1. Teorie samorządu terytorialnego

W nauce o samorządzie terytorialnym trwał spór na temat istoty samorządu terytorialnego, zakresu działania oraz niezależności od państwa. Dlatego też wykształciły się dwie przeciwstawne teorie samorządu terytorialnego tzn.:

1. teoria naturalistyczna - zwolennicy teorii naturalistycznej głosili poglądy, że samorząd terytorialny jest instytucją niezależną od państwa ponieważ powstał w sposób naturalny. Dlatego, też ma on samoistne prawo bytu. Koncepcja naturalistyczna nawiązująca do doktryny prawa naturalnego Johna Locke’a, głosiła wtórny charakter organizacji państwowej w stosunku do gminy, która istniejąc od czasów najdawniejszych stałą się najniższym, ale najważniejszym składnikiem państwa. Według niej, uzasadnieniem prawa gminy do własnej administracji jest wcześniejsze wykształcenie się i pochodzenie struktur gminnych niż struktur państwowych. Zgodnie z przedstawioną koncepcją, państwa powstawały jako dobrowolna federacja gmin, skutkiem, czego nie gmina od państwa, lecz państwo od gminy wywodzi swe prawa. Teoria ta po raz pierwszy zaczęła wyróżniać własny i zlecony przez państwo zakres zadań. W konsekwencji tych założeń promotorzy teorii naturalistycznej uzupełnili trójpodział władz o niezależną czwartą władzę, to jest o władzę samorządu terytorialnego

2. teoria państwowa – w latach 30 – tych XX w. zaczęła dominować państwowa teoria samorządu terytorialnego. Zakładała ona, że instytucja ta może istnieć wyłącznie z woli państwa w celu wypełniania powierzonych jej przez państwo zadań. Poglądy zwolenników tej teorii były jednak zróżnicowane:

   • wg jednych poglądów państwo w celu realizacji ustawowo określonej części zadań może powoływać obok rządowego aparatu administracyjnego swoje lokalne organy działające na zasadzie pewnej niezależności ale hierarchicznie podporządkowane władzy centralnej

w myśl innych poglądów w ramach teorii państwowej samorząd terytorialny oznacza rezygnację państwa z pewnego zakresu swoich uprawnień na rzecz związków samorządowych jako innych od władzy centralnej osób publicznego z własnymi wybieralnymi organami uchwałodawczymi i wykonawczymi

2. Samorząd terytorialny w koncepcjach T. Bigi i J. Panejki.

T. Bigo i J. Panejko, różniący się poglądami na istotę prawną samorządu terytorialnego, wywarli na doktrynę polską w tej dziedzinie największy wpływ. J. Panejko był zdania, że samorząd terytorialny jest opartą na przepisach ustawy zdecentralizowaną administracją państwową, wykonywaną przez lokalne organy niepodległe hierarchicznie innym organom i samodzielnie w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego. Natomiast T. Bigo traktował samorząd terytorialny jako korporację (związek publicznoprawny) wyposażony przez prawo w osobowość prawną i uważał, że nie państwo jest podmiotem praw i obowiązków tworzących zakres działania gminy. Gdy gmina wykonuje te prawa, nie jest organem państwa, a wykonuje prawa własne. Państwowa teoria samorządu terytorialnego J. Panejki nie znalazła współcześnie uznania, zaś koncepcja upodmiotowionego samorządu terytorialnego T. Bigo zyskała prymat i legła u podstaw konstytucyjnych i ustawowych III Rzeczypospolitej po 1990 r. w Polsce

3. Reaktywacja samorządu terytorialnego w roku 1990.

W Polsce samorząd terytorialny (gminny) został przywrócony w 1990 r. Wtedy to zrezygnowano z systemy rad a w to miejsce wprowadzono samorząd gminny oraz wojewódzki. W myśl ustawy z 1990, mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową na wyodrębnionym obszarze zasadniczego podziału terytorialnego stopnia podstawowego. W myśl tego zapisu gmina to nie tylko pewne terytorium, ale również grupa osób wyposażona w osobowość prawną. Reforma ustrojowa zapoczątkowana w 1990 roku, której głównym celem była decentralizacja władzy publicznej, w przekonaniu powszechnym odniosła sukces. Stworzono gminy, a później powiaty i województwa, jako wspólnoty mieszkańców, posiadające własną administrację, wyposażone w majątek, własne finanse, i osobowość prawną, pozwalającą na prowadzenie własnej polityki rozwoju. Osiągnięcia jednostek samorządowych przyczyniły się w ogromnym stopniu do rozwoju społecznego i gospodarczego kraju.
W wyniku reformy wprowadzonej ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym oraz ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej w Rzeczpospolitej Polskiej został ukształtowany dualistyczny model ustroju administracji publicznej w terenie. Wyodrębniono dwa piony administracji terenowej: rządowy (zbudowany na zasadzie centralizmu i oparty na zawodowym aparacie urzędniczym) oraz samorządowy (ukształtowany na zasadzie decentralizacji). Gmina, będąca jednocześnie jednostką samorządu terytorialnego, stała się jednostką zasadniczego podziału terytorialnego stopnia podstawowego, województwo natomiast – jednostką zasadniczego podziału terytorialnego dla wykonywania zadań administracji rządowej i nie uzyskało statusu samorządowego.
Zgodnie z postulatem decentralizacji, samorząd terytorialny, jako podstawowa i najpełniejsza forma decentralizacji administracji, powoływany jest do wykonywania zadań publicznych w sposób samodzielny. W związku z tym należy wydzielić z administracji niezależną od rządu, sferę lokalną i regionalną, podporządkować ją samorządowi terytorialnemu i przyznać jej prymat kompetencyjny. Przy rozłożeniu zadań między szczeblem centralnym i niższymi, nie następuje hierarchiczne podporządkowanie organów, ani w zakresie osobowym, ani rzeczowym. Jednocześnie organy szczebli niższych korzystają z ustanowionej prawem samodzielności i niezależności, podlegając jedynie nadzorowi sprawowanemu według kryterium legalności. Z kolei postulat decentralizacji nakazuje w obrębie ograniczonej sfery podlegającej administracji rządowej wyposażyć w możliwie szerokie uprawnienia lokalne i regionalne agendy rządowe.

4. Ustrój samorządu terytorialnego w latach 1990-1998.

W latach 1990–1998 funkcjonował w Polsce jednoszczeblowy model samorządu terytorialnego, gdyż gmina (wiejska, miejska, miejsko-wiejska) była podstawowym, a jednocześnie jedynym szczeblem tego samorządu. W latach 1994–1995 realizowany był tzw. program pilotażowy, który miał na celu dalszą decentralizację administracji publicznej. W ramach tego programu 46 dużych miast liczących ponad 100 tys. mieszkańców (wyjątkiem był np. Sopot, który liczył ponad 45 tys. mieszkańców) dobrowolnie, na skutek porozumienia przejęło określone zadania od administracji rządowej na zasadzie zlecenia. Pomimo niepowodzenia programu pilotażowego dalsza decentralizacja administracji publicznej miała miejsce w latach 1996–1998. Tym razem zadania przekazane dużym miastom zostały określone w akcie rangi ustawowej (a nie tak jak w przypadku programu pilotażowego w formie rozporządzenia Rady Ministrów) i miały charakter zadań własnych obowiązkowych (a nie jak w programie pilotażowym – zadań zleconych fakultatywnych). Obok zadań własnych duże miasta na mocy tzw. ustawy miejskiej (zwanej też ustawą o dużych miastach) zobowiązane zostały do finansowania zadań zleconych z zakresu:

– administracji rządowej realizowanych przez rejonowe organy administracji rządowej,

– organizacji ruchu drogowego, budowy i modernizacji dróg realizowanych przez Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej,

– ochrony dóbr kultury realizowanych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków,

– inspekcji sanitarnej realizowanych przez państwowych terenowych inspektorów sanitarnych,

– ochrony przeciwpożarowej należącej do państwowej straży pożarnej.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadzono nowe szczeble samorządu terytorialnego obok już funkcjonującego samorządu gminnego, tj. samorząd powiatowy i samorząd województwa. Tym samym zmienił się model samorządu terytorialnego z jednoszczeblowego na trójszczeblowy. Zmieniono także podział terytorialny kraju i zasadniczymi jednostkami tego podziału stały się gminy, powiaty i województwa

5. Reformy administracji publicznej z lat 1990-1997.

W okresie 1989-1999 reformy były konsekwencjami zasadniczych rozstrzygnięć o charakterze politycznym związanych z tworzeniem ładu demokratycznego przewidującego istnienie w Polsce definiowanych na nowo praw i wolności obywatelskich. Reformy polskiej adm. publ. rozpoczęły się wraz z uchwaleniem ustawy z dnia 29 grudnia 1989r. o zmianie Konstytucji PRL. Nadała ona nowe brzmienie art. 1 Konstytucji wprowadzając zasadę demokratycznego państwa prawnego. W świetle tego sformułowania polska adm. publ. rozpoczęła funkcjonowanie w odmiennych niż dotychczas warunkach ustrojowych państwa prawnego.
W wyniku takich rozstrzygnięć rozpoczęto reformy struktur i zasad funkcjonowania adm. publ. w celu dostosowania ich do zmienionych warunków ustrojowych. Reformy tę objęły w pierwszym okresie administrację terenową. W tym zakresie nastąpiła likwidacja systemu rad narodowych działających na podstawie ustawy z dnia 20 lipca 1983r. o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego i przepisów wykonawczych do tej ustawy. W konsekwencji uchwalenia ustawy z dnia 22 marca 1990r. o terenowych organach administracji ogólnej oraz ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie terytorialnym w terenie stworzony został dualistyczny model ustroju administracji publ. Składał się on z jednej strony z administracji rządowej, wykonywanej przez organy administracji rządowej ogólnej i specjalnej, z drugiej zaś strony z administracji lokalnej, wykonywanej przez gminy będące JST. Ogólna adm. rządowa w terenie miała strukturę dwuszczeblową. Tworzyły ją urzędy wojewody usytuowanego na szczeblu województwa oraz kierownika usytuowanego na szczeblu rejonu administracyjnego. Główne funkcje terenowej administracji ogólnej sprawował wojewoda, będący przede wszystkim przedstawicielem rządu w terenie. Z kolei model samorządowej administracji lokalnej opierał się na gminie będącej utworzonej z mocy prawa wspólnotą mieszkańców zamieszkujących określone terytorium, wyposażoną w osobowość prawną i samodzielność podlegającą ochronie sądowej. Reforma samorządowa objęła również sprawy doboru i zatrudnienia pracowników samorządowych, w taki sposób by z jednej strony uregulować odrębności stosunków zatrudnienia tej grupy urzędników, z drugiej zaś aby nie wprowadzać zbyt wielkiego zróżnicowania pomiędzy różnymi grupami urzędników zatrudnionych w adm. publ. Dokonano tego poprzez ustawę z dnia 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych. W roku 1993 utworzona została Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego. W tym czasie również podjęto pierwsze nad projektem ustawy powiatowej i programem pilotażowym wprowadzenia powiatów. Trzeba podkreślić, ze w początkowym okresie transformacji różne elementy konstrukcji i działania gminy podlegały procesowi doskonalenia. Stosunkowo najpóźniej uchwalono przepisy regulujące zasady prowadzenia gospodarki komunalnej przez gminy zawartej w ustawie z dnia 20 grudnia 1996r. o gospodarce komunalnej.
Kompleksowa reforma centrum administracyjnego rządu nastąpiła dopiero w latach 1996-1997. Jej generalnym celem było uregulowanie organizacji i trybu pracy Rady Ministrów, organów i urzędów centralnych oraz zmiany przepisów prawa dotyczących funkcjonowania gospodarki i administracji publicznej. Impulsem do jej przeprowadzenia był program Reformy Centrum Gospodarczego Rządu, przyjęty przez Sejm w połowie roku 1996. Ustawą konstytucyjną z dnia 21 czerwca 1996r. o zmianie ustawy konstytucyjnej, o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym dokonano podziału ministrów na powołanych do kierowania określonym działem administracji rządowej lub do wypełniania zadań wyznaczonych przez Prezesa RM. Uchwalane wówczas ustawy dotyczyły reformowania ustroju administracji skarbowej, gospodarczej, spraw wew. i administracji, organizacji i trybu pracy RM oraz zakresu działania ministrów, Skarbu Państwa, integracji europejskiej, studiów strategicznych oraz terenowych organów rządowej administracji ogólnej. Druga część ówczesnej regulacji ustawowej odnoszącej się do reformy dotyczyła zmian w obowiązujących dotychczas ustawach szczególnych oraz uchwalania przepisów wprowadzających reformę. W ramach reformy zlikwidowano ministerstwa: Przemysłu i Handlu, Przekształceń Własnościowych, Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, Spraw Wewnętrznych oraz Centralny Urząd Planowania i Urząd Rady Ministrów. Zorganizowane zostały ministerstwa: Spraw Wewnętrznych i Administracji, Gospodarki, Skarbu Państwa, a także Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, urząd Prezesa Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych oraz Kancelaria Prezesa RM. Reforma z lat 1996- 1997 ugruntowała dwie rosnące tendencje występujące wyraźnie w polskiej adm. publ. po 1990r. Pierwsza z nich dotyczyła rosnącego znaczenia Prezesa RM w systemie adm. publ. Druga polegała na stałej dekoncentracji zadań naczelnych organów adm. (ministrów) wyrażającej się w przekazywaniu organom centralnym większego zakresu zadań do wykonywania.
Nowe warunki ustrojowe stworzyła Konstytucja z 1997. Ustawą z dnia 4 września 1997 o działach adm. rządowej wprowadzono podział działania adm. rządowej na 32 działy. Do każdego działu przyporządkowano odpowiednie zakresy spraw. Wprowadzono zasadę, że Prezes RM w drodze rozporządzenia powierza ministrowi kierowanie działem lub działami administracji rządowej.
Od początku transformacji ustrojowej podjęto działania zmierzające do stworzenia nowoczesnego korpusu urzędniczego. Ich pierwszym wyraźnym efektem było powołania ustawą z dnia 14 czerwca 1991 Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, której podstawowym zadaniem jest ksztalcenie i przygotowywanie do służby publicznej kadr wyższych urzędników administracji RP. W celu zapewnienia bezstronnego, rzetelnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa ustawą z dnia 5 lipca 1996 o służbie cywilnej powołano slużbę cywilna.

6. Reforma administracji publicznej z roku 1998.

Reforma zmieniająca podział administracyjny Polski, która wprowadziła 3-stopniową strukturę podziału terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 roku. Jedna z czterech reform 1999r., które wprowadziły znaczące zmiany w państwie. Utworzono 16 rządowo-samorządowych województw i 315 samorządowych powiatów. Reforma miała na celu budowę samorządności i usprawnienie działań władz w terenie. Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Pierwotny plan zakładał utworzenie 12 silnych województw. Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszła do grupy powiatów grodzkich, czyli miast na prawach powiatu. W ramach przygotowania do przywrócenia samorządowych powiatów wdrożono Miejski Program Pilotażowy Reformy Administracji Publicznej. Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji. Za podstawowe kryterium funkcjonalne możliwości utworzenia powiatu przyjęto pełnienie przez potencjalną siedzibę władz powiatu funkcji ponadgminnych, co związane było z istnieniem odpowiednich instytucji w tymże mieście. Za podstawowe instytucje tego typu przyjęto: sąd rejonowy, prokuraturę rejonową, urząd skarbowy, rejonową komendę policji, rejonową komendę straży pożarnej, terenowy państwowy inspektorat sanitarny, oddział ZUS, szpital rejonowy, placówki szkolnictwa ponadpodstawowego, placówki terenowe Kas Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych. W końcu przyjęto, że powiat powinien obejmować co najmniej 5 gmin, mieć co najmniej 50 tys. mieszkańców i co najmniej 10 tys. mieszkańców w mieście będącym siedzibą władz. Ze względu na geograficzne zróżnicowanie sieci osadniczej nie wszystkie utworzone powiaty spełniają tak określone warunki. W 2001 roku Sejm i Senat zgodnie uznały nowy zasadniczy podział terytorialny państwa za poprawny i spełniający założenia reformy administracji publicznej. Senat wskazał na konieczność wspierania inicjatyw zmierzających do racjonalizacji podziału terytorialnego kraju na powiaty. Sejm stwierdził, że część powiatów jest zbyt słaba ekonomicznie, a przez to mało sprawna i mało efektywna. Analiza potencjału rozwojowego jednostek powiatowych wskazuje na duże zróżnicowanie między miastami na prawach powiatu a powiatami pozbawionymi ośrodków miejskich. Za korzystne dla wykonywania funkcji publicznych Sejm uznał łączenie się miast na prawach powiatu i otaczających je powiatów mających siedziby w tych miastach.

7. Reforma ustroju gminy w roku 2002.

• Liczbę radnych w gminie zmieniano dwukrotnie w 2001 i 2002r. Nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym z 2001r. wprowadziła liczbę 12 radnych w gminach do 5 tys. mieszkańców, 30 radnych w gminach od 100 do 200 tys. mieszkańców, na każde rozpoczęte 100tys mieszkańców 5 dodatkowych radnych, ale nie więcej niż 60 radnych. Ostateczną liczbę radnych ustalono na podstawie ustawy z 2002 Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw stanowi, że w gminach liczących do 20tys mieszkańców radnych wybiera się w wyborach większościowych głosując na poszczególnych kandydatów. W gminach powyżej 20tys. mają char. proporcjonalny- wyborcy głosują z listy z tym, że w miastach na prawach powiatu w podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, na które w skali całego miasta oddano co najmniej 5% ważnie oddanych głosów. Obecnie w skład rady gminy wchodzą radni w liczbie 15 radnych w gminach do 20tys mieszkańców, 21 radnych w gminach do 50tys mieszkańców, 23 radnych w gminach do 100tys mieszkańców, 25 radnych w gminach do 200tys mieszkańców. W gminach liczących powyżej 200tys mieszkańców skład rady może być poszerzony o kolejnych 3 radnych na każde rozpoczęte 100tys. Tak okreslona liczba składu rady zostala wprowadzona ustawą z dnia 15 lutego 2002r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa, ustawy Ordynacja wyborcza oraz ustawy o referendum lokalnym

• Organem wykonawczym w gminie do 2002r. był wybierany przed radę kolegialny organ- zarząd. W jego skład wchodzili: przewodniczący (prezydent miasta, wójt, burmistrz), jego zastępcy i członkowie. Charakter prac samorządu pierwszej kadencji sprzyjał rotacji na stanowiskach przewodniczących zarządów, bowiem wzajemne relacje pomiędzy wójtem/burmistrzem/prezydentem a przewodniczącym rady niejednokrotnie nabierały cech konfliktu. Rada i jej przewodniczący posiadali mandat z wyboru, poparcie większości radnych reprezentujących społeczność lokalną. Burmistrz jako przewodniczący zarządu był wybierany przez radę, a jego najważniejszym zadaniem była realizacja uchwał rady. A więc potrzebne były zmiany, które doprecyzowałby pozycję i rolę przewodniczących i zarządów gmin, wpływające tym samym na poprawę stosunków pomiędzy nimi a przewodniczącymi rad. Odpowiedzią na te postulaty bylo uchwalenie w czerwcu 2002r. ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Wprowadzając wybory bezpośrednie organów wykonawczych na poziomie gminy wzmocniona została w sposób istotny ich pozycja zwłaszcza wobec rady. Odtąd władzę wykonawczą w gminie sprawuje monokratyczny organ- wójt, burmistrz, prezydent miasta

8. Konstytucyjne podstawy funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego.

Postanowienia odnoszące się do jednostek samorządu terytorialnego i jego funkcjonowania zawarte są w art. 15 i art. 16 oraz art. 61, art. 79 - 80, art. 163 - 172. Wśród przyjętej regulacji znajdują się także przepisy odnoszące się do podmiotowości prawnej takich jednostek. Konstytucja RP, jako podstawowe źródło, ma tu szczególne znaczenie jako najważniejszy akt w całym systemie źródeł obowiązującego prawa. Uznając, że zarówno samorząd terytorialny, jak i administracja rządowa wykonują zadania publiczne (państwowe) ustawodawca nie przeciwstawia samorządu państwu. Zrywa z treścią naturalnych niezbywalnych praw gminy. Daje wyraz poglądowi, że gmina jest tworzona po to, aby wykonać zadania państwa (sprawować administrację państwową), ale w przeciwieństwie do organów administracji rządowej, w sposób samodzielny (zdecentralizowany). Przyjmuje klasyczne rozumienie samorządu. 
Według art. 163 Konstytucji RP samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.
Art. 164 stanowi, iż podstawową jednostka samorządu terytorialnego jest gmina, która wykonuje zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.
Samorząd terytorialny wyposażony jest w osobowość prawną (art. 165 ust. 1 Konstytucji RP), samodzielność oraz ochronę prawną (art. 165 ust. 2 Konstytucji RP).
Samorząd terytorialny wyposażony został we wszystkie niezbędne elementy składowe korporacji terytorialnej, do których należą: mieszkańcy tworzący wspólnotę samorządową, wydzielone terytorium, osobowość prawną, gwarancje samorządności oraz ochroną prawną.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. statuuje zasadę podziału władz w art. 10 ust.1 i kojarzy ją z równorzędnie traktowaną zasadą równowagi władz. Wedle wspomnianego tu przepisu Konstytucji „ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej”. Warto zwrócić uwagę iż generalna formuła konstytucyjna nie wymienia expressis verbis administracji publicznej, czy zawężając administracji rządowej jako kategorii organów partycypującej wprost i bezpośrednio w konstytucyjnym podziale władz i będącej elementem konstytucyjnego systemu ich równowagi. Nie oznacza to jednak, że kategoria administracji rządowej jest kategorią pozakonstytucyjną. Występuje ona bowiem w tytule rozdziału V Konstytucji RP w postaci składnika łącznie potraktowanej nazwy tegoż rozdziału: „Rada Ministrów i administracja rządowa”.

Dla administracji publicznej istotny jest art.146 ust.3 Konstytucji RP. Postanowienie to oddaje w gestię RM kierowanie całą administracją rządową. Konstytucja nie posługuje się co prawda określeniem RM jako naczelnego organu administracji rządowej ani też jako naczelnego organu wykonawczego i zarządzającego. Można jednak przyjąć że RM reprezentuje kategorię organów administracji rządowej, w ramach konstytucyjnego układu podziału i równowagi władz.

9. Podstawy prawne funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego w EKSL.

[Europejska Karta Samorządu Lokalnego] – to akt prawa międzynarodowego, a nie unijnego! Sporządzona została na spotkaniach Rady Europy.

Artykuł 3
Koncepcja samorządu terytorialnego
4.Samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.
(…)

Kluczowe zasady funkcjonowania JST:

• prawo obywateli do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi na szczeblach lokalnych (zasada demokratycznego państwa prawa)

• prawo i zdolność do regulowania i zarządzania wykonywane są przez rady lub zgromadzenia złożone z członków, wybranych w głosowaniu wolnym, tajnym, równym, bezpośrednim i powszechnym i mogące zarządzać organami wykonawczymi, które przed nimi odpowiadają

• podstawowe kompetencje społeczności lokalnych uregulowane w konstytucji lub w ustawach

• przy podziale zadań i kompetencji pomiędzy poszczególne szczeble administracji powinno się kierować zasadą subsydiarności

• do zakresu uprawnień społeczności lokalnych powinna być dostosowana wysokość ich własnych i wystarczających (adekwatnych) zasobów finansowych., z których część powinna pochodzić z podatków i opłat

• wspólnoty lokalne posiadają, w ramach prawa, całą swobodę w wypełnianiu swej inicjatywy w każdej kwestii, która nie jest wyłączona spod ich kompetencji lub przypisana innej władzy

• w sprawach jakiejkolwiek zmiany lokalnych granic terytorialnych odpowiednie wspólnoty lokalne powinny być uprzednio konsultowane, ewentualnie drogą referendum tam, gdzie prawo na to zezwala

• wszelka kontrola administracyjna wspólnot lokalnych może się dokonywać jedynie wedle form i w przypadkach przewidzianych przez Konstytucję lub prawo i powinna zmierzać jedynie do zapewnienia poszanowania praworządności i zasad konstytucyjnych. W oparciu o kryterium celowości można badać postępowanie władz centralnych wobec samorządu

• społeczności lokalne mają prawo do odwołania na drodze sądowej w celu zapewnienia swobodnego wykonywania uprawnień oraz poszanowania zasad samorządności terytorialnej, przewidzianych w Konstytucji lub w prawie wewnętrznym.- podkreślone wyrażenie wyklucza możliwość dochodzenia swoich praw przez jednostki samorządu terytorialnego na forum ponadpaństwowym. Żaden trybunał międzynarodowy nie zajmie się sprawą sporną pomiędzy gminą a państwem polskim. Jako obywatel państwa europejskiego możemy coś zaskarżyć, ale nie jako samorząd terytorialny.

10. Samodzielność jednostki samorządu terytorialnego, podstawy, zakres i granice.

Podstawy samodzielności samorządu terytorialnego

W latach 90’ XX wieku następowała restytucja samorządu terytorialnego, który powracał po 40. latach nieobecności wywołanej sowiecką okupacją w PRL-u rzutującą na prawo polskie. Konstytucja z 1997 roku potwierdziła istnienie samorządu w kilku ważnych przepisach znajdujących się w rozdziałach dot. ustroju Rzeczpospolitej czy poświęconym już samemu samorządowi terytorialnemu. Żadna z Konstytucji europejskich nie poświęca tyle miejsca ustrojowi samorządowemu jak nasza polska.

wspólnota mieszkańców + terytorium = jednostka samorządu terytorialnego

Osobowość prawna____ Każde gmina/powiat/województwo są osobami prawnymi i mają zdolność prawną. + Art. 16. i 165. ↓	Władztwo Podstawowe rodzaje władztwa: Władztwo terytorialne – w zakresie dysponowania swoim terytorium Władztwo zadaniowe – wyłączność w zakresie wykonywania swoich zadań Władztwo finansowe – samodzielność w zakresie dysponowania należnym mieniem Władztwo majątkowe – wiąże się z osobowością cywilnoprawną Władztwo administracyjne Władztwo organizacyjne – dotyczy przede wszystkim prawa do tworzenia jednostek organizacyjnych o szerokim spectrum form administracyjno-prawnych (od jednostek budżetowych po samorządowe osoby prawne różnego typu łącznie z najbardziej powszechnym: komunalne spółki prawa handlowego tworzone na mieniu samorządowym) Władztwo personalne – np. mieszkańcy mają swobodę w wybieraniu przedstawicielstwa, a wójt ma swobodę w zatrudnianiu swoich pracowników itd. Ta lista mogłaby być dłuższa. Każde z tych władztw rozkłada się na władztwa szczegółowe.	Nadzór_________________ W komunizmie, w systemie scentralizowanym nie było nadzoru, ale zwierzchnictwo i kontrola (czyli wówczas wyższe szczeble mogły uchylać każdy akt podległych mu jednostek). Nadzór w kontekście samodzielności JST precyzyjnie wskazuje na podstawie czego (przy użyciu jakiego kryterium), kto, co i jak ma być nadzorowane. Prawo wyznacza organowi nadzoru granice do jakich ktoś może się posunąć w postępowaniu nadzorczym. Ta świadomość, że istnieją granice daje nam poczucie samodzielności.	Sądowa ochrona___ Organ nadzoru musi mieć świadomość, że nadzorowanemu organowi przysługują środki odwoławcze.

