcie globalizacji jest zgodnie definiowane jako przekroczenie pewnej wartości progowej przez procesy internacjonalizacji.

-internacjonalizacja oznaczała rozwijanie się stosunków ekonomicznych między niezależnymi gospodarkami narodowymi.

-Globalizacja natomiast oznacza taką intensyfikację tych stosunków , że wszystkie światowe gospodarki narodowe stały się mniej lub bardziej współzależne.

GLOBALIZACJA

Globalizacja polega więc na tworzeniu ogólnoświatowego systemu gospodarczego, którego głównymi elementami są:

-globalny rynek towarów i usług,

-globalny rynek finansowy,

-globalny rynek walutowy.

Globalizacja oznacza coraz ściślejsze powiązanie rynków i gospodarek narodowych. Powoduje, że gospodarka światowa staje się gospodarką globalną, czyli funkcjonuje w warunkach systemu globalnego.

Czynnnikami przyczyniającymi się do rozwoju globalizacji są:

-coraz wyższy poziom umiędzynarodowienia działalności gospodarczej (ZIB, handel),

-procesy liberalizacyjne i integracja regionalna,

- postęp techniczny.

Efektem globalizacji i zarazem jej istotą jest wzrost współzależności gospodarczej na świecie, czyli wzajemnych powiązań gospodarczych pomiędzy gospodarkami narodowymi.

MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY

- Czynniki pogłębienia międzynarodowego podziału pracy

1)Warunki naturalne

-położenie geograficzne

-klimat

-zasoby naturalne

-warunki glebowe

-czynniki demograficzne

2) osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego i istniejąca struktura gospodarcza

- Nagromadzone zasoby kapitału

- stan infrastruktury gospodarczej

-stopień zaawansowania technologicznego aparatu produkcyjnego

- nowoczesność rozwiązań instytucjonalno-systemowych

3) Czynniki systemowe

4) Zdarzenia i sytuacje nieprzewidywalne

-wojny

-konflikty społeczne

-klęski żywiołowe

Charakterystyka etapów rozwoju gospodarki światowej do roku 1945

Cechy powiązań gospodarczych w gospodarce światowej w etapie przed wielkimi odkryciami geograficznymi:

• dominacja imperium rzymskiego do około IV-V wieku – oparcie rozwoju gospodarczego na niewolnictwie i podbojach militarnych, koncentracja na rynku wewnętrznym, stabilizacja gospodarcza gwarantowana przez Rzym.

• przejście do gospodarki niewolniczej do ustroju feudalnego w okresie od V-VIII wieku – powstanie wielkiej własności dążącej do samowystarczalności spowodowało ograniczenie rozmiarów kontaktów handlowych. Dominacja Bizancjum. Stagnacja powiązań w gospodarce światowej.

• ożywienie gospodarcze od X wieku – postęp w produkcji rolniczej, wzrost liczby ludności, rozwój miast i specjalizacji między regionami Europy. Rozwój handlu w basenie Morza Śródziemnego i Bałtyckiego, oraz szlaków handlowych przez Alpy. Dominacja miast włoskich z Wenecją na czele i miast Hanzy. Rozwój targów i szybki wzrost powiązań handlowych w Europie.

Cechy powiązań gospodarczych w gospodarce światowej w etapie od wielkich odkryć geograficznych do połowy wieku XIX

• - rozszerzenie rynku europejskiego na pozostałe kontynenty i rozwój handlu dalekomorskiego po wielkich odkryciach geograficznych,

• - wzrost bogactwa w krajach europejskich związany z eksploatacją kolonii w Azji i Amerykach,

• - dominacja w handlu światowym kolejno: Hiszpanii, Portugalii, Holandii i Wielkiej Brytanii,

• - Szybki rozwój floty handlowej i postęp techniczny w budowie statków,

• - kontrola handlu międzynarodowego od początku XVII wieku przez angielskie i holenderskie kompanie handlowe,

• - rozwój produkcji manufakturowej doprowadził do zwiększenia ilości dóbr znajdujących się w obiegu i dodatkowo stymulował wzrost powiązań gospodarczych,

• - rozwój centrów przemysłowych w Anglii, Francji i Holandii,

• - zmiany metod produkcji przemysłowej, związane z postępem technicznym po rewolucji przemysłowej i wynikające z nich zmiany w układzie sił gospodarczych – umocnienie pozycji Wielkiej Brytanii,

• Rozwój kapitalistycznych metod produkcji i wzrost obrotów handlowych przyczynił się do rozwoju bankowości, rynku kredytowego i międzynarodowego rynku kapitałowego. Powstają pierwsze giełdy, a złoto coraz częściej zaczyna pełnić rolę pieniądza w wymianie zagranicznej.

Rozwój gospodarki światowej w latach 1870 – 1913 Pax Brittanica

• - rozprzestrzenienie się osiągnięć rewolucji przemysłowej doprowadziło do powstania systemu gospodarki światowej,

• - bardzo duży wzrost dynamiki produkcji światowej i jeszcze większy obrotów handlowych, co świadczy o rosnących współzależnościach między krajami,

• - względna utrata pozycji Wielkiej Brytanii w stosunku do Stanów Zjednoczonych i Niemiec w dziedzinie produkcji przemysłowej na skutek mniejszej aktywności przedsiębiorstw brytyjskich,

• - spowolnienie tempa wzrostu obrotów handlowych Wielkiej Brytanii i Francji przy jednoczesnym znacznym wzroście w Stanach Zjednoczonych i Niemczech,

• - dominacja w handlu światowym Wielkiej Brytanii przez cały etap i praktyczne zrównanie pozycji w handlu światowym Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Niemiec w roku 1913,

• - obroty handlowe koncentrowały się głównie w dziedzinie towarów podstawowych (surowce i art. rolnicze) które obejmowały około 2/3 światowego eksportu i importu,

• - w strukturze eksportu najwyżej rozwiniętych państw świata dominowały jednak artykuły przemysłowe,

• - struktura przedmiotowa handlu światowego pozostawała w latach 1870 – 1914 niezmieniona,

• - na rozwój wymiany handlowej istotny wpływ miały liberalizacja handlu i znaczne obniżki ceł w latach 60. XIX w., ale już wcześniej podjęto próby liberalizacji

• - w 1833 roku zniesiono monopol w handlu kompanii Wschodnioindyjskiej,

• - w 1846 zniesiono cła zbożowe,

• - w 1849 zaś uchylono Akt Nawigacyjny,

• - kolejnym kokiem w kierunku liberalizacji obrotów międzynarodowych był podpisany w 1860 roku francusko- angielski traktat znany pod nazwą traktatu Cobdena – Chevaliera. Był to układ wolnohandlowy oparty o bezwarunkową klauzulę najwyższego uprzywilejowania.

• - w rezultacie kolejnych bilateralnych traktatów handlowych podpisanych przez rządy państw europejskich nastąpiła znaczna liberalizacja wymiany.

• -dynamiczny rozwój przepływów kapitału od połowy XIX wieku i dominacja Wielkiej Brytanii jako głównego inwestora na rynkach światowych,

• - po roku 1870 Wielka Brytania lokowała kapitał przede wszystkim w inwestycje bezpośrednie, zaś Francja i Niemcy preferowały pożyczkową formę wywozu kapitału.

• - kapitał angielski zasilał przede wszystkim Europę Zachodnią, Stany Zjednoczone i Indie, a kapitał francuski, niemiecki, belgijski i holenderski – Europę Wschodnią i Afrykę.

• - eksport kapitału dotyczył początkowo kolejnictwa, a później górnictwa i hutnictwa. Dużym zaintereso`owaniem cieszyły się także lokaty w bankowość, handel i rolnictwo (głównie plantacje kolonialne),

• -rozwój systemu bankowego o zasięgu międzynarodowym, giełd i banków inwestycyjnych,

• - koncentracja produkcji i centralizacja kapitału w ramach powstających wielkich monopoli i karteli międzynarodowych – powstawały one głównie w przemyśle naftowym, ciężkim, elektrotechnicznym i cukrowniczym,

• - stabilność rozliczeń międzynarodowych w warunkach funkcjonowania systemu waluty złotej opartego na stałych kursach walutowych i pełnej wymienialności walut na złoto,

-

Dezintegracja międzynarodowych stosunków gospodarczych w latach 1914 – 1944

W okresie międzywojennym należy wyróżnić trzy podstawowe etapy:

- 1918 - 1924

- 1924 - 1929,

- 1929 – 1939

Lata 1918-1924

• - załamanie gospodarcze po I wojnie światowej, gwałtowny spadek rozmiarów produkcji w Europie, zmniejszenie się obrotów handlowych,

• - eskalacja barier handlowych i w wywozie kapitału powrót do protekcjonizmu,

• - zmiany w układzie sił gospodarczych: utrata pozycji lidera przez Wielką Brytanię na rzecz Stanów Zjednoczonych w dziedzinie produkcji i eksportu; wzrost znaczenia gospodarczego Japonii,

• - upadek systemu waluty złotej i przejście do płynnych kursów walutowych oraz wysoka inflacja,

• - rozpad międzynarodowego rynku kapitałowego – ruch kapitały związany głównie z wypłatą reparacji wojennych.

• - w największym stopniu wojna wpłynęła na ograniczenie rozmiarów produkcji przemysłowej w Wielkiej Brytanii, Francji i Niemczech. W znacznie lepszej sytuacji znalazły się USA i Japonia.

Lata 1924 – 1929

• - wzrost produkcji przemysłowej

Już w roku 1924 produkcja przemysłowa świata była o około 15% wyższa od stanu z 1913 r., a w roku 1929 przekroczyła poziom przedwojenny o 45%. Wśród zmian w strukturze przedmiotowej produkcji charakterystyczną cechą był przede wszystkim wzrost znaczenia nowych źródeł energii o czym świadczy szczególnie silny rozwój produkcji energii elektrycznej oraz wydobycia ropy naftowej. W hutnictwie zwiększyło się znaczenie metali kolorowych, duży był również przyrost produkcji w stali. Stosunkowo słabszy był wzrost tradycyjnych gałęzi przemysłu.

• - szybki rozwój handlu międzynarodowego,

• - powrót do systemu waluty złotej

Rok 1922 podczas konferencji w Genui uznano walutę kruszcową za optymalny system walutowy.

Gold Bullion Standard – wymiana na sztaby złota

Gold Exchange Standard – wymiana na waluty wymienialne na złoto

Coraz więcej krajów powraca do złota

Lata 1929 – 1939

• - objawy kryzysu pojawiły się w czerwcu 1929 roku, a ostatecznie wybuchł pod koniec października. Najbardziej widoczną cechą kryzysu były gwałtownie spadające rozmiary produkcji. W roku 1932, który był okresem największego spadku produkcji przemysłowej, zmalała ona prawie o 31% w stosunku do roku 1928. Dopiero po roku 1933 produkcja zaczęła powoli wzrastać. Najsilniej zmalała produkcja w Ameryce Północnej i Południowej, następnie w Europie. W najmniejszym stopniu kryzys dotknął gospodarki krajów Azji gdzie produkcja zmniejszyła się zaledwie o 10%,

• - wzrost protekcjonizmu i załamanie handlu światowego.

Charakterystyka etapów rozwoju gospodarki światowej po roku 1945.

Etapy po II wojnie światowej

• Lata dominacji stanów zjednoczonych w latach 1945-1973 – Pax Americana

• Lata kryzysu gospodarczego i protekcjonizmu – 1974-1994

• Okres globalizacji i regionalizacji gospodarki światowej 1995-2010

Lata 1945-1973

• Po drugiej wojnie światowej wzrosła przewaga gospodarcza Stanów Zjednoczonych stosunku do pozostałych ważnych wcześniej europejskich ośrodków gospodarki światowej, jak Wielka Brytania, Niemcy, Francja oraz Japonii. Wyrażała się ona ponad 50% udziałem w produkcie globalnym.

• Stany zjednoczone, jako centrum gospodarcze świata o dużej sile oddziaływania wynikającej z potencjału gospodarczego i jego wysokiej efektywności zdecydowały się na pełnienie funkcji przywódczych w gospodarce światowej.

• Podstawy dla rozwoju gospodarki światowej zostały stworzone podczas Konferencji w Bretton Woods

Konferencja w Bretton Woods 1944

• W wyniku przeprowadzonych rozmów udało się stworzyć instytucjonalne podstawy gospodarki światowej. Utworzono:

- Bank światowy odpowiedzialny początkowo za powojenną odbudowę ze zniszczeń, a następny za wspieranie krajów rozwijających się

- Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który zapewniał sprawne funkcjonowanie systemu walutowego.

• Ustawiono system walutowy oparty na stałych kursach walutowych i dolarze USA, jako pieniądzu światowym wymienialnym na złoto

Układ GATT

• Ważnym elementem Pax Americana była koncepcja większej otwartości i rozwijania globalnego systemu wymiany handlowej, który został oparty na układzie GATT.

• Został on podpisany przez 23 kraje w 1946 roku w celu wyeliminowania barier handlowych wprowadzanych w okresie międzywojennym.

Wzrost gospodarczy

• Lata 1950-1973 charakteryzowały się bardzo wysokim tempem wzrostu PKB )4,9% średniorocznie), któremu towarzyszyła jeszcze wyższa dynamika eksportu (7,9% średniorocznie). Jedynie w roku 1958 nastąpiło zmniejszenie eksportu w wartościach absolutnych, a w latach 1952, 1956, 1961-1962, 1965-1967 i 1971 odnotowano niewielkie spowolnienie.

• Wysoka dynamika dotyczyła wszystkich kontynentów. Wysokie tempo wzrostu wydajności pracy, zgłasza w Europie Zachodniej i Japonii. Polityka gospodarcza krajów rozwiniętych wpływa się na wysoki poziom popytu konsumpcyjnego, który powodował wzrost handlu międzynarodowego

Na wysokie tempo wzrostu gospodarczego w latach 1950-1973 zasadniczy wpływ miały takie czynniki jak:

• Wysoki popyt konsumpcyjny i inwestycyjny;

• Wysoki poziom inwestycji infrastrukturalnych oraz inwestycji w kapitał fizyczny podejmowanych przez przedsiębiorstwa;

• Wzrost wydajności pracy i produktywności kapitału;

• Wzrost kwalifikacji, poprawa jakości kapitału ludzkiego;

• Znaczące zmiany w technologii i technice wytwarzania;

• Zmiany strukturalne będące odpowiedzią na potrzeby ewoluującego rynku;

• Sprzyjająca polityka narządów narodowych i działalność organizacji międzynarodowych.

Postęp technologiczny

• Bardzo szybkie zmiany technologiczne

• Produkcja na wielką skalę

• Koordynacja prac budowlanych i wzrost nakładów na B+R

• Wykorzystanie włókien syntetycznych

• Rozwój elektroniki i pojawienie się nowych zaawansowanych technologicznie produktów wysokiej wartości i użyteczności.

• Automatyzacja procesów produkcyjnych

• Radykalne zmiany w dziedzinie transportu: spadek kosztów, redukcja czasu, nowe środki (transport lotniczy)

• Postęp w dziedzinie komunikowania. Rozwój telewizji.

Polityka handlowa

• Znaczne postępy w liberalizacji handlu międzynarodowego. Polityka prowadzona na szczeblu międzynarodowym (układ GATT) i regionalnym (EWG). Zniesienie protekcjonistycznych ceł z okresu międzywojennego. Liberalna polityka Stanów Zjednoczonych. Istotna rola organizacji międzynarodowych OEEC a następnie OECD oraz UNCTAD

Czynniki sprzyjające wzrostowi powiązań w gospodarce światowej

• Stabilność rozliczeń międzynarodowych, które zapewniał system walutowy z Bretton Woods (stabilny kurs walutowy)

• Rozwój ZIB i działalność korporacji międzynarodowych. Początkowo inwestowały korporacje USA (lata 50 i 60) a następnie również europejskie i japońskie

• Stabilność polityczna w Europie i w Stanach Zjednoczonych

• Procesy integracji regionalnej w Europie i w Azji.

Lata kryzysu gospodarczego 1973-1994

• Na początku lat 70 rozpoczął się etap głębokich zmian w dynamice i strukturze przedmiotowej i geograficznej handlu międzynarodowego. Recesja, jakiej doświadczyła gospodarka światowa po kryzysie energetycznym w roku 1974 była największym załamaniem koniunktury od wielkiego kryzysu 1929-1933. Pojawiły się takie niekorzystne zjawiska, jak wysoka inflacja, bezrobocie i spadek produktu narodowego brutto.

• Czynnikiem, który w największym stopniu przyczynił się do recesji gospodarczej lat 70 i pojawienia się regresyjnych tendencji w handlu światowym był kryzys energetyczny. Wywołany był wzrostem cen ropy naftowej w pierwszej połowie lat 70.

• Między końcem 1978 roku a początkiem 1980 roku kraje OPEC podniosły ceny ropy o 130%, z 13 do 30 dolarów za baryłkę.

