Nazizm a faszyzm:

a/ „kwintesencja” faszyzmu? Faszyzm był tak złożonym zjawiskiem historycznym, że wyróżnienie jego istotnych zasad czy też „faszystowskiego minimum”, postrzeganego niekiedy, jako kwintesencja faszyzmu, nastręcza nielada trudności.

 

 

Ideologie, do jakich sięgano:

 

Strukturalny rdzeń faszyzmu tworzą:

-antyracjonalizm

-walka

-przywództwo i elitaryzm

-socjalizm

-ultranacjonalizm

b/ „przypadek graniczny”     

Faszyzm - ruch polityczny, doktryna oraz system ustrojowy panujący w całych Włoszech 1922-1943, a na obszarze formalnej jurysdykcji Włoskiej Republiki Społecznej 1943-45; 2o sensu largo: ruchy polityczne, doktryny i systemy w innych krajach, wzorujące się, nawiązujące, lub w różnym stopniu zbliżone do f. włoskiego, będące, podobnie jak on, połączeniem pierwiastków syndykalizmu, socjalizmu i nacjonalizmu, niejednokrotnie jednak różniące się pod wieloma względami, i od niego, i pomiędzy sobą, a w zależności od tych różnic zbliżające się już to do prawicowego autorytaryzmu, już to do lewicowego populizmu, nadto zarazem antyliberalne i antykomunistyczne; przypadkiem granicznym, lub - w innych interpretacjach - szczytową i skondensowaną we właściwych f. znamionach, albo skrajną i zwyrodniałą jego postacią był niemiecki narodowy socjalizm (nazizm) oraz oparty na jego ideologii system państwowy hitlerowskiej III Rzeszy 1933-1945; 3o w niektórych ujęciach - jedna z odmian (obok bolszewickiego komunizmu i narodowego socjalizmu) nowoczesnych ideologii i systemów totalitarnych (totalitaryzmu, względnie "demokracji totalitarnej"), będących wytworem społeczeństwa masowego, a zarazem symptomem nowożytnego kryzysu kultury i rozkładu demokracji liberalnej; 4o w zastosowaniach propagandowych - skrajnie pejoratywny i nasycony negatywnymi emocjami, pochodnymi od zabiegu utożsamienia sensu i zakresu pojęcia "f." z rasistowską ideologią i ze zbrodniczymi praktykami hitleryzmu, epitet służący reprezentantom tzw. antyfaszyzmu do desygnowania "wroga publicznego", a w konsekwencji jego moralnego poniżenia i kryminalizacji; w tym kontekście "faszyzmem" może być - w zależności od interesów ideologicznych i politycznych danego "antyfaszyzmu" - każdy pogląd i każde działanie sprzeczne z ideologią i systemem komunistycznym, albo z ideologią i systemem demoliberalnym.

c/ zjawisko pokrewne, lecz odrębne /specyficznie niemieckie/

Nazizm był zjawiskiem specyficznie niemieckim - jego elementy w ustrojach państw zależnych od III Rzeszy były zapożyczeniami rozwiązań niemieckich lub wręcz efektem presji niemieckich protektorów. Katastrofa wojenna nazistowskich Niemiec, będąca też ich katastrofą moralną (przynajmniej w zachodniej części kraju), a także konsekwentna polityka denazyfikacyjna zachodnich okupantów doprowadziła do wykorzenienia nazizmu. Wprawdzie w Niemczech istniały i wciąż powstają grupy polityczne, otwarcie nawiązujące do dziedzictwa nazizmu, nie wychodzą one jednak po za margines życia publicznego.