[Konstytucja RP]
Art. 16. (…) 2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Skoro działa w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, tzn. że ma zdolność prawną.
W imieniu osoby prawnej działa organ, czyli nie działa gmina, lecz jej organy w jej imieniu, albo np. w imieniu spółki działa jej zarząd, w strukturze uczelni takimi organami są rektor i Senat.

Art. 165. 1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.
2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

Samodzielność nie równa się autonomia

samodzielność autonomia

pozycja ustrojowa jednostki samorządu terytorialnego status prawny jednostki podziału
(wobec państwa, jednostek…) terytorialnego państwa

[2002] A. Wiktorowska, Prawne determinanty samodzielności gminy. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2002,
[s. 243-245] „[…]Prawne wyodrębnienie i uznanie kategorii interesu lokalnego za samoistną wartość jest podstawą do wyodrębnienia tzw. zadań własnych gminy. Natomiast w koncepcji zadań zleconych gminie ma odzwierciedlić się i zrealizować kategoria interesu państwowego. […] Władza gminna jako zdecentralizowana musi cieszyć się przymiotem samodzielności, skoro atrybutem decentralizacji jest samodzielność prawna. […] Samodzielność gminy jest samodzielnością prawną, a nie faktyczną […] nie jest bezwzględna ani absolutna […] jako podstawowy element samorządu terytorialnego – jest odniesiona do administracji rządowej, a nie do państwa. […] Należy tu wyraźnie odróżnić centralizację od autonomii. Decentralizacja nie jest tożsama z autonomią. Stąd też prawna samodzielność gminy nie oznacza jej autonomii, bowiem gmina podlega państwu tworzonemu przez uprawnione organy państwowe”.

[2006] B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Zakamycze 2006
[s. 30] „[…]Samorząd zatem nie jest i nie może być organizacją autonomiczną”.

Choć można mówić np. o autonomii gminy względem powiatu (to terytorium wydzielone), to nie można mówić o autonomii samorządu. Ta konstrukcja nie ma jednak wartości praktycznej.

Osobowość prawna jednostki samorządu terytorialnego
Osobowość publicznoprawna
Władztwo administracyjne
Stanowienie aktów prawa miejscowego

Osobowość publicznoprawna potrzebna jest jednostce do wykonania zadań publicznych, a cywilnoprawna do dysponowania majątkiem.

Osobowość publicznoprawna przejawia się przede wszystkim we władztwie administracyjnym (imperium), dzięki któremu organy JST mogą stanowić akty prawa miejscowego i wydawać akty administracyjne (przez wójta, starostę, marszałka np. decyzje administracyjne) kształtujące sytuację, prawa i obowiązki osób fizycznych i prawnych, a czynią to w imieniu własnym.
Osobowość cywilnoprawna przejawia się we władztwie majątkowym (dominium), czyli ogóle praw własności i praw majątkowych. Każda gmina/powiat/województwo jako właściciele mienia komunalnego mogą np. ustalać ograniczone prawa rzeczowe na mieniu, mogą nabywać, zbywać mienie. Jako organy władzy publicznej muszą działać wedle reżimu prawnego.
Gmina nie jest właścicielem swojego terytorium, a jedynie składników mienia komunalnego na niej położonych, nie włada też tym terytorium, bo RP jest państwem jednolitym (art. 3. Konstytucji).

Granice samodzielności

wyrok NSA, III SA 534/96, z dnia 15 stycznia 1997 r., „Monitor Podatkowy” 1997, nr 12, poz. 374
Do działalności organów samorządu terytorialnego w sferze zobowiązań publicznoprawnych nie stosuje się zasady „co nie jest zakazane jest dozwolone”, lecz regułę „dozwolone jest tylko to, co prawo wyraźnie przewiduje”.

wyrok NSA, II SA/Wr 1302/97, z dnia 4 lutego 1999 r., OwSS 2000, nr 3, poz. 77
[…]2. Samodzielność gminy oznacza, że w granicach wynikających z ustaw nie jest ona podporządkowana czyjejkolwiek woli oraz że w tych granicach podejmuje czynności prawne i faktyczne, kierując się wyłącznie własną wolą, wyrażoną przez jej organy pochodzące z wyboru. A zatem, samodzielność ta wynika z granic określonych przez ustawy, które precyzyjnie ustalają zakres przedmiotowy, w którym samodzielność ta obowiązuje. Tak więc zakres i treść tej samodzielności można ustalić dopiero za pomocą wykładni odniesionej do konkretnej sytuacji.

Ustawy samorządowe:

[ustawa o samorządzie gminnym]
Art. 2.[…]
3. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej.

[ustawa o samorządzie powiatowym]
Art. 2.[…]
3. Samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej.

[ustawa o samorządzie województwa]
Art. 6.[…]
3. Samodzielność województwa podlega ochronie sądowej.

11. Aspekty podmiotowe w samorządzie terytorialnym – pojęcie wspólnoty samorządowej; ustawowa definicja gminy, powiatu i województwa samorządowego.

[Konstytucja RP]
Art. 16. 1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.– czyli mieszkańcy z samego faktu zamieszkiwania danego terytorium, stanowią wspólnotę samorządową

↑ według prof. Lisowskiego to jest herezja, bo nie ma jednej wspólnoty samorządowej (jest ich w Polsce przeszło 2,5 tys.).
Lepiej zostało to opisane w ustawie poniżej:

[ustawa o samorządzie gminnym]
Art. 1. 1. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. – czyli nie ma żadnych cenzusów majątkowych, wiekowych itd. Nawet nie trzeba mieć obywatelstwa, by należeć do wspólnoty samorządowej.[Art. 25. KC - Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.]
2. Ilekroć w ustawie jest mowa o gminie, należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.– dopiero ten przepis rozstrzygajakie jest jej zastosowanie strukturalne w systemie administracji publicznej.

[ustawa o samorządzie powiatowym]
Art. 1. 1. Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową.
2. Ilekroć w ustawie jest mowa o powiecie, należy przez to rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

[ustawa o samorządzie województwa]
Art. 1. 1. Mieszkańcy województwa tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową.
2. Ilekroć w ustawie jest mowa o województwie lub samorządzie województwa, należy przez to rozumieć regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.

12. Samorząd terytorialny a jednostka samorządu terytorialnego – w ujęciu prawnym i prawniczym.

Samorząd terytorialnynie ma definicji legalnej ani w polskiej Konstytucji ani w ustawach, ale pojawia się ona w EKSL.

- Pojęcie prawne

[Europejska Karta Samorządu Lokalnego]
Artykuł 3
Koncepcja samorządu terytorialnego
4.Samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.
(…)

wyrok TK z dnia 3 listopada 2006 r., K 31/06 (OTK-A 2006, nr 10, z. 147)
Samorząd terytorialny (…) Oznacza samorządność społeczności lokalnych w sprawach lokalnych oraz innych przekazanych przez ustawy. Podmiotowość jednostek samorządu terytorialnego na gruncie prawa publicznego i prywatnego, gwarantowana konstytucyjnie, jest podstawą regulacji ustawowej samorządu terytorialnego.

- Pojęcia prawnicze

T. Bigo, Związki publiczno-prawne w świetle ustawodawstwa polskiego, Warszawa 1928
„Samorząd jest decentralizacją administracji publicznej, której samodzielnymi podmiotami są korporacje, powołane do tego przez ustawę.”

J. Starościak, E. Iserzon, Prawo administracyjne w zarysie, Warszawa 1959
„[…] Samorząd można krótko określić jako zdecentralizowaną administrację państwową wykonywaną przez zrzeszenie albo przez osoby powołane przez te zrzeszenie.”

B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Zakamycze 2006

„[...] Samorząd w znaczeniu prawnym (korporacyjnym) – rozumiany jako wykonywanie zadań administracji publicznej w sposób zdecydowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa podmioty […].”

-----------------------------------------------------------

Jednostka samorządu terytorialnegonie ma definicji legalnej w Konstytucji.

- Pojęcie prawne

Niekonsekwencja ustawodawcy w ustawach samorządowych - Ustawy samorządowe nie nazywają bezpośrednio, expressis verbispowiatu i gminy jednostkami samorządu terytorialnego, inaczej niż robi to ustawa o samorządzie województwa (art. 7. 1. Ustrój województwa jako jednostki samorządu terytorialnego określa statut województwa uchwalony po uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów.)

Inne przykłady ustaw: ustawa o RIO (jest tam mowa o nadzorze nad działalnością JST)
ustawa o systemie oświaty

[ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa]
Art. 1. (…) 2. Jednostkami zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa są: gminy, powiaty i województwa.

- Pojęcia prawnicze

M. Jaroszyński (red.), Prawo administracyjne, część I, Warszawa 1952,
„[…] 1. Jednostka samorządu jest przymusowym związkiem osób, tzn. z mocy samej ustawy, która organizuje dany rodzaj jednostek samorządu, określone kategorie osób są członkami związku.
2. Jednostka samorządu jest zorganizowana korporacyjnie, tj. w skład jej wchodzą organy wyłonione w zasadzie przez związek, czyli członków z reguły drogą wyborów i za pośrednictwem tych organów wypełnia swoje zadania.
3. Jednostka samorządu ma osobowość prawną, tzn. jest odrębnym podmiotem prawnym. […] osobowość dotyczy nie tylko sfery majątkowej, ale także sfery władzy publicznej, którą jej organa wykonują tzn. że jednostka samorządu jest nie tylko osobą prawa cywilnego ale ma osobowość „publiczno-prawną”.
4. Jednostka samorządu jest powołana do wykonywania za pośrednictwem swoich organów administracji publicznej, tj. władzy państwowej, w zakresie ustalonym przez prawo obowiązujące w danym państwie.

Porównanie według Lisowskiego
(na podstawie [2009] P. Lisowski, Samorząd terytorialny a jednostka samorządu terytorialnego – rozważania semantyczne, [w:] pod redakcją J. Supernata)

Samorząd terytorialny - pojęcie „szersze” - pozycja ustrojowa - określa zarówno relacje między JST a państwem, jak i służy oznaczeniu korporacyjnych właściwości konstrukcyjnych tego administrującego	Jednostka samorządu terytorialnego - samodzielny podmiot administracji publicznej - podmiot konstruowany na bazie elementów osobowego (mieszkańcy) i przedmiotowego (odpowiednie terytorium), chroniony sądowo. wspólnota mieszkańców + terytorium

13. Koncepcja samorządu terytorialnego w sferze ad extra – jednostki samorządu terytorialnego a państwo.

1. Decentralizacja a samorząd terytorialny

Samorząd jest to forma decentralizacji administracji publicznej, a realizowana przez zupełnie oddzielone od siebie nawzajem (zarówno wertykalnie jak i proceduralnie) JST.

Decentralizacja władzy publicznej – przeniesienie części uprawnień i odpowiedzialności władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej możliwie najniższego szczebla.

Ważne pojęcia:

1. zasada pomocniczości - zasada mówiąca o tym, że każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa.
   Zgodnie z zasadą pomocniczości ani państwo, aniżadna szersza społeczność nie mogą zastępować inicjatywy i odpowiedzialnościosób oraz instytucji pośrednich. Subsydiarność ma zapewnić efektywność wykonywania zadań publicznych.

2. samodzielność JST(szerzej: patrz pkt 10. skryptu)

3. proporcjonalność – jako zasada adresowana do organów nadzoru wyraża obowiązek minimalizacji ingerencji nadzorczej, stopniowania środków nadzorczych. Organ nadzoru, w razie stwierdzenia naruszenia prawa przez uchwałę lub zarządzenie organu samorządowego, powinien zastosować środek nadzorczy, który jest wystarczający do zapewnienia występowania w obrocie prawnym aktów legalnych wraz z poszanowaniem samodzielności samorządu terytorialnego.
   
   Państwo stworzyło JST w ramach reformy samorządowej.

1. Wykonywanie zadań publicznych przez JSTprzy jednoczesnym wskazaniu nadzoru nad działalnością tych jednostek

Organizacja samorządu zbudowana jest na zasadzie decentralizacji; działając na podstawie prawa pozostaje tylko pod nadzorem organów państwowych.

T. Rabska twierdziła, że tylko mieszkańcy danej jednostki powinni jąkontrolować, ale nadzór już prowadzony powinien być z zewnątrz. Nie można pozostawić całej kontroli (tj., również nadzoru) społeczeństwu, bo te nie zna prawa.

Klasycznymi kryteriami, według których wykonywany jest nadzór państwowy nad samorządami, są legalność i celowość. Z uwagi na te kryteria przyjmuje się podział nadzoru na prawny i celowościowy (fachowy), choć nie w każdym ustawodawstwie różnice występują wyraźnie.
Nadzór prawny ograniczony jest do zadań własnych samorządu. Jego jedynym celem jest ustalenie, czy działalność gminy odpowiada normom prawa pozytywnego. Natomiast nadzór celowościowy dotyczy zadań przekazanychsamorządowi z obszaru administracji państwowej. Z uwagi na fakt, iż w zakresiespraw zleconych organy samorządu terytorialnego podlegają równieżwytycznym administracji państwowej, nadzór ten bada też aspekt celowościowyzachowań samorządu, a więc także zgodność z wytycznymi. Jednakżepodleganie wytycznym nie stanowi, iż samorząd w trakcie realizacji zadańzleconych staje się częścią struktury administracji państwowej. Powodowałobyto bowiem umiejscowienie samorządu terytorialnego w systemie podporządkowaniapionowego.
Z tego też względu niezmiernie istotne jest ścisłe określenie w drodze ustawowej katalogu środków nadzorczych oraz przypadków i zasad, kiedy mogą one być stosowane przez organy państwowe względem samorządu. Ze środków stosowanych wobec samorządu należy wyłączyć środki „otwarte”, takie jak na przykład polecenie służbowe czy wytyczne, których skutki prawne nie są z góry określone. Stosowanie takich środków sprawia, że zadania samorządowe przestają być wykonywane przez sam samorząd, a dochodzi wręcz do wspólnego administrowania.
W celu zapobieżenia sytuacjom patologicznym ustawodawstwa samorządowe przewidują system instytucji prawnych sądowej ochrony samodzielności samorządu terytorialnego. Stanowi to bowiem naturalną konsekwencję podmiotowego charakteru gminy.
Oprócz powyższych środków oddziaływania na samorząd w postaci nadzoru, państwo posługuje się mniej sformalizowanymi, a kto wie czy nie bardziej skutecznymi środkami o charakterze finansowym, planowym bądź też reglamentacyjnym.

14. Koncepcja samorządu terytorialnego w sferze ad intra – podmiot samorządu terytorialnego jako wspólnota samorządowa oraz jako władza jednostki samorządu terytorialnego.

Wspólnota samorządowa – to jeden z dwóch elementów składających się na pojęcie jednostki samorządu terytorialnego (razem z niezbędnym terytorium).[szerzej: patrz pkt 11. skryptu]

Władza samorządowa - to grupa społeczna upodmiotowiona żeby administrować, np. przez referendum, wybory.Stanowi korporację terytorialną ujętą w strukturze adm. pub.[szerzej: patrz pkt 15. skryptu]

15. Członkostwo wspólnoty samorządowej a zakres podmiotowy samorządowych form demokracji bezpośredniej.

Samorządowe formy demokracji bezpośredniej to:
- wybory samorządowe,
- referendum lokalne,
- konsultacje z mieszkańcami jednostki samorządu terytorialnego.

-------------------------------

[Konstytucja RP]
Art. 62.
1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nieprzysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

USTAWA
z dnia 5 stycznia 2011 r.
Kodeks wyborczy

Art. 10. [Czynne prawo wyborcze] § 1. Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) ma:

[…] 3) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego:
a) rady gminy– obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy, - wniosek? W gminach czynne prawo wyborcze wykracza poza obywateli polskich.
b) rady powiatu i sejmiku województwa – obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze, odpowiednio, tego powiatu i województwa; - w powicie i regionie do rad mogą głosować wyłącznie obywatele polscy.
We Wrocławiu jednak tę różnicę można obejść. Wrocław jest miastem na prawach powiatu, a więc zarówno gminą jak i powiatem, czyli w wyborach mogą wziąć udział także obywatele UE inni niż krajowi.
4) w wyborach wójta w danej gminie – osoba mająca prawo wybierania do rady tej gminy.– czyli obywatele UE też mogą głosować na danego kandydata na wójta.

§ 2. Nie ma prawa wybierania osoba:
1) pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
2) pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
3) ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.

[…]

Art. 11. [Bierne prawo wyborcze] § 1. Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze)

ma: […]

5) w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego – osoba mająca prawo wybierania tych organów; - czyli kandydatami mogą być tylko obywatele polscy.
6) w wyborach wójta – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.– praktyka wykazała, że nie w każdej gminie (szczególnie w małych) są odpowiedni kandydaci na stanowisko wójta.

§ 2. Nie ma prawa wybieralności w wyborach osoba:
1) skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
2) wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów […].

---------------------------------------

[ustawa o samorządzie gminnym]
Art. 11.
1. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.

Ustawodawca zawęża demokrację bezpośrednią do dwóch instytucji: wyborów i referendum.
Konsultacje (które są tylko opiniodawcze) też wchodzą w skład tych możliwości zastosowania, ale w ustawach nie jest to forma wymieniona wprost. Z formalnego punktu widzenia są niewiążące, czyli Rada Gminy lub wójt mogą je zignorować. W praktyce jednak każda władza głęboko się zastanowi czy nie poszukać kompromisu lub się całkowicie z ich wynikami nie zgodzić, bo w grę wchodzi polityka. Dla dobrej polityki strukturze władzy opłaca się przeprowadzać konsultacje (mieszkańcy mogą się w przeciwnym wypadku „odpłacić” przy okazji kolejnych wyborów).

[Konstytucja RP]
Art. 169. 1. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych.

W Konstytucji zapisano jako regułę w gminie/powiecie/województwie formę demokracji pośredniej (za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych) – tzn., że działają organy, a nie mieszkańcy jako władza.

16. Koncepcja samotności/separacji ustrojowej jednostek samorządu terytorialnego.

W polskiej literaturze przedmiotu określone mianem „samotności ustrojowej” JST jest to, że poszczególne gmina, powiat, województwo stanowią wyodrębnione, samodzielne korporacje terytorialne.

Podstawową cechą samorządu terytorialnego jest fakt, iż jednostki samorządu terytorialnego są CAŁKOWICIE NIEZALEŻNE OD SIEBIE; mimo że zostały umieszczone na trzech piętrach podziału terytorialnego.

W Polsce samorząd regionalny nie może mieć żadnych uprawnień władczych wobec gminy i powiatu. Uprawnienia takie przysługują jedynie państwu na zasadach określonych ustawowo. Zatem zakres działania województwa nie może naruszać samodzielności powiatu i gminy.

17. Władztwo terytorialne jednostki samorządu terytorialnego. Zasady ustalania granic jednostek samorządu terytorialnego.

Gmina nie jest właścicielem swojego terytorium, a jedynie składników mienia komunalnego na niej położonych, nie włada też tym terytorium, bo RP jest państwem jednolitym (art. 3. Konstytucji), a także terytorialnie spójnym (nie posiadamy terytoriów poza granicami państwa jak np. Francja).
Właścicielem terytorium państwa w rozumieniu cywilnoprawnym jest Skarb Państwa, a poszczególnymi obszarami jego terytorium władają organy władzy publicznej w zakresie im ustawowo wyznaczonym.

O przynależności terytorium jednostki decydują organy ustawowo wskazane:

①Sejm RP– o województwach (liczba, nazwa, siedziby władz) – w drodze ustawy

Województwa nie mogą same sobie zmienić stolicy, ponieważ jest to ustalone odgórnie ustawowo. Zmiana granic województw nie jest zmianą ustawową.

②Rada Ministrów– o gminach i powiatach (liczba, nazwa, siedziba władz) – w drodze rozporządzenia

[ustawa o samorządzie gminnym]
Art. 4. 1. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:
1) tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice;
2) nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice;
3) ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.

Miasto nie jest w Polsce uzależnione od czynników cywilizacyjnych, tzn. uzyskanie statusu miasta, przyłączenie terytorium sąsiadujących gmin do miasta nie zależy od liczby mieszkańców itp.

[ustawa o samorządzie powiatowym]
Art. 3. 1. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:
1) tworzy, łączy, dzieli i znosi powiaty oraz ustala ich granice;
2) ustala i zmienia nazwy powiatów oraz siedziby ich władz.

• likwidacja gminy jest ściśle związana z równoczesnym zadysponowaniem jej terytorium oraz przekazaniem zwierzchnictwa osobowego na rzecz innej gminy lub innych gmin

• przy łączeniu, znoszeniu i podziale powiatów należy dążyć do tego, aby obejmowały one obszary możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi

społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych

Na czym polega sytuacja, gdy następuje zmiana granic, ale nie przybywa jednostek?

PRZYKŁADY:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie zmiany granic województw małopolskiego i śląskiego – gmina miejska Sławków z powiatu olkuskiego w woj. małopolskim do powiatu będzińskiego w woj. śląskim

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie zmiany granic województwa podkarpackiego i małopolskiego – gmina Szczerzyny z powiatu jasielskiego w woj. podkarpackim do powiatu tarnowskiego z woj. małopolskim.

WYJĄTEK

[ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy]– 27.10.2002
Art. 15. Znosi się gminy warszawskie, dzielnice w gminie Warszawa-Centrum i związek komunalny m. st. Warszawy, utworzone ustawą, o której mowa w art. 13, oraz gminę Wesoła.
Art. 16. 1. Znosi się powiat warszawski.
2. Gmina Sulejówek, w dniu wejścia w życie ustawy, wchodzi w skład powiatu mińskiego.

To wyjątkowy przypadek, bo tutaj procedurę dokonano ustawą a nie rozporządzeniem (zwykłe właśnie w nim się takie rzeczy ustala; można było zawrzeć delegację, ale konsultacje na rozporządzeniem trwają ok. półtora roku i chciano przyspieszyć proces].

------------------------------------------------------------------

Procedury zmiany granic w przepisach

[ustawa o samorządzie gminnym]
Art. 4. 1. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:
1) tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice;
2) nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice;
3) ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.
2. Rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, może być wydane także na wniosek zainteresowanej rady gminy.– jednak to interes państwa bierze górę nad „prośbami” gmin
3. Ustalenie i zmiana granic gmin dokonywane są w sposób zapewniający gminie terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych. – art. 15. Konstytucji stanowiący podstawę dla polityki przestrzennej państwa dla podziałów terytorialnych stanowi, że władze muszą zapewnić więzi społeczne, kulturowe i zdolność do wykonywania zadań publicznych, ale nie istnieją żadne naukowe wskazania czy przepisy prawne dotyczące parametrów wielkości JST. Pytanie, czy nie powinny jednak być ustalone, żeby nie tworzyć zbędnych jednostek podziału terytorialnego. Parametry wskazane w ust. 3 mogą być takim czynnikiem zapobiegającym takim działaniom. Jak są w mieście konflikty przestrzenne, np. w związku z ulokowaniem wysypiska śmieci, to pojawiają się ruchy separatystyczne i nie mają już miejsca żadne więzi. Gmina powinna być mała, tak byśmy „znali się ze wszystkimi”.
Co to znaczy zdolność do wykonywania zadań publicznych? Że gmina jest w stanie wygenerować swoje własne dochody, tak by nie musiała sprzedawać całego swojego majątku w celu utrzymania się. Daniny publiczne powinny być do tego głównym źródłem. W Niemczech są podatek od luksusu (np. jak ktoś ma jacht powyżej 60m²), podatek piwny, podatek cmentarny ( i ludzie nie muszą tam płacić za miejsce na cmentarzu). Czyli gminy muszą być na tyle duże, by jednak te dochody móc pozyskiwać i nie awanturować się o subwencje i dotacje. Innym przykładem jest np. utworzenie szkoły – wówczas trzeba wziąć pod uwagę ilość dzieci na terenie gminy; gdy się nie opłaca jej prowadzenie, to wtedy oddaje się ją do prowadzenia stowarzyszeniom, Kościołowi.
4. Nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana dokonywane są w sposób uwzględniający infrastrukturę społeczną i techniczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy. – nie istnieje taki przepis prawa, który ustalałby, że coś już może być miastem lub nie – to decyzja stricte polityczna. Mamy miejscowości historyczne, które przeszły wszystkie fazy: osady awansujące do rangi miasta, potem zdegradowane do wsi, później znowu zostały miastami. Znaczenie mają układy historyczne, względy przyrodnicze.
5. Zmiany, o których mowa w ust. 1, następują z dniem 1 stycznia.

① Z urzędu:

Art. 4a.
1. Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4 ust. 1, wymaga zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic gmin naruszających granice powiatów lub województw – dodatkowo opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw, z zastrzeżeniem ust. 2.
2. Konsultacje z mieszkańcami w sprawach zmiany granic gmin lub granic miasta polegającej na wyłączeniu obszaru lub części obszaru jednostki pomocniczej gminy i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki pomocniczej tej gminy lub do sąsiedniej gminy mogą zostać ograniczone do:
1) mieszkańców jednostki pomocniczej gminy objętych zmianą – przez odpowiednie rady gmin; – czyli wręcz do jednostek pomocniczych: sołectw, osiedli itd.
2) mieszkańców gmin objętych zmianą naruszającą granice powiatów lub województw – przez odpowiednie rady powiatów lub sejmiki województw.
3. W przypadku niewyrażenia opinii, o której mowa w ust. 1, w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o opinię, wymóg zasięgnięcia opinii uznaje się za spełniony. – czyli występuje milcząca aprobata
4. W przypadku przeprowadzenia referendum lokalnego w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy, o którym mowa w art. 4c, konsultacji z mieszkańcami, o których mowa w ust. 1 i 2, nie przeprowadza się. – na wniosek samych mieszkańców lub na podstawie uchwały organu stanowiącego (czyli z jego inicjatywy) . Referendum ma charakter obowiązujący co do skutku, czyli jak zostanie wyrażona w nim wola na TAK, to organ musi ją przyjąć i pozytywnie je zaopiniować (tak stanowi ustawa o referendum lokalnym).

② Na wniosek rady:

Art. 4b.
1. Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4 ust. 1, na wniosek rady gminy wymaga:
1) wniosku rady gminy poprzedzonego przeprowadzeniem przez tę radę konsultacji z
mieszkańcami, wraz z uzasadnieniem oraz niezbędnymi dokumentami, mapami i informacjami
potwierdzającymi zasadność wniosku;
2) opinii rad gmin objętych wnioskiem, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady
konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmiany granic gminy naruszającej granice powiatów lub
województw – opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw;
3) opinii wojewody właściwego dla gminy lub gmin objętych wnioskiem.
2. Do wniosku i opinii, o których mowa w ust. 1, przepisy art. 4a ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio.
3. Rada gminy występuje z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1, do ministra właściwego do spraw administracji publicznej za pośrednictwem wojewody, w terminie do dnia 31 marca.
4. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, tryb postępowania przy składaniu wniosków, o których mowa w ust. 1, oraz dokumenty, które należy dołączyć do wniosku.