• Podwyżki spowodowały inflację kosztową, której towarzyszyło niskie tempo wzrostu PKB i wysokie bezrobocie.

• W 1971 roku rozpoczął się kryzys walutowy spowodowany zawieszeniem wymienialności dolara amerykańskiego na złoto (15 sierpnia 1971 roku)

• Niestabilność walutowa i wzrost wahań kursów walut (od marca 1973 roku), które pojawiły się w wyniku odejścia przez większość krajów od stałych kursów walutowych, zwiększyło ryzyko kursowe i negatywnie wpłynęły na rozwój handlu międzynarodowego.

• Presja konkurencyjna ze strony krajów azjatyckich spowodowała rozwój „nowego protekcjonizmu” mającego charakter ograniczeń pozataryfowych, jak: kontyngenty, dobrowolne ograniczenia eksportu, porozumienia o uporządkowanym marketingu, subsydia produkcji przemysłowej i rolniczej oraz mające bardziej agresywny charakter jednostronne powoływanie się na obowiązek zadośćuczynienia z tytułu naruszonych praw handlowych – głównie przepisy antydumpingowe i o cłach wyrównawczych.

Postęp technologiczny

• Pojawienie się nowych bardziej energooszczędnych technologii wprowadzanych w celu redukcji kosztów produkcji

• Dalszy rozwój przemysłu elektronicznego i początki informatycznego.

• Poprawie uległy metody komunikacji

• Wzrost cen paliwa negatywnie wpłynął na koszty transportu.

Wzrost gospodarczy

• Głęboki kryzys gospodarczy. Spadek dynamiki wzrostu PKB, wydajności pracy i stagflacja.

• Zmniejszenie całkowitej produktywności czynników wytwórczych.

• Znaczny spadek popytu na głównych rynkach świata.

Na niskie tempo wzrostu gospodarczego w latach 1974-1994 wpływ miało kilka decydujących czynników:

• Kryzys energetyczny wywołany kilkunastokrotnym wzrostem cen ropy naftowej, który spowodował znaczny wzrost poziomu cen

• Upadek systemu walutowego z Bretton Woods i trudności z równoważeniem bilansów płatniczych

• Spadek nakładów inwestycyjnych i spowolnienie produkcyjności pracy

• Znaczne ograniczenie popytu konsumpcyjnego

• Konieczność prowadzenia restrykcyjnej polityki fiskalnej i monetarnej w celu zahamowania niekorzystnych procesów w gospodarkach

Polityka handlowa

• Nasilenie barier protekcjonistycznych mających formę protekcjonizmu poza- i parataryfowego

• Liczne konflikty handlowe

• Zahamowanie liberalizacji handlu na forum GATT – niewielkie rezultaty rundy tokijskiej

• Niewielkie efekty integracji regionalnej w Europie

Przepływy kapitału

• Wysokie ceny ropy naftowej i innych surowców wpływały na wzrost jednostkowych kosztów produkcji i spadek rentowności przedsiębiorstw. W takiej sytuacji korporacje międzynarodowe masowo zaczęły przenosić produkcję do krajów słabiej rozwiniętych, przede wszystkim azjatyckich oraz Meksyku i Brazylii, w celu racjonalizacji kosztów produkcji oraz poprawy zaopatrzenia w surowce.

• Szybko postępował proces internacjonalizacji produkcji, który przejawiał się wyższym wzrostem obrotów filii zagranicznych niż firm macierzystych.

• Nasiliła się ekspansja inwestycyjna, która objęła wszystkie kontynenty, rosła również liczba oddziałów zagranicznych.

Lata 1995-2010

• Lata 1995-2010 to okres wzajemnego oddziaływania procesów internacjonalizacji. Regionalizacji i globalizacji oraz postępującej liberalizacji handlu międzynarodowego. Kolejna fala postępu technologicznego związana z rozwojem telekomunikacji i sieci Internet stworzyła nowe jakościowo warunki prowadzenia działalności gospodarczej w skali globalnej.

Układ sił gospodarczych

• Wzrost znaczenia krajów rozwijających się, a zwłaszcza Chin, Indii i Brazylii

• Utrata pozycji przez Japonię

• Największy udział w światowym PKB i Handlu mają UE i USA

• Wzrost znaczenia ugrupowań regionalnych

Postęp technologiczny

• Intensyfikacja zmian w wykorzystywanych technologiach.

• Rozwój nowoczesnych dziedzin produkcji: IT, telekomunikacja, farmaceutyki, biotechnologia.

• Wzrost liczby oferowanych dóbr i ich większe zróżnicowanie oraz skrócenie cyklu życia produktu

• Spadek kosztów i redukcja czasu transportu

• Przełomowe osiągnięcia w dziedzinie przesyłania danych i komunikowania się: Internet, transmisja satelitarna, rozwój telefonii komórkowej.

Wzrost gospodarczy

• Ożywienie gospodarcze w Europie Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych od połowy lat 80.

• Wysoka dynamika wzrostu w krajach Azji południowo-Wschodniej i wzrost ich udziału w światowej produkcji.

• Od połowy lat 90 spadek dynamiki wzrostu PKB w Japonii oraz spadek wydajności pracy w UE.

• Najwyższa dynamika PKB w Chinach i wzrost ich udziału w produkcji światowej

Polityka handlowa

• Eliminacja barier handlowych wprowadzonych w latach 70 i 80 w wyniku negocjacji i rundy Urugwajskiej GATT. Utworzenie Światowej Organizacji Handlu. Rozwój regionalnej polityki handlowej na wszystkich kontynentach, wspierającej proces liberalizacji w skali globalnej. Nasilenie protekcjonizmu po roku 2000.

Przepływy kapitału

• Ekspansja inwestycyjna korporacji międzynarodowych i intensyfikacja ich działalności

• Rośnie rola krajów rozwijających się, jako miejsca lokaty, ale również źródła pochodzenia kapitału

• Wzrost liczby wartości fuzji i przejęć

• Wzrost znaczenia outsourcingu (przenoszenie się działalności) w krajach rozwijających się (Indie, Rosja)

Teoria handlu międzynarodowego

Teorie przedklasyczne

• Zagadnieniem wymiany zajmowali się już filozofowie greccy i rzymscy, a ich poglądy skupiały się wokół problemu lęku przed brakiem towarów. Koncepcja ta zakłada maksymalizację importu, która często polegała na rabunku podbitych terytoriów i ograniczaniu eksportu produkcji krajowej.

• Uniwersalizm średniowieczny i katolicka nauka społeczna zawarta w filozofii głoszonej przez ojców kościoła spowodowały zmianę w Podewsiu do procesu wymiany. Handel został uznany za zjawisko korzystne, a warunki, w jakich można go uznać za uczciwy lub nieuczciwy ustalał tzw. Dogmat słusznej ceny. Słuszna cena to taka, która pokrywa tylko koszty produkcji i nic więcej. Nie ma miejsca na jakikolwiek inny zysk.

Merkantylizm

• Pierwsze próby wyjaśnienia korzyści z handlu międzynarodowego pojawiły się w XVI wieku wraz z powstaniem monarchii absolutnych i pojawieniem się poglądów merkantylistycznych

• Merkantylizm miał dwie podstawowe formy:

  1. Obowiązujący w XVI wieku bulionizm, propagujący politykę dodatniego bilansu kruszcowego, ochrony kraju przed zagraniczną produkcją i gromadzenia złota i srebra, jako źródła bogactwa; oraz

  2. Merkantylizm właściwy (XVII – XVIII wiek) który postulował politykę dodatniego bilansu handlowego. Sposobem na jego osiągnięcie był wywóz towarów gotowych i import surowców.

Przedstawiciele merkantylizmu łączyli bogactwo narodu z posiadanym zasobem kapitału, który zwiększał się dzięki uzyskiwanej nadwyżce handlowej z innymi krajami. Oznaczało to, że korzyści z wymiany uzyskiwane przez jeden kraj przynosiły straty innym.

Teoria kosztów absolutnych

• Sformalizowanie i bardziej kompleksowe poglądy na temat handlu miedzynarodowego pojawiły się w pracy Adama Smitha – badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776).

• Sam Autor tak pisze o wymianie:, „ Jeżeli obcy kraj może nas zaopatrzyć w jakiś towar taniej niż my sami możemy to uczynić, lepiej ów towar nabyć za jakąś część wyrobów własnego przemysłu, który obejmuje dziedzinę, w jakiej mamy przewagę nad innymi krajami.”

Teoria kosztów absolutnych

• Smith przyjął, że każdy kraj może produkować jeden lub wiecej towarów po niższych kosztach rzeczywistych niż jego partnerzy handlowi.

• Podstawą wymiany jest specjalizacja produkcji w skali miedzynarodowej, której wyrazem jest jak najlepsze wykorzystanie posiadanych zasobów.

• Czynnikiem decydującym o wymianie jest praca, a podstawą przewagi jest wyższa wydajność (niższe koszty) pracy. Aby więc osiągać największe korzyści z handlu należy importować dobra wytwarzania bardziej efektywnie za granicą, a eksportować dobra które wykonywane są bardziej efektywnie w kraju.

• A. Smith jednoznacznie odrzucił argumentację merkantylistów i wykazał, że wymiana międzynarodowa może być korzystna dla wszystkich jej uczestników. Jednak koncepcja przewagi absolutnej jest przydatna do wyjaśnienia jedynie niewielkiej części handlu międzynarodowego i przekonywująco tłumaczy wymianę dóbr spowodowaną nierównomiernym rozmieszczeniem zasobów naturalnych na Ziemi. Wyklucza również możliwość korzystnej współpracy, jeśli jeden z krajów wytwarza oba dobra wydajnej od swego partnera.

Teoria kosztów względnych

• Rozwinięciem teori kosztów absolutnych A. Smitha była opublikowana przed D. Ricardo (1772-1823) w roku 1817 w pracy „Zasady ekonomi politycznej i opodatkowania”, teoria kosztów komparatywnych.

• D. Ricardo zauważył, że absolutna różnica w kosztach produkcji nie jest konieczna, aby wymiana była opłacalna. Wystarczającym warunkiem uzyskiwania korzyści z handlu jest istnienie względnej przewagi kraju w produkcji przynajmniej jednego dobra. Kraj będzie dążył do eksportu towarów, których względny koszt wytwarzania (w stosunku do innych towarów) jest niższy niż w innych krajach.

• W teorii kosztów komparatywnych kluczowym czynnikiem wyjaśniającym rozwój wymiany jest technologia. Różnice w poziomie względnych kosztów produkcji, będące niezbędnym warunkiem rozwoju wymiany, są spowodowane różnicami w poziomie stosowanych technologii produkcji i wydajności pracy. Teoria D. Ricardo do dzisiaj jest użytecznym modelem ekonomicznym, przy pomocy, którego możemy wyjaśnić rozwój handlu międzygałęziowego. Pewną jej niedoskonałością jest to, że nie wyjaśnia źródeł różnic w wydajności w pracy miedzy krajami, które stanowią podstawę określenia kosztów względnych, a więc zasadniczy trzon teorii.

Teoria obfitości zasobów

• Klasyczne teorie handlu międzynarodowego stały się podstawą do dalszych badań, których zwieńczeniem było sformułowanie w latach 30. XX wieku przez szwedzkich ekonomistów B. Ohlina (1899-1979) i E.Heckschera (1879-1952) tzw. Teorii obfitości zasobów.

• Zakłada ona istnienie wzajemnej współzależności cen towarów i czynników produkcji

• W odróżnieniu od teorii klasycznych, w których podstawą wymiany były różnice w kosztach pracy, w modelu Heckschera-Ohlina (H-O) było nim odmienne wyposażenie w dwa podstawowe czynniki wytwórcze : kapitał i pracę.

• Kraje eksportują towary, do wytworzenia, których wykorzystują relatywnie więcej czynnika produkcji w danym kraju obfitego zaś importują te towary, do wytworzenia, których wykorzystuje się relatywnie dużo czynnika w danym kraju rzadkiego.

Teoria luki technologicznej

• Pierwszy model wyjaśniający, w jaki sposób postęp technologiczny wpływa na rozwój handlu międzynarodowego opublikował w roku 1961 Michael Posner.

• W podanym przez niego przykładzie Stany Zjednoczone są krajem, który jako pierwszy wprowadza nowe i tańsze metody wytwarzania. Innowacje dają USA przewagę komparatywną w produkcji nowych dóbr, a ich eksport rośnie. Wiedza o nowych metodach wytwarzania nie jest powszechnie dostępna w innych krajach, tym samym Stany Zjednoczone posiadają przez pewien czas absolutną przewagę. Wynika ona z istnienia dwojakiego rodzaju opóźnienia: 1) luki popytu, 2) luki imitacyjnej.

• Luka popytu – jest definiowana, jako czas potrzebny konsumentom na reakcje na nowo pojawiające się produkty. Im krótszy jest czas odpowiedzi, tym szybciej rozwija się eksport nowych zaawansowanych technologicznie produktów wytwarzanych w USA.

• Luka imitacyjna – jest czasem potrzebnym dla zagranicznych producentów na stworzenie imitacji. Na całkowitą lukę imitacyjną wg Posnera składa się:

1. Opóźnienie zagranicznych producentów

2. Opóźnienie krajowych producentów

3. Okres uczenia się

Na lukę imitacyjną istotny wpływ mają przepisy patentowe w kraju innowatora i imitatora. W przypadku ich braku luka imitacyjna nie występuje. Opóźnienia prowadzą do rozwoju handlu opartego na istnieniu luki technologicznej tzw. Luki netto. Im dłuższa jest luka technologiczna, tym większa maksymalizacja wartości eksportu możliwa do osiągnięcia przez kraj innowatora i dłuższy okres bycia eksporterem netto.

Teoria cyklu życia produkt

• Nieco odmienne podejście do technologii, jako czynnika rozwoju handlu międzynarodowego zaprezentował R. Vernon w opublikowanym w 1966 roku artykule, w którym opisał model handlu oparty na koncepcji cyklu życia produktu. Podkreślając, że w grupie krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo poziom wiedzy i posiadanej technologii jest podobny, R. Vernon zauważył, że większość nowych technologicznie zaawansowanych produktów powstawała w Stanach Zjednoczonych

• Istotnym czynnikiem dużej innowacyjności w USA sprzyjającej powstawaniu nowych produktów i wdrażaniu ich do masowej produkcji był wysoki poziom dochodu społeczeństwa amerykańskiego, gwarantujący wysoki popyt na nowe kosztowne produkty, ale również wysokie koszty pracy i nieracjonalne wykorzystanie kapitału skłaniające do poszukiwania technologii umożliwiających uzyskanie oszczędności.

Według R. Vernona wprowadzany na rynek produkt przechodził przez trzy podstawowe fazy:

1. Nowego produktu

2. Dojrzałości produktu

3. Standaryzacji

W pierwszej fazie towar jest wprowadzany na rynek i sprzedawany głownie w kraju inwestora jednak powoli rozwija się również eksport. Produkt jest jeszcze w niewielkim stopniu zestandaryzowany, a cenowa elastyczność popytu jest niska, co spowodowane jest silnym zróżnicowaniem produkcji lub pozycją monopolisty, którą posiada innowator. W pierwszej fazie produktu chroniony jest również prawnymi patentowymi

W fazie drugiej, dojrzałość produktu, eksport kraju innowatora osiąga swoje maksimum, po czym zaczyna się powoli zmniejszać. Pogłębia się konkurencja, zarówno krajowa, jak i zagraniczna, prawa patentowe wygasają a produkt może być kopiowany przez producentów w innych krajach. Wzrost cenowej elastyczności popytu w fazie oznacza dla producenta konieczność poszukiwania sposobów na redukcje kosztów. Coraz większa część produkcji jest eksportowana, głównie do innych krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo. Rosną również rozmiary produkcji za granicą, co może prowadzić do rozwoju dwukierunkowego handlu dobrami zaawansowanymi technologicznie

W trzeciej fazie standaryzacji, innowacyjne dobro jest zestandaryzowane i upowszechnione w krajach rozwijających się, których eksport systematycznie rośnie a kraj innowacyjny staje się importerem netto.

Teoria konkurencyjności międzynarodowej

• Szczegółowy model analizy konkurencyjności gospodarczej M.E. Portera (1990, 1998) – zwany rombem Portera – ogranicza się do analizy środowiska mikroekonomicznego.

Determinanty przewagi konkurencyjnej na poziomie mikroekonomicznym ( Romb Portera)

Rys.

Na model rombu składają się cztery zespoły wzajemnie współzależności czynników determinujących na poziomie mikroekonomicznych tworzenie przewagi konkurencyjnej danego państwa:

• Czynniki produkcji (zasoby naturalne, zasoby ludzkie, zasoby kapitałowe, infrastruktura techniczna, infrastruktura administracyjna, infrastruktura informacyjna, infrastruktura naukowa i technologiczna

• Charakter popytu krajowego (stopień tradycjonalizmu kupujących, ich zapotrzebowanie na nowoczesne produkty itp.)

• Obecność konkurencyjnych przemysłów (dostępność i jakość lokalnych dostawców i kooperantów konkurencyjnych w skali międzynarodowej)

• Strategia firm, sposób zarządzania i konkurowania ( sposób tworzenia i zarządzania firmami determinującymi stosowane strategie inwestycyjne, zatrudnienia, rywalizacji itp.)

Oprócz wymienionych czterech grup czynników model rombu uzupełniany jest często przez dwa elementy: rząd i zdarzenia losowe.

Rola rządu wynika z jego wpływu, jaki wywiera on na cztery „Katy” rombu. Może on wpływać, na jakość i dostępności czynników produkcji poprzez finansowanie szkolnictwa, na popyt krajowy poprzez zamówienia publiczne, U poprzez regulacje dotyczące konkurencyjności, politykę podatkową czy regulację dotyczące rynku kapitałowego. Wpływ państwa może okazać się zarówno pozytywny jak i negatywny.

• Zdarzenia losowe to trudne do przewidzenia wydarzenia, które również mogą mieć wpływ na poszczególne elementy wspomnianego modelu. Mogą to być na przykład epokowe wynalazki, wojny czy przepływy finansowe na wielką skalę.

• Wszystkie elementy modelu Portera są wzajemnie współzależne. Poprawa w zakresie jednego obszaru nie musi prowadzić do automatycznego polepszenia konkurencyjności gospodarki, jeśli nie nastąpi poprawa w pozostałych obszarach.

• Dla przykładu, duże nakłady na edukację i podniesienie kwalifikacji siły roboczej nie przyniosą pożądanych efektów, jeśli czynniki mikroekonomiczne nie stwarzają zapotrzebowania na wysokokwalifikowaną siłę roboczą w przedsiębiorstwach. W takiej sytuacji nowe zasoby w postaci wysokiej, jakości siły roboczej pozostaną po prostu niewykorzystane przez gospodarkę.

Pojęcie rynku międzynarodowego

• Rynek międzynarodowy to ogół warunków i form organizacyjnych umożliwiających kupno i sprzedaż produktów, usług, czynników produkcji i aktywów finansowych, oferowanych przez podmioty pochodzące z różnych krajów.

Rynek światowy

• Rynek światowy to suma powiązań pomiędzy dostawcami a odbiorcami funkcjonującymi na wszystkich rodzajach rynków (towarów i usług).

• Znajomość rynku światowego jest możliwa, jeżeli będziemy badać sytuację na określonych jego segmentach, a zatem musimy dokonać podziału rynku światowego wg kryteriów.

1. Przedmiot transakcji

• Rynek towarowy (wartość eksportu światowego 12490 mld dol. W roku 2009)

- rynek surowców (19,5 światowego eksportu towarów)

- rynek towarów przemysłowych (69,8 % światowego eksportu towarów)

- rynek rolno spożywcze

• …

Rynek surowców

• Rynek surowców energetycznych (15% światowego eksportu towarów)

• Rynek metali żelaznych

• Rynek metali nieżelaznych

• Rynek innych surowców

Najistotniejsze dla gospodarki światowej są zmiany zachodzące na rynku surowców energetycznych. Na rynku metali ważniejszym rynkiem jest obecnie rynek metali nieżelaznych.

Rynek towarów przemysłowych

• Rynek produktów motoryzacyjnych (8,7 światowego eksportu towarów)

• Rynek wyrobów przemysłu elektronicznego i komputerowego – najdynamiczniej rozwijajacy się rynek od połowy lat 80. (11,1 %)

• Rynek wyrobów przemysłu chemicznego (10,9 %)

• Rynek tekstyliów i odzieży charakteryzuje się niską dynamika wzrostu (4,2%)

• Rynek produktów z żelaza i stali

Rynek towarów rolno-spożywczych

• Rynek zbóż

• Rynek mięsa

• Rynek wyrobów mleczarskich

Rynek usług

(wartość światowego eksportu w roku 2009 – 3350 mld dol.)

• Rynek transportowych transport (22, 8 % światowego eksportu towarów)

• Rynek usług nowoczesnych (np. menadżerskie, finansowe) 51, 2% światowego eksportu towarów)

• Rynek usług turystycznych (26, 0 % światowego eksportu usług)

II. Zakres przestrzenny rynku

Ze względu na zakres przestrzenny rynku możemy wyrównić następujące rynki w znaczący sposób wpływające na rynek światowy.

1. Rynki i charakterze ponadregionalnym

- rynek triadowy (USA, UE-27, Japonia) – udział w światowym eksporcie towarów w roku 2009 – 51,2 %)

-APEC – udział w światowym eksporcie towarów

2. Rynki regionalne (kontynentalne)

-europa ( największy światowego eksportu towarów5016 mld dol. W roku 2009 co stanowiło 41,2 % eksportu światowego)

- Azja (najdynamiczniej rozwijający się rynek wartość eksportu 3888 mld dol. – 29,4 % eksportu światowego)

-Ameryka połnocna (1602 mld dol. – 13,2 exp. Światowego)

-Ameryka południowa 459 mld dol. – 3,8 exp światowego)

-Afryka (384 mld dol. – 3,2%)

3. Rynki sub regionalne

-unia Europejska (4588 mld dol. – 37,7 %)

-rynek Stanów zjednoczonych (1056 mld dol – 13,2%)

-ASEAN (814 mld dol – 6,5%)

-Mercosur (217 mld dol – 1,7%)

4. Rynki krajowe

Klasyfikacja rynków krajowych w roku 2009.

<TABELA NA STRONIE>

III. Ze względu na zasady funkcjonowania rynku światowego dzieli się go na:

- rynek wolny

- rynki zorganizowane

W większość transakcji handlowych zawierana jest na tzw. Rynku wolnym

RYNEK WOLNY

Pojęcie rynek wolny odnosi się do transakcji zawieranych pomiędzy stronami na podstawie kontraktów. Strony określają warunki transakcji. Rynek wolny nie posiada formy zinstytucjonalizowanej i nie charakteryzuje się go żaden regulamin funkcjonowania.

Pojęcie rynek wolny jest znacznie uproszczone, nieprecyzyjne, ponieważ w ścisłym znaczeni tego słowa wolny rynek nie istnieje.

Rynek wolny utożsamiany jest z działaniem mechanizmy rynkowego

W rzeczywistości stanowi on podstawę funkcjonowania…

Wśród zasadniczych czynników wpływających na funkcjonowanie rynków wolnych możemy wymienić:

-Prawo międzynarodowe

-międzynarodowe układy handlowe o charakterze multilateralnym i bilateralnym

-korporacje międzynarodowe

-polityka handlowa krajów o najwyższym udziale w rynku światowym

- aktualny układ sił gospodarczych

-działalność organizacji międzynarodowych.

Rynki zorganizowane

Funkcjonowanie w formie instytucji, transakcje handlowe odbywają się w określonym miejscu, czasie i wg z góry ustalonych reguł.

Do najważniejszych form międzynarodowych rynków zorganizowanych możemy zaliczyć:

- targi

- giełdy (około 10% wszystkich transakcji handlowych na świecie, z czego 7 % stanowią transakcję rzeczywiste a 3 terminowe)

- Aukcje

- rynki częściowo zorganizowane ( ułomne), czyli niemające w pełni cech rynku zorganizowanego, np. wystawy.

TARGI:

To najstarsza forma międzynarodowego rynku zorganizowanego, która miała duże znaczenie w handlu już w starożytności.

Funkcjonowały w rozwiniętych częściach świata starożytnego (Chiny, Grecja, Rzym)

We współczesnej gospodarce targi charakterystyczne dla gospodarki europejskiej.

Znaczenie targów zwiększyło się wraz z wzrostem znaczenia handlu, jako czynnika rozwoju gospodarczego. Od XIX wieku krajem, w którym targi miały szczególnie duże znaczenia jest Francja. Pod koniec XIX wieku targi funkcjonowały, jako instytucje wielobranżowe.

Po II wojnie światowej nabrały one charakteru jednobranżowego i można wymienić wiele dziedzin, w których mają znaczenie prestiżowe. Obecność na nich określa pozycję firmy.

Funkcje targów:

- informacja – dostarczają informacji dla zainteresowanych odbiorców

- kreatora rynku – imprezy stymulujące popyt ( zawieranie transakcji)

- ułatwiają transfer technologii.

Jest kilka krajów (Francja, Szwajcaria, Niemcy, Włochy, Holandia, Belgia)

I miast (Paryż, Mediolan, Monachium, Lipsk) o dużym znaczeniu targów.

Giełdy (!!!NIE MYLIĆ Z GIEŁDAMI PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH!!!!)

-Giełdy możemy zdefiniować, jako miejsce spotkań kupców zamierzających zawrzeć transakcję kupna-sprzedaży towarów masowych, ujednoliconych pod względem, jakości.

-Funkcjonują głównie na rynku surowców i artykułów pochodzenia rolniczego.

Do najważniejszych giełd światowych możemy zaliczyć:

- giełdy metali nieżelaznych (Londyn, NY, Tokio)

- giełdy zbożowe (Chicago, Winnipeg, Rotterdam)

- giełdy cukru (NY, Londyn,Paryż)

- giełdy surowców oleistych (Londyn, Rotterdam)

- giełdy skór ( Chicago. Liverpool)

• Najstarsza i pierwsza na świecie giełda powstała w Antwerpii (1531). Kolejne giełdy zlokalizowano w Londynie (1566), Paryżu (1724), Berlinie (1740), Wiedniu (1771), NY (1792) i warszawie (1817).

• Giełdy to specjalność USA. Dwie najstarsze giełdy znajdują się w Chicago ( surowce pochodzenia rolniczego Chicago board of trade 1848, Chicago Mercantile Exchange 1884 – zwierzęta, mięso i drewno) na tych dwóch giełdach zawieranych jest ponad 80 % terminowych transakcji w USA

Giełdy charakteryzują się pewnymi specyficznymi cechami odróżniającymi je od innych rynków zorganizowanych.

Najważniejsze z nich to:

- koncentracja popytu i podaży

- standaryzacja towarów procedur handlu

- zmienność przedmiotu transakcji

- samoregulujący się charakter obrotów.

Towar giełdowy musi być:

1. Jednorodny

2. Nadający się do standaryzacji

3. Trwały ( nie Mozę się łatwo psuć)

4. Podaż i popyt na towar muszą być masowe

5. Musi występować przewaga podaży towaru nad popytem w długim okresie

6. Wielkość podaży i popytu musi być niepewna

1. Transakcje rzeczywiste (bieżące charakteryzują się tym, że zgodnie z ceną dokonuje się płatności i towar dostarczany jest odbiorcy. Transakcje zawierane są w celach zaopatrzeniowych. Stanowią one obecnie niewielki odsetek zawieranych transakcji – około 10%.

2. Transakcje terminowe posiadają podstawowe znaczenie. Są transakcjami nierzeczywistymi – nie towarzyszy im ruch towarów od odbiorcy. Nabywa towar z ceną dnia i w terminie, na jaki opiewa transakcja, ale towar przekonania, że ceny danego dnia są korzystne. Istnieje podstawa by stwierdzić, że ceny giełdowe stanowią podstawy ceny światowych. Transakcje zawierane na rynkach wolnych wzorowane są na cenach giełdowych.

AUKCJE możemy podzielić na:

- regularne – organizowane przez zrzeszenia kupieckie bądź specjalne przedsiębiorstwa aukcyjne

- nieregularne – organizowane wówczas gdy zachodzi potrzeba upłynnienia towarów, które nie zostały sprzedane w poprzednim czasie lub przy likwidacji.

Sprzedaż na aukcjach odbywa się w formie przetargu.

- aukcje wełny w Australii i Nowej Zelandii

- aukcje kauczuku w Singapurze

- aukcje herbaty w Kalkucie

- aukcje skór zwierząt futerkowych w Kopenhadze i Sankt Petersburgu.

Międzynarodowa polityka handlowa

Międzynarodowa polityka ekonomiczna – definicja – jednolite cele i instrumenty polityki ekonomicznej przyjęte i stosowane w skali grupy krajów, regionu geograficznego bądź w skali globalnej. Podmiotami międzynarodowej polityki ekonomicznej są państwa, międzynarodowe organizacje gospodarcze i korporacje transnarodowe.

Historia

Międzynarodowa koordynacja polityki handlowej rozpoczęła się pod koniec XiX w.

• 1890 – Międzynarodowy związek ds. Publikacji Taryf Celnych

• Międzynarodowe konferencje w sprawie współpracy celnej w latach 1900, 1908, 1913 i kolejne w latach 20 XX wieku

• Działalność Ligi Narodów podejmującej liczne inicjatywy zmierzające do uproszczenia procedur celnych i zmierzające do uproszczenia procedur celnych i innych formalności związanych z wymianą handlową

Lata 30 i 40 XX wieku

• 1934 – zwrotny punkt w polityce handlowej Stanów Zjednoczonych rozpoczynający proces znoszenia barier protekcjonistycznych wprowadzanych od roku 1930

• 1934-1945 – USA podpisują 32 bilateralne (dwustronne) porozumienia współpracy handlowej

• 14 sierpnia 1941 USA i Wielka Brytania podpisują kartę Atlantycką – zawierała postulaty współpracy ekonomicznej ze wszystkimi krajami, podnoszenia standardów pracy, rozwoju gospodarczego i bezpieczeństwa socjalnego

• 23 lutego 1942 roku Master Lend-Lease Agreement – zobowiązanie USA i Wielkiej Brytanii do redukcji ceł i innych barier w handlu

Geneza GATT

• 6 grudnia 1945 r. w dokumencie: Propozycje do rozważenia przez Miedzynarodową Konferencję w sprawie Handlu i Zatrudnienia, przedstawiono wspólne propozycje amerykańsko-brytyjskie w sprawie wielostronnych rokowań handlowych.

• Luty 1946 Rada Gospodarczo społeczna ONZ powołała Komitet Przygotowawczy konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie handlu i zatrudnienia, który miał opracować statut Miedzynarodowej Organizacji Handlowej (ITO).

• Wrzesień 1946 roku USA przedstawiły propozycję „Karty Międzynarodowej Organizacji handlowej Narodów Zjednoczonych

Harta Hawańska – tworzenie ITO

Odbyły się cztery spotkania Komitetu przygotowawczego opracowującego statut ITO (tzw. Karta Hawańska)

• X – XI 1946 Londyn – prezentacja roboczej wersji Karty Hawańskiej

• 20 I – 25 II 1947 Nowy Jork – spotkanie poświecone ustaleniu tekstu ITO

• 10 IV – 30 X 1947 Genewa – negocjacje, które doprowadziły do ustalenia wstępnej wersji karty ITO i ostatecznie tekstu Układu GATT

• 21 XI 1947 – 24 III 1948 Hawana – statut ITO został uchwalony i podpisany przez 53 kraje, ale nigdy nie został ratyfikowany (kongres Stanów Zjednoczonych, które wysunęły ten projekt nie ratyfikowały go)

Utworzenie GATT

• GATT powstał w wyniku negocjacji o utworzeniu ITO

• Układ GATT został podpisany 30 października 1947 w Genewie przez 23 kraje (12 uprzemysłowionych i 11 rozwijających się)

• Statut GATT, 1 stycznia 1948 roku, podpisali przedstawiciele 9 krajów reprezentujących ponad 85 % obrotów handlowych wszystkich uczestników. Nie wymagał on ratyfikacji, co było ważne z uwagi na stanowisko Kongresu USA.

• 30 czerwca 1948 roku, 22 kraje (wszyscy sygnatariusze układu GATT z wyjątkiem Chile, które podpisały protokół 14 lutego 1949 roku( podpisały Protokół o Tymczasowym Stosowaniu Układu GATT

ZASADY GATT

• Zasada niedyskryminacji, która wyrażą się w Klauzuli Najwiekszego Uprzywilejowania – Artykuł I GATT oraz w Klauzuli Narodowej – Artykuł III.

• Zasada stosowania ceł zamiast ograniczeń pozataryfowych ( takich jak kontyngenty) do ochrony swojego narodowego interesu – Artykuł XI

Kolejne Artykuły Układu zawierały jednak wyjątki od opisywanej zasady i umożliwiały zastosowanie ograniczeń ilościowych. Mowa tu o artykułach: XIII – przywracanie równowagi bilansu płatniczego, XIV – stosowanie tu ograniczeń dewizowych, XVIII – niski poziom rozwoju gospodarczego, XIX – występowanie zakłóceń rynkowych w dziedzinach konkurujących z importem.

• Zasada wzajemności – jest ona jednym z fundamentów procesu negocjacyjnego i składania do liberalizacji. Daje ona możliwość nie udzielania koncesji i obniżek celnych bez uzyskania analogicznych przywilejów od partnera.

• Zasada konsultacji i rozwiązywania spornych kwestii dotyczących polityki handlowej w toku negocjacji.

CEL UKŁADU GATT

• Podniesienie standardów życia ludności, osiągnięcie pełnego zatrudnienia oraz stabilnego wzrostu wielkości realnego dochodu i efektywnego popytu, pełne wykorzystanie zasobów światowych, wzrost produkcji i wymiany dóbr.