③ Z inicjatywy mieszkańców:

Art. 4c.
1. W sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy może być przeprowadzone referendum lokalne z inicjatywy mieszkańców. – to nie mogą być obywatele innych niż UE państw
2. Z inicjatywą przeprowadzenia referendum, o którym mowa w ust. 1, wystąpić może jedynie grupa co najmniej 15 obywateli, o której mowa w art. 11 ust. 1a ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. Nr 88, poz. 985, z późn. zm.1)). – ci, którzy mają prawo do wybierania członków Rady Gminy, czyli Polacy i obywatele innych państw członkowskich UE niemający obywatelstwa polskiego
3. Referendum, o którym mowa w ust. 1, nie przeprowadza się, jeżeli z analizy przeprowadzonej przed referendum wynika, iż na skutek podziału lub ustalenia nowych granic gminy:
1) dochody podatkowe na mieszkańca gminy w zmienionych granicach lub gminy utworzonej byłyby niższe
od najniższych dochodów podatkowych na mieszkańca ustalonych dla poszczególnych gmin zgodnie z
ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80,
poz. 526, z późn. zm.2));
2) gmina w zmienionych granicach lub gmina utworzona byłaby mniejsza od najmniejszej pod względem
liczby mieszkańców gminy w Polsce według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego ogłoszenie
rozporządzenia, o którym mowa w art. 4. – najmniejsza w Polsce liczy 711 mieszkańców
4. Analizy, o której mowa w ust. 3, dokonuje właściwy wojewoda.
5. W przypadku przeprowadzania z inicjatywy mieszkańców referendum, o którym mowa w ust. 1, pytanie zawarte we wniosku, o którym mowa w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, powinno określać szczegółowo proponowane zmiany w podziale terytorialnym państwa.
6. Wojewoda przekazuje ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej informację o publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym protokołu wyniku referendum, o którym mowa w ust. 1.

Art. 4d.
Rada Ministrów nie przeprowadza zmian, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1, jeżeli:
1) dochody podatkowe na mieszkańca gminy w zmienionych granicach lub gminy utworzonej byłyby niższe od najniższych dochodów podatkowych na mieszkańca ustalonych dla poszczególnych gmin zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego;
2) gmina w zmienionych granicach lub gmina utworzona byłaby mniejsza od najmniejszej pod względem liczby mieszkańców gminy w Polsce według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego ogłoszenie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4.

Art. 4e.
1. W przypadku tworzenia nowej gminy Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza pełnomocnika do spraw utworzenia gminy spośród pracowników podległych wojewodzie albo pracowników urzędu gminy, której obszar wchodzi w skład nowo tworzonej gminy.
2. Do czasu utworzenia nowej gminy zadaniem pełnomocnika, o którym mowa w ust. 1, jest przygotowanie organizacyjne i prawne gminy do wykonywania zadań publicznych.
3. Z dniem utworzenia gminy pełnomocnik, o którym mowa w ust. 1, przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji jej organów do czasu wyboru nowych organów gminy.
Wszystkie zmiany terytorialne następują 1 stycznia roku następnego, a więc wszystkie referenda, konsultacje itd. muszą się odbyć odpowiednio wcześniej. Wszystkie organy jednostek objętych zmianą kończą swoją działalność do 31 grudnia. Potem zostaje ustanowiony pełnomocnik do sprawy utworzenia gminy, a kończy swoją działalność w chwili wybrania nowych organów danej gminy.

18. TWORZENIE, ŁĄCZENIE I ZNOSZENIE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

GMINA:

Art.4.1.Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:

1)tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice;

2)nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice;

2.Rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, może być wydane także na wniosek zainteresowanej rady gminy.

5.Zmiany, o których mowa w ust. 1, następują z dniem 1 stycznia.

Art.4a.1.Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4 ust. 1, wymaga zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic gmin naruszających granice powiatów lub województw - dodatkowo opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw, z zastrzeżeniem ust. 2.

2.Konsultacje z mieszkańcami w sprawach zmiany granic gmin lub granic miasta polegającej na wyłączeniu obszaru lub części obszaru jednostki pomocniczej gminy i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki pomocniczej tej gminy lub do sąsiedniej gminy mogą zostać ograniczone do:

1)mieszkańców jednostki pomocniczej gminy objętych zmianą - przez odpowiednie rady gmin;

2)mieszkańców gmin objętych zmianą naruszającą granice powiatów lub województw - przez odpowiednie rady powiatów lub sejmiki województw.

3.W przypadku niewyrażenia opinii, o której mowa w ust. 1, w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o opinię, wymóg zasięgnięcia opinii uznaje się za spełniony.

4.W przypadku przeprowadzenia referendum lokalnego w sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy, o którym mowa w art. 4c, konsultacji z mieszkańcami, o których mowa w ust. 1 i 2, nie przeprowadza się.

Art.4b.1.Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4 ust. 1, na wniosek rady gminy wymaga:

1)wniosku rady gminy poprzedzonego przeprowadzeniem przez tę radę konsultacji z mieszkańcami, wraz z uzasadnieniem oraz niezbędnymi dokumentami, mapami i informacjami potwierdzającymi zasadność wniosku;

2)opinii rad gmin objętych wnioskiem, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmiany granic gminy naruszającej granice powiatów lub województw - opinii odpowiednich rad powiatów lub sejmików województw;

3)opinii wojewody właściwego dla gminy lub gmin objętych wnioskiem.

2.Do wniosku i opinii, o których mowa w ust. 1, przepisy art. 4a ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio.

3.Rada gminy występuje z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1, do ministra właściwego do spraw administracji publicznej za pośrednictwem wojewody, w terminie do dnia 31 marca.

4.Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, tryb postępowania przy składaniu wniosków, o których mowa w ust. 1, oraz dokumenty, które należy dołączyć do wniosku.

Art.4c.1.W sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy może być przeprowadzone referendum lokalne z inicjatywy mieszkańców.

2.Z inicjatywą przeprowadzenia referendum, o którym mowa w ust. 1, wystąpić może jedynie grupa co najmniej 15 obywateli, o której mowa w art. 11 ust. 1a ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. Nr 88, poz. 985, z późn. zm.¹⁾).

3.Referendum, o którym mowa w ust. 1, nie przeprowadza się, jeżeli z analizy przeprowadzonej przed referendum wynika, iż na skutek podziału lub ustalenia nowych granic gminy:

1)dochody podatkowe na mieszkańca gminy w zmienionych granicach lub gminy utworzonej byłyby niższe od najniższych dochodów podatkowych na mieszkańca ustalonych dla poszczególnych gmin zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526, z późn. zm.²⁾);

2)gmina w zmienionych granicach lub gmina utworzona byłaby mniejsza od najmniejszej pod względem liczby mieszkańców gminy w Polsce według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego ogłoszenie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4.

4.Analizy, o której mowa w ust. 3, dokonuje właściwy wojewoda.

5.W przypadku przeprowadzania z inicjatywy mieszkańców referendum, o którym mowa w ust. 1, pytanie zawarte we wniosku, o którym mowa w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, powinno określać szczegółowo proponowane zmiany w podziale terytorialnym państwa.

6.Wojewoda przekazuje ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej informację o publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym protokołu wyniku referendum, o którym mowa w ust. 1.

Art.4d.Rada Ministrów nie przeprowadza zmian, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1, jeżeli:

1)dochody podatkowe na mieszkańca gminy w zmienionych granicach lub gminy utworzonej byłyby niższe od najniższych dochodów podatkowych na mieszkańca ustalonych dla poszczególnych gmin zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego;

2)gmina w zmienionych granicach lub gmina utworzona byłaby mniejsza od najmniejszej pod względem liczby mieszkańców gminy w Polsce według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego ogłoszenie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4.

Art.4e.1.W przypadku tworzenia nowej gminy Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza pełnomocnika do spraw utworzenia gminy spośród pracowników podległych wojewodzie albo pracowników urzędu gminy, której obszar wchodzi w skład nowo tworzonej gminy.

2.Do czasu utworzenia nowej gminy zadaniem pełnomocnika, o którym mowa w ust. 1, jest przygotowanie organizacyjne i prawne gminy do wykonywania zadań publicznych.

3.Z dniem utworzenia gminy pełnomocnik, o którym mowa w ust. 1, przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji jej organów do czasu wyboru nowych organów gminy.

Art.4f.Jeżeli w wyniku zmian w podziale terytorialnym państwa rada gminy została z mocy prawa rozwiązana na podstawie art. 390 § 5 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112, z późn. zm.³⁾), Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza osobę, która wykonuje zadania i kompetencje rady gminy do czasu wyboru nowej rady. [ustawa o samorządzie gminnym]

POWIAT:

Art. 3.1.Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:

1)tworzy, łączy, dzieli i znosi powiaty oraz ustala ich granice,

2.Rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, może być wydane także na wniosek zainteresowanej rady powiatu, rady miasta na prawach powiatu lub rady gminy.

4.Przez łączenie powiatów należy również rozumieć połączenie miasta na prawach powiatu z powiatem mającym siedzibę władz w tym mieście. Z dniem połączenia wygasają prawa powiatu posiadane dotychczas przez miasto.

5.Przez dzielenie powiatów należy również rozumieć wyłączenie jednej lub więcej gmin z terytorium powiatu z jednoczesnym:

1)włączeniem tej gminy lub gmin do innego powiatu,

2)utworzeniem powiatu z tych gmin albo z tych gmin i miasta na prawach powiatu; z dniem utworzenia powiatu wygasają prawa powiatu posiadane dotychczas przez miasto.

6.Zmiany, o których mowa w ust. 1, następują z dniem 1 stycznia.

Art. 3a.1.Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1, wymaga zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii zainteresowanych rad powiatów albo rady miasta na prawach powiatu i rady powiatu - poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic powiatów naruszających granice województw - dodatkowo opinii odpowiednich sejmików województw. Minister właściwy do spraw administracji publicznej może wystąpić także o opinie zainteresowanych rad gmin; w tym przypadku nie jest konieczne przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami gminy.

2.Konsultacje z mieszkańcami dotyczące, naruszającej granice województw, zmiany granic powiatów albo powiatu i miasta na prawach powiatu w sprawach, o których mowa w art. 3 ust. 3 i 4 - jeżeli zmiana granic wynika z wyłączenia tylko jednej gminy lub miasta na prawach powiatu - mogą zostać ograniczone przez sejmiki województw do mieszkańców odpowiedniego powiatu lub miasta na prawach powiatu objętego zmianą.

3.W przypadku niewyrażenia opinii, o której mowa w ust. 1, w terminie 3 miesięcyod dnia otrzymania wystąpienia o opinię, wymóg zasięgnięcia opinii uznaje się za spełniony.

Art. 3b.1.Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1, na wniosek odpowiednio rady powiatu, rady miasta na prawach powiatu lub rady gminy wymaga:

1)wniosku rady powiatu, rady miasta na prawach powiatu lub rady gminy poprzedzonego przeprowadzeniem przez tę radę konsultacji z mieszkańcami, wraz z uzasadnieniem oraz niezbędnymi dokumentami, mapami i informacjami potwierdzającymi zasadność wniosku,

2)opinii odpowiednio rad powiatów lub rady miasta na prawach powiatu objętych wnioskiem, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmiany granic powiatu naruszającej granice województw - opinii sejmików województw,

3)opinii rad gmin, których dotyczy wniosek,

4)opinii wojewody właściwego dla powiatu lub miasta na prawach powiatu objętego wnioskiem.

2.Do wniosku i opinii, o których mowa w ust. 1, przepisy art. 3a ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio.

3.Rada powiatu, rada miasta na prawach powiatu lub rada gminy występuje z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1, do ministra właściwego do spraw administracji publicznej za pośrednictwem wojewody, w terminie do dnia 31 marca.

4.Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, tryb postępowania przy składaniu wniosków, o których mowa w ust. 1, oraz dokumenty, które należy dołączyć do wniosku.

Art. 3c.W przypadku uzyskania zgody na połączenie miasta na prawach powiatu z powiatem mającym siedzibę władz w tym mieście lub utworzenie powiatu, w którego skład wejdzie dotychczasowe miasto na prawach powiatu, wyrażonej we wniosku lub opinii rady powiatu lub rady miasta na prawach powiatu oraz w wyniku przeprowadzonych przez te rady konsultacji z mieszkańcami, Rada Ministrów obowiązana jest dokonać tego połączenia lub utworzenia powiatu, w drodze rozporządzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1. [ustawa o samorządzie powiatowym]

WOJEWÓDZTWO:

Art.5a. Rada Ministrów, w drodze rozporządzeń, dokonuje zmian granic województw związanych z tworzeniem, łączeniem, dzieleniem lub znoszeniem powiatów po zasięgnięciu opinii organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, których zmiany dotyczą. Przy dokonywaniu zmian granic województw należy dążyć do poprawienia warunków wykonywania zadań publicznych o charakterze wojewódzkim oraz zachowania regionalnych więzi społecznych, gospodarczych i kulturowych. [Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa]

19. USTALANIE NAZW I SIEDZIB WŁADZ JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO. TYPY GMIN.

GMINA:

Art.4.1.Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:

3)ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.

2.Rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, może być wydane także na wniosek zainteresowanej rady gminy.

3.Ustalenie i zmiana granic gmin dokonywane są w sposób zapewniający gminie terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.

4.Nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana dokonywane są w sposób uwzględniający infrastrukturę społeczną i techniczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy.

5.Zmiany, o których mowa w ust. 1, następują z dniem 1 stycznia.

Art. 4a-4f usg

Wykaz nazw gmin wchodzących w skład województw określony jest w załączniku do ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa

POWIAT:

Art. 3.1.Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:

2)ustala i zmienia nazwy powiatów oraz siedziby ich władz.

2.Rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, może być wydane także na wniosek zainteresowanej rady powiatu, rady miasta na prawach powiatu lub rady gminy.

3.Ustalenie granic powiatu następuje poprzez wskazanie gmin wchodzących w skład powiatu, a zmiana jego granic dokonywana jest w sposób zapewniający powiatowi terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność wykonywania zadań publicznych.

6.Zmiany, o których mowa w ust. 1, następują z dniem 1 stycznia.

Art. 3a-3c usp

WOJEWÓDZTWO:

Art. 3. Siedzibą wojewody i sejmiku województwa są:
1) w województwie dolnośląskim - wojewody i sejmiku województwa - Wrocław,
2) w województwie kujawsko-pomorskim - wojewody - Bydgoszcz, sejmiku województwa - Toruń,
3) w województwie lubelskim - wojewody i sejmiku województwa - Lublin,
4) w województwie lubuskim - wojewody - Gorzów Wielkopolski, sejmiku województwa - Zielona Góra,
5) w województwie łódzkim - wojewody i sejmiku województwa - Łódź,
6) w województwie małopolskim - wojewody i sejmiku województwa - Kraków,
7) w województwie mazowieckim - wojewody i sejmiku województwa - Warszawa,
8) w województwie opolskim - wojewody i sejmiku województwa - Opole,
9) w województwie podkarpackim - wojewody i sejmiku województwa - Rzeszów,
10) w województwie podlaskim - wojewody i sejmiku województwa - Białystok,
11) w województwie pomorskim - wojewody i sejmiku województwa - Gdańsk,
12) w województwie śląskim - wojewody i sejmiku województwa - Katowice,
13) w województwie świętokrzyskim - wojewody i sejmiku województwa - Kielce,
14) w województwie warmińsko-mazurskim - wojewody i sejmiku województwa - Olsztyn,
15) w województwie wielkopolskim - wojewody i sejmiku województwa - Poznań,
16) w województwie zachodniopomorskim - wojewody i sejmiku województwa - Szczecin.

[Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa]

TYPY GMIN:

• miejskie – gmina o statusie miasta, zawiera się ona w administracyjnych granicach miasta,

• wiejskie – gmina, która na swoim terytorium zawiera wyłącznie wsie,

• miejsko-wiejskie – gmina w skład, której wchodzą zarówno miasto (zwykle siedziba Rady Gminy) jak i wsie.

20. WŁADZTWO ZADANIOWE JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO. WYJĄTKI OD ZASADY WŁADZTWA ZADANIOWEGO.

Władztwo zadaniowe pozwala organom jednostek samorządu terytorialnego działać samodzielnie w zakresie swojej właściwości korzystając z sądowej ochrony tej samodzielności w przypadku naruszenia zakresu władztwa. Przyjęta konstrukcja władztwa zadaniowego realizuje założenia dotyczące zakresu

działania samorządu terytorialnego określone w art. 4 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego.

Art. 4.1. Podstawowe kompetencje społeczności lokalnych są określone w Konstytucji lub w ustawie. To postanowienie nie wyklucza jednakże możliwości przyznania społecznościom lokalnym uprawnień niezbędnych do realizacji specyficznych zadań, zgodnie z prawem.
2. Społeczności lokalne mają - w zakresie określonym prawem - pełną swobodę działania w każdej sprawie, która nie jest wyłączona z ich kompetencji lub nie wchodzi w zakres kompetencji innych organów władzy.
3. Generalnie odpowiedzialność za sprawy publiczne powinny ponosić przede wszystkim te organy władzy, które znajdują się najbliżej obywateli. Powierzając te funkcje innemu organowi władzy, należy uwzględnić zakres i charakter zadania oraz wymogi efektywności i gospodarności.
4. Kompetencje przyznane społecznościom lokalnym powinny być w zasadzie całkowite i wyłączne i mogą zostać zakwestionowane lub ograniczone przez inny organ władzy, centralny lub regionalny, jedynie w zakresie przewidzianym prawem.
5. W przypadku delegowania kompetencji społecznościom lokalnym przez organy władzy centralnej lub regionalnej, powinny one, w miarę możliwości, mieć pełną swobodę dostosowania sposobu wykonywania tych kompetencji do warunków miejscowych.
6. Społeczności lokalne powinny być konsultowane o tyle, o ile jest to możliwe, we właściwym czasie i w odpowiednim trybie, w trakcie opracowywania planów oraz podejmowania decyzji we wszystkich sprawach bezpośrednio ich dotyczących.

21. ZAKRES DZIAŁANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO – USTALENIA SYSTEMOWE.

Tabela 2. Zakres działania jednostek samorządu terytorialnego (zarys systemu).

Zadania realizowane przez JST	JST^4
	Województwo samorządowe
Zadania JST [art. 16 ust. 2; art. 166 ust. 1 Konstytucji RP]	zadania (własne) województwa samorządowego (samorządu województwa) – w istocie zadania (własne) województw [art. 14 ust. 1; art. 2 ust. 2 i art. 4 ust. 1 u.s.w.] – w zakresie zadań (własnych) danego województwa – ex lege^5
	zadania województw samorządowych – w zakresie zadań innego województwa samorządowego realizowane przez województwo samorządowe na mocy porozumień^6 [art. 8 ust. 2-4 u.s.w.] – ex lege + porozumienie
Zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez JST	Zadania zlecone JST ustawami [art. 166 ust. 2 Konstytucji RP]
Zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez JST	Zadania powierzone (docelowo)^11 JST porozumieniem (pierwotnie należące do zakresu działania organów administracji rządowej)

⁴ W przypadku gmin i powiatów – dochodzi jeszcze, w szczególności, możliwość przekazywania – odpowiednio – zadań związkowi międzygminnemu, związkowi komunalnemu, związkowi powiatów oraz związkowi miast na prawach powiatu i związkowi miasta na prawach powiatu i powiatu (względem związku zrzeszającego gminy – także w drodze porozumienia; w tym zakresie przekazującym może być też województwo) – zob. jeszcze tabela nr 38.

⁵ Tryb w tym (i w pozostałych przypadkach) opisywany jest z perspektywy JST jako adresata formy działania.

⁶ Założenia systemowe niewątpliwie nie sprzyjają przekazywaniu „w górę” zadań JST. Nieprzypadkowo – zatem – taki kierunek nie jest aktualnie wprost wymieniany w żadnej z samorządowych ustaw ustrojowych (co symptomatyczne, wyraźnie się go pomija w postanowieniach u.s.g. – zob. w tym kontekście: art. 4 ust. 5 i 6 u.s.p. oraz art. 4 ust. 1 u.s.w.). Pamiętać jednak należy o obowiązującym do 31 grudnia 2010 r. art. 68 pkt 4 u.s.w.; zob. jeszcze tabela nr 39.

⁷ Zob. przypis wcześniejszy.

⁸ Przepisy ustaw szczególnych mogą wykluczać możliwość przekazywania/powierzania zadań publicznych. Poza tym, założenia systemowe nie sprzyjają przekazywaniu „w górę” (po stronie samorządowej) zadań z zakresu działania JST (a więc i zaliczanych do tej kategorii zadań z zakresu administracji rządowej). Nieprzypadkowo – zatem – taki kierunek nie jest aktualnie wprost wymieniany w żadnej z samorządowych ustaw ustrojowych (co symptomatyczne, wyraźnie się go pomija w postanowieniach u.s.g. – zob. w tym kontekście: art. 4 ust. 5 i 6 u.s.p. oraz art. 4 ust. 1 u.s.w.). Pamiętać jednak należy o obowiązującym do 31 grudnia 2010 r. art. 68 pkt 4 u.s.w.

⁹ Zob. przypis wcześniejszy.

¹⁰ Przepisy ustaw szczególnych mogą wykluczać możliwość przekazywania/powierzania zadań z zakresu administracji rządowej (w tym: zadań zleconych) JST.

¹¹ Porozumienie zawarte z organem administracji rządowej może wykluczać bądź dopuszczać dalsze przekazywanie/ powierzanie zadań z zakresu administracji rządowej JST.

¹² Założenia systemowe nie sprzyjają przekazywaniu „w górę” (po stronie samorządowej) zadań z zakresu działania JST (a więc i zaliczanych do tej kategorii zadań z zakresu administracji rządowej). Nieprzypadkowo – zatem – taki kierunek nie jest aktualnie wprost wymieniany w żadnej z samorządowych ustaw ustrojowych (co symptomatyczne, wyraźnie się go pomija w postanowieniach u.s.g. – zob. w tym kontekście: art. 4 ust. 5 i 6 u.s.p. oraz art. 4 ust. 1 u.s.w.). Pamiętać jednak należy o obowiązującym do 31 grudnia 2010 r. art. 68 pkt 4 u.s.w.

¹³ Zob. przypis wcześniejszy.

22. ZADANIA WŁASNE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

ZADANIA WŁASNE GMINY:

Są określone w usg, jest to katalog otwarty.

Art.7.1.Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy:

1)ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej;

2)gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego;

3)wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz;

3a)działalności w zakresie telekomunikacji;

4)lokalnego transportu zbiorowego;

5)ochrony zdrowia;

6)pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych;

6a)wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

7)gminnego budownictwa mieszkaniowego;

8)edukacji publicznej;

9)kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;

10)kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych;

11)targowisk i hal targowych;

12)zieleni gminnej i zadrzewień;

13)cmentarzy gminnych;

14)porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego;

15)utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych;

16)polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej;

17)wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej;

18)promocji gminy;

19)współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.⁴⁾);

20)współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

2.Ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy.

3.Przekazanie gminie, w drodze ustawy, nowych zadań własnych wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów własnych gminy lub subwencji. Przepis art. 8 ust. 4 i 5 stosuje się odpowiednio.

Tabela 3. Zadania własne gminy wprost określone przez ustawodawcę jako obowiązkowe

Zadania własne gminy wprost określone przez ustawodawcę jako obowiązkowe^14
Stosownie do art. 7 ust. 2 u.s.g., ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy. „Cechą szczególną zadań własnych jest ich dychotomia, polegająca na tym, iż ustawa może określone zadanie własne określić jako obowiązkowe, co oznacza, iż jednostka jest zobligowana do jego wykonania nawet wówczas, gdy nie dysponuje odpowiednimi dochodami własnymi, a i subwencje, którymi państwo ją w tym zadaniu wspomaga, są niewystarczające” – J. Korczak, Zadania własne, [w:] R. Hauser (red.), Z. Niewiadomski (red.), A. Wróbel (red.), Konstytucyjne podstawy funkcjonowania administracji publicznej, Warszawa 2012, s. 215
Art.17 ust.1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej: „Art. 17. 1. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy: 1) opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka; 2) sporządzanie, zgodnie z art. 16a, oceny w zakresie pomocy społecznej; 3) udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym; 4) przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych; 5) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych; 6) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego; 7) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; 8) przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego; 9) opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem; 10) praca socjalna; 11) organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 12) prowadzenie i zapewnienie miejsc w mieszkaniach chronionych; […] 14) dożywianie dzieci; 15) sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; 16) kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu; 16a) pomoc osobom mającym trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; 17) sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w formie dokumentu elektronicznego, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego; 18) utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników; 19) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych; 20) opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych”.
Art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach: „Art. 3. 1. Utrzymanie czystości i porządku w gminach należy do obowiązkowych zadań własnych gminy”.
Art. 9 ust. 1-2 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej: „Art. 9. 1. Jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym. 2. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym”.
Art. 104 ust. 1 i art. 105 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty: „Art. 104. 1. Prowadzenie szkół podstawowych, z wyjątkiem szkół podstawowych specjalnych (w tym szkół przy zakładach karnych oraz zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich) i artystycznych, przechodzi do obowiązkowych zadań własnych gmin z dniem 1 stycznia 1994 r., z zastrzeżeniem ust. 2. […] Art. 105. Zadanie własne gmin w zakresie prowadzenia przedszkoli, o którym mowa w art. 5 ust. 5, staje się zadaniem obowiązkowym z dniem 1 stycznia 1992 r.”

¹⁴ Chociaż tylko w u.s.g. wprowadzono przepis explicite wskazujący na możliwość określania, „które zadania własne […] mają charakter obowiązkowy” (art. 7 ust. 2), to – jak wynika to z praktyki normatywnej – niewprowadzenie podobnych unormowań do u.s.p. i u.s.w. nie stanowi przeszkody w określaniu w materialnym prawie administracyjnym zadań o charakterze obowiązkowym także w odniesieniu do powiatów i województw. Wprost wynika to z ww. art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (gdzie jest mowa o JST, a nie tylko o gminach). Tego rodzaju konstatację uzasadnia też analiza treści art. 19 ust. 2-4 ustawy z dnia 21 czerwca 1997 r. o bibliotekach, aczkolwiek w tych przypadkach poprzez przepisy wskazujące na to, że gmina/powiat/województwo organizują i prowadzą „co najmniej jedną” gminną/powiatową/wojewódzką bibliotekę publiczną. Możliwe jest jeszcze inne podejście do kwestii obligatoryjności realizacji zadań publicznych. W art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej wprowadzono bowiem następujący przepis: „Obowiązek zapewnienia realizacji zadań pomocy społecznej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej w zakresie ustalonym ustawą”, by w jej art. 16 ust. 2 zobowiązać gminę i powiat do wykonywania zadań (zgodnie z tą ustawą), z zastrzeżeniem, iż „nie mogą odmówić pomocy osobie potrzebującej, mimo istniejącego obowiązku osób fizycznych lub osób prawnych do zaspokajania jej niezbędnych potrzeb życiowych”.

ZADANIA WŁASNE POWIATU:

Art. 4.1.Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

1)edukacji publicznej,

2)promocji i ochrony zdrowia,

3)pomocy społecznej,

4)polityki prorodzinnej,

5)wspierania osób niepełnosprawnych,

6)transportu zbiorowego i dróg publicznych,

7)kultury i ochrony dóbr kultury,

8)kultury fizycznej i turystyki,

9)geodezji, kartografii i katastru,

10)gospodarki nieruchomościami,

11)administracji architektoniczno-budowlanej,

12)gospodarki wodnej,

13)ochrony środowiska i przyrody,

14)rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

15)porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

16)ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

17)przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

18)ochrony praw konsumenta,

19)utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

20)obronności,

21)promocji powiatu,

22)współpracy z organizacjami pozarządowymi.

2.Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

3.Ustawy mogą określać inne zadania powiatu.

4.Ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat.

5.Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.

6.Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.

ZADANIA WŁASNE WOJEWÓDZTWA:

Art. 14.1.Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:

1)edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,

2)promocji i ochrony zdrowia,

3)kultury i ochrony jej dóbr,

4)pomocy społecznej,

5)polityki prorodzinnej,

6)modernizacji terenów wiejskich,

7)zagospodarowania przestrzennego,

8)ochrony środowiska,

9)gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej,

10)transportu zbiorowego i dróg publicznych,

11)kultury fizycznej i turystyki,

12)ochrony praw konsumentów,

13)obronności,

14)bezpieczeństwa publicznego,

15)przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

2.Ustawy mogą określać sprawy należące do zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez zarząd województwa.

3.Ustawy mogą nakładać na województwo obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

23. KLAUZULE KOMPETENCYJNE GMIN, POWIATÓW I WOJEWÓDZTW SAMORZĄDOWYCH.

 Generalne klauzule kompetencyjne funkcjonujące w samorządzie terytorialnym są normami prawnymi niezbędnymi przy określaniu właściwości organów jednostek samorządu terytorialnego w realizacji tych zadań samorządu, które mocą konkretnego przepisu nie zostały zastrzeżone na rzecz żadnego z organów.

Domniemanie właściwości organów gminy

Domniemanie kompetencji oznacza, że do właściwości danego organu należą wszystkie sprawy określonej kategorii (np. sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym), z wyłączeniem tych, które wprost mocą konkretnego przepisu prawa zostały zastrzeżone do właściwości innych podmiotów. W literaturze przedmiotu przyjęto, że „posługiwanie się klauzulą domniemania zadań na rzecz określonego podmiotu zobowiązuje jednocześnie do wyliczenia zadań i kompetencji innego podmiotu, względem którego klauzula nie ma zastosowania (a zatem podmiot ten działa na podstawie i w granicach prawa), przy czym te wyliczone i jednocześnie sprecyzowane zadania stanowią zarazem pole zastrzeżeń dla klauzuli domniemania zadań i kompetencji, określone granicami postanowień ustaw. Podsumowując, należy stwierdzić, że aby jeden podmiot (lub pewna kategoria podmiotów) mógł mieć zakres działania tworzony na zasadzie klauzuli domniemania, pozostałe podmioty o względnie jednorodnym przedmiocie działania muszą mieć zakres działań sformułowany w sposób enumeratywny (zamknięty).

W przepisach ustawy o samorządzie gminnym zagadnieniu domniemania właściwości organów gminy zostały poświęcone art. 18 ust. 1 i art. 30 ust. 1. Artykuł 18 ust. 1 u.s.g. stanowi, że do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Przepis ten pozostaje w korelacji z art. 30 ust. 1, który stanowiąc, że wójt wykonuje zadania gminy określone przepisami prawa, jest logiczną konsekwencją art. 18 ust. 1. Analiza tych norm prawnych wykazuje, że w ustawie o samorządzie gminnym ustawodawca zawarł generalną klauzulę kompetencyjną wskazującą organ stanowiący, jakim jest rada gminy, jako generalnego realizatora zadań gminnych. Wyjątek od tej reguły mogą wprowadzić tylko te przepisy prawa, które realizację określonej sprawy gminnej powierzają w sposób wyraźny, a nie dorozumiany, organowi wykonawczemu (wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta). Tak wyrażona generalna klauzula kompetencyjna nadaje z punktu widzenia ustrojowego szczególną pozycję radzie gminy także na tle ewentualnych sporów z organem wykonawczo-zarządzającym gminy.

Domniemanie właściwości organów powiatu

Na gruncie przepisów ustawy z 5.06.1998 r. o samorządzie powiatowym nie wprowadzono zasady domniemania kompetencji na rzecz któregokolwiek z organów. Co więcej, analiza regulacji zawartych w tym akcie prawnym prowadzi do wniosku, że zawiera on niczym nieuzasadnioną lukę prawną. Wykazanie powyższego stanu rzeczy wymaga odniesienia się do dwóch następujących przepisów: art. 12 pkt 11 u.s.p. oraz art. 32 ust. 1 u.s.p. Zgodnie z pierwszą z przywołanych norm prawnych „Do wyłącznej właściwości rady powiatu należy podejmowanie uchwał w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady powiatu”. Z przepisu tego wynika zatem, że realizacja sprawy powiatowej przez organ stanowiący powiatu innej niż określona w art. 12 pkt 1–10a u.s.p. wymaga wyraźnego jej „przypisania” radzie powiatu konkretnym przepisem prawa rangi co najmniej ustawy.

Domniemanie właściwości organów województwa

W ustawie o samorządzie województwa zagadnieniu domniemania właściwości organów tej regionalnej jednostki samorządu terytorialnego został poświęcony przede wszystkim art. 41 ust. 1. Przepis ten stanowi, że „Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych”. Z normy tej wynika zatem, że w ustawie o samorządzie województwa podobnie jak w ustawie o samorządzie gminnym występuje zasada domniemania właściwości organu. Inaczej jednak niż w samorządzie gminnym na gruncie samorządu wojewódzkiego przyjęto zasadę domniemania właściwości organu wykonawczego, a nie stanowiącego. Przyjęcie odmiennej zasady domniemania właściwości może zatem prowadzić do tego, że konkretne zadania jednostek samorządu terytorialnego wynikające z przepisów materialnego prawa administracyjnego będą realizowane przez różne organy tych jednostek.

Tytułem przykładu można wskazać na przepisy ustawy z 7.09.1991 r. o systemie oświaty[21], która przypisuje jednostce samorządu terytorialnego status organu prowadzącego szkołę lub placówkę oświatową (art. 3 pkt 5 u.s.o.). W sytuacji braku wskazania przez tę ustawę, który z organów organu prowadzącego jest właściwy do realizacji zadania wynikającego z przepisów tejże ustawy, zastosowanie będą mieć klauzule kompetencyjne określone w ustrojowych ustawach samorządowych. To samo zadanie wynikające z ustawy o systemie oświaty będzie zatem wykonane przez radę gminy (na podstawie art. 18 ust. 1 u.s.g.) oraz przez zarząd województwa (na podstawie art. 41 ust. 1 u.s.w.).

24. ZADANIA Z ZAKRESU ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ – USTALENIA SYSTEMOWE.

Zadania realizowane przez JST	JST^4
	Województwo samorządowe
Zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez JST	Zadania zlecone JST ustawami [art. 166 ust. 2 Konstytucji RP]
Zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez JST	Zadania powierzone (docelowo)^11 JST porozumieniem (pierwotnie należące do zakresu działania organów administracji rządowej)

⁴ W przypadku gmin i powiatów – dochodzi jeszcze, w szczególności, możliwość przekazywania – odpowiednio – zadań związkowi międzygminnemu, związkowi komunalnemu, związkowi powiatów oraz związkowi miast na prawach powiatu i związkowi miasta na prawach powiatu i powiatu (względem związku zrzeszającego gminy – także w drodze porozumienia; w tym zakresie przekazującym może być też województwo) – zob. jeszcze tabela nr 38.

⁸ Przepisy ustaw szczególnych mogą wykluczać możliwość przekazywania/powierzania zadań publicznych. Poza tym, założenia systemowe nie sprzyjają przekazywaniu „w górę” (po stronie samorządowej) zadań z zakresu działania JST (a więc i zaliczanych do tej kategorii zadań z zakresu administracji rządowej). Nieprzypadkowo – zatem – taki kierunek nie jest aktualnie wprost wymieniany w żadnej z samorządowych ustaw ustrojowych (co symptomatyczne, wyraźnie się go pomija w postanowieniach u.s.g. – zob. w tym kontekście: art. 4 ust. 5 i 6 u.s.p. oraz art. 4 ust. 1 u.s.w.). Pamiętać jednak należy o obowiązującym do 31 grudnia 2010 r. art. 68 pkt 4 u.s.w.

⁹ Zob. przypis wcześniejszy.

¹⁰ Przepisy ustaw szczególnych mogą wykluczać możliwość przekazywania/powierzania zadań z zakresu administracji rządowej (w tym: zadań zleconych) JST.

¹¹ Porozumienie zawarte z organem administracji rządowej może wykluczać bądź dopuszczać dalsze przekazywanie/ powierzanie zadań z zakresu administracji rządowej JST.

¹² Założenia systemowe nie sprzyjają przekazywaniu „w górę” (po stronie samorządowej) zadań z zakresu działania JST (a więc i zaliczanych do tej kategorii zadań z zakresu administracji rządowej). Nieprzypadkowo – zatem – taki kierunek nie jest aktualnie wprost wymieniany w żadnej z samorządowych ustaw ustrojowych (co symptomatyczne, wyraźnie się go pomija w postanowieniach u.s.g. – zob. w tym kontekście: art. 4 ust. 5 i 6 u.s.p. oraz art. 4 ust. 1 u.s.w.). Pamiętać jednak należy o obowiązującym do 31 grudnia 2010 r. art. 68 pkt 4 u.s.w.

¹³ Zob. przypis wcześniejszy.

25. Zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego.

Zakres zadań jednostek samorządu terytorialnego określony jest ustawowo. Co istotne, poszczególne zadania jednostek samorządu terytorialnego nie mogą naruszać kompetencji innych organów administracji publicznej. Dzielą się na zadania, własne, zlecone i powierzone.- wprowadzenie.
ZADANIA ZLECONE:

• to zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa - pochodzą one od państwa.

• ustawowo przekazane do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego.

• Jednostka wykonuje je po zapewnieniu przez zleceniodawcę środków finansowych i w jego imieniu.

• Jednostki samorządu terytorialnego nie mają możliwości odmowy wykonania zadań zleconych z powodu braku środków finansowych lub ich niewystarczającej wysokości.

• Nadzór nad wykonywaniem zadań zleconych należy do wojewody.

• W ustawie o samorządzie powiatowym i wojewódzkim barka wyraźnego podziału na zadania własne i zlecone

• W istocie w gminach, powiatach i województwach samorządowych są to zadania z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów których obowiązek wykonania nałożono ustawą. Oraz w Mieście stołecznym Warszawie:
  [Art. 3. Zadania m.st. Warszawy] ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy:

1. Miasto stołeczne Warszawa, oprócz zadań przewidzianych przepisami dotyczącymi samorządu gminnego i samorządu powiatowego, wykonuje zadania wynikające ze stołecznego charakteru miasta, a w szczególności zapewnia warunki niezbędne do:
1) funkcjonowania w mieście naczelnych i centralnych organów państwa, obcych przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz organizacji międzynarodowych,
2) przyjmowania delegacji zagranicznych,
3) funkcjonowania urządzeń publicznych o charakterze infrastrukturalnym, mających znaczenie dla stołecznych funkcji miasta.
2. Zadania, o których mowa w ust. 1, są zadaniami zleconymi z zakresu administracji rządowej.

Przykłady:

• Gmina:
  Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii

Art. 50 ust. 1. Nadzór nad uprawami maku lub konopi włóknistych sprawuje wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce położenia tych upraw.

Art. 51. W przypadku stwierdzenia prowadzenia upraw maku lub konopi włóknistych (…) wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje nakaz zniszczenia tych upraw przez zaoranie lub przekopanie gruntu, na koszt prowadzącego uprawę;

Art. 52. Zadania, o których mowa w art. 47, 50 i 51, są wykonywane przez gminę jako zadania zlecone z zakresu administracji rządowej.

• Powiat:

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy w szczególności:

1) tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;

2) opracowywanie i realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie.

• Województwo:
  Ustawa Prawo wodne

Art. 11 ust. 1 Prawo wodne.  Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem art. 13, wykonują:

(…) marszałek województwa, jako zadanie z zakresu administracji rządowej wykonywane przez samorząd województwa - w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby i ułatwieniu jej uprawy (..)

26. Zadania powierzone jednostkom samorządu terytorialnego.

• Zadania powierzone to przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego w drodze umowy lub porozumienia czynności realizowane samodzielnie lub wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego.

• Zadania te mogą pochodzić od organów administracji rządowej lub innych jednostek samorządu terytorialnego.

• W odróżnieniu od zadań zleconych, zadania powierzone są przejmowane przez samorząd terytorialny dobrowolnie, na zasadach organizacyjnych i finansowych zawartych w porozumieniu. Samorządy mogą przejmować w ten sposób zarówno zadania z zakresu administracji rządowej, jak i samorządowej (od innej jednostki lub szczebla samorządu). Podstawą prawną takich działań są przepisy ustaw samorządowych, które pozwalają zawierać porozumienia zarówno pomiędzy różnymi szczeblami administracji samorządowej, jak i pomiędzy administracją rządową i samorządową.

• Ustawa nie dopuszcza przejmowania przez administrację rządową zadań samorządów terytorialnych.

• Podstawowym powodem przejmowania zadań jest chęć usprawnienia funkcjonowania administracji i zbliżania jej do mieszkańców. Ponadto zdarzają się sytuacje, w których porozumienia zawierane są pomiędzy samorządami tego samego szczebla. Powodem jest zwykle chęć oszczędzania środków. Dzięki realizacji zadań przez istniejącą w jednej gminie lub powiecie instytucję na rzecz dwóch sąsiednich gmin czy powiatów, koszt przypadający na budżet każdej z jednostek się zmniejsza.

• Przepisy ustaw szczególnych mogą wykluczać możliwość przekazywania/powierzania zadań publicznych.

• Poza tym, założenia systemowe nie sprzyjają przekazywaniu „w górę” zadań z zakresu działania JST

Przykład:
Art. 8 u.s.g

2a. Gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu oraz zadania

z zakresu właściwości województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami

samorządu terytorialnego.

27. Powierzenie jednostce samorządu terytorialnego prowadzenie spraw w imieniu

wojewody.

Ustawa o wojewodzie i administracji rządowej w województwie:

Art. 20. 1. Wojewoda może powierzyć prowadzenie, w jego imieniu, niektórych spraw z zakresu swojej właściwości jednostkom samorządu terytorialnego lub organom innych samorządów działających na obszarze województwa, kierownikom państwowych i samorządowych osób prawnych oraz innych państwowych jednostek organizacyjnych funkcjonujących w województwie.

2. Powierzenie następuje na podstawie porozumienia wojewody odpowiednio z organem wykonawczym jednostki samorządu terytorialnego, właściwym organem innego samorządu lub kierownikiem państwowej i samorządowej osoby prawnej albo innej państwowej jednostki organizacyjnej, o których mowa w ust. 1. Porozumienie, wraz ze stanowiącymi jego integralną część załącznikami, podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

3. W porozumieniu, o którym mowa w ust. 2, określa się zasady sprawowania przez wojewodę kontroli nad prawidłowym wykonywaniem powierzonych zadań

28. Klauzule kompetencyjne organów jednostki samorządu terytorialnego.

1. Generalne klauzule kompetencyjne funkcjonujące w samorządzie terytorialnym są normami prawnymi niezbędnymi przy określaniu właściwości organów jednostek samorządu terytorialnego w realizacji tych zadań samorządu, które mocą konkretnego przepisu nie zostały zastrzeżone na rzecz żadnego z organów.

Regulacje prawne dotyczące domniemania właściwości organów jednostek samorządu terytorialnego zostały zawarte w ustrojowych ustawach samorządowych.

2. Domniemanie właściwości organów gminy
W przepisach ustawy o samorządzie gminnym:. 18 ust. 1 i art. 30 ust. 1.

• Artykuł 18 ust. 1 u.s.g. stanowi, że do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Przepis ten pozostaje

• w korelacji z art. 30 ust. 1, który stanowiąc, że wójt wykonuje zadania gminy określone przepisami prawa, jest logiczną konsekwencją art. 18 ust. 1.

• ustawodawca zawarł generalną klauzulę kompetencyjną wskazującą organ stanowiący, jakim jest rada gminy, jako generalnego realizatora zadań gminnych.

• Wyjątek od tej reguły mogą wprowadzić tylko te przepisy prawa, które realizację określonej sprawy gminnej powierzają w sposób wyraźny, a nie dorozumiany, organowi wykonawczemu (wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta). Tak wyrażona generalna klauzula kompetencyjna nadaje z punktu widzenia ustrojowego szczególną pozycję radzie gminy także na tle ewentualnych sporów z organem wykonawczo-zarządzającym gminy.
   

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 6.10.2008 r.:
zaprezentował natomiast pogląd, w myśl którego odpowiedź na pytanie, czy art. 18 ust. 1 u.s.g. może stanowić samodzielną podstawę prawną podjęcia uchwały, jest uzależniona od tego, czy mocą tej uchwały rada podejmuje działania o charakterze władczym, czy niewładczym. Zdaniem sądu „Norma kompetencyjna zawarta w omawianym art. 18 ust. 1 określa jedynie ogólną właściwość przedmiotową rady gminy we wszystkich sprawach pozostających w zakresie jej działania, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Artykuł 18 ust. 1 powołanej ustawy zasadniczo nie stanowi więc samodzielnej podstawy do wydawania aktów ogólnie obowiązujących o charakterze normatywnym (władczym), te bowiem muszą znaleźć umocowanie w przepisach materialnego prawa administracyjnego. Natomiast przepis ten upoważnia radę gminy do podejmowania działań niewładczych (np. o charakterze programowym, intencyjnym), ale pozostających w granicach zadań gminy przewidzianych w przepisach prawa”.

3. Domniemanie właściwości organów województwa

• art. 41 ust. 1. u.s.w Przepis ten stanowi, że „Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych”. Z normy tej wynika zatem, że w ustawie o samorządzie województwa podobnie jak w ustawie o samorządzie gminnym występuje zasada domniemania właściwości organu. Inaczej jednak niż w samorządzie gminnym na gruncie samorządu wojewódzkiego przyjęto zasadę domniemania właściwości organu wykonawczego, a nie stanowiącego.

• Zarząd województwa wykonuje zatem wszystkie zadania tej regionalnej jednostki samorządu terytorialnego, z wyłączeniem tych tylko, które wyraźnie zostały zastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

• Potwierdzeniem powyższego jest art. 14 ust. 1 u.s.w., który legitymuje sejmik województwa do wykonywania tylko tych zadań wojewódzkich, które wyraźnie zostały określone ustawami jako jego zadania.

(Przyjęcie odmiennej zasady domniemania właściwości może zatem prowadzić do tego, że konkretne zadania jednostek samorządu terytorialnego wynikające z przepisów materialnego prawa administracyjnego będą realizowane przez różne organy tych jednostek.
Tytułem przykładu: można wskazać na przepisy ustawy z 7.09.1991 r. o systemie oświaty[21], która przypisuje jednostce samorządu terytorialnego status organu prowadzącego szkołę lub placówkę oświatową (art. 3 pkt 5 u.s.o.). W sytuacji braku wskazania przez tę ustawę, który z organów organu prowadzącego jest właściwy do realizacji zadania wynikającego z przepisów tejże ustawy, zastosowanie będą mieć klauzule kompetencyjne określone w ustrojowych ustawach samorządowych. To samo zadanie wynikające z ustawy o systemie oświaty będzie zatem wykonane przez radę gminy (na podstawie art. 18 ust. 1 u.s.g.) oraz przez zarząd województwa (na podstawie art. 41 ust. 1 u.s.w.).

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 19.07.2010 r. stwierdził, że „Właściwość organów samorządu wojewódzkiego powinna być określona przy uwzględnieniu treści przepisów art. 18 i art. 41 u.s.w. Zgodnie z art. 18 do wyłącznej właściwości sejmiku województwa należy podejmowanie uchwał wyliczonych w pkt 1–19 i pkt 21 oraz «w innych sprawach zastrzeżonych ustawami i statutem województwa do kompetencji sejmiku województwa». Konieczną przesłanką wykonywania przez sejmik zadań jest istnienie podstawy ustawowej wskazującej sejmik jako organ samorządu wojewódzkiego właściwy dla danej sprawy. Przepis art. 41 ust. 1 stanowi zaś, że zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu wojewódzkiego, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Regulacja ta, odmiennie niż przepis art. 18 ust. 1 u.s.g. formułujący ustawową zasadę domniemania kompetencji na rzecz rady gminy jako organu stanowiącego, ustanawia ją na rzecz organu wykonawczego, jakim jest zarząd województwa. Ze wskazanych powyżej przepisów wynika, że jeżeli istnieją zadania samorządu województwa niezastrzeżone dla sejmiku województwa lub wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, ich wykonawcą jest zarząd województwa”.

4. Domniemanie właściwości organów powiatu

• Na gruncie przepisów ustawy z 5.06.1998 r. o samorządzie powiatowym nie wprowadzono zasady domniemania kompetencji na rzecz któregokolwiek z organów.

• Analiza regulacji zawartych w tym akcie prawnym prowadzi do wniosku, że zawiera on niczym nieuzasadnioną lukę prawną.

• art. 12 pkt 11 u.s.p. „Do wyłącznej właściwości rady powiatu należy podejmowanie uchwał w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady powiatu”. Z przepisu tego wynika zatem, że realizacja sprawy powiatowej przez organ stanowiący powiatu innej niż określona w art. 12 pkt 1–10a u.s.p. wymaga wyraźnego jej „przypisania” radzie powiatu konkretnym przepisem prawa rangi co najmniej ustawy.

• Taka konstrukcja prawna przesądza o tym, że na gruncie przepisów ustawy o samorządzie powiatowym ustawodawca zrezygnował z zasady domniemania właściwości organu stanowiącego w realizacji tych spraw powiatowych, które mocą konkretnego przepisu nie zostały zastrzeżone do kompetencji żadnego z organów powiatu.

• Problem jednak w tym, że omawiana zasada domniemania właściwości nie przemawia także na rzecz organu wykonawczego. Zgodnie bowiem z art. 32 ust. 1 u.s.p. zarząd powiatu wykonuje zadania powiatu określone przepisami prawa. Norma ta przesądza zatem o legitymacji zarządu powiatu do realizacji sprawy powiatowej wyłącznie wówczas, gdy określony przepis prawa tak stanowi. Należy jednak podkreślić, że liczne przepisy materialnego prawa administracyjnego, stanowiąc o sprawach powiatowych, w żaden sposób nie przesądzają o tym, który z organów tej lokalnej jednostki samorządu terytorialnego odpowiada za ich realizację. W takim przypadku pojawia się pytanie o to, który z organów powiatu jest kompetentny do załatwienia sprawy?

Przykładem takich norm prawnych są regulacje wynikające z ustawy z 25.10.1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Zgodnie z art. 9 ust. 2 u.o.d.k. „Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym”. Przepisy omawianego aktu prawnego, dając jednostkom samorządu terytorialnego – w tym powiatowi – prawo do tworzenia samorządowych instytucji kultury (art. 9. u.o.d.k.), kierują wynikające z tego kompetencje do organizatora (art. 10 ust. 1 u.o.d.k.) bez wskazania, czy za tego organizatora działa organ stanowiący, czy wykonawczy. Brak tego dookreślenia nie stanowi problemu na gruncie samorządu gminnego, gdyż z omówionego powyżej art. 18 ust. 1 u.s.g. wynika zasada domniemania właściwości rady gminy, także w zakresie realizacji zadań za organizatora gminnego[26]. Niewskazanie, który z organów działa za organizatora, w sytuacji gdy jest nim samorządowe województwo, także nie jest problematyczne z uwagi na przeanalizowaną powyżej zasadę domniemania właściwości zarządu województwa, o której mowa w art. 41 ust. 1 u.s.w.

Zaniechanie ustanowienia domniemania właściwości na rzecz któregokolwiek z organów powiatu w ustawie o samorządzie powiatowym rodzi na gruncie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej istotne wątpliwości o charakterze interpretacyjnym wobec braku możliwości skorzystania z generalnej klauzuli kompetencyjnej. Podobne stanowisko zaprezentowano w doktrynie, wskazując, że określenie właściwości konkretnego organu jednostki samorządu terytorialnego m.in. na gruncie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jest praktycznie niewykonalne. C. Kociński podkreśla, że w tym zakresie normy domniemań stanowią zasadniczą podstawę do przyjęcia właściwości danego organu. Autor ten twierdzi również, że „W takiej sytuacji dziwi brak podobnej normy domniemania w ustawie o samorządzie powiatowym, która nie określa przecież w sposób enumeratywny, lecz przykładowy, spraw należących odpowiednio do właściwości rady powiatu oraz zarządu powiatu”. Na brak klauzuli kompetencyjnej w samorządzie powiatowym zwrócono uwagę także w orzecznictwie sądowym.

Sytuacja podobna do tej z ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej występuje także w ustawie z 21.11.1996 r. o muzeach[29], w ustawie z 27.06.1997 r. o bibliotekach[30] i w innych aktach prawnych.

Konkludując, należy stwierdzić, że brak przepisu stwarzającego generalną klauzulę kompetencyjną w ustawie o samorządzie powiatowym należy zakwalifikować jako postulat do
ustawodawcy o wprowadzenie pilnej zmiany w omawianym zakresie.

5. Domniemanie właściwości organów miasta na prawach powiatu

Wskazana jednostka samorządu terytorialnego jest wprawdzie gminą, jednakże o specyficznym ustroju. Zgodnie bowiem z art. 92 ust. 2 u.s.p. gmina ta wykonuje również wszystkie zadania powiatu na zasadach określonych ustawą o samorządzie powiatowym.

• Oznacza to, że skoro w samorządzie gminnym na rzecz organu stanowiącego przemawia domniemanie właściwości w zakresie wszystkich spraw pozostających w zakresie działania gminy, jeśli nie zostały one zastrzeżone na rzecz innych podmiotów, to omawiane domniemanie przysługuje także radzie miasta w mieście na prawach powiatu.

• Wątpliwości budzi natomiast to, czy owo domniemanie przemawia na rzecz rady miasta także w zakresie zadań powiatowych. Oceniając tę wątpliwość przez pryzmat art. 92 ust. 2 u.s.p., należy stwierdzić, że domniemania tego nie ma. Powołany przepis nakazuje bowiem przy wykonywaniu zadań powiatu stosować zasady określone w ustawie o samorządzie powiatowym, w której domniemanie na rzecz organu nie funkcjonuje.