• Preambuła mówi również o wzajemnych i obopólnie korzystnych porozumieniach prowadzących do znacznych obniżek ogólnego poziomu ceł i znoszenia innych ograniczeń handlowych oraz eliminacji dyskryminacji w handlu międzynarodowym.

STRUKTURA UKŁADU GATT

Preambuła zawierająca cel

Część I artykuły I i II.

• Artykuł I to Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania. Stanowi ona, że: wszelkie korzyści, ulgi, przywileje lub immunitety przyznawane przez jedną z umawiających się stron towarom pochodzącym z jakiegokolwiek innego kraju, będą niezwłocznie i bez jakichkolwiek warunków przyznane towarom pochodzącym z terytoriów wszystkich Układających się Stron. Istnieją jednak wyjątki (np. zawarta w artykule XXIV zgoda na zawieranie regionalnych bloków i porozumień handlowych oraz unii celnych i strefy wolnego handlu).

• Artykuł II zawiera tzw. Listy koncesyjne, w których ujęto stawki celne będące rezultatem rokowań pomiędzy Stronami Układu.

Część II Układu GATT obejmuje artykuły od II do XXIII. Zapis zawarty w Protokole o Tymczasowym Stosowaniu stanowi, że Część II Układu GATT obowiązuje jego sygnatariuszy w takim zakresie, w jakim nie jest ona sprzeczna z ich ustawodawstwem obowiązującym w chwili przystąpienia do GATT.

Część III obejmuje swoim zakresem Artykuły XXIV – XXXV. Jest ona w pełni obowiązująca i reguluje zasady proceduralne oraz wyjątki od stosowania reguł Układu Ogólnego.

• W roku 1964 z wagi na nasilające się protesty krajów rozwijających się do tekstu Układu dodano IV część „Handel i rozwój” składającą się z trzech kolejnych artykułów XXXVI-XXXVIII

Najistotniejszym zapisem był paragraf 8 artykułu XXXVI. Stanowi on, iż rozwinięte kraje członkowskie układu GATT nie powinny oczekiwać wzajemności za zobowiązania podjęte przez siebie w procesie negocjacyjnym dotyczących redukcji lub zniesienia ceł i innych barier handlowych na rzecz mniej rozwiniętych Układających się Stron

GENEWA 1947

• Pierwsza runda negocjacyjna doprowadziła do powstania Układu Ogólnego GATT

• Uczestniczyły w niej 23 kraje. Dominującą pozycję negocjacyjną posiadały Stany Zjednoczone, dla których podstawą prawną prowadzących rozmów był odnowiony w 1945 roku przez Kongres USA Recipracal Trade Agreements Act dający prezydentowi uprawnienia do redukcji stawek celnych o 50 %.

• Runda zakończyła się wynegocjowaniem 45000 koncesji taryfowych obejmujących 10 miliardów dolarów, co stanowiło około połowy ogólnej wartości światowej wymiany towarowej. Zawarto 123 porozumienia bilateralne. W efekcie zawartych umów stopa redukcji ceł wyniosła 21%.

• W przypadku Stanów Zjednoczonych redukcja ceł była wyższa i osiągnęła poziom 35%.

• Oceniając pierwszą rundę, za plus należy uznać znaczne obniżki ceł i ogromną liczbę zawartych koncesji taryfowych. Minusem był fakt, iż redukcje ceł nie były powszechne i nie dotyczyły wszystkich sektorów.

ANNECY 1949

• W 1949 roku Annecy we Francji odbyła się II runda rokowań poświęcona głównie zagadnieniom akcesyjnym.

• Do Układu dołączyło 9 państw, a liczba negocjujących krajów liczyła 29 państw.

• Udzielono pieści tysięcy koncesji taryfowych, a udział handlu objętego obniżką ceł w ogólnej wielkości handlu światowego osiągnął zaledwie 3%

• Oryginalnych 23 członków GATT nie wymieniało pomiędzy sobą koncesji taryfowych.

Torquay 1950

• Negocjacje prowadzono 38 krajów, miały miejsce 4 akcesje, a liczba udzielonych koncesji taryfowych wyniosła 8700.

• Redukcje ceł były niewielkie i osiągnęły poziom zaledwie 3% Koncesji taryfowych udzielały głównie RFN, które przystąpiły do GATT w 1951 roku

• Runda, w Torquay jest istotna z powodu problemów, które odsłoniła, Najistotniejszym z nich była narastająca dysproporcja w poziomie ceł pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią a krajami Europy zachodniej. Kolejnym problemem, który pojawił się pomiędzy stanami zjednoczonymi a wielką Brytania był problemem preferencji w handlu z krajami Commonwelth’u Wielka Brytania zgodziła się jedynie na nieznaczne redukcje.

• We wrześniu 1951 roku zaproponowano zmianę metod negocjacji i zastąpienia stosowanej dotychczas metody towar za towar

• W 1953 roku złożyło propozycje redukcji wszystkich ceł średnią ważoną o 30%. Redukcje miały odbywać się po 10% przez okres trzech lat, a plan obniżek znany był jako „plan Francuski”. Propozycja jednak nie weszła w życie głownie za sprawą Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

Genewa 1956

• Wyniki negocjacji były podobne jak poprzednich rund bardzo skromne. Wartość handlu objętego liberalizacją wynosił 2,5 mld dol.

• Przystąpienia do GATT Japonii. Ze względu na znaczną wagę tego kraju w światowym handlu akcesja do GATT wpłynęła na układ sił wewnątrz Układu i zmniejszyła udziały dotychczasowych członków (udział USA i Wielkiej Brytanii w handlu zewnętrznym członków spadł po 0,5%).

Dillona 1960-61

• Negocjacje toczyły się głownie pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a EWG.

• Istotnym czynnikiem mającym wpływ na przebieg rokowań było powstanie w roku 1958 EWG. Tworzona unia celna nie mogła, zgodnie z zapisami art. XXIV GATT dotyczącego zasad tworzenia stref wolnego handlu i unii celnych, prowadzić do podniesienia średniego poziomu protekcji wobec członków Układu nie wchodzących w skład porozumienia preferencyjnego.

• Pierwsza część Rundy były to rokowania kompensacyjne dotyczące obowiązku zrekompensowania krajom trzecim wszystkich podwyżek celnych będących skutkiem wprowadzenia unii celnej.

• Rokowania zakończyły się zgodą Stanów Zjednoczonych na podpisanie protokołu taryfowego, w którym uznawały wspolną zewnętrzną taryfę celną EWG w zamian za dodatkowe obniżki taryfowe rzędu 6,3 punktu dla eksportu wartości 428 mln dolarów rocznie.

• Redukcja stawek celnych uzyskana dzięki negocjacjom Rundy Dillona była niewielka. Łączna wartość koncesji taryfowych nie przekraczała 4,9 mld dolarów , a przeciętna obniżka ceł wyniosła 6 %.

RUNDA Kennedy’ego 1964-67

• Runda Kennedy’ego była pierwszym dużym starciem handlowym dwóch potęg gospodarczych świata: USA i EWG. Konflikt był skutkiem wprowadzenia przez EWG wspólnej polityki rolnej i rozpoczęciem protekcjonizmu agrarnego.

• Zmieniono metodę negocjacji. Wszystkie poprzedzające Rundę Kennedy’ego negocjacje odbywały się metodą produkt za produkt według tzw. „reguły głównego dostawcy”. Podczas negocjacji w ramach rundy Kennedy’ego wybrano substytucyjną formułę liniowych obniżek ceł przeznaczoną dla wszystkich uczestników państw.

• Podczas rundy Kennedy’ego zajęto się problemem dumpingu, który uregulowany jest w art. VI GATT. Podpisano kodeks antydumpingowy 30 czerwca 1967 roku, a wszedł w życie 1 lipca 1968. Niestety na skutek weta Kongresu USA nie został on przyjęty i w praktyce stosowano się do postanowień w takim zakresie, w jakim były one zgodne z ustawodawstwem amerykańskim.

• Rezultaty negocjacji były mniejsze od pierwotnych założeń. Runda Kennedy’ego przyniosła obniżki taryf celnych na dobra przemysłowe średnio o 35 %, a średni poziom ceł ad valorem wyniósł 10.3 %. Redukcję ceł objęły prawie 75 % światowego handlu, a udzielone koncesje objęły handel o wartości 40 mld dolarów.

• Runda Kennedy’ego nie spełnia również wszystkich pokładanych w niej nadziei ze strony krajów rozwijających się. Obniżki ceł dotyczyły zazwyczaj produktów istotnych z punktu widzenia grupy krajów rozwiniętych, a były mało znaczące dla krajów rozwijających się. Stany Zjednoczone redukowały lub zniosły jednak cła importowe dla krajów rozwijających się na kwotę 900 milionów dolarów.

Runda Tokijska 1973-1979

• Negocjacje prowadzone były w nieco zmienionej formule w stosunku do poprzedniej rundy. W rundzie Tokijskiej przyjęto formułę zharmonizowanej redukcji stawek celnych. Polegała ona na większej procentowej redukcji stawek wysokich i mniejszej stawek niskich. Taka metoda miała umożliwić eliminację tzw. Kominów celnych, czyli stawek celnych o bardzo wysokim poziomie sięgającym kilkudziesięciu procent.

• W rezultacie przeprowadzonych negocjacji średnio poziom ceł produktów przemysłowych, dziewięciu najbardziej uprzemysłowionych państw, spadał z 7,0 % do poziomu 4,7 % czyli około 40 %. Redukcję celne były mniejsze od zakładanych, a ustępstwa poczynione przez Stany Zjednoczone i EWG w większym stopniu pogorszyły pozycję Wspólnoty.

• Przed rozpoczęciem właściwych negocjacji powołano Komitet Handlu Artykułami przemysłowymi, który wskazał pięc grup ograniczeń, (barier handlowych) Wsród nich znalazły się:

  • Wycena celna;

  • Zakupy rządowe;

  • Licencjonowanie importu;

  • Subsydia i cła róznoważace;

  • Bariery techniczne w handlu

Podpisano dwa kodeksy: Kodeks Subsydiów i Kodeks antydumpingowy GATT. Podpisano ponadto kilka porozumień towarowych regulujących między innymi obroty mięsem wołowym, artykułami mleczarskimi, samolotami cywilnymi. Usankcjonowano pewne odstępstwa od układy GATT

Urugwajska 1986-1994

• W trakcie wieloletnich negocjacji wprowadzono liczne regulacje, wśród których należy wymienić:

  • Powołanie do życia Światowej Organicacji Handlu i zastąpienie tym samym Układ GATT;

  • Uregulowanie kwestie subsydiów;

  • Znaczące obniżki taryf celnych;

  • Dodanie zapisów rozszerzających obszar zainteresowania Układu o handel usługami, prawami własności intelektualnej i obrót inwestycji;

  • Uregulowanie handlu produktami rolnymi;

  • Zwiększenie przejrzystości reguł prowadzenia handlu i poprawienie procedur rozwiązywania sporów handlowych.

Utworzenie WTO

• WTO oficjalnie funkcjonuje od 1 stycznia 1995 roku. Podstawowe zasady WTO są analogiczne jak GATT. Funkcje WTO:

  • Ma ułatwiać wdrażanie i implementację multilateralnych umów handlowych;

  • Ma stanowić forum do negocjacji pomiędzy członkami porozumienia oraz ramy do wprowadzenia wynegocjowanych porozumień;

  • Ma zarządzać mechanizmem rozstrzygania sporów DSU – Dispute Settlement Understanding, poprzez specjalnie powołany do tego organ DSB – Dispute Settlement Bodu;

  • Ma zarządzać mechanizmem polityki handlowej TPRM – trade Policy Peview Mechanism poprzez Trade Policy Review Body

  • Ma zapewnić współpracę z Międzynarodowym funduszem Walutowym i Bankiem Światowym

• Na czele WTO stoi Konferencja Ministerialna wszystkich krajów członkowskich, która jest zwoływana z częstotliwością nie mniejszą niż raz na dwa lata zaś w okresach pomiędzy spotkaniami, organizacją kieruje Rada Generalna spotykająca się około 12 razy w roku. Działają trzy rady pomocnicze do spraw: Handlu Towarami, Usług, Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej. Praca rad wspomagana jest zaś poprzez liczne komitety.

Subsydia

• Dokonano podziału subsydiów na trzy główne grupy

  • 1) zakazane – subsydia eksportowe (subsydiów rolnych zapisanych w listach koncesyjnych nie uznano za zakazane)

  • 2) podlegające sankcjom – głownie subwencje produkcyjne, które mogą naruszać interesy gospodarcze innych krajów.

  • 3) dozwolone – ich dopuszczalność wynika z argumentów społecznych lub rozwojowych( prace badawcze, rozwój regionów względnie zacofanych, dostosowanie w kwestii ochrony środowiska) (Jest po pewna furtka obchodząca zakazy subsydiowania)

• Członkowie WTO uznali, że subwencje eksportowe pomimo ich szkodliwości i nieracjonalności ekonomicznej są w rolnictwie dozwolone. Należy dążyć jednak do ich stopniowej redukcji. Za podstawę przyjęto poziomy subwencjonowania rolnictwa w latach 1986-90. Postanowiono, że członkowie WTO nie mogą wprowadzać subwencji na towary, które nie były we wspomnianym okresie objęte subwencjami. Istniejące subwencje eksportowe powinny być stopniowo dedukowane w okresie sześciu lat poczynając od 1995 roku. Roczna wartość subwencji miała być w tym czasie pomniejszona o 36 %.

• W kwestii wsparcia wewnętrznego okresem bazowym były lata 1986-88, a środki wsparcia miały być zredukowane o 20 % w ciągu sześciu lat.

Układ GATS

• Obrót usługami został uregulowany w zapisach układy GATS – General Agreement on Trade In Services

• Najistotniejszym zapisem układu GATS jest obowiązek podporządkowania Klauzuli Najwyższego Uprzywilejowania. Ponadto GATS, który miał początkowo być samodzielnym układem, analogicznym do GATT, po utworzeniu WTO został włączony w jej strukturę. Skutkiem tego jest to, że wszystkie kraje przystępujące do WTO stają się automatycznie.

• Porozumienie stworzono ramy do usunięcia rożnych form protekcji bardziej kompleksowych i mnie widocznych niż cła, takich jak: rożne ograniczenia ilościowe począwszy od udziału ładunku w usługach transportowych, poprzez limity liczby dostawców (zagranicznych) w usługach telekomunikacyjnych i bankowych, do restrykcji w przepływie usług.

• Istotne są postanowienia dotyczące liberalizacji handlu transportowych mających bezpośrednie znaczenie dla rozwoju wymiany oraz regulacje w sektorze handlu elektronicznego.

TRIPS

• TRIPs jest pierwszym, wszechstronnym porozumieniem narzucającym przestrzeganie globalnych zasad ochrony międzynarodowych praw intelektualnych. Reguły został spisane w Aneksie C protokołu kończącego negocjacje Rundy Urugwajskiej. Wśród jego postanowień możemy wymienić między innymi ochronę praw własności przez okres 50 lat, siedmioletnią ochronę znaków handlowych oraz dwudziestoletnią praw patentowych.

Produkty pochodzenia rolnego

• Zapisy porozumienia rolnego zostały ujęte w osobnym rozdziale pod tytułem The Agreement od Agriculture. Zawarto dwa porozumienia o Rolnictwie i o Stosowaniu środków Sanitarnych i Fitosanitarnych. Znacznie istotniejsze ma pierwsze z wyżej wymienionych porozumień. Zawiera ono postanowienia dotyczące trzech kwestii:

  • Dostępu do rynku

    • Taryfikacja – zastąpienie większości środków pozataryfowych ekwiwalentem celnym bez prawa ponownego wprowadzania ograniczeń pozataryfowych;

    • Związanie wszystkich ceł na produkcje rolne oraz ich redukcję;

    • Kwoty minimalnego i bieżącego dostępu do rynku

  • Redukcję większości subsydiów eksportowych

  • Obniżenie wydatków na wsparcie wewnętrzne rolnictwa.

• Unia Europejska zgodziła się ograniczyć subsydia eksportowe, a kraje członkowskie zgodziły się zarzucić stosowanie ograniczeń ilościowych, a w ich miejsce wprowadzić cła. Postanowienia zakładają redukcję ceł na produkty rolnicze o 36 % w przypadku krajów rozwiniętych i 24% w przypadku krajów rozwijających się. Lista produktów, których dotyczy subsydiowanie miała się zmniejszyć o 21% w ciągu sześciu lat.

Redukcje ceł

• W wyniku negocjacji obniżki ceł średnio dla krajów rozwiniętych (z pominięciem ropy naftowej) wyniosły 39%. Największe obniżki dotyczyły Japonii i Nowej Zelandii gdzie redukcje ceł przekroczyły poziom 50 %, natomiast w krajach europejskich cła przeciętnie zredukowano o 30 %. Największe obniżki (prawie 60 %) dotyczyły metali i maszyn mechanicznych, i pozostałych wyrobów przemysłowych – 56%.