29. Zakres działania związków jednostek samorządu terytorialnego.

ZWIĄZKI

• CEL –wspólne wykonywanie zadań publ

• Tworzone przez :

• gminy-związek międzygminny,

• miasta na prawach powiatu i gminę-związek komunalny,

• powiaty- związek powiatów

• Związek miasta na prawach powiatu i powiatu oraz

• Związek miast na prawach powatu

• Obowiązek nałożenia –tylko w drodze ustawy

• Uchwały o utworzeniu związku –podejmowane przez rady zainteresowanych gmin,

powiatów i miast na prawach powiatu

• Prawa i obowiązki uczestniczących –powinny być określone w statucie związku.

• Art. 67 u.s.g:
  Statut wymaga przyjęcia go przez zainteresowane rady bezwzględną większością

głosów ustawowego składu rady.

Statut powinien określać:

• Nazwę związku

• Siedzibę związku

• Organy

• Strukturę i tryb działania

• Zasady wspólnej działalności

• Zadania związku

• Zasady likwidacji związku

Podlega zarejestrowaniu w rejestrze Prezesa RM i po zarejestrowaniu nabywa osobowość prawną (z

datą ogłoszenia statutu)

• Ma własne organy stanowiące, wykonawcze i kontrolne.

ORGAN STANOWIĄCY I KONTROLNY – ZGROMADZENIE w skład którego wchodzą:

wójtowie, burmistrzowie gmin uczestniczących w związku. Zgromadzenie podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów.

ORGAN WYKONAWCZY –ZARZĄD –powoływany i odwoływany przez zgromadzenie

spośród jego członków.

Zakres Działania:

• Istotą związków gmin i powiatów posiadających własną osobowość prawną jest wspólne wykonywanie zadań publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego. Nie ograniczono kategorii zadań publicznych, które może wykonywać związek. Czyli mogą być to zadania własne i zlecone JST przekazane do realizacji przez związki JST. Związki powiatów mogą wykonywać zadania z zakresu administracji rządowej, jednakże po spełnieniu określonych warunków:

o ustawa przekazująca zadanie tego nie zakazuje

o podmioty tworzące związek uzyskały zadania w drodze

porozumień

o uzyskano zgodę organu zlecającego, w przypadku obowiązku jej uzyskania.

• Członkowie związku - przekazując związkowi zadanie publiczne - określają tym samym zakres jego działania. Statut związku jest zatem obligatoryjnym źródłem zadań związku.

• Gminy lub powiaty nie mogą wykonywać zadań, które przekazały do realizacji związkowi.

• Prawa i obowiązki gmin uczestniczących w związku międzygminnym, związane z wykonywaniem zadań przekazanych związkowi, przechodzą na związek z dniem ogłoszenia statutu związku w dzienniku urzędowym województwa, stając się zadaniami samego związku.

• Związek przekazane zadania wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Przykładowo, scedowanie na związek kompetencji w zakresie uchwalania planów gospodarki odpadami dla gmin (jak i dla powiatów).

30. Władztwo majątkowe. Pojęcie mienia komunalnego i zasady nabycia oraz dysponowania

mieniem.

Władztwo majątkowe: polega na dysponowaniu składnikami mienia

komunalnego przez poszczególne jednostki samorządu terytorialnego za pośrednictwem

ich organów i utworzonych w tym celu jednostek organizacyjnych.

Art. 43 u.s.g. Pojęcie mienia komunalnego:

Mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw.

Art. 44.u.s.g Nabycie mienia komunalnego - warunki
Nabycie mienia komunalnego następuje:
1) na podstawie ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym; ← tzw. komunalizacja, przejęcie przez gminy składników mienia ogólnonarodowego
2) przez przekazanie gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy; przekazanie mienia następuje w drodze porozumienia zainteresowanych gmin, a w razie braku porozumienia - decyzją Prezesa Rady Ministrów, podjętą na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej;
3) w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia;
4) w wyniku własnej działalności gospodarczej;
5) przez inne czynności prawne; ← sprzedaż (działania cywilne), wywłaszczenie (działania administracyjne)
6) w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

Zasady dysponowania mieniem:

• Wójt art.30 ust2 pkt. 3 Do zadań wójta należy w szczególności:
  3) gospodarowanie mieniem komunalnym

• RADA GMINY art.18 ust.2 pkt. 9 i 10:

9) podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu, dotyczących :
a) zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawiania lub wynajmowania na czas oznaczony dłuższy niż 3 lata lub na czas nieoznaczony, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej; uchwała rady gminy jest wymagana również w przypadku, gdy po umowie zawartej na czas oznaczony do 3 lat strony zawierają kolejne umowy, których przedmiotem jest ta sama nieruchomość; do czasu określenia zasad wójt może dokonywać tych czynności wyłącznie za zgodą rady gminy,
[…]
e) zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustalaną corocznie przez radę gminy,
f) tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni oraz rozwiązywania i występowania z nich,
g) określania zasad wnoszenia, cofania i zbywania udziałów i akcji przez wójta,
h) tworzenia, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek,
i) ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez wójta w roku budżetowym;
10) określanie wysokości sumy, do której wójt może samodzielnie zaciągać zobowiązania;

ustalanie zasad przekazywania jednostkom

• Wspólnoty samorządowe mogą gospodarować mieniem bezpośrednio lub przez własne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Znajdującym się w dyspozycji tych jednostek mieniem zarządza jednoosobowo jej kierownik na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta (art. 47 u.s.g)

• Do organu wykonawczego JST należy: przygotowywanie uchwał i ich wykonywanie oraz gospodarowanie mieniem w zakresie niezastrzeżonym dla rady. Czyli np. wydawanie decyzji indywidualnych w zakresie gospodarowania mieniem. Gdy czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązania pieniężnego , do jego skuteczności niezbędna jest kontrasygnata skarbnika.

• Art.49 U.s.g:
  1. Gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.
  2. W przypadku zniesienia lub podziału gminy odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie.

31. Władztwo organizacyjne jednostki samorządu terytorialnego.

Władztwo organizacyjne zostało wyrażone nie bezpośrednio w Konstytucji, ale w ustawach ustrojowych jako,

• po pierwsze, prawo wyboru formy organizacyjnoprawnej dla wykonywania zadań jednostki samorządu terytorialnego

• po drugie, prawo wyboru między bezpośrednim wykonywaniem zadań lub zlecaniem ich wykonania innym podmiotom w drodze zawieranych z nimi umów (nie dotyczy to jedynie zadań zleconych jednostce samorządu terytorialnego z zakresu administracji rządowej)

Rada Gminy:

o zakres spraw organizacyjnych

• uchwalanie statusu gminy ;

• ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych;

• uchwały w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej w trybie porozumienia; podejmowanie

• uchwał w sprawach: tworzenia i przystępowania do spółek i spółdzielni, ich rozwiązywania i występowania z nich, likwidacji i reorganizacji przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych,

• podejmowanie uchwał w sprawie współdziałania z innymi gminami;

Rada powiatu:

organizacyjne

• uchwalanie statusu powiatu;

• tworzenie, przekształcenie i likwidacja jednostek organizacyjnych oraz wyposażanie ich w majątek;

• podejmowanie uchwał w sprawie współdziałania z innymi gminami i powiatami;

Sejmik województwa:

organizacyjne

• uchwalenie statutu województwa;

• uchwalenie przepisów dotyczących organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu województwa;

• podejmowanie uchwał w sprawie tworzenia związków, stowarzyszeń, fundacji oraz ich rozwiązywania;

32. Regulamin organizacyjny urzędu gminy, starostwa powiatowego i urzędu marszałkowskiego.

Realizacja zadań i kompetencji nałożonych na organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego odbywa się z pomocą urzędu jako zespołu środków osobowych i materialnych, powołanego do obsługi merytoryczno-technicznej organu.

Jednostki pomocnicze służące obsłudze organów gminy, powiatu i województwa to urzędy zwane:
-w gminie- urząd gminy
-w powiecie- starostwo powiatowe
-w województwie samorządowym- urząd marszałkowski.
Jednostki te nie mają statusu jednostki organizacyjnej tworzonej przez JST tym samym nie mają statutu, lecz działają na podstawie regulaminu organizacyjnego.

• formalnie nie jest to akt prawa miejscowego, a zatem nie podlega on publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym i terminu jego wejścia w życie nie uzależnia się od umieszczenia w tymże publikatorze

• Regulamin organizacyjny ma zatem charakter wewnętrzny, obligatoryjny

• określa „zadania oraz strukturę organizacyjną urzędu (...) (liczba, status, nazwy i zakresy działania poszczególnych komórek organizacyjnych, ich obsada etatowa, liczba i nazwy stanowisk pracy itp.) oraz zasady jego działania (podział kompetencji, zasady współdziałania komórek, obieg i przechowywanie dokumentacji, godziny otwarcia urzędu dla stron itp.)”. Jednostka samorządu terytorialnego ma zasadniczo swobodę określania tych treści, będąc jednak związaną ewentualnymi normami prawa powszechnie obowiązującego.

• „określenie układu podporządkowania osobowego i służbowego, określenie podziału kompetencji do wydawania rozstrzygnięć w sprawach z zakresu administracji publicznej, określenie uprawnień do załatwiania spraw o charakterze majątkowym (do działania w sferze prywatnoprawnej)”.

• Nie są to jednak zagadnienia z zakresu prawa pracy.  Należy podkreślić, że regulamin organizacyjny urzędu nie jest regulaminem pracy w urzędzie czy, tym bardziej, regulaminem wynagradzania pracowników samorządowych, przewidzianych przepisami kodeksu pracy i ustawy o pracownikach samorządowych.

Regulamin organizacyjny urzędu gminy:

Art. 33 ust. 2 u.s.g

organizację i zasady funkcjonowania określa regulamin organizacyjny, nadany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w formie zarządzenia(Org.Wykonawczy). Kompetencja do nadania urzędowi tego regulaminu umocowuje jednocześnie organ do jego zmiany bądź uchylenia w takiej samej formie prawnej

Regulamin organizacyjny starostwa powiatowego:

Zarząd jako organ wykonawczy powiatu wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego.

• Odmienny jest jednak tryb nadawania starostwu regulaminu organizacyjnego określającego organizację i zasady funkcjonowania, mianowicie zostaje on uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu. (OSiKJST) art. 35 ust. 1 u.s.p → na wczesnym etapie legislacji projekt zmiany by regulamin organizacyjny był stanowiony, tak jak w gminie i województwie, przez organ wykonawczy.

Regulamin organizacyjny urzędu marszałkowskiego:

Analogicznie zarząd województwa wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego

• art. 41 ust. 2 pkt 7 u.s.w regulamin organizacyjny tego urzędu zostaje uchwalony przez zarząd województwa. (Org.Wykonawczy)

33. Władztwo administracyjne jednostki samorządu terytorialnego.

• Władztwo administracyjne jest szczególną postacią władztwa państwowego. Jest to cecha charakteryzująca działanie organów administracji publicznej, które w sposób władczy rozstrzygają o pozycji prawnej innego podmiotu, a więc o jego prawach i obowiązkach. W tym celu organy administracji publicznej dysponują środkami przymusu państwowego (działanie ostateczne najczęściej w sytuacji nałożenia obowiązku.)

• władztwa administracyjnego w wąskim znaczeniu:

jako samodzielności organów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie załatwiania

indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej w drodze decyzji administracyjnych

(stosowania prawa) zabezpieczona przymusem państwowym. Konstytucja nie odnosi się do tego zagadnienia, ale powierzając jednostkom samorządu terytorialnego istotna część zadań publicznych

w art. 16 ust. 2 w związku z konstytucyjną zasadą decentralizacji władzy publicznej,

a zwłaszcza wykonywania jako zadania własne zadań publicznych służących zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowe, tym samym pozostawia te wspólnoty, ale też każdy

podmiot związany miejscem swego działania z terytorium danej jednostki, pod władztwem

administracyjnym organów tych jednostek.

• samorząd terytorialny jest powoływany do wykonywania istotnej części

zadań publicznych, we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Wykonywanie zadań publicznych na rzecz społeczności lokalnej i w jej interesie wymaga stosowania szczególnych środków określanych mianem »władztwa publicznego« czy »władztwa administracyjnego«

• Jeśli państwo powołuje samorząd terytorialny i przekazuje mu do wykonywania część zadań

publicznych, tym samym decyduje się na samoograniczenie swojej władzy i zakresu przysługującego

mu władztwa.

34.Prawne formy działania organów jednostek samorządu terytorialnego.

Prawne formy działania administracji publicznej- pojęcie stworzone przez naukę prawa administracyjnego w XX wieku; sprowadzenie rozlicznych przejawów działań adm. publicznej do prawnie określonych, typowych postaci umożliwiło systematyzację oraz ocenę prawidłowości tych działań.

Klasyfikacja form działania adm. publicznej- w demokratycznym państwie prawa, adm. publiczna podejmuje działania w formach określonych przez prawo. Wśród podstawowych form działania adm. pub. określonych przez prawo, należy wymienić następujące:

-AKTY ADMINISTRACYJNE

-AKTY NORMATYWNE

-FORMY DZIAŁAŃ FAKTYCZNYCH

-UMOWY.

AKT ADMINISTRACYJNY- to sformalizowany (podjęty w wyniku postępowania) objaw woli organy administrującego podjęty na podstawie prawa i w granicach przysługujących temu organowi kompetencji, skierowany do zindywidualizowanego adresata, w konkretnej sprawie, wywołujący skutki prawne w sferze pr. adm., a niekiedy również w sferze innych działów prawa [J. Boć] -konstrukcja prawna obejmująca taką postać działania organu adm. pub., przy pomocy której organ ten w oparciu o wyraźne przepisy ustawy i dokonanie ustalenia stanu faktycznego, władczo i jednostronnie rozstrzyga o prawach i obowiązkach konkretnego adresata -adresat aktu adm.: obywatel albo inny podmiot prawa publicznego lub prywatnego -przepisy prawa rangi ustawowej powinny określać: jakie prawa i obowiązki mogą być przedmiotem rozstrzygnięć organu adm. pub., powinny wyraźnie upoważniać organ adm. pub. do takiego rozstrzygnięcia, powinny określać tryb podejmowania rozstrzygnięcia i zasady kontroli prawidłowości owych rozstrzygnięć -w procesie wydawania aktu adm., a więc w procesie stosowania określonych norm pr. adm., organ adm. pub. wykonuje szereg czynności: 1) ustalenie składników stanu faktycznego, ze względu na który to stan faktyczny ma być podjęty akt. adm. [występuje tu pewien zakres samodzielności organów adm. pub., w ocenianiu tego stanu faktycznego, w interpretowaniu stosowanych norm prawa, wyborze treści rozstrzygnięcia, wartościowaniu związanym z tym wyborem, itp.; zakres samodzielności może być zwężany lub rozszerzany prze prawo; samodzielność nie jest nigdy nieskrępowana- zawsze jest w jakimś stopniu zdeterminowana przez prawo oraz orzecznictwo np. prawna regulacja zasad ogólnych postępowania adm.-> uwzględnienie interesu społecznego i słusznego interesu obywateli; czy też przez uzasadnienie decyzji-> podanie pełnej oceny zebranego materiału dowodowego oraz wyczerpujące wyjaśnienie wszystkich przesłanek rozstrzygnięcia] 2) ustalenie treści, norm prawa, które mają być stosowane 3) subsumpcję, czyli zbadanie czy ustalony stan faktyczny odpowiada treści użytej tu normy prawa 4) ustalenie skutków prawnych wynikających z porównania stanu faktycznego z normą prawa [formą, w którą ujmuje się ustalone skutki prawne tego porównania, jest akt adm.] - najpełniejszą postacią samodzielności prawnej organu wydającego akt adm. jest tzw. uznanie adm.- samodzielność nadana organowi adm. pub. przez normę prawną blankietową (daje tylko upoważnienie, brak zobowiązania organu adm. do określonego zachowania się), organ samodzielnie ustala treść rozstrzygnięcia, określa cel do którego dąży, wybiera najlepsze rozwiązanie; samodzielność ta nie jest nigdy dowolnością, nie jest postępowaniem arbitralnym, wynika zawsze z upoważnienia wyrażonego przez normę blankietową= a więc zawsze w jakimś zakresie i jakimś kierunku jest ograniczona; ograniczenia wynikają z: a) norm pr. materialnego=> które mogą wskazywać niektóre kryteria wyboru, b) norm pr. procesowego=> które określają zasady i tryb postępowania prowadzącego do wydania aktu adm. c) norm pr. ustrojowego=> określają możliwość ingerencji w sferę uznania adm. przez organ organizacyjnie nadrzędny -akt administracyjny: 1) musi być wydany zgodnie z pr. materialnym-> prawo musi zezwalać na rozstrzyganie o prawach i obowiązkach określonych podmiotów w drodze aktu adm. 2) musi być wydany zgodnie z prawem ustrojowym-> musi być wydany przez organ adm. pub. kompetentny zarówno rzeczowo, jak i miejscowo 3)musi być wydany zgodnie z pr. procesowym-> w odpowiednim trybie, określającym zarówno sposób jego podejmowania jak i sposób kontroli 4) musi być wydany z właściwym wykorzystaniem samodzielności prawnej, przyznanej organowi przez normy prawa materialnego, ustrojowego i procesowego Akry adm., które nie spełniają jednocześnie tych warunków są aktami wadliwymi. Akty adm. nieważne traktuje się jako akty, które nigdy nie wywarły zamierzonych skutków prawnych. Istnieją do czasu jego unieważnienia tylko pozornie. Organ administracyjny powinien z urzędu stwierdzić nieważność takiego aktu. Stwierdzenia takie ma charakter deklaratoryjny. Od aktów adm. nieważnych należy odróżnić tzw. nieakty- nie są one aktami adm., są to czynności podejmowane: a) przez niewłaściwy organ, b) z pominięciem wszelkiej procedury, np. wydanie prawa jazdy przez nieuprawnioną do tego os. fizyczną to jest instruktora nauki jazdy, orzeczenie rozwodu lub umorzenie roszczeń z wyroków alimentacyjnych przez instytucję przywłaszczającą sobie kompetencje sądu, podział lokalu mieszkalnego przez kierownika budowy osiedla mieszkaniowego. Obowiązuje w doktrynie prawa adm. domniemania ważności aktu adm.: akt adm. nawet wadliwy, uznawany jest za obowiązujący, dopóki w odpowiedni trybie nie zostanie zmieniony lub uchylony (do czasu udowodnienia sytuacji przeciwnej akt taki obowiązuje prawnie jako całkowicie poprawny). -trwałość decyzji adm.: Trwałość wyznaczona momentem wydania decyzji (doręczenia). Adresat może się od niej odwołać, zaś organ administracyjny może zmienić tę decyzję tylko za zgodą strony lub też organ adm. może zmienić tę decyzję na pozytywną, gdy nie sprzeciwia się to prawu. Trwałość wyznaczona momentem uostatecznienia się decyzji adm., gdy organ adm. sam nie może wzruszyć takiej decyzji, ale może ją zmienić za zgodą strony lub z powodu poważnych wadliwości określonych w k.p.a. Trwałość wyznaczona momentem uostatecznienia się decyzji, gdy organ adm. nie może już wzruszyć decyzji (już się bowiem wypowiedział), natomiast adresat może zakwestionować tę decyzję przez złożenie skargi do wojewódzkiego sądu adm. Trwałość decyzji wyznaczona momentem jej uprawomocnienia się, gdy ani adresat, ani organ, który ją wydał, ani wojewódzki są adm., który ją kontrolował nie mogą już jej wzruszyć; może to uczynić natomiast NSA na skutek na skutek wniesienia skargi kasacyjnej przez stronę, prokuratora lub Rzecznika Praw Obywatelskich. -KLASYFIKACJA AKTÓW ADM.: a)sposób kształtowania stosunków prawnych: akty konstytutywne- tworzą, zmieniają lub uchylają stosunki prawne; zmiana konkretnej sytuacji prawnej następuje nie z mocy samej ustawy, ale z mocy aktu adm.; tworzą nową sytuację prawną= ustalają dla adresata prawa i obowiązki, mają charakter twórczy; obowiązują ex nunc; np. decyzja o zmianie nazwiska wydanie paszportu, decyzje w sprawach świadczeń pomocy społecznej akty deklaratoryjne- potwierdzają (deklarują) prawa i obowiązki, które dla adresatów wynikają z ustawy, nie tworzą takich praw i obowiązków; kształtują stosunki prawne (pewien element twórczości), dopiero od chwili wydania takiego akry adm. adresat aktu może powoływać się na swoje prawo; obowiązują ex tunc; np. nabycie obywatelstwa, decyzje w stwierdzające nabycie/ wygaśnięcie określonych uprawnień z mocy prawa, decyzje wojewody w sprawie stwierdzenia nabycia mienia przez gminę z mocy prawa, dyplom uniwersytecki b) charakter stosunku organu adm.pub. wydającego akt adm. do adresata akty adm. zewnętrzne- adresowane są do odrębnych podmiotów prawnych np. do obywatela, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwa państwowego, zakładu adm. i innych instytucji nie podporządkowanych organizacyjnie organowi wydającemu akt akty adm. wewnętrzne- adresowane są do organów, instytucji, pracowników podległych służbowo organowi wydającemu akt adm. c) zakres prawnej regulacji warunków wydania aktu akty adm. związane- ich warunki podjęcia zostały wyraźnie określone normami prawa akty adm. swobodne- ich warunki wydania nie są przez prawo w ogóle określone, lub też określona są w sposób niewyczerpujący; organ adm. otrzymuje od ustawodawcy samodzielność (swobodę) prawną d) wyrażenie woli adresata (organ wydający akt adm. zachowuje pozycję nadrzędną wobec adresata) za zgodą adresata- najczęściej zgoda wyrażana jest przedwstępnie np. w podaniu o przyjęcie na studia bez zgody adresata e) wywołanie skutków prawnych w sferze prawa cywilnego akty, które rodzą bezpośrednie skutki cywilnoprawne- np. ostateczna decyzja o wywłaszczeniu-> podstawa do dokonania odpowiednich wpisów w księdze wieczystej akty, które wywołują pośrednio skutki cywilnoprawne- np. decyzja o przydziale lokalu mieszkalnego rodzi obowiązek zawarcia umowy najmu przez adresata decyzji Formy aktów administracyjnych: DECYZJĄjest akt administracyjny stanowiący jednostronne ustalenie organu administracji publicznej o wiążących dla jednostki (i organu) konsekwencjach normy prawa administracyjnego -decyzje przyznają lub odmawiają przyznania uprawnień jednostce np. decyzja o zmianie nazwiska małoletniego dziecka , decyzja w sprawach świadczeń pomocy społecznej -niekiedy, dla czynności przyznających uprawnienia (odmowy przyznania uprawnień) lub nakładających obowiązek (odmowy zwolnienia z obowiązku), ustawodawca przyjmuje określenia inne niż decyzja, mogą to być uchwały organów kolegialnych, orzeczenia, nakazy, zarządzenia lub inne określenia wyrastające z reguły z pewnej tradycji legislacyjnej (np. paszport) np. uchwała rady wydziału szkoły wyższej o nadaniu stopnia naukowego, uchwała Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów o przedstawianiu kandydata do tytułu profesora -formę decyzji przyjmują też niektóre czynności organu adm. pub., ustalające o wiążących dla jednostki (i organu) konsekwencjach normy prawa adm. np. rezerwacja częstotliwości lub zasobów orbitalnych -formę decyzji przyjmuje ustawodawca dla przyrzeczenia wydania koncesji -decyzja jest aktem adm., wywiera trwałe skutki w sferze prawa adm., przekształca ona bowiem interes prawny lub obowiązek prawny jednostki w jej prawo nabyte lub niezbywalne (co do zasady) lub obowiązek prawny DECYZJE O SZCZEGÓLNEJ NAZWIE ZEZWOLENIE jest formą aktu adm. ustalającego uprawnienia w sferze prawa adm. lub wyrażającego zgodę na dokonanie przedsięwzięcia lub podjęcie czynności dopuszczonej normami prawa adm. np. zezwolenie na wykonanie działalności ubezpieczeniowej, zezwolenie na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, zezwolenie cudzoziemcowi na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenie na osiedlenie się cudzoziemca na terytorium RP -niekiedy ustawodawca przyjmuje dla tej formy aktu adm. inne określenia, np. pozwolenie, karta, zgoda np. pozwolenia na utworzenie uczelni niepaństwowej, pozwolenie wodnoprawne na eksploatację urządzeń wodnych służących do ujmowania wody poziomej oraz urządzeń zabezpieczających wody przed zanieczyszczeniem, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego, pozwolenie na kierowanie tramwajem, postanowienie w sprawie zgody na odstępstwo od przepisów techniczno- budowlanych -zezwolenia wydawane są na czas oznaczony lub nieoznaczony -zezwolenia na działalność, dla której określono szczególne warunki jej wykonywania, mogą być cofnięte w przypadku nieprzestrzegania tych warunków przez osobę korzystającą z zezwolenia KONCESJA jest aktem adm., który osobie fizycznej lub prawnej nadaje uprawnienia do wykonania określonej działalności, najczęściej produkcyjnej lub usługowej - wydając koncesję organu adm. państwowej może nałożyć na adresata koncesji (koncesjonariusza) określone uprawnienia, obowiązki a także określić warunki, które koncesjonariusz winien spełniać -jest podstawową formą realizacji reglamentacyjnej funkcji państwa -katalog dziedzin działalności gospodarczej i usługowej podlegającej koncesjonowaniu nie jest zamknięty, przy pomocy aktu adm. wydanego w formie koncesji, rozszerzana lub ograniczana jest wolność gosp. -wydając koncesję organ adm. obowiązany jest wnikliwie zbadać stan faktyczny poprzedzający wydanie koncesji, powinien sprawdzić czy koncesjonariusz spełnia warunki dotyczące sposobu wykonywania koncesjonowanej działalności -koncesja może być udzielona na czas oznaczony lub nieoznaczony -wykonywanie działalności objętej koncesją podlega kontroli organu koncesyjnego, który jest uprawniony do cofnięcia koncesji w ściśle określonych przypadkach -koncesjonariusz nie może powierzyć wykonywania koncesji innej osobie -koncesjonariusz ma prawo do osiągania korzyści finansowych np. pobieranie opłat od odbiorców świadczeń, objętych koncesjonowaniem -koncesja wiąże się z odstępowaniem od monopolu państwowego na rzecz podmiotów niepaństwowych w celu realizowaniu zadań publicznych LICENCJA jest aktem adm. ustalającym uprawnienia do wykonywania określonej działalności (niekoniecznie o charakterze gospodarczym) lub pracy zawodowej, gdy wykonywanie takiej działalności związane jest z posiadaniem odpowiednich kwalifikacji -licencja łączy w sobie element nabycia uprawnienia do wykonywania określonej działalności oraz element zezwolenia na tę działalność np. akty adm. ustalające uprawnienia dla personelu lotniczego (licencje lotnicze), akty adm. ustalające uprawnienia dla przewodników turystycznych (licencje przewodnickie), akty adm. ustalające uprawnienia dla os. fizycznych i os. prawnych zajmujących się połowem (licencję połowowe), akty adm. nadające klubom sportowym uprawnienia do udziału we współzawodnictwie sportowym, licencje sędziego sportowego (licencje sportowe), licencje prawników ochrony -mogą przyjmować inne nazwy, np. patent żeglarski -zwykle warunkiem wydania licencji, jest posiadanie określonego zasobu wiedzy i umiejętności, stwierdzonych pozytywnie zdanym egzaminem, który stanowi podstawę do nabycia uprawnień ujętych w licencji, np. egzaminowanie kandydatów na przewodników tatrzańskich i nadawanie im uprawnień do wykonywania przewodnictwa tatrzańskiego należy do Centrum Przewodnictwa Tatrzańskiego PTTK- TPN, a licencje na wykonywanie przewodnictwa osobie uprawnionej wydaje Dyrektor Tatrzańskiego Parku Narodowego -może być udzielona na czas oznaczony lub nieoznaczony -wykonywanie działalności objętej licencją podlega kontroli -organ, który licencji udzielił, uprawniony jest do cofnięcia licencji s ściśle określonych prawem przypadkach, np. gdy posiadacz licencji utracił uprawnienia do prowadzenia działalności objętej licencją
AKT NORMATYWNY ADMINISTRACJI- obejmuje wszelkie akty prawne nie mające rangi ustawy, przyjmujące różne nazwy, wydawane przez upoważnione organy adm. pub. w oparciu o rozmaicie skonstruowane podstawy prawne, o ile tylko zawierają treści normatywne, a więc zobowiązują adresatów do określonego, lub skonkretyzowanego zachowania się -treści normatywne zawarte w aktach normatywnych adm. powinny mieć charakter nowych reguł zachowania się, nie zaś reguł już istniejących, zawartych w ustawach lub innych aktach normatywnych -akty normatywne adm. mogą mieć charakter powszechnie obowiązujący, jak również mogą być aktami obowiązującymi jedynie w tzw. sferze wewnętrznej adm., czyli w prawnie wyodrębnionej strukturze organizacyjnej adm. pub., zalicza się tu uchwały RM, zarządzania Prezesa RM, zarządzenia ministrów -akty normatywne adm. pub. stanowiące źródło powszechnie obowiązującego prawa, nie są formą działania adm., lecz formą wykonywania ustawy; jedynie akty normatywne mające charakter wewnętrzny i obowiązujące jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty, mogą być uznane za formę działania adm. -zasadą jest, aby podstawą prawną aktów normatywnych adm. powszechnie obowiązujących był przepis prawa rangi ustawowej, wyraźnie upoważniający określony organ adm. pub. do wydania danego aktu normatywnego w określonej przedmiotowo dziedzinie -podstawę prawną wewnętrznych aktów normatywnych adm. mogą stanowić też: a) przepisy kompetencyjne zawarte w Konstytucji b) przepisy kompetencyjne zawarte w ustawach c) przepisy kompetencyjne zawarte w innych aktach normatywnych -wymóg podstawy prawnej przyjmującej postać wyraźnego upoważnienia zawartego w ustawie odnosi się do ROZPORZĄDZEŃ; rozporządzenie jest podstawową formą prawotwórstwa wykonawczego do ustawy; w rozporządzeniu powinny się znaleźć wszystkie postanowienia niezbędne do realizacji celów, dla których zostało one wydane; ustawowe upoważnienie do wydania rozporządzenia powinno określać organ właściwy do jego wydania, zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytyczne dotyczące treści aktu rozporządzenia; rozporządzenie nie może być sprzeczne z aktem ustawodawczym, na podstawie którego zostało wydane oraz z treścią innych aktów ustawodawczych; wydanie rozporządzenia następuje na podstawie ustawy obowiązującej w momencie jego wydania -to także akty, które za podstawę prawną mają normy kompetencyjne zawarte w rozporządzeniach; przedmiotem nie mogą być prawa i obowiązki obywateli, a jedynie tzw. kwestie wewnętrzne adm. pub., np. sprawowania kierownictwa w adm. -art.191 Konstytucji (kto może się zgłosić z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego adm. z Konstytucją lub aktem ustawodawczym) -podstawę prawną aktów normatywnych terenowych organów adm. pub. o charakterze porządkowym stanowić mogą przepisy ustawowe zawierające upoważnienie ujęte formułą klauzuli generalnej -gdy idzie o akty normatywne wydawane przez organy gmin, powiatów i ich związków, województw oraz akty normatywne terenowych organów adm. rządowej stanowiące przepisy prawa miejscowego, kontrolę zgodności z prawem tych aktów, sprawuje sąd adm.; wniesienie skargi do sądu adm. powinno być poprzedzone wezwaniem organu, który wydał akt normatywny, do usunięcia naruszenia prawa; uprawniony do wniesienia jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, RPO oraz organizacja społeczna, w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób
FORMY DZIAŁAŃ FAKTYCZNYCH Działania faktyczne są dopuszczalną i niewadliwą prawnie kategorią działań adm. pub., uzupełniającą działania prawne tej administracji. Są one podejmowane zawsze na podstawie i w granicach obowiązujących przepisów prawa. To takie działania jak doręczenie, ogłoszenie, zapisanie. Z czynnościami faktycznymi łączą się konkretne skutki prawne (np. doręczenie decyzji powoduje rozpoczęcie biegu terminu jej zaskarżenia). Kształtują stosunki prawne poprzez fakty, a nie poprzez normy postępowania. Wyodrębniamy dwa rodzaje działań w grupie czynności faktycznych: a) działania społeczno-organizacyjne- np. urządzanie prelekcji i zebrań, wywieszanie plakatów, apelowanie do obywateli lub ich grup; są to działania niewładcze i może ich dokonywać każda organizacja społeczna; stosowanie środków przymusu za niepodporządkowanie się działaniom społeczno-organizacyjnym jest niedopuszczalne b) czynności materialno-techniczne- mają wyraźną podstawę prawną, upoważnienie mające postać aktu normatywnego albo aktu administracyjnego i wywołują konkretne skutki prawne; obywatele muszą się im podporządkować, a prawnym obowiązkiem organów administracji jest współudział w tych czynnościach Formy działań faktycznych w stosowaniu prawa: 1. Ustalanie przez organ administracyjny niektórych celów i zadań: Podejmowane głównie w procesach wykonywania norm prawnych ustanawiających zadania dla administracji. Polegają na zbieraniu informacji i ich analizie, sporządzaniu prognoz, zbieraniu propozycji zainteresowanych jednostek organizacyjnych, dokonywanie analiz ekonomiczno-finansowych. Bieżące zadania są ustalane na naradach, posiedzeniach, telekonferencjach, ujęte są w formę protokołu z narady. 2. Ustalanie przez organ adm. niektórych sytuacji faktycznych: Zbieranie informacji i ich ocena oraz przyjęcie wiążącego ustalenia. Ustalanie sytuacji faktycznych rozumianych jako: a) stany obiektywnej rzeczywistości, które muszą zaistnieć,aby organ mógł podjąć określone działanie prawne b) elementy szeroko pojmowanego życia społecznego, z którymi organ powinien się liczyć i powinien uwzględnić, gdy wykonuje daną formę prawną 3. Tworzenie sytuacji faktycznych: Normy prawne nakładają na administrację nie tylko obowiązki ustalania, stwierdzania, analizowania sytuacji faktycznej, ale także nakładają obowiązki prawne, które można określić jako tworzenie pewnych sytuacji faktycznych. Wśród działań podejmowanych w procesie wykonywania zadania określonego tymi normami prawa, znajdą się oprócz działań prawnych działania faktyczne, których celem będzie nowa sytuacja faktyczna. 4. Przeprowadzanie ocen przez organ administracyjny: Ocena organu administracyjnego: - czy zaobserwowane elementy tworzą „stan faktyczny” uzasadniający działanie - czy wobec zauważonego i ustalonego stanu faktycznego należy podejmować działanie - w jakim kierunku działać - czy zamierzone działanie przyczyni się do wykonania zadanie określonego normą prawną. 5. Dokonywanie wyboru przez organ administracyjny: Nieregulowane w prawie przypadki dokonywania wyboru w procesach stosowania prawa -> wybór: -formy działania spośród form prawnie dopuszczalnych i możliwych - treści rozstrzygnięcia w granicach dopuszczalnych przez normę prawną o char. blankietowym -kryteriów działania (spośród wielu dopuszczalnych prawnie i możliwychpraktycznie do zastosowania) -miedzy różnymi sposobami zachowania się, metody działania -odpowiedniego momentu podjęcia działania spośród możliwych i dopuszczalnych. 6. Tworzenie kryteriów oceniania i wyboru: Chodzi głównie o tworzenie prawnie nieokreślonych kryteriów wedle, których organy administracji publicznej dokonują ocen i wyborów. Kryteria te mogą być wyinterpretowane z obowiązującego systemu prawa, orzecznictwa i doktryny. Organowi nie służy prawo wyboru form, jeśli rozstrzyga on o prawach i obowiązkach obywateli, nie może wtedy działać w formie nieprzewidzianej przez prawo. 7. Projektowanie wariantów działań: np. propozycje rozstrzygnięć różnej treści, przygotowane ze względu na możliwość wystąpienia różnych warunków i okoliczności, w których będzie wykonywana dana norma prawna 8. Tworzenie norm organizacyjnych: Ustalanie reguł zachowania się wewnątrzorganizacyjnego pracowników adm. pub. wiążących w ramach stosunków, przełożeństwa i podległości służbowej. Podstawą prawną takiego unormowania mogą być normy strukturalno-organizacyjne, a zakres przedmiotowy ogranicza się jedynie do kwestii ściśle organizacyjnych. 9. Podejmowanie decyzji organizacyjnych: Decyzje te kształtują organizacje wew. aparatu administracyjnego. Podejmowane są na podstawie ogólnych norm kompetencyjnych oraz norm blankietowych, przy braku norm prawa adm. materialnego i procesowego. INNE FORMY DZIAŁAŃ FAKTYCZNYCH 1. Zmierzające do nawiązania współpracy z obywatelami: -zaliczane do zjawisk niekonfliktowych w prawie administracyjnym -cechy char. : powstrzymanie się adm. od władczego regulowania stosunków społ., niepodejmowanie działań mających char. rozstrzygnięć między interesem społecznym a indywidualnym, nie polega na ustalaniu sytuacji prawnej jednostki, adm. w zakresie tych działań nie ma przewagi nad jednostką-nie oznacza to, że organy adm. pub. nie korzystają z władztwa adm. wedle swego uznania -działania te są wskazane w przepisach prawa materialnego i muszą spełniać 3 warunki: 1) mogą być podejmowane w oparciu o przepis prawa materialnego, 2) nie mogą naruszać praw i wolności obywateli określonych w konstytucji i ustawach, 3) mogą być podejmowane tylko w celu nawiązania współpracy z obywatelami Wyróżnić można dwie kategorie działań faktycznych zmierzających do dobrowolnego współdziałania z obywatelami: - dwustronne: skutkiem jest bezpośrednie podjęcie współpracy przez obywateli, do których adresowane są działania; zwykle podejmowane są w dwóch etapach: przygotowanie współpracy i jej nawiązanie; organ propaguje wśród ludzi określone przedsięwzięcie podejmując działania informacyjne, popularyzatorskie; organ wyznacza tez termin, w której oczekuje inicjatywy i formę nawiązanie współpracy- na tym etapie konkretyzowane są szczegóły wspólnego przedsięwzięcia -jednostronne: bezpośredni skutek wyraża się postaci jednorazowego, oczekiwanego zachowania się obywateli; mają postać apelu lub odezwy w celu wywołania jednorazowego zachowania obywateli związanego z realizacją zadań administracji; forma działań i sposób ich stosowania pozostają w sferze samodzielności udzielonej administracji pub. przez normy prawa określające zadanie adm. 2. Działania informacyjne administracji: a) podejmowane w sferze struktury organizacyjnej adm. pub.: zapewnienie koniecznej sprawności aparatu adm., niezbędne dla zapewnienia współdziałania i koordynacji poszczególnych jedn. organizacyjnych, podstawa prawna głównie w przepisach prawa ustrojowego, w praktyce legislacyjnej regulacja prawna w formie obowiązku określonego organu adm. udzielania informacji lub uprawnienia określonego organu żądania informacji b) podejmowane wobec adresatów spoza struktury organizacyjnej adm. pub., głównie wobec obywateli: obywatel ma prawo żądania informacji dotyczących jego interesów prywatnych czy zawodowych, odmowa udzielenia informacji powinna być traktowana jak naruszenia prawa, cel: zapoznanie obywatela z przysługującymi mu uprawnieniami, ostrzeganie przed działaniami mogącymi przynieść mu szkodę 3. Działania faktyczne o char. materialno- technicznym: skutki prawne wywołane są przez fakty dokonywane przez organy adm. lub upoważnionych przedstawicieli tych organów; przepisy prawne upoważniają do dokonywania tych czynności; a jeśli chodzi o czynności związane z kontrolą wykonywania obowiązków przez obywateli lub czynności te związane są z przymusowym wykonaniem tych obowiązków; upoważnienia muszą być zawarte w aktach rangi ustawowej, mogą być też podejmowane w sferze wew. adm. - tu podstawa w aktach pozaustawowych
UMOWY -muszą legitymować się odpowiednią podstawą prawną -muszą mieścić się w ramach prawnie określonych kompetencji organu upoważaniającego do ich zawarcia -ich przedmiotem mogą być sprawy z zakresu adm.pub. Można wyróżnić dwa typy umów kwalifikowanych jako forma działania adm.: UMOWY CYWILNOPRAWNE -regulowane przepisami prawa cywilnego -stosowane w adm.pub. z reguły dla wykonywania kompetencji związanych z dysponowaniem majątkiem (Skarbu Państwa lub samorządowym) -np. umowy sprzedaży, dzierżawy, najmu, umowy o dostawę -stronami są z reguły dwie samodzielne strony (osoba prawna, fizyczna lub inny podmiot adm.) -rozpoznanie sporu wynikającego z takiej umowy przez sądy powszechne -zazwyczaj działanie w formie aktu administracyjnego (dopuszczalność zawarcia umowy uwarunkowana jest przepisem aktu adm. ) UMOWY PUBLICZNOPRAWNE -regulowane przepisami prawa adm., zasady oraz tryb zawierania takich umów również powinien być regulowany przepisami prawa adm. -stosowane najczęściej do wykonywania kompetencji dotyczących współpracy organów adm. w określonych dziedzinach -np. umowy o wspólne wykonywanie zadań (związki komunalne), porozumienia adm., zwłaszcza porozumienia komunalne i porozumienia o wykonywanie zadań z zakresu adm. rządowej -stronami z reguły są organy adm. pub. -dochowanie postanowień zagwarantowane jest z reguły środkami administracyjnymi (np. środkami nadzoru) -wyłączenie rozpatrywania sporów wynikających z takich umów przez sądy powszechne

35.Tryb podejmowania uchwał przez organy jednostek samorządu terytorialnego i ich związków.

ZWIĄZKI

Uchwały są podejmowane odpowiednio przez: zgromadzenie związku międzygminnego/ zgromadzenie związku komunalnego/ zgromadzenie związku powiatów.

Podejmowane są uchwały wykonawcze sensu stricto oraz statutowe.

u.s.g. Art. 67. 1. Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych gmin bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. 2. Statut związku powinien określać: (..) 4) organy związku, ich strukturę, zakres i tryb działania

u.s.g. Art. 71. Uchwały zgromadzenia są podejmowane bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia.

u.s.g. Art. 72. 1. Członek zgromadzenia może wnieść pisemny sprzeciw w stosunku do uchwały zgromadzenia w ciągu 7 dni od dnia jej podjęcia. 2. Wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie uchwały i wymaga ponownego rozpatrzenia sprawy. 3. Sprzeciw nie może być zgłoszony do uchwały podjętej w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy.

u.s.g. Art. 73. 2. Zarząd związku jest powoływany i odwoływany przez zgromadzenie spośród jego członków.

Artykuł 71 ustawy o samorządzie gminnym, według którego uchwały zgromadzenia związku są podejmowane bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia, ma zastosowanie do trybu podejmowania wszystkich uchwał tego organu związku, w tym także do uchwał o charakterze personalnym takich jak wybór przewodniczącego zgromadzenia lub jego zastępcy. Nie dopuszczalne są więc żadne odstępstwa od tej regulacji.

u.s.g. Art. 69. 3. Do zgromadzenia związku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rady gminy.

Odpowiednie stosowanie do zgromadzenia związku międzygminnego przepisów ustawy o samorządzie gminnym, dotyczących rady gminy, przewidziane w art. 69 ust. 3 ustawy, może natomiast mieć miejsce tylko w sytuacji, gdy dana kwestia dotycząca zgromadzenia związku nie jest uregulowana w rozdziale 7 ustawy „Związki i porozumienia komunalne". Może to dotyczyć np. przyjęcia głosowania tajnego w wyborze przewodniczącego czy wiceprzewodniczącego zgromadzenia związku, ale na pewno nie zmiany trybu podejmowania uchwał bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia na określony dla wybory rady gminy w art. 19 ust. 1, tryb wyboru bezwzględną większością głosów co najmniej połowy ustawowego składu rady.

u.s.p. Art. 67.1. Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych powiatów bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu. 2. Statut związku powinien określać: 4) organy związku, ich strukturę, zakres i tryb działania

u.s.p. Art. 70. Uchwały zgromadzenia związku powiatów 1. Uchwały zgromadzenia podejmowane są bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia. 2. Członek zgromadzenia może wnieść pisemny sprzeciw wraz z uzasadnieniem w stosunku do uchwały zgromadzenia w ciągu 7 dni od dnia jej podjęcia. 3. Wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie uchwały i wymaga ponownego rozpatrzenia sprawy. 4. Sprzeciwu nie można zgłosić wobec uchwały podjętej w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy.

u.s.p. Art. 71.2. Zarząd związku jest powoływany i odwoływany przez zgromadzenie spośród członków zgromadzenia.

u.s.p. Art. 67. Statut związku powiatów 1. Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych powiatów bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu.

36.Samorządowe akty prawa miejscowego – ustalenia systemowe.

W świetle Konstytucjo (rozdział III Źródła prawa art. 87-94) do źródeł prawa administracyjnego powszechnie obowiązującego należą:

Konstytucja

Ustawy

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Rozporządzenia

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO art. 87 ust. 2 Konstytucji

Akty prawa miejscowego:

• To lokalne źródła prawa.

Lokalne źródła prawa administracyjnego można podzielić na trzy grupy:

a) akty prawa miejscowego:

- samorządowe akty prawa miejscowego ( stanowione przez organy gminy, powiatu, województwa )

- statutowe i porządkowe akty prawa miejscowego

- akty prawa miejscowego stanowione przez terenowe organy administracji rządowej.

b) akty normatywne stanowione przez organy zakładów administracyjnych ( prawo zakładowe )

c) akty normatywne stanowione przez organy samorządów specjalnych

• skierowane są do mieszkańców poszczególnych jednostek podziału terytorialnego kraju

• obowiązują na obszarze, odpowiednio: województw, powiatów, gmin

• zgodnie z konstytucyjną zasadą hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa, akty prawa miejscowego muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi

• wydawane są w formie uchwał przez organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego;

z kolei akty wykonawcze prawa miejscowego są wydawane w formie zarządzeń organów wykonawczych odpowiednich szczebli; akty prawa miejscowego wydają także terenowe organy administracji rządowej

• zgodnie z konstytucyjną zasadą praworządności, akty prawa miejscowego wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie; zakres ich obowiązywania jest powszechny, ale tylko na terenie działania właściwego organu; publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych

• ustanawiane są przez:

a) Organy samorządu terytorialnego:

- rady gmin,

- rady powiatów

- sejmiki województw

b) Terenowe organy administracji rządowej:

-wojewodowie,

-organy administracji niezespolonej

• akty prawa miejscowego stanowione są w szczególności w sprawach:
  1) wymagających uregulowania w statucie,
  2) porządkowych,
  3) szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu,
  4) zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

• akty prawa miejscowego regulują:

1. Sprawy powiatu

Rada powiatu wydaje akty dotyczące w szczególności spraw:
- wymagających uregulowania w statucie,
- porządkowych związanych z koniecznością ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego; przepisy te są stanowione przez radę powiatu wtedy, gdy przyczyny uzasadniające ich wydanie występują na obszarze więcej niż jednej gminy,
- szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu,
- zasad i trybu korzystania z powierzonych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

1. Sprawy gminy

Rada gminy stanowi przepisy dotyczące:
- wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych,
- organizacji urzędów i instytucji gminnych,
- zasad zarządu mieniem gminy,
- zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,
- spraw porządkowych związanych z koniecznością ochrony życia, spokoju i bezpieczeństwa publicznego

• tryb uchwalania:

Uchwały rady powiatu zapadają co do zasady zwykłą większością głosów. Przepisy ustaw mogą jednak stanowić inaczej w tym zakresie.

Akty prawa miejscowego podpisuje niezwłocznie po ich uchwaleniu przewodniczący rady powiatu i kieruje do publikacji.

Zasady i tryb ogłaszania aktów prawa miejscowego oraz wydawania wojewódzkiego dziennika urzędowego określa ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych

• podlegające bezpośredniej kontroli sądowej, także z inicjatywy administrowanych

37.Samorządowe akty prawa miejscowego wykonawcze sensu stricto i 38. Statutowe akty prawa miejscowego oraz 39. Samorządowe przepisy porządkowe.

40.Statuty jako samorządowe akty prawa miejscowego.

Do źródeł prawa wewnętrznego należą: zarządzenia, regulaminy, okólniki oraz statuty. Statuty obowiązują tylko wewnątrz danej struktury organizacyjnej, obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Są stanowione na podstawie delegacji ustawowej.

Statuty - akty normatywne, w których reguluje się wewnętrzny ustrój i funkcjonowanie jednostek organizacyjnych administracji publicznej (także niepublicznej). Mają na celu rozwinięcie przepisów ustawy w zakresie niezbędnym dla skonkretyzowania zasad organizacji i działania określonych jednostek. Przedmiotem regulacji są podziały pracy, zakresy czynności, układy zależności organizacyjnych, zasady wewnętrznej koordynacji działań, kwestie kontroli wewnętrznej. Ich funkcją jest wyeliminowanie swobody i dowolności w zakresie organizacji i funkcjonowania jednostek organizacyjnych adm. pub.

41.Sądowa kontrola bezpośrednia samorządowych aktów prawa miejscowego.

Kontrola bezpośrednia jest to kontrola instancyjna, polegająca na zaskarżaniu danego aktu administracyjnego w celu jego uchylenia lub zmiany. W postępowaniu sądowym strona i organ mają pozycję równorzędną. Sądy są dwuinstancyjne. Od orzeczenia WSA przysługuje skarga kasacyjna do NSA.

Konstytucja Art. 184. Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

W I instancji sprawy należące do właściwości sadów administracyjnych rozpoznają wojewódzkie sądy administracyjne.

W II instancji sprawy są rozpoznawane przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie.

W bardzo ograniczonym zakresie jest równocześnie dopuszczona kontrola aktów prawa miejscowego przez Trybunał Konstytucyjny oraz sądy powszechne. Z kontrolą aktów prawa miejscowego przez Trybunał Konstytucyjny mamy bowiem do czynienia jedynie w trybie kontroli konkretnej, gdy bada on konkretny akt stosowania prawa miejscowego zgodnie z instytucją, skargi konstytucyjnej albo instytucją pytania prawnego. Z kolei kontrola aktów prawa miejscowego jest dokonywana przez sądy powszechne tylko pośrednio, przez niezastosowanie jakiegoś aktu prawa miejscowego w konkretnej sprawie.

Podstawowe znaczenie ma zakres przedmiotowy kontroli aktów prawa miejscowego przez sądy administracyjne, który obejmuje akty prawa miejscowego stanowione przez organy jednostek samorządu terytorialnego, akty prawa miejscowego stanowione przez terenowe organy administracji rządowej, akty nadzoru nad prawem miejscowym stanowionym przez organy jednostek samorządu terytorialnego, bezczynność prawotwórczą organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej.

Miernikiem poprawności jest zazwyczaj kryterium legalności. Akty prawa miejscowego muszą zawsze posiadaćokreślone cechy materialne i formalne. Do typowych cech materialnych zalicza sięprzeważnie ustawowe upoważnienie i należyte ogłoszenie,podczas gdy cechy formalne oznaczają zazwyczaj abstrakcyjność, generalność i powszechne obowiązywanie. Niemniej jednak podlegają również kontroliuchylone lub zmienione akty prawa miejscowego, gdy tylko mogą być stosowane do sytuacji z okresu poprzedzającego uchylenie lub zmianę.

42. Władztwo finansowe JST.

Ogólne pojęcia:

Władztwo finansowe - należy do państwa jako podmiotu publicznego, pozostałe podmioty mogą korzystać z atrybutów władztwa jedynie z nadania państwa, czyli z przekazania im przez państwo.

4 atrybuty władztwa finansowego:
a) samoistne, pierwotne i wyłączne prawo do emisji pieniądza krajowego i prowadzenia polityki pieniężnej - emisja w znaczeniu węższym to wprowadzanie i wycofywanie z obiegu prawnych środków płatniczych; w tym sensie powierzona w całości Prezesowi NBP (to on decyduje o stopach monet, wartości i wzorach nominałów, określa zasady postępowania przy zatrzymaniu fałszywych znaków pieniężnych itp.). Za politykę społeczno-ekonomiczną państwa z kolei odpowiada Rada Ministrów.
Powinna być szeroka niezależność Banku Centralnego – Bank Centralny przejmuje odpowiedzialność za wartość i stabilność pieniądza pod warunkiem zapewnienia mu niezależności w trzech sferach: - sferze personalnej (brak wpływu rządu na skład);
- finansową (rząd nie może pokrywać deficytu z budżetu NBP);
- funkcjonalną. b) samoistne, pierwotne prawo do stanowienia dochodów publicznych - źródła dochodów określa ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych
c) prawo do pobierania i administrowania dochodami publicznymi d) prawo do wydatkowania środków publicznych w interesie publicznym i w trybie publicznoprawnym.