Znaczenie rundy Urugwajskiej

• W zależności od szacunków przyrost światowych dochodów wywołany decyzjami Rundy urugwajskiej wyniesie od 140 do 174,1 miliardów dolarów, a przyrost dochodów krajów rozwijających się jest szacowany w przedziale 36-89,1 mld dolarów. Sam fakt zniesienia Porozumienia Wielowłókowego powinien według szacunków przynieść 15,9 mld dolarów zysku i podnieść poziom życia w USA i UE dzięki obniżeniu cen produktów tekstylnych.

Konferecje Ministerialne

• Konferencje ministerialne są najważniejszym organem WTO, a jednocześnie forum służącym ocenie wdrażania postanowień Rundy Urugwajskiej i wytyczania kierunków rozwolu WTO. Odbyło się sześć Konferencji:

  • Singapur 1996

  • Genewa 1998

  • Seattle 1999

  • Doha 2001

  • Cancun 2003

  • Hong Kong 2005

  • Genewa 2009

Na egzaminie przebieg u postanowienia rundy urugwajskiej układu GATT

Najważniejsze tendencje w handlu międzynarodowym po II wojnie światowej

Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego

• Podstawowe – działające na wszystkich etapach rozwoju handlu

• Specyficzne – związane ze zjawiskami i procesami charakterystycznymi dla danego okresu.

Czynniki podstawowe:

• Wzrost gospodarczy

• Polityka handlowa

• Postęp techniczno-technologiczny

Czynniki specyficzne:

• Regionalizacja i globalizacja

• Umiędzynarodowienie produkcji przez korporacje i rozwój wymiany wąwnątrzkorporacyjnej

Etapy rozwoju handlu po II wojnie:

W rozwoju handlu międzynarodowego po II wojnie światowej możemy wyróżnić trzy główne etapy:

1) lata 1944-1973 – okres dynamicznego wzrostu obrotów

2) lata 1974-1994 – okres nowego protekcjonizmu

3) lata 1995-2010 – okres regionalizacji i globalizacji handlu

LATA 1944-1973

• Lata 1944-1973charakteryzowały się najwyższą dynamiką wzrostu obrotów handlowych w całym okresie powojennym.

• Rozwojowi wymiany międzynarodowej sprzyjały wszystkie najważniejsze czynniki, które wpływają na trans graniczne przepływy towarów i usług oraz wielkość obrotów handlowych.

• Na dynamiczny rozwój międzynarodowej wymiany handlowej wpływały:

  1. Postęp technologiczny

  2. Stabilny i wysoki wzrost gospodarczy

  3. Liberalna polityka handlowa

  4. Międzynarodowy system walutowy oparty na stałych kursach walutowych

  5. W Europie od lat 60 wprowadzenie unii celnej (EWG)

• Najwyższą dynamiką wzrostu eksport i import światowy charakteryzowały się w latach 60.

• W okresie 1950-1960 wartość eksportu światowego rosła w tempie 6,5 % średniorocznie, a w latach 1960-1970 9,2 %

• Dynamika była silnie zróżnicowana pomiędzy poszczególnymi krajami i grupami najwyżej rozwiniętych gospodarczo, a szczególnie Japonii, Niemiec i Włoch.

Wzrost koncentracji handlu w grupie krajów wysoko rozwiniętych

• Nastąpił wzrost koncentracji wymiany w grupie krajów rozwiniętych gospodarczo.

• W 1963 roku 67,3% handlu światowego (eksportu i importu) odbywało się między najwyżej rozwiniętymi krajami

• W roku 1973 wskaźnik ten wzrósł do 70,8% osiągając maksymalny poziom w całym okresie powojennym.

• Swoje pozycje eksportowe poprawiły przede wszystkim Japonia i RFN (ichudział w światowym eksporcie w latach 1953-1973 zwiększył się odpowiednio z 1,5 % do 6,4% oraz z 5,2% do 11,6 %)

• Największy spadek udziału w handlu światowym nastąpił w przypadku Stanów Zjednoczonych.

• W latach 1953-1971 ich udział w światowym eksporcie towarów przemysłowych zmniejszy się ponad dwukrotnie z 29,4 % do 13,4 %.

Struktura przedmiotowa

• W latach 1945-1973 nastąpiły zasadnicze zmiany w strukturze przedmiotowej handlu międzynarodowego.

• Polegały one głównie na wzroście udziału artykułów przemysłu przetwórczego i spadku udziału towarów podstawowych z 50,7% w roku 1955 do 33,7 % w roku 1972 (surowców i żywności)

MOŻLIWE PYTANIE NA EGZAMINIE!!! Długofalowe skutki….

• Spadek udziału towarów podstawowych w handlu światowym został spowodowany działaniem pięciu głównych czynników:

• 1) bardziej racjonalnym wykorzystaniem surowców i zastosowaniem recyclingu

• 2) postep technologiczny, który pozwolił na zastapienie surowców naturalnych syntetycznymi substytutami (np. syntetyczna skóra, platik)

• 3)spadek elastyczności dochodowej popytu na produkty żywnościowe

• 4 wyższym tempem wzrostu produkcji produktów wykorzystujących niewielkie ilości surowców, jak produkty przemysłu chemicznego, niż towarów wymagających dużych nakładów surowcowych

• 5) wzrostem udziału sektora usług w krajach uprzemysłowionych.

• Zmiany w strukturze przedmiotowej wymiany w latach 1945-1973 są odzwierciedleniem długookresowych tendencji zachodzących w handlu międzynarodowym.

• W całym okresie powojennym eksport produktów przemysłowych charakteryzował się najwyższą dynamiką wzrostu.

• Tempo wzrostu eksportu produktów przemysłu wydobywczego było znacznie niższe, a najwolniej rozwijał się handel artykułami pochodzenia rolniczego.

+

LATA 1974-1994

Zasadnicze zmiany w handlu międzynarodowym nastąpiły po roku 1973.

Presja konkurencyjna ze strony krajów azjatyckich spowodowała rozwój „nowego protekcjonizmu”, mającego charakter ograniczeń pozataryfowych, jak:

• Kontyngenty

• Dobrowolne ograniczenia eksportu

• Porozumienia o uporządkowanym marketingu

• Subsydia produkcji przemysłowej rolniczej

• Przepisy antydumpingowe i o cłach wyrównawczych

Nowy protekcjonizm:

• W stanach Zjednoczonych dominujaca formą protekcjonistycznych była wprowadzona Aktem Handlowym z 1974 roku możliwość żadania dobrowolnych ograniczeń eksportu od tych partnerów handlowych Stanów Zjednoczonych, którzy prowadzili nieuczciwą konkurecję.

• Dobrowolne ograniczenia eksportu objęły handel artykułami tekstylnymi, wyrobami stalowymi, samochodami, motocyklami, narzędziami mechanicznymi oraz elektroniką konsumpcyjną.

• Protekcjonizm pozataryfowy negatywnie wpłynął na wielkość i dynamikę handlu z krajami spoza Wspólnoty, ale również na wymianę między krajami członkowskimi.

Wysoka dynamika

• Należy podkreślić, że istotne znaczenie we wzroście wartości globalnych obrotów handlowych w latach 1973-1980 miały procesy inflacyjne.

• Wysoka inflacja, głównie w grupie surowców energetycznych, zawyżyła wartość obrotów handlowych i wpłynęła na ich dynamikę w latach 1973-1980.

• Po roku 1980 ceny ropy naftowej zaczeły spadać, co znalazło odzwierciedlenie w niższym tempie wzrostu wartości handlu światowego.

Realny wzrost obrotów

• W latach 1973-1984 tempo wzrostu obrotów w handlu było niskie i dwukrotnie w latach 1975 i 1982 nastąpił spadek eksportu w wielkościach absolutnych.

• Stabilizacja wzrostu gospodarczego w latach 1984-1988 korzystnie wpłynęła na dynamikę handlu międzynarodowego, a spowolnienie wzrostu PKB w latach 1991-1993 nie miało tak negatywnych skutków dla wymiany jak kryzysy z lat 70.

• Tempo wzrostu wolumenu eksportu w latach 1991-1993 wynosiło 4% średniorocznie.

Lata 1973-1994

• Najlepiej w warunkach kryzysu radziły sobie dynamicznie rozwijające się gospodarki Azji Południowo-Wschodniej, Japonia i od początku lat 80. Chiny

• Dysponując tanią siłą roboczą i rosnącymi w wyniku postepu technologicznego i industrializacji możliwościami produkcyjnymi, kraje takie jak: Honkong, Singapur Korea południowa Tajwan z powodzeniem konkurowały z eksprtem pochodzącym z Europy zachodniej i USA.

• Niska dynamika wzrostu eksportu charakteryzowała zwłaszcza kraje Europejskiej Wspolnoty Gospodarczej i była rezultatem utraty pozycji konkurencyjnej spowodowanej relatywnie niskim udziałem w eksporcie sektorów wysokich technologii charakteryzujących się największym wzrostem popytu.

• W stanach Zjednoczonych pojawiły się problemy strukturalne, których wyrazem był rosnący, mimo dewaluacji dolara, deficyt handlowy i utrata udziału w rynku światowym.

Struktura przedmiotowa

• W latach 1973-1994 zaszły istotne zmiany w strukturze przedmiotowej handlu międzynarodowego.

• Do najistotniejszych należy zaliczyć wzrost udziału paliw w latach 1973-1980 o 13,3 pkt procentowych przy jednoczesnym spadku udziału w światowym eksporcie artykułów przemysłowych (spadek o 6,5 pkt) i artykułów pochodzenia rolniczego ( spadek o 6,3 pkt).

• Zmiany te zostały wywołane procesami inflacyjnymi, które dotyczyły ropy naftowej, ale również i innych surowców.

Od połowy lat 80. wśród najważniejszych tendencji w handlu międzynarodowym należy wymienić:

1. wzrost udziału towarów przemysłowych, zwłaszcza maszyn i środków transportu

2. spadek znaczenia wymiany produktami o niskim stopniu przetworzenia (nieprzetworzone artykuły rolnicze, rudy metali, żelazo i stal.)

3. wzrost udziału produktów technologicznie zaawansowanych ( farmaceutyki, elektroniki i maszyn biurowych)

Handel wewnątrzgałęziowy

• Ważnym zjawiskiem w handlu międzynarodowym w latach 70 i 80 związanym z pogłębieniem się specjalizacji międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy oraz wzrostem aktywności korporacji transnarodowych był rozwój handlu wewnątrzgałęziowego.

• Udział handlu wewnątrzgałęziowego w krajach OECD wzrósł średnio z 36% w roku 1959 do 48 % w roku 1967.

• Zdecydowany wzrost udziału równoległego eksportu i importu w ramach tej samej gałęzi przemysłu nastąpi jednak dopiero w latach 70 i dotyczy głównie wymiany towarami zaawansowanymi technologicznie.

• Wzrost odnotowano zarówno w krajach rozwiniętych gospodarczo, jak i dynamicznie rozwijających się krajach, ale z grupy słabiej rozwiniętych, wśród których należy wymienić Brazylię, Meksyk, Tajlandie, Koreę Południową i Singapur.

• W roku 1987 udział handlu wewnątrzgałęziowego w krajach rozwiniętych gospodarczo wynosił średnio 65,3 % a w rozwijających się 44,3 %

LATA 1995-2010

• Lata 1995-2010 to okres wzajemnego oddziaływania procesów internacjonalizacji, regionalizacji i globalizacji oraz postępującej liberalizacji handlu międzynarodowego

• Kolejna fala postępu technologicznego związana z rozwojem telekomunikacji i sieci Internet stworzyła nowe jakościowo warunki prowadzenia działalności gospodarczej w skali globalnej.

• Proces tworzenia regionalnych stref wolnego handlu obejmujący wszystkie kontynenty zwiększył rolę handlu wewnątrz-regionalnego

• Istotnymi czynnikami ożywienia w handlu międzynarodowym było zakończenie Rundy Urugwajskiej GATT (1986-1994) i utworzenie światowej Organizacji Handlu oraz rozwój regionalnych bloków handlowych.

Regionalizacja handlu

• Do największych tendencji zachodzących w handlu międzynarodowym w ostatnich 20 latach należy zaliczyć rozwój wymiany wewnątrz powstających układów regionalnych i wzrost udziału stref wolnego handlu w handlu światowym.

• Ożywienie procesów integracyjnych nastąpiło w drugiej połowie lat 80. z rozpoczęciem wprowadzania projektu Jednolitego Rynku Europejskiego w roku 1986 i podpisaniem przez Kanadę i Stany Zjednoczone w roku 1988 porozumienia o wolnym handlu i ostatecznie utworzeniem NAFTA w styczniu 1994 roku.

• Od połowy lat 90 liczba regionalnych porozumień handlowych rośnie w wysokim tempie.

• W latach 1958-1994 do GATT/WTO zgłoszono utworzenie 39 nowych regionalnych porozumień handlowych

• W latach 1995-2000 – 45

• Od początku roku 2001 do 31 lipca 2009 roku 103 nowe porozumienia handlowe.

• Wielkość handlu wewnątrz-regionalnego jest zróżnicowana pomiędzy poszczególnymi porozumieniami handlowymi.

• Najwyższy udział obrotów na runku wewnętrznym charakteryzuje duże ugrupowania: Unię Europejską i NAFATA

• W roku 2008 udział handlu na rynku wewnętrznym wynosi 67,4 % całkowitego eksportu UE-27 i 49,8 % całkowitego eksportu NAFTA.

• Niewielki poziom integracji handlowej charakteryzuje ASEAN i MERCOSUR

• Pod względem wartości eksportu i udziału w eksporcie światowym największe znaczenie posiada Unia Europejska (36,7% w roku 2008)

• Udział NAFTA jest już blisko trzykrotnie mniejszy (12,7%) i wykazuje tendencję spadkową

• Udział ASEANu jest względnie stały (około 6%) a WNP i MERCOSUR wykazuje tendencje wzrostowe

Globalizacja Handlu

• Postęp techniczny, multilateralna i regionalna liberalizacja handlu oraz globalne strategie przedsiębiorstw przyczyniły się do intensyfikacji procesu globalizacji gospodarki światowej od połowy lat 90.

• Znacznie globalnych powiązań gospodarczych zdecydowanie wzrosło

• Udział eksportu towarów i usług w światowym PKB wzrósł w latach 1960-2007 z 12% do 29%

Dynamika 1995-2010

• Handel międzynarodowy w latach 1995-2008 charakteryzował się zmienną dynamiką.

• W latach 1995-2000 eksport światowy w ujęciu nominalnym rozwijał się w tempie 5% średniorocznie, a w latach 200-2008 już 12%

• Wysokie tempo wzrostu wartości eksportu po roku 2002 spowodowane było dużym wzrostem cen surowców, zwłaszcza energetycznych oraz wysokim popytem zgłaszanym przez nowo uprzemysłowione kraje Azji (Chiny i Indie) stany Zjednoczone, Unię Europejską i Wspólnotę Niepodległych Państw.

• Negatywny wpływ na dynamikę handlu międzynarodowego miał kryzys Azjatycki w latach 1997-1998 oraz załamanie międzynarodowego handlu towarami sektora i atak terrorystyczny na stany Zjednoczone w roku 2001

• Etap największego spadku dynamiki handlu międzynarodowego w całym okresie po II wojnie światowej rozpoczął się w drugim kwartale 2008 roku

• Światowy eksport w pierwszym kwartale 2009 roku zmniejszył się o 22% w stosunku do czwartego kwartału 2008 roku i o 31% w relacji do pierwszego kwartału 2008 roku.

Kryzys 2008-2009

• Eksperci światowej Organizacji Handlu podają cztery główne powody tak głębokiego załamania wymiany:

• 1) spadek popytu był większy niż we wcześniejszych kryzysach i dotyczył wszystkich regionów świata;

• 2) wysoki stopień fragmentacji procesów produkcyjnych pomiędzy krajami powoduje, że dekoniunktura szybko rozprzestrzeniała się na kolejne rynki;

• 3) z powodu kryzysu finansowego podaż środków potrzebnych do sfinansowania transakcji handlowych była niewystarczająca;

• 4) narastały tendencje protekcjonistyczne, które utrudniały rozwój wymiany.

Struktura przedmiotowa

• Zmiany w strukturze przedmiotowej handlu międzynarodowego po roku 1995 zachodziły głównie pod wpływem postępu technologicznego i procesów inflacyjnych

• Rozwojem nowoczesnych przemysłów, jak informatyczny, telekomunikacyjny, farmaceutyczny spowodował zmniejszenie udziały tradycyjnych produktów przemysłowych: np. tekstylia i odzież.

• Zmiany cen towarów w handlu międzynarodowym zwłaszcza w grupie surowców, były zaś zasadniczym czynnikiem zmian strukturalnych po roku 2000.