Dzielenie się władztwem finansowym:
a) nie można się dzielić się emisją pieniędzy ale państwo może podzielić się atrybutami władztwa z fundacjami i stowarzyszeniami, które wydatkują środki publiczne na cele spełniane przez państwo ale podlega to nadzorowi ( o charakterze funkcjonalnym) organu tego podmiotu, który środki przekazał

b) przybiera dwie formy: - samoograniczenia – dobrowolne zrzeczenie się przez państwo możliwości korzystania ze wszystkich atrybutów władztwa
- ograniczenia władztwa finansowego – wyrażony w Konstytucji zakaz suwerennego korzystania z pełni władzy finansowej, a przepisy, które zakaz wprowadzają to restrykcje finansowe. Nieprzestrzeganie przepisów prowadzi do deliktu konstytucyjnego. Przepisy te umieszczone są w art. :167,168, 216, 217, 220

Autonomia finansowa - z autonomii finansowej korzysta podmiot wewnętrzny i publiczny, któremu w drodze konstytucji i ustaw przysługuje uprawnienie do stanowienia dochodów w granicach prawa. „W granicach prawa” – stanowienie dochodów publicznych w pewnej części zostało przekazane JST, ale pomimo ich publicznoprawnego statusu, nadal są to podmioty wewnętrzne, które mogą działać tylko w granicach ustawowych

Decentralizacja – system organizacyjny administracji, w którym podmioty administrujące mają wyraźnie określone ustawowo kompetencje realizowane w sposób samodzielny. Charakteryzuje się ustawowym wyodrębnieniem zadań podmiotów administrujących i kompetencji ich organów, samodzielnym wykonywaniem zadań oraz podnoszeniem odpowiedzialności z tego tytułu, ograniczeniem ingerencji podmiotów nadrzędnych w działalność podmiotów zdecentralizowanych jedynie do nadzoru opartego na kryterium legalności

Decentralizacja samorządu terytorialnego wykonywanie zadań publicznych we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, samodzielnie z wykorzystaniem środków władczych, na podstawie i w ramach obowiązujących ustaw z zagwarantowaną ochroną sądową. W jej zakresie wyróżnia się: - decentralizację ustrojową – wyposażenie samorządu terytorialnego w status publicznoprawny oraz w organy przedstawicielskie pochodzące z bezpośrednich wyborów. -decentralizację administracyjną – przekazanie samorządowi zadań i administracyjnych środków służących ich do ich realizacji.
Zakres podmiotowy decentralizacji: gmina, powiat, województwo
Zakres przedmiotowy decentralizacji: określony w art.. 15 i 16 Konstytucji

Decentralizacja finansowa - Oznacza przekazanie podmiotowi wewnętrznemu i publicznemu, w drodze Konstytucji i ustaw, prawa do pobierania dochodów publicznych i administrowania nimi. W tym kontekście autonomia finansowa wiąże się z przekazaniem uprawnień do prowadzenia publicznej gospodarki finansowej (pobierania i administrowania dochodów) np. gmina pobiera podatki od nieruchomości. To także prowadzenie polityki finansowej oraz samodzielne ukształtowanie wydatków na podstawie i w granicach prawa, finansowanie zadań własnych i zleconych JST przez gromadzenie środków pieniężnych.
Skala decentralizacji:
- wymiar ilościowy – podział zadań między państwo a samorząd oraz podział źródeł dochodów między nimi i ustalenie kompetencji do samodzielnego decydowania o wydatkach związanych z wypełnianiem funkcji publicznej . Zależy od wielkości majątku i mienia. – wymiar jakościowy – zakres władztwa finansowego przekazanego przez państwo w ramach jego samoograniczania oraz mechanizmy nadzorcze utrzymujące to władztwo w granicach ustawowych, wyznaczając obszar samodzielności prawnej podmiotu samorządowego. Można wnieść sprzeciw do sądu przeciwko rozstrzygnięciom naruszającym przyznany zakres władztwa. Mierniki procesów decentralizacji:
- Stosunek wydatków lokalnych do PKB, który ma odzwierciedlać stopień decentralizacji funkcji państwa;
- Udział wydatków lokalnych w całości wydatków publicznych, który odzwierciedla stopień decentralizacji finansów publicznych.

Na decentralizację finansową składa się:

- decentralizacja wydatkowa - oznacza przekazanie ze szczebla centralnego na szczebel lokalny publicznych zasobów finansowych niezbędnych do realizacji zadań (przekazanie puli pieniądza);

- decentralizacja dochodowa – przekazanie samorządom tytułów prawnych do realizacji wpływów z ustawowo przekazanych źródeł dochodów;

- decentralizacja proceduralna – prawo do tworzenia i realizacji przez samorząd planów finansowych oraz form publicznej gospodarki finansowej. Prawo do tworzenia budżetów samorządowych i ich realizacji; ale to nie jest tak, że organ wykonawczy ponoszący odpowiedzialność podmiotową za prowadzenie gospodarki budżetowej, jest jedynym podmiotem, mamy bowiem do czynienia z jednostkami sektora finansów publicznych, które realizują część zadań publicznych.

Decentralizacji wydatkowej i finansowej odpowiada art. 167 ust. 2 Konstytucji. Gdy mówimy o decentralizacji wydatkowej, to powinna nam się kojarzyć z transferami budżetowymi na szczebel lokalny (subwencje ogólne i dotacje celowe) – mają one charakter uzupełniający wobec dochodów własnych.

Samodzielność finansowa JST – konstytutywna cecha decentralizacji finansowej, odrębna instytucja, funkcjonująca po zapewnieniu przez państwo wystarczającego zasobu środków do realizacji powierzonych im zadań publicznych w drodze ustawy, zasada systemu finansów samorządowych . Obejmuje aspekt ustrojowy oraz finansoprawny. Samodzielność finansoprawna JST – działanie we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność w zakresie:
- gromadzenia dochodów, w tym władztwa podatkowego, ograniczonego prawem - samodzielne uchwalanie, wykonywanie budżetu JST
- dokonywanie wydatków w ramach gospodarki budżetowej JST

W ramach samodzielności finansowej wyróżnia się 3 obszary: a) system dochodów – mechanizmy prawne zabezpieczające JST przez stabilne i wydajne źródła dochodów występujące na obszarze właściwości terytorialnej tych jednostek, ocena relacji między dochodami własnymi a transferowymi

b) system wydatków - JST dokonuje w imieniu własnym wydatków, ustala ich hierarchię, określa zakres i sposób wypełnienia. Ograniczona ustawowym nakazem pierwszeństwa realizacji wydatków na zadania obligatoryjne państwa i wyłączeniem prawa do decydowania o zakresie i sposobie dokonania wydatków na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej c) system gospodarki budżetowej

Aspekt dochodowy samodzielności finansowej – polega na stworzeniu takich mechanizmów prawnych, które zabezpieczyłyby JST przez stabilne i wydajne źródła dochodów występujące na obszarze właściwości terytorialnej tych jednostek, a także przez władztwo dochodowe zapewniłyby władzom JST wpływ na strukturę i wydajność tych źródeł dochodów. Ten rodzaj samodzielności jest większy, im większy jest udział dochodów własnych w dochodach JST ogółem. Dochody dzielą się na własne ( podatki, opłaty, udziały w państwowych podatkach dochodowych ) oraz transferowe ( subwencje ogólne, dotacje celowe ) otrzymywane z budżetu państwa

Aspekt wydatkowy samodzielności finansowej – na podstawie ustaw, JST dokonują w imieniu własnym wydatków, odzwierciedlających koszty realizacji zadań własnych, a także ustalają ich hierarchię, określając zakres i sposób ich wypełnienia. Samodzielność kształtowania wydatków ograniczona jest ustawowym nakazem pierwszeństwa realizacji wydatków na zadania obligatoryjne własne oraz wyłączeniem prawa do decydowania o zakresie i sposobie dokonania wydatków na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Samodzielność wydatkowa jest tym większa, im większy jest udział ich wydatków na zadania własne w wydatkach ogółem.

Gwarancje samodzielności finansowej JST: - zewnętrzne – umowy międzynarodowe m.in. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego - wewnętrzne - instrumenty i instytucje finansowoprawne, zasady postępowania wynikające z prawa wewnętrznego np. Konstytucji, ustaw, rozporządzeń

Reguły konstytucyjnej gwarancji samodzielności JST
a) zasada odpowiedniości udziału JST w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających i zadań, art. 167.1 Konstytucji
b) system kontroli konstytucyjności ustaw - organy sądowe w tym TK ( art. 191 ust.2 i 3 Konstytucji), wniosek JST do TK możliwy bezpośrednio po uchwaleniu ustaw, zawarciu umów międzynarodowych lub wydaniu innych przepisów prawa w celu oceny ich zgodności z aktami wymienionymi w art.. 188 Konstytucji bez wyczerpania toku instancyjnego i wydania ostatecznego orzeczenia

43. Procedura budżetowa. Charakter prawny budżetu. (JST)

Budżet – plan finansowy, obejmujący zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków państwa lub innego podmiotu publicznego, ujętych w odpowiednim stopniu szczegółowości i w określonym przedziale czasowym, na rok budżetowy. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy przez Parlament, natomiast budżet JST przyjmuje formę uchwały budżetowej. Budżet jako akt władztwa finansowego podmiot publicznego jest jednocześnie aktem zarządzania finansami publicznymi, stanowiącym podstawę prowadzenia gospodarki finansowej przez ten podmiot w określonym przedziale czasowym. Zadania finansowe ujęte w budżecie skierowane w postaci dyrektyw do organów wykonujących budżet dotyczą ściągnięcia odpowiedniego dochodu lub dokonania określonego wydatku, są realizowane w drodze podejmowania czynności prawnych, organizacyjnych, faktycznych, związanych z gromadzeniem dochodów budżetowych ich administrowaniem oraz dokonywaniem wydatków przy bezzwrotnej metodzie finansowania po stronie wydatków. Budżet jest instrumentem kontroli działalności organów wykonawczych , co wyraża się np. przy absolutorium. Budżet państwa jest odrębny od budżetu JST formalnie i materialnie ( jedną z różnic jest np. to, że budżety JST odzwierciedlają procesy decentralizacji ustrojowej i kompetencyjnej w państwie, a wykonując zadania JST prowadzą własną gospodarkę finansową) Budżet jako instytucja prawnofinansowa systemu finansowego samorządu terytorialnego związana z gromadzenie i wydatkowaniem publicznych środków pieniężnych przez JST do realizacji zadań.

Budżet JST – roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów JST. Rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym (art.211 ust.1,2,3 ustawy o finansach publicznych). Opracowany i uchwalany i wykonywany zgodnie z prawem oraz zasadami jawności, jedności formalnej i materialnej, powszechności, szczegółowości, równowagi budżetowej. Wyłączna właściwość organu stanowiącego do jego uchwalenia. Wykonawcą budżetu jest organ wykonawczy JST. Kategorie budżetów JST: - budżety gmin do finansowania zadań gminy
- budżety powiatów do finansowania zadań powiatów
- budżety miast na prawach powiatu do finansowania gmin i powiatów, obejmujących dochody gmin i powiatów
- budżety województw samorządowych do finansowania zadań samorządu województwa Budżety JST różnią się źródłami, rodzajem dochodów , zadań , struktura dochodów i wydatków, a są jednakowo opracowane, uchwalane, wykonywane i kontrolowane.

Uchwała budżetowa – podstawa gospodarki finansowej JST w danym roku budżetowym. Ma określony przedmiot regulacji i jest podejmowana w określonym trybie. Uchwała składa się z budżetu JST i załączników. Może zawierać też postanowienia dotyczące wykonywania budżetu w danym roku budżetowym przez ten organ. Uchwała ma spełniać kryteria formalne właściwe dla aktów o charakterze wewnętrznym. ( art. 211 ust.5 ustawy o finansach publicznych). W uchwale budżetowej organ stanowiący JST może upoważnić także organ wykonawczy do zaciągania zobowiązań krótko i długoterminowych z tytułu kredytów pożyczek i emisji papierów wartościowych ,jeśli nie będzie upoważnienia zrobi to organ stanowiący JST w formie uchwały w razie zaciągnięcia zobowiązania. Uchwała może zawierać upoważnienie dla organu wykonawczego JST do dokonywania zmian w budżecie określonych w art. 258 ustawy o finansach publicznych polegających na : - dokonywaniu innych zmian w planie wydatków niż tych z art. 257 ustawy o finansach publicznych oprócz przeniesień wydatków między działami
- przekazaniu niektórych uprawnień do dokonywania przeniesień planowanych wydatków innym jednostkom organizacyjnym JST
Art. 212 ustawy o finansach publicznych wymienia ważne „składniki” uchwały budżetowej. Załączniki w uchwale obejmują :
- zestawienie planowanych kwot dotacji udzielanych z budżetu JST (podział na dotacje z określeniem kwot ogólnych)
- plan dochodów rachunku dochodów jednostek budżetowych prowadzących działalność oświatową oraz wydatków nimi finansowanych (utworzenie wydzielonego dochodu należy do kompetencji organu stanowiącego JST)
- plany przychodów i kosztów samorządowych zakładów budżetowych (dotacje z budżetu i koszty działalności w roku budżetowym)
<art. 214 ustawy o finansach publicznych >

Procedura budżetowa: 1.Opracowanie i uchwalanie budżetu.
Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu uchwały budżetowej, uchwały o prowizorium budżetowym oraz uchwały w sprawie zmiany uchwały budżetowej należy do organu wykonawczego JST. Jeśli Rada Ministrów uchwali projekt ustawy o prowizorium budżetowym, organ stanowiący JST na wniosek organu wykonawczego może podjąć uchwałę o prowizorium budżetowym JST na okres objęty prowizorium budżetowym. Zatwierdzony przez organ wykonawczy JST projekt uchwały budżetowej przekładany jest organowi stanowiącemu i RIO w celu opinii do 15.11 roku poprzedzającego rok budżetowy. Organ wykonawczy przed uchwaleniem budżetu ma przedstawić opinię RIO o projekcie organowi stanowiącemu JST. Opinia w sprawie możliwości sfinansowania deficytu publikowana jest przez JST w ciągu 7 dni od otrzymania jej od RIO. Nieprzedłożenie organowi stanowiącemu opinii przed uchwaleniem budżetu oraz niezapoznanie się z jej treścią powoduje nieważność uchwały. RIO opiniuje prawidłowość planowanej kwoty długu na podstawie zobowiązań. Prace w komisjach organu stanowiącego są jawne, terminy prac mają charakter instrukcyjny. Najważniejsza to komisja do spraw budżetu. Po zaopiniowaniu przez poszczególne komisje i przyjęcie przez nich poprawek do projektu, wydawana jest opinia komisji właściwej ds. budżetu , która też może wprowadzić poprawki do projektu. Bez zgody organu wykonawczego, organ stanowiący JST nie może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i jednocześnie zwiększenie deficytu budżetu JST ( art. 240 ust.2 ustawy o finansach publicznych).
Organ wykonawczy JST może wnieść autopoprawki. Zakaz uchwalania budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe od planowanych dochodów bieżących powiększonych o nadwyżkę z lat ubiegłych i wolne środki (obowiązek równoważenia budżetu bieżącego,art.242 ust.1 ustawy o finansach publicznych, jako ograniczenie dla organu stanowiącego JST) Uchwała budżetowa jest uchwalana na sesji budżetowej jawnej.
Uchwała budżetowa jest badana w trybie nadzoru przez RIO przez miesiąc na zgodność aktu z prawem. W przypadku naruszeń RIO zwraca się do JST w sprawie ich usunięcia. Jeśli tak się nie stanie, kolegium RIO stwierdza nieważność uchwały w całości lub części i ustala budżet dotknięty nieważnością. JST może złożyć skargę do SA na rozstrzygnięcia nadzorcze RIO. Skutkiem nieuchwalenia uchwały budżetowej do końca roku poprzedzającego rok budżetowy jest upoważnienie z mocy prawa organu wykonawczego JST do prowadzenia gospodarki finansowej na podstawie projektu uchwały budżetowej. Jeśli do końca stycznia nie uchwali się budżetu, RIO ustala zastępczy budżet, projekt uchwały budżetowej do końca lutego. Uchwały budżetowe JST ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Uchwała ta działa od 01.01 roku budżetowego.

2. Wykonywanie budżetu.
Proces wykonywania budżetu – całokształt czynności faktycznych i prawnych , których przedmiotem jest realizacja zadań ujętych w budżecie. Gromadzenie dochodów i przychodów budżetowych, dokonywanie wydatków i rozchodów.
Czynności instrumentalne:
- realizacja dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów
- przygotowanie planu wykonawczego budżetu
- opracowanie planu finansowego zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych JST ustawami
- organizacja i koordynacja procesu pobierania dochodów i dokonywania wydatków
- zabezpieczenie obsługi kasowej JST
- określenie ram działalności jednostek budżetowych realizujących dochody i wydatki budżetowe przez organ wykonawczy JST jako wykonawcę budżetu, sprawującym nadzór nad realizacją określonych uchwałą budżetową dochodów, wydatków, przychodów, rozchodów JST Za prawidłowe wykonanie budżetu odpowiada organ wykonawczy JST (art. 60 u.s.g, u.s.p oraz art. 70 u.s.w.)

Zasady wykonywania budżetu. Podstawowe zasady gospodarki finansowej (art. 254,256,264 ustawy o fin.publ.) : - ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu JST na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów. Należne z danego źródła środki pieniężne mają być zgromadzone w zaplanowanej wysokości i terminowo

- pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych w przepisach i harmonogramie realizacji budżetu. W budżecie są określone limity wydatków na poszczególne zadania, a terminy ich ponoszenia wynikają z przepisów, postanowień zawartych umów oraz harmonogramu realizacji budżetu
- dokonywanie wydatków z budżetu następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień, zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów
- zlecanie zadań finansowanych ze środków budżetu innym podmiotom powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, uwzględniając przepisy o zamówieniach publicznych oraz art. 43 i 221 ustawy o finansach publicznych. Stosowanie jasnych i przejrzystych procedur i kryteriów wyboru sposobu realizacji tych zadań - wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych lub ugod, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel. Zasada ta tworzy podstawę nie tylko przekroczenia limitu wydatków na określony cel, ale też dokonania wydatków na obowiązkowe płatności wynikające ze wskazanych tytułów w sytuacji niezaplanowania tego rodzaju wydatków w budżecie. Wydatki te są ponoszone na spłatę zobowiązań JST. Jeśli nie ma zobowiązań należy dokonać zmian w budżecie - wykonywanie budżetu jest za pośrednictwem rachunków bankowych ( rachunku bieżącego budżetu i rachunków bieżących jednostek budżetowych). Wydatki jednostek wykonujących budżet mogą być dokonywane tylko do wysokości aktualnego stanu rachunku bieżącego tych jednostek, na podstawie umowy JST i banku
- niezrealizowane kwoty wydatków budżetu JST wygasają z upływem roku budżetowego. Konsekwencja zasady roczności budżetu (budżet jest rocznym planem finansowym, uchwalanym na rok budżetowy, pokrywający się z rokiem kalendarzowym). Z dniem 31 grudnia ustaje prawo do dokonywania wydatków budżetowych i wliczania dochodów JST na poczet skróconego roku budżetowego. Uchwała wywołuje skutki prawne za naruszenie dyscypliny finansów publicznych czy udzielenia absolutorium dla organu wykonawczego JST. Wyłom od tej zasady stanowią wydatki niewygasające czyli związane z realizacją umów w sprawie zamówienia publicznego bądź zawartych w wyniku zakończonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, gdzie wybrano wykonawcę. Organ stanowiący decyduje, ustala w drodze uchwały wykaz wydatków i określa ostateczny termin dokonania każdego wydatku ujętego w wykazie w następnym roku budżetowym, nie dłuższym niż do 30.06 roku następnego.

Podmioty wykonujące budżet
Uchwalony przez organ stanowiący JST budżet jest wykonywany zgodnie z art.247 ustawy o fin. publ.) przez zarząd pod jego nadzorem. Organ wykonawczy ponosi odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie budżetu JST. Ma wyłączne prawo do : - zaciągania zobowiązań z upoważnienia organu stanowiącego
- emitowania papierów wartościowych z upoważnienia organu stanowiącego
- dokonywania wydatków budżetowych
- zgłaszania propozycji zmian w budżecie
- dysponowania rezerwą budżetową
- blokowania środków budżetowych Organ wykonawczy JST: - dysponent główny (pierwszego stopnia ) środków budżetowych - wykonuje budżet przy pomocy urzędu i jednostek organizacyjnych jako dysponentów drugiego i trzeciego stopnia (dysponenci drugiego stopnia dokonują dalszego podziału środków budżetowych, otrzymanych od dysponenta głównego, dla określonych jednostek budżetowych, natomiast dysponenci trzeciego stopnia, to jednostki, które nie mogą przekazywać środków otrzymanych od dysponentów wyższego stopnia, wydatkują je na zadania określone w ich planie finansowym, a te niewykorzystane do końca roku odprowadzają na rachunek bieżący budżetu JST)
- opracowuje plan wykonawczy budżetu, przekazuje podległym jednostkom organizacyjnym informacje o ostatecznych kwotach ich dochodów i wydatków oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu (ard.249 ust.1 pkt.1 ustawy o fin.publ.)
- opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych JST ustawami ( ar.249 ust.1 pkt.2 ustawy o fin.publ.)
- opracowuje harmonogram realizacji budżetu i informuje o nim podległe i nadzorowane jednostki (art.249 ust.6 ustawy o finansach publicznych)
- wskazuje członków zarządu uprawnionych do dokonywania czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek, udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji oraz emisji papierów wartościowych
- ma uprawnienia do inicjatywy w sprawie zmian w uchwale budżetowej, blokowania wydatków czy dysponowania rezerwami budżetowymi (ar. 222 ust.4 ustawy o fin.) - organ stanowiący JST może upoważnić organ wykonawczy JST do dokonywania zmian w planie wydatków z wyłączeniem przeniesień wydatków między działami (art.258 ust.1 pkkt.1 ustawy o fin. publ.) oraz przekazania niektórych uprawnień do dokonywania przeniesień planowanych wydatków innym jednostkom organizacyjnym JST (art. 258 ust.1pkt.2ustawy o fin publ,), zaciągania kredytów i pożyczek, emitowania papierów wartościowych ( art.. 212 ust.2 pkt.1 ustawy o fin. publ.), lokowania wolnych środków budżetowych w innych bankach ( art. 264 ust.3 ustawo o fin. publ.)
- opracowuje plan wykonawczy budżetu w podziale na działy, rozdziały, paragrafy dochodów i wydatków
- do 21 dnia od podjęcia uchwały przekazuje jednostkom budżetowym informacje o ostatecznych kwotach ich dochodów i wydatków jako podstawy do opracowania planów finansowych przez kierowników tych jednostek, oraz opracowuje plan finansowy zadań zleconych JST ustawami, obejmujący dochody i wydatki na zadania oraz kwoty dochodów

Główny księgowy/skarbnik budżetu :
- dba o prawidłowe gospodarowanie środkami budżetowymi
- ma obowiązki o charakterze analityczno-kontrolnym i informacyjno-sprawozdawczym - dokonuje kontrasygnaty dokumentu ujmującego czynność prawną, która powoduje powstanie zobowiązań pieniężnych, przez co kontroluje dokument, w przeciwnym razie czynność prawna objęta jest sankcją bezskuteczności zawieszonej, czyli będzie skuteczna z chwilą jej potwierdzenia, a jeśli skarbnik definitywnie odmówi podpisu to będzie bezskuteczność trwała. W przypadku odmowy podpisu przez skarbnika czynności prawnych polegających na zaciąganiu lub udzielaniu kredytów, pożyczek, poręczeń, gwarancji oraz emitowaniu papierów wartościowych, czynności te staną się dotknięte sankcją nieważności, a czynność będzie niedokonana

Zmiany w toku wykonywania budżetu.
Są dokonywane z inicjatywy organu wykonawczego JST. Przesłanki zmian: zmiana wysokości dochodów z budżetu państwa, zmiana natury organizacyjnej, błędne ustalenie zadań budżetowych, poprawa zadań budżetowych, niższy poziom realizacji dochodów budżetu w stosunku do dochodów zaplanowanych, finansowanie nowych zadań.

Zmiany budżetu JST:
a) zmiany budżetu – zmiana wysokości dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów, kwoty długu dokonywana przez organ stanowiący JST
b) zmiany w budżecie – zmiana limitów na rodzaje wydatków, przenoszenie, zwiększenie oraz blokowanie wydatków budżetowych przez organ działający JST organ wykonawczy działający z upoważnienia ustawowego lub organu stanowiącego: - przenoszenie wydatków:
* przeniesienie wydatków między działami
* organ stanowiący może upoważnić organ wykonawczy JST do przekazania niektórych uprawnień do dokonywania przeniesień planowanych wydatków kierownikom jednostek organizacyjnych JST - zwiększenie wydatków:
* z rezerwy ogólnej- rezerwa ta ma charakter obligatoryjny, zabezpiecza środki finansowe na wypadek konieczności przeniesienia wydatków, które w budżecie nie zostały zaplanowane lub zaplanowane w kwocie niewystarczającej do pełnego zrealizowania określonego zadania, obejmuje od 0,1do 1% wydatków budżetu
* z rezerwy celowej – rezerwa ta ma charakter fakultatywny, dotyczy wydatków, których szczegółowy podział będzie możliwy w trakcie roku budżetowego, wydatków na realizację programów finansowanych ze środków UE, bezzwrotnej pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, na zarządzanie kryzysowe jest nie mniejsza niż 0,5% wydatków ale nie przekraczająca 5% wydatków
* rezerwami dysponuje organ wykonawczy JST
* wydatki ponoszone z rezerwy ogólnej nie mogą zwiększać planowanych wydatków na upoważnienia i wynagrodzenia, a rezerwy celowe są przeznaczone na cel, na jaki zostały utworzone. Organ wykonawczy JST może zmienić przeznaczenie rezerwy celowej
- blokowanie planowych wydatków budżetowych:
* decyzję o blokowaniu stwierdza się, gdy jest niegospodarność w jednostkach, opóźnienie w realizacji zadań, nadmiar posiadanych środków, naruszenie zasad gospodarki finansowej * blokowanie to okresowy, lub do końca roku zakaz dysponowania przez jednostkę budżetową częścią lub całością zaplanowanych wydatków
* decyzję o blokowaniu wydatków podejmuje organ wykonawczy JST po poinformowaniu organu stanowiącego, jest to uprawnienie organu wykonawczego JST, decyzja musi mieć merytoryczne uzasadnienie * wykorzystanie zablokowanej kwoty wydatków przez organ wykonawczy po wystąpieniu przez niego z inicjatywą utworzenia z tych środków rezerwy celowej na finansowanie zobowiązań JST i po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu organu stanowiącego JST. Utworzenie rezerwy poprzez przeniesienie zablokowanych wydatków. Brak inicjatywy oznacza, że kwota zablokowanych wydatków nie będzie wykorzystana w roku budżetowym.