Handel usługami

• Jedną z najważniejszych tendencji w rozwoju handlu międzynarodowego po II wojnie światowej jest wzrost obrotów w handlu usługami.

• Udział eksportu usług komercyjnych w eksporcie całkowitym wzrósł z poziomu około 15 % w roku 1980 do blisko 20% w roku 1993, następnie wzrostowa tendencja uległa zahamowaniu a wskaźnik oscyluje w granicach 19 %

• W strukturze przedmiotowej eksportu usług dominują unne usługi komercyjne (głównie finansowe i ubezpieczeniowe), których udział w roku 2008 wynosił 51,2 %

• Znacznie mniejszą rolę odgrywają usługi turystyczne (25,3%) i transportowe (23,5%) , a ich udział systematycznie się zmniejsza.

Najważniejsze tendencje w handlu międzynarodowym po II wojnie światowej

Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego

• Podstawowe – działające na wszystkich etapach rozwoju handlu

• Specyficzne – związane ze zjawiskami i procesami charakterystycznymi dla danego okresu.

Czynniki podstawowe:

• Wzrost gospodarczy

• Polityka handlowa

• Postęp techniczno-technologiczny

Czynniki specyficzne:

• Regionalizacja i globalizacja

• Umiędzynarodowienie produkcji przez korporacje i rozwój wymiany wąwnątrzkorporacyjnej

Etapy rozwoju handlu po II wojnie:

W rozwoju handlu międzynarodowego po II wojnie światowej możemy wyróżnić trzy główne etapy:

1) lata 1944-1973 – okres dynamicznego wzrostu obrotów

2) lata 1974-1994 – okres nowego protekcjonizmu

3) lata 1995-2010 – okres regionalizacji i globalizacji handlu

LATA 1944-1973

• Lata 1944-1973charakteryzowały się najwyższą dynamiką wzrostu obrotów handlowych w całym okresie powojennym.

• Rozwojowi wymiany międzynarodowej sprzyjały wszystkie najważniejsze czynniki, które wpływają na trans graniczne przepływy towarów i usług oraz wielkość obrotów handlowych.

• Na dynamiczny rozwój międzynarodowej wymiany handlowej wpływały:

  1. Postęp technologiczny

  2. Stabilny i wysoki wzrost gospodarczy

  3. Liberalna polityka handlowa

  4. Międzynarodowy system walutowy oparty na stałych kursach walutowych

  5. W Europie od lat 60 wprowadzenie unii celnej (EWG)

• Najwyższą dynamiką wzrostu eksport i import światowy charakteryzowały się w latach 60.

• W okresie 1950-1960 wartość eksportu światowego rosła w tempie 6,5 % średniorocznie, a w latach 1960-1970 9,2 %

• Dynamika była silnie zróżnicowana pomiędzy poszczególnymi krajami i grupami najwyżej rozwiniętych gospodarczo, a szczególnie Japonii, Niemiec i Włoch.

Wzrost koncentracji handlu w grupie krajów wysoko rozwiniętych

• Nastąpił wzrost koncentracji wymiany w grupie krajów rozwiniętych gospodarczo.

• W 1963 roku 67,3% handlu światowego (eksportu i importu) odbywało się między najwyżej rozwiniętymi krajami

• W roku 1973 wskaźnik ten wzrósł do 70,8% osiągając maksymalny poziom w całym okresie powojennym.

• Swoje pozycje eksportowe poprawiły przede wszystkim Japonia i RFN (ichudział w światowym eksporcie w latach 1953-1973 zwiększył się odpowiednio z 1,5 % do 6,4% oraz z 5,2% do 11,6 %)

• Największy spadek udziału w handlu światowym nastąpił w przypadku Stanów Zjednoczonych.

• W latach 1953-1971 ich udział w światowym eksporcie towarów przemysłowych zmniejszy się ponad dwukrotnie z 29,4 % do 13,4 %.

Struktura przedmiotowa

• W latach 1945-1973 nastąpiły zasadnicze zmiany w strukturze przedmiotowej handlu międzynarodowego.

• Polegały one głównie na wzroście udziału artykułów przemysłu przetwórczego i spadku udziału towarów podstawowych z 50,7% w roku 1955 do 33,7 % w roku 1972 (surowców i żywności)

MOŻLIWE PYTANIE NA EGZAMINIE!!! Długofalowe skutki….

• Spadek udziału towarów podstawowych w handlu światowym został spowodowany działaniem pięciu głównych czynników:

• 1) bardziej racjonalnym wykorzystaniem surowców i zastosowaniem recyclingu

• 2) postep technologiczny, który pozwolił na zastapienie surowców naturalnych syntetycznymi substytutami (np. syntetyczna skóra, platik)

• 3)spadek elastyczności dochodowej popytu na produkty żywnościowe

• 4 wyższym tempem wzrostu produkcji produktów wykorzystujących niewielkie ilości surowców, jak produkty przemysłu chemicznego, niż towarów wymagających dużych nakładów surowcowych

• 5) wzrostem udziału sektora usług w krajach uprzemysłowionych.

• Zmiany w strukturze przedmiotowej wymiany w latach 1945-1973 są odzwierciedleniem długookresowych tendencji zachodzących w handlu międzynarodowym.

• W całym okresie powojennym eksport produktów przemysłowych charakteryzował się najwyższą dynamiką wzrostu.

• Tempo wzrostu eksportu produktów przemysłu wydobywczego było znacznie niższe, a najwolniej rozwijał się handel artykułami pochodzenia rolniczego.

+

LATA 1974-1994

Zasadnicze zmiany w handlu międzynarodowym nastąpiły po roku 1973.

Presja konkurencyjna ze strony krajów azjatyckich spowodowała rozwój „nowego protekcjonizmu”, mającego charakter ograniczeń pozataryfowych, jak:

• Kontyngenty

• Dobrowolne ograniczenia eksportu

• Porozumienia o uporządkowanym marketingu

• Subsydia produkcji przemysłowej rolniczej

• Przepisy antydumpingowe i o cłach wyrównawczych

Nowy protekcjonizm:

• W stanach Zjednoczonych dominujaca formą protekcjonistycznych była wprowadzona Aktem Handlowym z 1974 roku możliwość żadania dobrowolnych ograniczeń eksportu od tych partnerów handlowych Stanów Zjednoczonych, którzy prowadzili nieuczciwą konkurecję.

• Dobrowolne ograniczenia eksportu objęły handel artykułami tekstylnymi, wyrobami stalowymi, samochodami, motocyklami, narzędziami mechanicznymi oraz elektroniką konsumpcyjną.

• Protekcjonizm pozataryfowy negatywnie wpłynął na wielkość i dynamikę handlu z krajami spoza Wspólnoty, ale również na wymianę między krajami członkowskimi.

Wysoka dynamika

• Należy podkreślić, że istotne znaczenie we wzroście wartości globalnych obrotów handlowych w latach 1973-1980 miały procesy inflacyjne.

• Wysoka inflacja, głównie w grupie surowców energetycznych, zawyżyła wartość obrotów handlowych i wpłynęła na ich dynamikę w latach 1973-1980.

• Po roku 1980 ceny ropy naftowej zaczeły spadać, co znalazło odzwierciedlenie w niższym tempie wzrostu wartości handlu światowego.

Realny wzrost obrotów

• W latach 1973-1984 tempo wzrostu obrotów w handlu było niskie i dwukrotnie w latach 1975 i 1982 nastąpił spadek eksportu w wielkościach absolutnych.

• Stabilizacja wzrostu gospodarczego w latach 1984-1988 korzystnie wpłynęła na dynamikę handlu międzynarodowego, a spowolnienie wzrostu PKB w latach 1991-1993 nie miało tak negatywnych skutków dla wymiany jak kryzysy z lat 70.

• Tempo wzrostu wolumenu eksportu w latach 1991-1993 wynosiło 4% średniorocznie.

Lata 1973-1994

• Najlepiej w warunkach kryzysu radziły sobie dynamicznie rozwijające się gospodarki Azji Południowo-Wschodniej, Japonia i od początku lat 80. Chiny

• Dysponując tanią siłą roboczą i rosnącymi w wyniku postepu technologicznego i industrializacji możliwościami produkcyjnymi, kraje takie jak: Honkong, Singapur Korea południowa Tajwan z powodzeniem konkurowały z eksprtem pochodzącym z Europy zachodniej i USA.

• Niska dynamika wzrostu eksportu charakteryzowała zwłaszcza kraje Europejskiej Wspolnoty Gospodarczej i była rezultatem utraty pozycji konkurencyjnej spowodowanej relatywnie niskim udziałem w eksporcie sektorów wysokich technologii charakteryzujących się największym wzrostem popytu.

• W stanach Zjednoczonych pojawiły się problemy strukturalne, których wyrazem był rosnący, mimo dewaluacji dolara, deficyt handlowy i utrata udziału w rynku światowym.

Struktura przedmiotowa

• W latach 1973-1994 zaszły istotne zmiany w strukturze przedmiotowej handlu międzynarodowego.

• Do najistotniejszych należy zaliczyć wzrost udziału paliw w latach 1973-1980 o 13,3 pkt procentowych przy jednoczesnym spadku udziału w światowym eksporcie artykułów przemysłowych (spadek o 6,5 pkt) i artykułów pochodzenia rolniczego ( spadek o 6,3 pkt).

• Zmiany te zostały wywołane procesami inflacyjnymi, które dotyczyły ropy naftowej, ale również i innych surowców.

Od połowy lat 80. wśród najważniejszych tendencji w handlu międzynarodowym należy wymienić:

1. wzrost udziału towarów przemysłowych, zwłaszcza maszyn i środków transportu

2. spadek znaczenia wymiany produktami o niskim stopniu przetworzenia (nieprzetworzone artykuły rolnicze, rudy metali, żelazo i stal.)

3. wzrost udziału produktów technologicznie zaawansowanych ( farmaceutyki, elektroniki i maszyn biurowych)

Handel wewnątrzgałęziowy

• Ważnym zjawiskiem w handlu międzynarodowym w latach 70 i 80 związanym z pogłębieniem się specjalizacji międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy oraz wzrostem aktywności korporacji transnarodowych był rozwój handlu wewnątrzgałęziowego.

• Udział handlu wewnątrzgałęziowego w krajach OECD wzrósł średnio z 36% w roku 1959 do 48 % w roku 1967.

• Zdecydowany wzrost udziału równoległego eksportu i importu w ramach tej samej gałęzi przemysłu nastąpi jednak dopiero w latach 70 i dotyczy głównie wymiany towarami zaawansowanymi technologicznie.

• Wzrost odnotowano zarówno w krajach rozwiniętych gospodarczo, jak i dynamicznie rozwijających się krajach, ale z grupy słabiej rozwiniętych, wśród których należy wymienić Brazylię, Meksyk, Tajlandie, Koreę Południową i Singapur.

• W roku 1987 udział handlu wewnątrzgałęziowego w krajach rozwiniętych gospodarczo wynosił średnio 65,3 % a w rozwijających się 44,3 %

LATA 1995-2010

• Lata 1995-2010 to okres wzajemnego oddziaływania procesów internacjonalizacji, regionalizacji i globalizacji oraz postępującej liberalizacji handlu międzynarodowego

• Kolejna fala postępu technologicznego związana z rozwojem telekomunikacji i sieci Internet stworzyła nowe jakościowo warunki prowadzenia działalności gospodarczej w skali globalnej.

• Proces tworzenia regionalnych stref wolnego handlu obejmujący wszystkie kontynenty zwiększył rolę handlu wewnątrz-regionalnego

• Istotnymi czynnikami ożywienia w handlu międzynarodowym było zakończenie Rundy Urugwajskiej GATT (1986-1994) i utworzenie światowej Organizacji Handlu oraz rozwój regionalnych bloków handlowych.

Regionalizacja handlu

• Do największych tendencji zachodzących w handlu międzynarodowym w ostatnich 20 latach należy zaliczyć rozwój wymiany wewnątrz powstających układów regionalnych i wzrost udziału stref wolnego handlu w handlu światowym.

• Ożywienie procesów integracyjnych nastąpiło w drugiej połowie lat 80. z rozpoczęciem wprowadzania projektu Jednolitego Rynku Europejskiego w roku 1986 i podpisaniem przez Kanadę i Stany Zjednoczone w roku 1988 porozumienia o wolnym handlu i ostatecznie utworzeniem NAFTA w styczniu 1994 roku.

• Od połowy lat 90 liczba regionalnych porozumień handlowych rośnie w wysokim tempie.

• W latach 1958-1994 do GATT/WTO zgłoszono utworzenie 39 nowych regionalnych porozumień handlowych

• W latach 1995-2000 – 45

• Od początku roku 2001 do 31 lipca 2009 roku 103 nowe porozumienia handlowe.

• Wielkość handlu wewnątrz-regionalnego jest zróżnicowana pomiędzy poszczególnymi porozumieniami handlowymi.

• Najwyższy udział obrotów na runku wewnętrznym charakteryzuje duże ugrupowania: Unię Europejską i NAFATA

• W roku 2008 udział handlu na rynku wewnętrznym wynosi 67,4 % całkowitego eksportu UE-27 i 49,8 % całkowitego eksportu NAFTA.

• Niewielki poziom integracji handlowej charakteryzuje ASEAN i MERCOSUR

• Pod względem wartości eksportu i udziału w eksporcie światowym największe znaczenie posiada Unia Europejska (36,7% w roku 2008)

• Udział NAFTA jest już blisko trzykrotnie mniejszy (12,7%) i wykazuje tendencję spadkową

• Udział ASEANu jest względnie stały (około 6%) a WNP i MERCOSUR wykazuje tendencje wzrostowe

Globalizacja Handlu

• Postęp techniczny, multilateralna i regionalna liberalizacja handlu oraz globalne strategie przedsiębiorstw przyczyniły się do intensyfikacji procesu globalizacji gospodarki światowej od połowy lat 90.

• Znacznie globalnych powiązań gospodarczych zdecydowanie wzrosło

• Udział eksportu towarów i usług w światowym PKB wzrósł w latach 1960-2007 z 12% do 29%

Dynamika 1995-2010

• Handel międzynarodowy w latach 1995-2008 charakteryzował się zmienną dynamiką.

• W latach 1995-2000 eksport światowy w ujęciu nominalnym rozwijał się w tempie 5% średniorocznie, a w latach 200-2008 już 12%

• Wysokie tempo wzrostu wartości eksportu po roku 2002 spowodowane było dużym wzrostem cen surowców, zwłaszcza energetycznych oraz wysokim popytem zgłaszanym przez nowo uprzemysłowione kraje Azji (Chiny i Indie) stany Zjednoczone, Unię Europejską i Wspólnotę Niepodległych Państw.

• Negatywny wpływ na dynamikę handlu międzynarodowego miał kryzys Azjatycki w latach 1997-1998 oraz załamanie międzynarodowego handlu towarami sektora i atak terrorystyczny na stany Zjednoczone w roku 2001

• Etap największego spadku dynamiki handlu międzynarodowego w całym okresie po II wojnie światowej rozpoczął się w drugim kwartale 2008 roku

• Światowy eksport w pierwszym kwartale 2009 roku zmniejszył się o 22% w stosunku do czwartego kwartału 2008 roku i o 31% w relacji do pierwszego kwartału 2008 roku.

Kryzys 2008-2009

• Eksperci światowej Organizacji Handlu podają cztery główne powody tak głębokiego załamania wymiany:

• 1) spadek popytu był większy niż we wcześniejszych kryzysach i dotyczył wszystkich regionów świata;

• 2) wysoki stopień fragmentacji procesów produkcyjnych pomiędzy krajami powoduje, że dekoniunktura szybko rozprzestrzeniała się na kolejne rynki;

• 3) z powodu kryzysu finansowego podaż środków potrzebnych do sfinansowania transakcji handlowych była niewystarczająca;

• 4) narastały tendencje protekcjonistyczne, które utrudniały rozwój wymiany.

Struktura przedmiotowa

• Zmiany w strukturze przedmiotowej handlu międzynarodowego po roku 1995 zachodziły głównie pod wpływem postępu technologicznego i procesów inflacyjnych

• Rozwojem nowoczesnych przemysłów, jak informatyczny, telekomunikacyjny, farmaceutyczny spowodował zmniejszenie udziały tradycyjnych produktów przemysłowych: np. tekstylia i odzież.

• Zmiany cen towarów w handlu międzynarodowym zwłaszcza w grupie surowców, były zaś zasadniczym czynnikiem zmian strukturalnych po roku 2000.

Handel usługami

• Jedną z najważniejszych tendencji w rozwoju handlu międzynarodowego po II wojnie światowej jest wzrost obrotów w handlu usługami.

• Udział eksportu usług komercyjnych w eksporcie całkowitym wzrósł z poziomu około 15 % w roku 1980 do blisko 20% w roku 1993, następnie wzrostowa tendencja uległa zahamowaniu a wskaźnik oscyluje w granicach 19 %

• W strukturze przedmiotowej eksportu usług dominują unne usługi komercyjne (głównie finansowe i ubezpieczeniowe), których udział w roku 2008 wynosił 51,2 %

• Znacznie mniejszą rolę odgrywają usługi turystyczne (25,3%) i transportowe (23,5%) , a ich udział systematycznie się zmniejsza.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

• Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest cechą odróżniającą….

• Aa

• Inwestycje bezpośrednie są najczęściej podejmowane, szczególnie w ostatnich latach, jako element strategii przedsiębiorstw upatrujących szans rozwoju w ekspansji na rynek światowy.

• Chodzi o korporacje transnarodowej które posiadają udziały w firmach zlokalizowanych więcej niż w jednym kraju i kontrolują te udziały.

Motywy podejmowania ZIB

• Motywy podejmowania ZIB możemy wyjaśnić elektryczną teorią produkcji międzynarodowej, sformułowaną przez J. Dunninga.

• Jest ona podsumowaniem większości korzyści odnoszonych przez przedsiębiorstwo dążące do umiędzynarodowienia swojej produkcji przez wywóz kapitału.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

1. Dynamiczny wzrost inwestycji bezpośrednich w ciągu ostatnich 2 dziesięcioleci sprawił, że stały się one także ważnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania.

2. Na początku lat 90 wielkość sprzedaży (na rynek krajowy i międzynarodowy) zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywany ze światowym eksportem dóbr i usług. Wielkość obrotów handlowych między centralami przedsiębiorstw i ich zagranicznymi filiami stanowi obecnie około 1/3 całego handlu światowego.

Czynniki rozwoju ZIB

1. Powstawanie i rozwój korporacji międzynarodowych

2. Internacjonalizacja gospodarki światowej.

3. Postęp technologiczny

• Nowoczesne technologie, rozwój komunikacji ułatwiają inwestowanie w innych krajach, ale mogą działać też działać w innym kierunku.

  1. Podobieństwo kulturowe

  2. gwarancje bezpieczeństwa prawnego (w tym prawa własności), jakie może zapewnić dany kraj

  3. Wielkość i potencjał rynku

  4. Perspektywy i potencjał rynku

  5. Perspektywy wzrostu gospodarczego w danym kraju

  6. Dostępność i cena czynników produkcji, a także ich produktywność

• Cena/koszt siły roboczej, podaż siły roboczej

• Cena kapitału (stopa %) dwojakie oddziaływanie, niższa % przyciąga kapitał w formie ZIB, ale może oznaczać jego niższą produktywność (np. przy reinwestowaniu Sysków)

  1. Możliwość obniżenia kosztów produkcji

  2. Wysokość podatków

  3. Poziom i struktura cen w danym kraju (im wyższe ceny sprzedawanych przez nas produktów tym lepiej)

  4. Możliwość transferu zysków zagranicę, przede wszystkim do kraju macierzystego

  5. Poziom rozwoju infrastruktury w danym kraju

  6. Zagraniczna polityka ekonomiczna (handlowa) danego kraju

  7. Relacje kursów walutowych (deprecjacja waluty krajowej względem waluty inwestora powoduje, że można taniej nabyć majątego trwały.)

Wpływ ZIB na gospodarkę kraju wywożącego kapitał

• Gospodarka kraju wywożącego kapitał w postaci inwestycji bezpośrednich może osiągać z tego tytułu zarówno korzyści, jak i straty.

• Możemy rozpatrywać wpływ na bilans płatniczy, zatrudnienie i eksport.

Wpływ na bilans płatniczy

- w krótkim okresie inwestycje dokonywane za granicą prowadzą przede wszystkim do pogorszenia bilansu płatniczego

- Po to, aby założyć zagraniczną filię własnego przedsiębiorstwa, konieczny jest transfer za granicę środków finansowych niezbędnych m. In. Do wykupu części lub całości już istniejących zakładów, lub też kupna gruntu budowy zakładu od podstaw.

- W dłuższym okresie tendencja ta może ulec odwróceniu.

- Stanie się tak wówczas, gdy filie lub przedsiębiorstwa powstałe dzięki inwestycjom zagranicznym zaczyna przynosić zysk

- Jeżeli część tego zysku będzie następnie transferowana do kraju pochodzenia kapitału to będzie to wpływało na poprawę jego bilansu płatniczego.

Wpływ na zatrudnienie

• Trudny do jednoznacznego określenia jest wpływ ZIB na wielkość zatrudnienia w kraju pochodzenia kapitału

• W krótkim okresie wpływ ten zależy od tego, czy kapitał wywożony za granicę byłby w przypadku kraju tego wywozu zastosowany w kraj

• Jeżeli byłoby to realne, to wywóz równałby się utracie potencjalnych miejsc pracy

• Jeżeli jednak (np. ze względu na nadwyżkę kapitału na rynku krajowym) jest to mało prawdopodobne, to niebezpieczeństwo takie nie występuje.

Wpływ na export i zatrudnienie

• ZIB wpływają na wielkość zatrudnienia w kraju wywożącym kapitał także w sposób pośtedni przez wpływ na wielkość eksportu

• W fazie tworzenia za granicą filii koncernu krajowego lub zakładania samodzielnego przedsiębiorstwa eksport, a co za tym idzie także wielkość produkcji i zatrudnienia w kraji pochodzenia kapitału, na ogół rośnie.

• Wynika to stąd, że najczęściej znaczna część wyposażenia powstającego zakładu pochodzi z kraju pochodzenia kapitału.

• W dłuższym okresie wywóz kapitału może jednak także powodować zmiany w eskporcie kraju swego pochodzenia, które się odbijają niekorzystnie na wielkości zatrudnienia

• Będzie to miało miejsce wówczas, gdy uruchomione lub rozbudowane dzięki dopływowi kapitału przedsiębiorstwo zagraniczne rozpocznie produkcję towarów wipierających z rynku światowego dobra tradycyjnie eksportowane przez kraj pochodzenia kapitału, zmniejszając w kraju tym możliwośći ich wywozu, a tym samym i zatrudnienia.

• W skrajnym przypadku towary pochodzące z filii zagranicznej mogą także wypierać produkty rodzimych wytwórców na rynku kraju pochodzenia kapitału, co oczywiście odbije się też ujemnie na wielkości zatrudnienia w tym kraju

• W dłuższym okresie możliwy jest również korzystny wpływ wywozu kapitału na wielkość eksportu kraju pochodzenia kapitału, a co za tym idzie, także na poziom zatrudnienia w tym kraju.

• Dzieje się tak wówczas, gdy produkcja uruchomiona za granicą dzięki ZIB pobudza eksport i produkcję towarów z kraju pochodzenia kapitału.

• Może to mieć miejsce np. wtedy, gdy koncern samochodów tworzy montownię samochodów w kraju, który ze względu na ograniczenia przywozowe był praktycznie niedostępny dla produkcji pochodzącej z jego głównej siedziby.

• Powstanie tego zakładu wiąże się najczęściej ze zwiększeniem importu części z kraju-siedziby danego koncernu, co prowadzi w nim do wzrostu produkcji i zatrudnienia.

Wpływ ZIB na gospodarkę kraju przyjmującego kapitał

• Bardzo złożony i wielostronny jest wpływ ZIB na gospodarkę kraju przyjmującego kapitał

• Rola ZIB jest inna, gdy inwestycje mają miejsce w kraju rozwijającym się, a inna gdy w kraju rozwiniętym.

ZIB w krajach rozwijających się

• W krajach rozwijących się korzyści płynące z dopływu ZIB wiążą się przede wszystkim z niedostatecznym wyposażeniem tej grupy państw w kapitał.

• W takiej sytuacji ZIB stają się ważnym środkiem zwiększającym fundusz inwestycji, a co za tym idzie, poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia.

• W krajach takich inwestycje bezpośrednie stanowią także szansę poprawy bilansu płatniczego zarówno w krótkim (w wyniku dopływu kapitału) jak i w długim okresie (w wyniku wzrostu eksportu towarów)

• Ponadto, ze względu na fakt, że inwestycjom zagranicznym towarzyszy najczęściej także transfer technologii, kraje rozwijające się mają możliwość podniesienia w ten sposób poziomu zaawansowania technologicznego swej gospodarki.

Straty

• Nie wszystkie jednak wymienione pozytywne skutki ZIB mogą stać się w każdej sytuacji udziałem kraju rozwijającego się.

• Na przykład pozytywne następstwa dopływu zagranicznej technologii mogą być całkowicie zniweczone wówczas, gdy w stosunku do danej gospodarki technologia jest zbyt nowoczesna i w związku z tym nie może pośrednio (np. przez więzi kooperacyjne oddziaływać na przemysł tego kraju.

• Pozytywne efekty makroekonomiczne (wzrost produkcji i zatrudnienia mogą być w znacznym stopniu zniweczone wówczas, gdy (co bardzo często ma miejsce w przypadku korporacji transnarodowych) motywem podejmowania ZIB jest wyłącznie chęć wejścia na dany rynek.

• Bardzo często wiąze się to z likwidacją krajowego przemysłu produkującego podobne dobra, jak również z oferowaniem społeczeństwo danego kraju towarów o wątpliwej użyteczności (np. paierosów)

ZIB w krajach rozwiniętych

• W krajach rozwiniętych, ze względu na relatywnie bogate zasoby kapitału, korzyści z ZIB mają nieco inny charakter.

1. Podobnie jak w krajach rozwijających się inwestycje takie mogą być źródłem transferu technologii. Ze względu jednak na, bez porównania, wyższy poziom zaawansowania technologicznego, nie różniący się na ogół od kraju eksportera kapitału, w transferze tym widzi się przede wszystkim środek wzbogacający istniejącą wiedzę, a nie zasadniczo podnoszący jej poziom.

2. W niektórych krajach rozwiniętych ZIB są także traktowane jako źródło zwiększenia podaży środków kapitałowych niezbędnych do rozwoju regionów mniej zaawansowanych gospodarczo. Na tego rodzaju korzyści liczą nawet kraje bardzo zasobne w kapitał.

3. Dopływ kapitału w postaci ZIB może prowadzić do normalizacji sytuacji rynkowej. Dzieje się tak wówczas gdy ZIB mają miejsce w branży zdominowanej przez jedno lub kilka przedsiębiorstw krajowych i gdy pojawienie się zagranicznego konkurenta przyczyni się do zmniejszenia stopnia monopolizacji danej dziedziny wytwarzania,

4. W bogatych w surowce krajach rozwijających się dość powszechne są obawy, że inwestycje bezpośrednie, a zwłaszcza działalność wielkich koncernów, mogą prowadzić do nadmiernej i sprzecznej z długookresowym interesem tych państ eksploatacji ich zasobów surowcowych.

Tendencje w przepływie ZIB

• W pierwszych dwóch dekadach po II wojnie światowej przepływy zagranicznych inwestycji bezpośrednich zdominowane były przez korporacje Stanów Zjednoczonych.

• Między rokiem 1945 a 1965 posidały one 85% udział w światowych przepływach ZIB. W rezultacie nastąpiły radykalne zmiany w strukturze skumulowanych ZIB.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

• Od początku lat 60. do połowy lat 70. USA posiadały około 50% udział w skumulowanym światowym odpływie ZIB, a ich pozycja była porównywalna do zajmowanej przez Wielką Brytanię w drugiej połowie XIX wieku.

• Głównymi rynkami lokaty zagranicznych inwestycji bezpośrednich korporacji Stanów Zjednoczonych była Kanada i kraje Ameryki Łacińskiej.

• Po roku 1950 największy udział w ekspansji inwestycyjnej korporacji posiadały kraje Europy zachodniej, a zwłaszcza Wielka Brytania, Holandia i Niemcy,

Tendencje w przepływie ZIB

• Od początku lat 70. Aktywność gospodarcza korporacji międzynarodowych była wysoka

• W latach 1973-1980 skumulowana wartość ZIB rosła średniorocznie w tempie 14,2%, a przepływy ZIB zwiększały się o 10,7%

• W pierwszej połowie lat 80. Nastąpiło wyraźne spowolnienie przepływów kapitału, jednak i tak ich dynamika w porównaniu do tempa wzrostu globalnego PKB i eksportu światowego była wysoka.

• Ponowny wzrost dynamiki ZIB nastąpił w drugiej połowie 80., a ważnym czynnikiem ich rozwoju był wzrost liczby i wartości fuzji i przejęć.

• W latach 1986-1990 fuzje i przejęcia stanowiły około 70% całkowitej wartości ZIB napływających do krajów OECD i około 20% lokowanych w krajach rozwijających się.

• Nowe tendencje w rozwoju działalności korporacji międzynarodowych pojawiły się w drugiej połowie lat 80.

• Korporacje koncentrowały swoje inwestycje w krajach wysoko rozwiniętych, w tym zwłaszcza w USA, Europie Zachodniej, spadło zainteresowanie tworzeniem filii w krajach słabiej rozwiniętych.

• Korporacje europejskie inwestowały przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, które stawały się krajem lokaty ZIB.

• Kolejne zmiany w strategiach rozwoju i inwestowania korporacji międzynarodowych nastąpiły wraz z nową falą postępu technologicznego (ICT) i globalizacji od drugiej połowy lat 90.

• Kierunki przepływów zagranicznych inwestycji bezpośrednich były wyznaczane przede wszystkim przez transgraniczne fuzje i przejęcia.

• Nowym obszarem przyciągającym ZIB stały się kraje Europy Sr-Wsch

• Jednak oceniając zmiany w strategiach geograficznych korporacji międzynarodowych realizowanych od poł lat 90. Nie trudno zauważyć, że wzrosło znaczenie Azji jako regionu inwestowania, ale także jako obszaru pochodzenia ZIB, w tym zwłaszcza Chin.

Udział największych dostawców ZIB w swiatowych zasobach ZIB w latach 1980-2009

Gł.stany WB Niemcy Holandia i Francja.

Nastęuje adonizacja inwestycji. Jest coraz więcej inwestorów.

W 80. Inw gł do Hongkongu=Azja i kraje wys rozwinięte

2009 dużo się w tym nie zmienia, sa kraje słabsze ale wysoko-udział bardzo wysoki

Wykład X

Międzynarodowe przepływy czynników produkcji-siła robocza i technologia

• Transfer technologii-transmitowanie wiedzy technicznej i umiejętność jej zastosowania w produkcji określonego dobra

• 1. Zakup za granicą produktu globalnego (imitacja)

• 2. Przemieszczanie się ludzi – transfer wiedzy i umiejętności

• 3. Transfer technologii w ramach korporacji międzynarodowych

• 4. Tworzenie spółek z kapitałem mieszanym; kapitał zagraniczny z kapitałem kraju, któremu udziela się technologii

• 5. Sprzedaż licencji i patentów, co pozwala na uruchomienie produkcji określonych wyrobów w kraju, który je kupuje

• 6. Kooperacja przemysłowa – kontrakt o ogromnym zakresie współpracy gospodarczej, przemysłowej, technicznej przy produkcji określonych towarów

• 7. Doradztwo techniczne

• 8. Leasing (wynajem lub dzierżawa na własność) i franchising czyli uzyskiwanie kompletnej koncepcji prowadzenia przedsiębiorstwa

• 9. Świadczenie usług technicznych

• 10. Współpraca naukowo-badawcza miedzy ośrodkami naukowymi

• 11. Targi, wystawy konferencje

• 12. Kształcenie kadr za granicą i w kraju przez zagranicznych specjalistów

Migracje ludności

• Migracje – procesy przemieszczania się, zmian miejsca zamieszkania lub pobytu ludności.

• Emigracja – odpływ ludności (opuszczenie miejsca dotychczasowego zamieszkania)

• Imigracja – napływ ludności (przybycie na nowe miejsce zamieszkania)

• Reemigracja – powrót emigrantów do ojczyzny po dobrowolnym jej opuszczeniu

• Migracje wywolane sa przez takie zjawiska, jak słaby rozwój gospodarczy określonego kraju lub występujący w nim nadmiar sily roboczej.

• Duzy wpływ na ruchy migracyjne wywierają wojny, prześladowania religijne i polityczne, zmierzające do zagospodarowania nowych obszarów.

Możemy wyróżnić kilka przyczyn migracji:

1. Ekonomiczne – w celu poprawy warunków materialnych

2. Polityczne – w celu uniknięcia prześladowań politycznych lub religijnych

3. Spowodowane konfliktami zbrojnymi – uchodźcy i azylanci

4. Spowodowane klęskami żywiołowymi

5. Wyjazdy turystyczne

Modele migracji:

• Klasyczny model migracji – pomimo pewnych limitów ilościowych, migrantów generalnie zachęca się do przyjazdy, gwarantuje się im obywatelstwo. Ta kategoria dotyczy tak zwanych „narodów imigrantów”, a więc USA, kanady, Australii.

• Kolonialny model migracji – dotyczy dawnych imperiów kolonialnych, głównie Wielkiej Brytanii i Francji. Zakłada on faworyzowanie imigrantów z dawnych kolonii kosztem tych z innych krajów.

• Model gastarbeiterów – zakłada politykę przyjmowania imigrantów jako pracowników na określony czas, bez udzielania im obywatelstwa (nawet pomimo długotrwałego pobytu w kraju). Przykładem są tu Niemcy, Szwajcaria i Belgia.

• Imigracja nielegalna- samowolne przekraczanie granicy bądź tez pozostawanie w kraju przyjazdu po upływie terminu np. wizy turystycznej. Nielegalni imigranci automatycznie stają się marginesem społecznym.

Ekonomiczne skutki przepływu pracy

Zasoby pracy przemieszczają się z kraju, gdzie wydajność i płace sa niskie do kraju gdzie są wysokie.

W rezultacie poziomy płac się wyrównują, a realny dochód wzasta w obydwu krajach i następuje redystrybucja dochodu.

- W kraju emigracji wynagrodzenia pracowników się zwiększą, a dochody właścicieli kapitału zmniejszą

- - w kraju imigracji dochody właścicieli kapitału się zwiększą, a wynagrodzenia pracowników zmaleją

Skutki migracji ludności

• Korzyści z napływu siły roboczej

- pojawienie się ludności o wysokich kwalifikacjach

- wzrost gospodarczy

- wzrost dochodów z podatków

- zwiększony przyrost naturalny

- pełniejsze wykorzystanie posiadanych możliwości produkcyjnych

- wzrost popytu

- uzupełnienie niedoborów siły roboczej

• Koszty napływu siły roboczej

- problemy społeczne

- wzrost bezrobocia

- wzrost przestępczości

- wzrost wydatków na cele socjalne

• Korzyści odpływu siły roboczej

1. W czasie emigracji

- Spadek bezrobocia w kraju

- Napływ kapitału do kraju

- Wzrost obrotów handlowych z zagranicą

B) Po powrocie

- Wzrost kompetencji zawodowych

- Wzrost popytu konsumpcyjnego

- Spadek bezrobocia (tworzenie nowych miejsc pracy)

• Koszty odpływu siły roboczej

- Spowolnienie wzrostu gospodarczego

- Problemy fiskalne (spadek dochodów z podatków) i systemu emerytalnego

- Odpływ wykwalifikowanej siły roboczej

- Spadek przyrostu naturalnego i niekorzystne zmiany w strukturze wiekowej społeczeństwa

- Problemy natury społecznej (rozwody, euro sieroctwo itp.)

Główne kierunki migracji

• W wieku XIX i początkach XX szczególnie duza była fala emigracji z Europy do: stanów Zjednoczonych, kanady, Brazylii, Argentyny, Australii, Nowej Zelandii i RPA.

• Szacunki ONZ wskazują, że w latach 1820-1914 z Europy wyemigrowało około 50-55 mln mieszkańców, z czego zdecydowana większość (32-35 mln) udała się do Stanów Zjednoczonych.

• Po II wojnie światowej migracje do Stanów Zjednoczonych zostały zdominowane przez ludność pochodząca z Azji i Ameryki Łacińskiej.

• Uaktywniły się także inne ośrodki migracji globalnych, które zaczęły aktywnie zachęcać do napływu ludności, gdyż w miarę postępującego rozwoju gospodarczego gwałtownie rosło w nich zapotrzebowanie na silę roboczą.

• Od lat 70. XX wieku na świecie można wyróżnić cztery główne regiony migracji globalnych:

1. Stany Zjednoczone i Kanada – do których obecnie napływa głównie ludność z Azji i Ameryki Łacińskiej oraz Karaibów;

2. Państwa Europy Zachodniej – do których napływała ludność z byłych kolonii (głównie w przypadku Wielkiej Brytanii, Francji i Holandii) oraz z Turcji i państw Europy Środkowo-Wschodniej (głownie przypadku Niemiec).

3. Państwa arabskie zatoki Perskiej – wraz z rozwojem wydobycia i przetwórstwa ropy naftowej w tym regionie gwałtownie wzrosło zapotrzebowanie na siłę roboczą, którą początkowo stanowiła ludność z sąsiadujących państw arabskich (Egiptu, Jordanii, Palestyny, Syrii), a w ostatnich latach większość imigrantów napłynęła spoza tego regionu (gł. Indii, Pakistanu, Indonezji, Bangladeszu);

4. Państwa Azji Południowo-Wschodniej i Australia – wraz z rozwojem gospodarczym tego regionu, głównie tzw. Azjatyckich Tygrysów oraz Australii gwałtownie zwiększył się napływ imigrantów pochodzących w większości z sąsiednich krajów (gł.: Indii, Chin, Indonezji, Wietnamu).

Plan wykładu:

1. System kursowy jako podstawa MSW

2. Ewolucja MSW:

   1. System waluty złotej (1870-1914)

   2. Sytuacja w MSW w okresie międzywojennym: system dewizowo-złoty

   3. System z Bretton Woods (1944-1971)

   4. Współczesny system walutowy (1978-2011)

Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego

Międzynarodowy system walutowy jest zbiorem zasad, przepisów prawnych i norm zwyczajowych, regulujących sposoby i warunki dokonywania płatności międzynarodowych

Plan wykładu

1. System kursowy jako podstawa MSW

2. Ewolucja MSW:

   1. System waluty złotej (1870-1914)

   2. Sytuacja w MSW w okresie międzywojennym: Systemy dewizowo-złoty

   3. System z Bretton Woods (1944-1971)

   4. Wspołczesny system walutowy (1978 – 2012)

(Scharakteryzuj funkcjonowanie systemów opartych na złocie - )

Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego

• Międzynarodowy system walutowy jest zborem zasad, przepisów prawnych i norm zwyczajowych, regulujących sposoby i warunki dokonywania płatności międzynarodowych

• Międzynarodowy system waluty złotej powstał w rezultacie ukształtowania się i sformalizowania narodowych systemów waluty złotej.

• Wprowadzanie tego systemu najwcześniej rozpoczęła Anglia (1816)

• W drugiej połowie XiX w. złoto stało się podstawą systemów walutowych w większości krajów Europy i w Stanach Zjednoczonych

System waluty złotej opierał się na kilku zasadach:

• Emisja banknotów związana była z obowiązkiem częściowego jej pokrycia rezerwami złota

• Bank centralny miał obowiązek kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej, a ponieważ władze ustalały kurs w stosunku do złota, to kurs waluty był stabilny.

• Istniała swoboda przepływu złota w skali międzynarodowej i jego wymienialności na wszystkie inne formy pieniądza.

System waluty złotej

W ramach tego systemu waluty złotej działały 3 automatyczne mechanizmy, które zapewniały jego sprawne funkcjonowanie:

1. Mechanizm kontroli podaży złota

2. Mechanizm stabilizacji kursów walutowych

3. Mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego

W latach 1900-1914 zaczeło się zastępowanie złota środkami stosowanymi zamiast złota lub równolegle ze złotem (tzw. Ekonomizacja złota)

W obiegu wewnętrznym pojawiły się banknoty, ale ich akceptacja zagwarantowana była wymienialnością na złoto.

DO EKONOMIZACJI ZŁOTA PRZYCZYNIAŁY SIĘ:

• Niższe koszty finansowania transakcji handlowej i kapitałowych

• Osiąganie dodatkowych dochodów z tytułu odsetek od waluty zdeponowanych w bankach

• Możliwości udzielania kredytów kupieckich na finansowanie transakcji handlowych

System waluty złotej

• W obiegu międzynarodowym zaczęły funkcjonować niektóre silne waluty narodowe.

• Około 60% rozliczeń w handlu międzynarodowym dokonywanych było w funtach brytyjskich

• Uzupełniającą rolę pod tym względem pełnił frank francuski i marka niemiecka.

Interesującym zjawiskiem był fakt zastępowania złota przez waluty narodowe w funkcji gromadzenia rezerw.

W roku 1913:

• Około 16,9 % sumy rezerw walutowych stanowiły waluty narodowe

• Złoto – 68,1 %

• Srebro – 15,9 %

Sytuacja MSW w okresie międzywojennym

• System waluty złotej upadł podczas I wojny światowej.

• Potrzeby wojny podważały zasadę zależności emisji pieniądza papierowego od rezerw złota.

• Zawieszona została wymienialność banknotów na złoto, wprowadzono zakaz wywozu złota za granicę i rozpoczął się proces wycofywania z obiegu złotych monet.

• Pojawiła się inflacja, zmienne kursy walutowe i ogólny chaos walutowy.

• Po zakończeniu wojny najwcześniej do systemu obiegu monet złotych powróciły Stany Zjednoczone

• Po wojnie umocniły one swoją pozycję ekonomiczną i przejeły część europejskich rezerw złota, zwiększając swój udział w światowych rezerwach z 27% z 1913 r. do 51% w 1924 r.

• Ustabilizowanie sytuacji walutowej w Europie nastąpiło w drugiej połowie lat 20-tych.

• W okresie 1925-1931 wprowadzony został ponownie system waluty złotej ale w zmodyfikowanej formie jako system złota sztabowego (gold bullion system) i systemu dewizowo-złotego (gold Exchange system)

• Pierwszy system – złota sztabowego przyjeły został przez Anglię, Francję, Belgię, Włochy i Czechosłowację i dawał możliwość wymiany pieniądza krajowego na złoto, lecz dla sum o dużej wartości (od 4-10 kg złota)

• System drugi – dewizowo-złoty – zapewniał wymienialność pieniądza krajowego na waluty mające status walut międzynarodowych, wymienialnych na złoto.

• Gromadzenie rezerw walutowych w walutach narodowych było zgodne z uchwałami Międzynarodowej Konferencji w Genui w 1922 r.

• Powszechnie uważa się, że całkowity powrót do systemu waluty złotej w Europie nie był możliwy ze względu na deficyt złota.

• Stabilizacja walutowa w warunkach systemu dewizowo-złotego nie trwała jednak długo ponieważ w roku 1929 rozpoczął się największy kryzys gospodarczy, trwający do roku 1933, który wywołał także różne posunięcia w dziedzinie polityki walutowej.

• Były to przede wszystkim manipulacje kursami walutowymi, np. Wielka Brytania i Francja, dewaluacja dolara amerykańskiego o 40,9 %

• Ograniczenie wywozu dewiz i złota

• Wprowadzenie rozliczeń clearingowych w stosunkach handlowych

• Odejście od wymienialności banknotów na złoto w narodowych systemach walutowych

• Uniezależnienie się polityki pieniężnej od rezerw złota

• Powstawanie bloków walutowych.

• Jeszcze w czasie trwania II wojny światowej rozpoczęte zostały przygotowania i dyskusje nad formalnym układem określającym reguły funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego

• Konferencja w Bretton Woods odbyła się w lipcu 1944 i wzięły w niej udział 44 państwa (w tym także Polska)

• Podczas konferencji zaprezentowane zostały dwie zdecydowanie różniące się od siebie koncepcje przyszłego porządku walutowego w świecie: amerykańska i brytyjska.

KONCEPCJA AMERYKAŃSKA

• Stany zjednoczone zainteresowane były utrzymaniem systemu dewizowo-złotego, zagwarantowanego wymienialnością dolarów za złoto wg przedwojennej ceny 25 dolarów za 1 uncję złota.

• Plan amerykański był w rzeczywistości propozycja uczynienia dolara w sposobów oficjalny najważniejszą walutą świata. Ze strony amerykańskiej projekt prezentowany był przez H.D. Whita.

KONCEPCJA BRYTYJSKA

• Autorem i przedstawicielem koncepcji brytyjskiej był J.M Keynes, który postulował odejście od systemu dewizowo-złotego na rzecz stworzenia międzynarodowej, umownej jednostki walutowej (bancor), kreowanej przez ponadnarodową instytucję i uznanej przez kraje przystępujące do porozumienia walutowego. (Keynes zaproponował wprowadzenie BANKORA – waluty wirtualnej – która była tylko zapisywana na rachunkach)

SYSTEM WALUTOWY Z BRETTON WOODS

W Bretton Woods zaakceptowany został projekt amerykański.

Po konferencji przyjęta została uchwała o powołaniu Międzynarodowego Funduszu Walutowego, jako organizacji, nadzorującej stosunki walutowo-płatnicze i nakładającej stosunki walutowo-płatnicze i nakładającej obowiązki na kraje członkowskie.

Fundusz zakładowy MFW utworzony został z udziałów jego założycieli. Przyjęta została zasada, że 25% kwoty udziały każde państwo wpłaci w złocie i dolarach i 75 % w walucie własnej.

GŁOWNE ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU WALUTOWEGO Z BRETTON WOODS

• Waluty krajów członkowskich zostały wyrażone we wspólnym denominatorze tzn. złocie, którego wartość ustalono na 35 dolarów za 1 uncję złota, możliwe było także ustalenie parytetu w dolarze amerykańskim.

• Obowiązywały stałe kursy walutowe, kursy rynkowe walut mogły wahać się tylko w granicach +- 1% od kursu parytetowego (walutowego), z chwilą osiągnięcia tej granicy władze monetarne zobowiązane były do interwencji.

• Zmiany parytetów walut mogły odbywać się po uzgodnieniu z MFW.

• Na życzenie banków centralnych Stany Zjednoczone zobowiązane były do wymiany dolarów wg parytetu 1 uncja złota za 35 dolarów.

SYSTEM WALUTOWY Z BRETTON WOODS

• Dominacja gospodarcza i polityczna Stanów Zjednoczonych po II wojnie światowej dawała gwarancję stabilności systemu walutowego opartego na dolarze.

• W roku 1951 System Rezerwy Federalnej USA dysponował 68,2 % światowych rezerw złota, sześć krajów EWG miało 12,2 %, a pozostałe kraje świata (poza ZSRR) – 19,6 %

• Rezerwy złota w USA utwierdzały inne kraje w przekonaniu, że gromadzenie dewiz w dolarach jest najkorzystniejsze. Ponadto większość transakcji w latach 50-tych dokonywana była w dolarach i posiadanie tej waluty ułatwiało rozliczenia międzynarodowe.

Podstawowe przyczyny kryzysu i upadku systemu z Bretton Woods:

1. Odpływ dolarów poza granice USA:

- pożyczki w ramach planu Marchalla

- finansowanie baz wojsowych

- inwestycje korporacji zagranicznych

- powstanie i rozwój rynku eurodolarowego

- finansowanie wojny w Wietnamie

2. Deficyt bilansu płatniczego USA

3. Wzrost rynkowej ceny złota

4. Inflacja i spadek siły nabywczej dolara

5.Spadek rezerw złota (w 1971 r. zasoby złota spadły do 10 mld dolarów), około 40% dolarów znajdujących się w obrocie międzynarodowym zostało wymienionych na złoto.

• 15 sierpnia 1971 r. prezydent Richard Nixon zawiesił wymienialność dolara na złoto w rozliczeniach między bankami centralnymi.

• Okazało się, że ta decyzja oznaczała upadek systemu z Bretton Woods, ponieważ dwukrotna dewaluacja dolara w roku 1971 i podniesienie oficjalnej ceny złota do 38 dolarów za uncję, a w 1973 r. do 42,22 dolara za uncję nie ustabilizowały pozycji dolara.

• Ostateczny kres systemu dewizowo-złotego nastąpił w roku 1974, gdy oficjalnie zawieszony został złoty parytet dolara.

• Wówczas pieniądz światowy został jednoznacznei oderwany od złota, a system walutowy z Bretton Woods przestał obowiązywać.

System wielodewizowy

Współczesny wielodewizowy system walutowy powstał w wyniku uzgodnień podjętych przez członków MFW w czasie spotkań na Jamajce 1976 i 1978

System ten funkcjonuje od 1 kwietnia 1978 roku.

W systemie tym funkcję pieniądza światowego pełni wiele walut, wśród których największe znaczenie mają dolar, euro, funt brytyjski i jen japoński.

Wspołczesny MSW oparty jest na kilku zasadach:

• Zakaz odnoszenia walut do złota (złotego parytetu) – złoto przestało pełnić rolę pieniądza światowego

• Głównym składnikiem rezerw – SDR (ten pieniądz wirtualny)

• Kraj może stosować dowolne reguły kursowe

• Kraj może zmienić reżim kursowy, ale musi notyfikować w MFW

• Kursy walut kształtowane przez popyt i podaż

• Kraje mogą zastosować kilka podstawowych systemów kursów:

1. Brak własnej waluty – waluta innego kraju lub wspolna waluta (euro)

2. System kasy emisyjnej – formalne zobowiązanie się danego kraju do wymiany waluty obcej po sztywnym kursie

3. Kurs sztywny związany z kursem innej waluty lub koszykiem walut

   1. Kurs pełzający

   2. Kurs stały w paśmie wahań

1. Kurs płynny kierowany – jest kształtowany na rynku, ale władze monetarne nie rezygnują z interwencji, nie ustalają jednak z góry jej zasad i kierunków

2. Kursy płynne – pozostawienie przez państwo kształtowania kursu waluty siłom rynkowym

WYKŁAD XIII 17-01-2012

Omów dwukierunkowe zależności między handlem a …

Z czego wynikają korzyści w poszczególnych teoriach wymiany