3.Kontrola wykonywania budżetu Podczas kontroli jednostek sektora finansów publicznych dokonuje się oceny podmiotów kontrolowanych według różnych kryteriów. Podstawowym kryterium jest legalność, czyli zgodność działalności kontrolowanego podmiotu z obowiązującymi regulacjami prawnymi. Stosuje się także inne kryteria, takie jak: rzetelność, gospodarność i celowość. Rzetelność oznacza ocenę działania z punktu widzenia zachowania należytej staranności w toku realizacji. Gospodarność związana jest z optymalnym wykorzystaniem środków finansowych i materialnych. Celowość polega na ocenie podmiotu kontrolowanego przez pryzmat stopnia realizacji celów i zadań postawionych przed nim oraz obejmuje ustalenie, czy działanie jest racjonalne i czy przynosi spodziewane efekty.
Budżet jednostki samorządu terytorialnego podlega kontroli wstępnej, bieżącej i następnej. Wykonują ją: Regionalna Izba Obrachunkowa, organ wykonawczy jednostki, komisja rewizyjna, Najwyższa Izba Kontroli i Urząd Kontroli Skarbowej.
Kontrola wstępna polega na kontroli przedkładanych dokumentów. Bieżąca kontrola sprowadza się do kontroli realizacji planów finansowych. Natomiast następna kontrola operacji gospodarczych przeprowadzana jest po ich zaksięgowaniu.
Za wykonywanie wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planami finansowymi odpowiedzialny jest główny księgowy jednostki sektora finansów publicznych. Dokonuje on również wstępnej kontroli kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych. W fazie wstępnej kontrola budżetu dotyczy projektu uchwały budżetowej i jest wykonywana przez RIO oraz przez organ stanowiący jednostki. Bieżące wykonywanie budżetu podlega kontroli zarządu oraz banku sprawującego obsługę budżetową jednostki.
Organ wykonawczy JST kontroluje przestrzeganie realizacji budżetu przez podległe i nadzorowane przez niego jednostki sektora finansów publicznych. Kontrola ta obejmuje minimum 5 proc. wydatków podległych jednostek organizacyjnych. Kontrola bieżąca w tym zakresie należy także do RIO. Poza tym organ wykonawczy JST przedstawia organowi stanowiącemu oraz RIO informacje o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze w terminie do 31 sierpnia. RIO wydaje opinię na temat informacji o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze roku budżetowego oraz informację o przebiegu wykonania planu finansowego jednostki, uwzględniającą w szczególności stan należności i zobowiązań, w tym wymagalnych. Opinia RIO w sprawie wykonania budżetu wydawana jest w formie uchwały przez skład orzekający RIO. Zasadniczą częścią działań kontrolnych zarządu jest ocena wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Dlatego też zarząd przedstawia organowi stanowiącemu i RIO w terminie do 31 marca następującego po roku budżetowym sprawozdanie roczne z wykonania budżetu jednostki, zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu, które trafia też do głównego urzędu statystycznego. Główny Urząd Statystyczny opracowuje zbiorcze roczne sprawozdanie z wykonania budżetu gmin oraz sprawozdanie z wykonania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.

Organ stanowiący rozpatruje to sprawozdanie w terminie do 30 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym i podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium organowi wykonawczemu (stwierdzenie prawidłowości działania finansowego organu wykonawczego w określonym przedziale czasowym). Uchwała organu stanowiącego w sprawie nieudzielenia organowi wykonawczemu absolutorium jest równoznaczna z e złożeniem wniosku o odwołanie organu wykonawczego, chyba, że po zakończeniu roku budżetowego, organ wykonawczy został odwołany z innej przyczyny. Uchwałę w sprawie absolutorium organ stanowiący podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu organu stanowiącego. ( art. 28a u.s.g, art. 30 u.s.p oraz art.34 u.s.w)

44.Władztwo personalne JST

Władztwo personalne - zatrudnianie i kierowanie personelem administracyjnym, rozciąga się na podmioty zobowiązane niezależnie od miejsca pobytu (siedziby)

Władztwo personalne w literaturze przedmiotu jest rozumiane jako samodzielne kreowanie członków organów kolegialnych i piastunów organów monokratycznych, ale też w zakresie wyborów składów osobowych wewnątrz tych organów, a wreszcie w zakresie zatrudniania w urzędach stanowiących ich aparat pomocniczy i innych jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego.

Art. 169 Konstytucji dotyczy władztwa personalnego

2. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.

3. Zasady i tryb wyborów oraz odwoływania organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa.

45. Typy porozumień z udziałem JST

Porozumienia z udziałem jednostek samorządu terytorialnego i ich związków

znajdujące umocowanie w przepisach samorządowych ustaw ustrojowych:

a) Porozumienia między JST: - Porozumienia służące współdziałaniu JST (poszerzające właściwość miejscową u przyjmującego):

* porozumienia międzygminne,

* porozumienia komunalne,

* porozumienia powiatów,

* porozumienia miast na prawach powiatu oraz miasta na prawach powiatu z powiatem, * porozumienia województw samorządowych
- Porozumienia służące przekazywaniu zadań między JST (poszerzające właściwość rzeczową u przyjmującego):

* powiat → gmina,

* województwo samorządowe → gmina,

* województwo samorządowe → powiat.
b) Porozumienia JST z organami administracji rządowej:
- Porozumienia służące przekazywaniu/powierzaniu JST zadań z zakresu administracji rządowej.

Stronami tych porozumień, poszerzających właściwość rzeczową u przyjmującego, są:

* organ administracji rządowej → gmina,

* organ administracji rządowej → powiat,

* organ administracji rządowej → województwo samorządowe.
c) Porozumienia ze związkami JST:
- Porozumienia służące przekazywaniu/powierzaniu przez organy administracji rządowej zadań z zakresu administracji rządowej związkom JST (poszerzające właściwość rzeczową u przyjmującego):

* organ administracji rządowej → związek międzygminny,

* organ administracji rządowej → związek komunalny.

Porozumienia międzygminne - Gmina wykonująca zadania w zakresie porozumienia przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin.  Treść porozumienia powinna jednoznacznie wskazywać moment przejęcia określonych praw i obowiązków. Moment ten nie może być określony w sposób nieprecyzyjny bądź uzależniony od niekonkretnych zdarzeń. Warunkiem formalnym przystąpienia gminy do porozumienia jest wyrażenie na to zgody przez radę danej gminy w formie uchwały. Porozumienia nie są umowami cywilnoprawnymi. ale stanowią przykład umów publicznoprawnych. Gmina przekazująca obowiązana jest nadal finansować zadanie, niemniej jednak to gmina przejmująca dysponuje środkami. Warto pamiętać o zasadach odpowiedzialności. Zgodnie z art. 417 §2 kodeksu cywilnego jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Przykłady porozumień międzygminnych w Polsce:
- Porozumienie międzygminne w sprawie powierzenia Gminie Opole budowy kanalizacji sanitarnych i stacji pomp, ich utrzymania i eksploatacji oraz zbiorowego odprowadzania ścieków komunalnych - Porozumienie międzygminne zawarte pomiędzy Gminą Bytów, a Gminą Przodkowo w celu realizacji zadań własnych gmin w zakresie zbierania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, jak również dołożenia wszelkich starań w zakresie ochrony środowiska naturalnego (art.74 u.s.g)

Porozumienia JST z administracją rządową - jednostki samorządu terytorialnego wykonują w szczególności zadania własne, określone w ustawach ustrojowych , ale także i zadania z zakresu administracji rządowej zlecone im ustawami. Oprócz tego, mogą również zawierać porozumienia z organami administracji rządowej, na podstawie których będą wykonywać zadania z zakresu administracji rządowej. 
Stroną porozumienia winien być z jednej strony organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego. Drugą strona może być organ administracji rządowej, zarówno centralnej (np. minister, Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad), jak i terytorialnej – niezespolonej (np. dyrektor urzędu statystycznego), ale najczęściej zespolonej (wojewoda). Strona powierzająca wykonanie zadań musi zapewnić środki finansowe na ich wykonywanie przez jednostkę samorządu. W porozumieniu należy umieścić szczegółowe zasady i terminy przekazywania środków finansowych. W przypadku niedotrzymania terminów jednostce samorządu przysługują odsetki w wysokości jak dla zaległości podatkowych. Wszelkie spory majątkowe wynikające z porozumienia rozpatruje sąd powszechny. Środki finansowe uzyskane na wykonywanie powierzonych zadań jednostka samorządu musi uwzględnić w swoim budżecie. 
Wykonywanie zadań przez jednostkę samorządu wpływa na właściwość organów w postępowaniu administracyjnym. Organem wyższego stopnia w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego jest w sprawach z zakresu zadań własnych samorządowe kolegium odwoławcze, a w sprawach z zakresu administracji rządowej z reguły wojewoda. W sprawach wykonywanych na mocy porozumienia jednostka samorządu wykonuje zadania w imieniu organu powierzającego, zatem organem wyższego stopnia będzie organ właściwy dla powierzającego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2003 r., sygn. III RN 35/02, LEX Nr 78668). Dla przykładu, jeżeli w sprawach paszportowych powiat lub gmina przejęły wykonywanie zadań od wojewody, to organem odwoławczym od decyzji wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub starosty będzie właściwy minister. 
Jednostka samorządu, która wykonuje zadania jej powierzone, nie może powierzyć ich innym podmiotom. 
Porozumienia powinny być opublikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 
Do najczęstszych spraw, w których jednostki samorządu terytorialnego zawierają porozumienia z organami administracji rządowej należą: 
- utrzymanie grobów i cmentarzy wojennych – pomiędzy wojewodą a gminą, 
- przeprowadzenie kwalifikacji wojskowej – pomiędzy wojewodą a powiatem, 

Porozumienia komunalne w odróżnieniu od związku komunalnego nie są strukturą

organizacyjną, ale formą działania organów administracji samorządowej, merytoryczną istotą porozumienia jest to, że jedna gmina lub powiat wykonuje działania kilku, gmina przejmuje w tym zakresie prawa i obowiązki pozostałych gmin związane z powierzonymi jej zadaniami, a gminy te mają obowiązek udziału w kosztach realizacji powierzonego zadania

Porozumienia powiatów -  powiaty mogą zawierać porozumienia w sprawie powierzenia jednemu z nich prowadzenia zadań publicznych. Porozumienie takie musi być zawarte na piśmie i regulować istotne kwestie. Musi w nim się znaleźć na pewno informacja na temat tego jaki powiat będzie odpowiedzialny oraz za wykonanie jakich zadań. W zakresie nieuregulowanym treścią porozumienia do porozumień stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące związków powiatów. Oznacza to, że pierwszeństwo w uregulowaniu sytuacji prawnej porozumienia ustawodawca pozostawił samym jego uczestnikom, natomiast dopiero w zakresie przez nich nie uregulowanym w umowie porozumienia, zastosowanie znajdą przepisy dotyczące związków powiatów. Po stronie przekazujących zadanie może być więcej niż jeden powiat, natomiast po stronie otrzymującego zadanie do wykonania występuje tylko jeden powiat – czyli tak jak ma to miejsce w przypadku porozumień zawieranych przez gminy. ( art. 73 u.s.p)

Porozumienia miast na prawach powiatu - miasto na prawach powiatu może tworzyć związki i zawierać porozumienia komunalne z gminami. Uprawnienie to zostało przyznane miastu na prawach powiatu z uwagi na jego dość szczególny charakter prawny, a mianowicie miasto na prawach powiatu, jest gminą (a nie powiatem!), ale wykonuje dodatkowo wszystkie zadania powiatu określone w ustawie o samorządzie powiatowym. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest stosowanie do miast na prawach powiatu zarówno przepisów ustaw: o samorządzie gminnym i o samorządzie powiatowym. Powoduje to, że miasto na prawach powiatu może przystępować zarówno do związków międzygminnych jak i powiatowych, a także zawierać porozumienia komunalne i porozumienia powiatów. Jednakże we wskazanym zakresie występują pewne ograniczenia, dotyczące przekazywanych do wykonania związkom czy porozumieniom zadań. I tak w przypadku, gdy miasto na prawach powiatu przekazuje zadanie gminne, to dla jego wykonania może tworzyć jedynie związki i porozumienia z innymi gminami (czy też z innymi miastami na prawach powiatu). Natomiast jeżeli przedmiotem przekazania będą zadania powiatowe, to miasto na prawach powiatu może tworzyć związki i zawierać porozumienia jedynie powiatowe. ( art. 74, rozdział 7 u.s.p)

Porozumienia województw – województwo może zawierać z innymi województwami oraz lokalnymi JST z obszaru województwa porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych. Porozumienia podlegają ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Do porozumień stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o samorządzie gminnym ( art. 8 ust. 2-4 u.s.w)

46. Instytucjonalne a funkcjonalne formy współdziałania JST.

Samorząd może podejmować współdziałanie z innymi podmiotami. W formach prawa publicznego współdziałanie może polegać na tworzeniu związków i porozumień komunalnych jak i stowarzyszeń.

Związki i porozumienia międzygminne oraz stowarzyszenia gmin

W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki

międzygminne. Rady zainteresowanych gmin podejmują uchwały o utworzeniu związku. Utworzenie związku wymaga przyjęcia przez rady jego statutu. Związek nabywa osobowość prawną po zarejestrowaniu. Związek wykonuje zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Organem stanowiącym i kontrolnym związku jest zgromadzenie związku zaś organem wykonawczym zarząd związku. W skład zgromadzenia wchodzą wójtowie gmin. Zarząd jest powoływany przez zgromadzenie. Gminy mogą zawierać także porozumienia w sprawie powierzenia jednej z nich określonych zadań. Gmina przejmuje prawa i obowiązki pozostałych gmin, związane z powierzonymi jej zadaniami. Gminy powierzające wykonanie zadania mają obowiązek udziału w kosztach realizacji zadania. Porozumienia przypomina umowę między przynajmniej dwiema gminami. ( art.64-75 u.s.g) Gminy mogą też zawierać stowarzyszenia, w tym również z powiatami i województwami w celu wspierania idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów. Organizację, zadania oraz tryb pracy stowarzyszenia określa jego statut. Do założenia stowarzyszenia wymaganych jest co najmniej 3 założycieli (art.84 u.s.g)

Związki, stowarzyszenia, porozumienia powiatów

Podobnie jak gminy powiaty mogą tworzyć związki, stowarzyszenia, zawierać porozumienia.

Związki tworzy się w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych. O utworzeniu i przystąpieniu do związku decydują rady. Związki powiatów obowiązują na tych samych zasadach co związki gmin. W skład zgromadzenia związki wchodzi po 2 reprezentantów powiatów. Uchwały podejmowane są bezwzględną większością głosów. Zarząd powoływany i odwoływany jest przez zgromadzenie. Powiaty mogą także zawierać porozumienia oraz tworzyć stowarzyszenia nie tylko z innymi powiatami, ale również z gminami i województwami. ( art.65-75 u.s.p)

Formy współdziałania województw
Województwa mogą zawierać porozumienia pomiędzy lokalnymi JST z obszaru tego województwa lub między innymi województwami ( art.8 u.s.w) Instytucjonalną formę współdziałania stanowią związki gmin i powiatów co przejawia się między innymi w posiadaniu własnych organów) zapewnia realny udział przedstawicieli wszystkich gmin (powiatów) członkowskich w podejmowaniu decyzji (zgromadzenie związku tworzą reprezentanci gmin/powiatów uczestniczących w związku). Ma to szczególnie istotne znaczenie w przypadku stanowienia przez organ uchwałodawczo-kontrolny związku aktów prawa miejscowego, które obowiązują na terenie wszystkich gmin (powiatów) członkowskich. Akty prawa miejscowego mają mocniejszą legitymację w tym znaczeniu, iż w ich tworzeniu uczestniczyli przedstawiciele wszystkich społeczności lokalnych. Udział przedstawicieli wszystkich gmin (powiatów) w podejmowaniu decyzji zwiększać winien poziom ich akceptowalności, co przekładać winno się na wykonalność dokonywanych ustaleń przez adresatów ustanawianych przez związek norm prawnych.

Wskazać dalej trzeba, że ze względu na to, iż związek jest publicznoprawną formą współdziałania jego organy (w zależności od powierzonych związkowi zadań) mogą posiadać kompetencje do podejmowania działań w formie władczej w zakresie prawa administracyjnego - zarówno kompetencje prawotwórcze (już wcześniej wspomniane), jak i kompetencje do wydawania aktów indywidualnych (decyzji administracyjnych). Kompetencje tego rodzaju nie mogą być cedowane natomiast w ramach form współpracy prywatnoprawnej (np. na spółki z udziałem JST).

47. Postępowanie w sprawie zawarcia porozumienia jako formy współdziałania JST.

W przypadku porozumienia przekazanie (powierzenie) zadań nie jest przez ustawodawcę stanowione koniecznością spełnienia szeregu etapów proceduralnych, jak ma to miejsce w przypadku zawiązywania związku. Ustawodawca nie sprecyzował bowiem trybu zawierania porozumień, w szczególności nie wymaga się od uczestników porozumienia uchwalenia dokumentów organizacyjnych typu statut. Zawarcie porozumienia dochodzi do skutku z chwilą oświadczenia woli uczestników lub od daty określonej w porozumieniu. Ze względu na brak szczególnych procedur porozumienie jest formą współpracy stosunkowo elastyczną, co dotyczy także procedury jego zmiany i zakończenia stosunku prawnego zawiązanego porozumieniem. Ustalenie nowych warunków porozumienia, jak również „wyjście” z porozumienia jest znacznie prostsze niż w przypadku związku, gdzie każda zmiana zasad współpracy wymaga zmiany statutu związku. Porozumienie mogą zawierać między sobą tylko 2 podmioty, w przypadku współpracy większej ilości podmiotów mamy do czynienia w rzeczywistości nie z jednym porozumieniem, a z szeregiem porozumień, w orzecznictwie sądowym wskazano, że niezgodnym z prawem jest zawieranie takiego porozumienia, w którym przejmującymi zadania i kompetencje przekazywane przez uczestników porozumienia byłyby dwa podmioty samorządowe, a nie jeden. Tym samym wielość podmiotowa jest uznawana za dopuszczalną jedynie po stronie przekazujących, natomiast przejmującym może być wyłącznie pojedyncza gmina, powiat, czy województwo samorządowe.

W przypadku porozumienia nie jest bowiem możliwe przekazanie przejętego już zadania, w drodze kolejnego porozumienia, na rzecz innej jednostki.

48. Postępowanie w sprawie utworzenia związku JST

Procedura w sprawie utworzenia związku międzygminnego:
1. Gmina informuje wojewodę o zamiarze przystąpienia do związku (obowiązek ten ma jednak jedynie charakter porządkowy i jego niedopełnienie nie pociąga za sobą żadnych ujemnych skutków prawnych dla gminy, niepoinformowanie wojewody o zamiarze przystąpienia do związku nie może być traktowane jako istotne naruszenie prawa, zwłaszcza, że wojewoda nie ma możliwości sprzeciwienia się decyzji gminy, a uchwała o utworzeniu związku czy o przystąpieniu do już istniejącego związku i tak podlega nadzorowi w trybie określonym w rozdziale 10 u.s.g , organem dokonującym zawiadomienia może być zarówno rada gminy (art. 18 ust. 1 u.s.g.), jak i jej wójt czy burmistrz (prezydent miasta) (art. 30 ust. 1 oraz art. 31 u.s.g.). W przypadku zawiadomienia dokonywanego przez organ kolegialny (radę gminy) forma uchwały nie wydaje się konieczna . 2. Uchwały o utworzeniu związku podejmują rady zainteresowanych gmin.
( każda z gmin musi podjąć odrębną, własną uchwałę )
3.Oowiązek utworzenia związku może być nałożony tylko w drodze ustawy, która określa zadania związku i tryb zatwierdzenia jego statutu.
4. Związek musi się składać z co najmniej 2 gmin zamierzających wspólnie wykonywać zadania publiczne
5. Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych gmin bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy. 6. Statut związku powinien określać :
1) nazwę i siedzibę związku;
2) członków i czas trwania związku;
3) zadania związku;
4) organy związku, ich strukturę, zakres i tryb działania;
5) zasady korzystania z obiektów i urządzeń związku;
6) zasady udziału w kosztach wspólnej działalności, zyskach i pokrywania strat związku;
7) zasady przystępowania i występowania członków oraz zasady rozliczeń majątkowych; 8) zasady likwidacji związku;
9) inne zasady określające współdziałanie.
7. Zmiana statutu następuje w trybie przewidzianym dla jego ustanowienia 8. Rady gmin tworzących związek międzygminny, zgłaszają jego utworzenie do organu prowadzącego rejestr za pośrednictwem wojewody właściwego ze względu na siedzibę związku. Do zgłoszenia dołącza się:
1. uchwały rad gmin o utworzeniu związku,
2. uchwały rad gmin o przyjęciu statutu,
3. statut związku,
4. informację właściwego wojewody o zgodności z prawem uchwał, o których mowa w pkt 1 i 2,
5. odpisy protokołów posiedzeń rad gmin, w części dotyczącej trybu podejmowania uchwał, o których mowa w pkt 1 i 2.
O rejestracji związku międzygminnego, organ prowadzący rejestr zawiadamia na piśmie rady gmin uczestniczące w związku, wojewodę oraz właściwą miejscowo Regionalną Izbę Obrachunkową.
Wojewoda, w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, zarządza ogłoszenie statutu związku w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Dzień wydania wojewódzkiego dziennika urzędowego jest dniem ogłoszenia statutu.
9. Związek nabywa osobowość prawną po zarejestrowaniu, z dniem ogłoszenia statutu 10.Prawa i obowiązki gmin uczestniczących w związku międzygminnym, związane z wykonywaniem zadań przekazanych związkowi, przechodzą na związek z dniem ogłoszenia statutu związku.
11. Rejestr związków prowadzi minister właściwy do spraw administracji publicznej (art.. 64-68 u.s.g)

Procedura tworzenia związków powiatów: Polega na tych samych zasadach jak w przypadku tworzenia związków międzygminnych (art.65-68 u.s.p)

49. Organizacja i funkcjonowanie związków JST

Związki jednostek samorządu terytorialnego są podmiotami administracji

publicznej, wykazują się bowiem atrybutami właściwymi dla form organizacyjnych

administracji publicznej lokowanych na tym poziomie rankingu strukturalnego. Stanowią przy tym instytucjonalną (strukturalną) formę współdziałania: gmin i powiatów

Związek komunalny,- stanowi odrębny podmiot prawa i posiadający osobowość prawną, tworzony jest w celu wykonywania przez niego części zadań publicznych, realizowanych dotąd przez każdą jednostkę osobno dla większej ich skuteczności i efektywności, prawna regulacja dotycząca związków została umieszczona w ustawie o samorządzie gminnym i w ustawie o samorządzie powiatowym, do zadań związków mogą należeć te sprawy, które leżą w kompetencji zadań gminy lub powiatu z wyłączeniem prawa do stanowienia aktów prawa miejscowego

Związki międzygminne – (art.64-73a u.s.g) specyficzne korporacje prawa publicznego tworzone przez samorządy gmin na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. Nr 0, poz. 594, z późn. zm.) w drodze porozumień zatwierdzanych następnie uchwałami rad tych gmin, w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych. Związek międzygminny ma osobowość prawną. Związki tworzy się w celu efektywniejszego wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej.

Procedura utworzenia związku składa się z dwóch etapów:

1) uchwały o utworzeniu przez rady zainteresowanych gmin, co następuje bezwzględną większością ustawowej liczby członków

2) przyjęcia w tym samym trybie statutu związku

Członkostwo w związku jest dobrowolne, każda gmina może swobodnie z niego wystąpić. Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje możliwość nałożenia na gminy obowiązku utworzenia związku, ale poza przypadkiem gmin warszawskich, gdzie obowiązek taki istniał do 2002 roku, żadna ustawa nie nakłada go. Na związek można przekazać wszystkie zadania z zakresu zadań własnych gmin, oprócz tych do których wymagane jest osobne upoważnienie ustawowe (np. stanowienie prawa miejscowego). Możliwe jest także przekazanie na związek zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Ponadto związek sam może zawierać porozumienia z administracją rządową przewidujące nałożenie na niego w/w obowiązków. Na związek rada gminy może ponadto przekazać kompetencje do wydawania indywidualnych decyzji, podobnie jak to ma miejsce z przekazaniem tego typu kompetencji jednostkom pomocniczym w gminie. Organem stanowiącym i kontrolnym (odpowiednik rady gminy) jest zgromadzenie związku. Składa się ono z wójtów (a więc organów wykonawczych) poszczególnych gmin. Rada gminy może upoważnić także radnego lub zastępcę wójta do jej reprezentacji. Statut może przewidywać, że niektóre gminy będą miały więcej niż jednego przedstawiciela. Organem wykonawczym związku jest zarząd, powoływany przez zgromadzenie związku spośród jego członków. Możliwe jest powołanie maks. 1/3 osób spoza członków zgromadzenia związku. Zgromadzenie związku podejmuje decyzje bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków. Na uchwały zgromadzenia każdemu członkowi przysługuje sprzeciw. W razie sprzeciwu zgromadzenie musi jeszcze raz rozpatrzyć daną sprawę. Przy ponownym rozpatrywaniu prawo sprzeciwu nie przysługuje. Sprzeciw należy wnieść w ciągu 7 dni od podjęcia uchwały.

Związków międzygminnych nie należy mylić z porozumieniami międzygminnymi; które polegają na przekazaniu zadań jednej gminy innej gminie bez utworzenia odrębnej osoby prawnej. Nie należy także mylić ich ze stowarzyszeniami gmin 

Związki powiatów - Związki tworzy się w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych. O utworzeniu i przystąpieniu do związku decydują rady powiatów. Prawa i obowiązki powiatów uczestniczących w związku, związane z wykonywaniem zadań przekazanych związkowi, przechodzą na związek z dniem ogłoszenia statutu związku. Związek wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, swoim własnym majątkiem. Związek ma osobowość prawną. Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych powiatów bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu. Statut związku powinien określać:

1) nazwę i siedzibę związku;

2) członków i czas trwania związku;

3) zadania związku;

4) organy związku, ich strukturę, zakres i tryb działania;

5) zasady korzystania z obiektów i urządzeń związku;

6) zasady udziału w kosztach wspólnej działalności, zyskach i pokrywania strat związku;

7) zasady przystępowania i występowania członków oraz zasady rozliczeń majątkowych;

8) zasady likwidacji związku;

9) tryb wprowadzania zmian w statucie związku;

10) inne zasady określające współdziałanie.

Rejestr związków prowadzi minister właściwy do spraw administracji publicznej. Związek nabywa osobowość prawną po zarejestrowaniu, z dniem ogłoszenia statutu. Na decyzję o odmowie wpisania do rejestru przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Minister właściwy do spraw administracji publicznej określi, w drodze rozporządzenia, sposób prowadzenia rejestru związków powiatów oraz ogłaszania statutów związków, uwzględniając dokumentację niezbędną do wpisania związku do rejestru, dane podlegające wpisowi oraz sposób wykonywania zmian wpisów w rejestrze.  Organem stanowiącym i kontrolnym związku jest zgromadzenie związku, zwane dalej "zgromadzeniem". W skład zgromadzenia wchodzi po dwóch reprezentantów powiatów uczestniczących w związku. Zasady reprezentacji powiatu w związku określa rada powiatu. . Uchwały zgromadzenia podejmowane są bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia. Członek zgromadzenia może wnieść pisemny sprzeciw wraz z uzasadnieniem w stosunku do uchwały zgromadzenia w ciągu 7 dni od dnia jej podjęcia. Wniesienie sprzeciwu wstrzymuje wykonanie uchwały i wymaga ponownego rozpatrzenia sprawy. Sprzeciwu nie można zgłosić wobec uchwały podjętej w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy. Organem wykonawczym związku jest zarząd. Zarząd związku jest powoływany i odwoływany przez zgromadzenie spośród członków zgromadzenia. O ile statut tak stanowi, dopuszczalny jest wybór członków zarządu spoza członków zgromadzenia w liczbie nieprzekraczającej 1/3 składu zarządu związku. (art. 65-71 u.s.p.)

Konsekwencją przeniesienia na związek zadań publicznych jest jednoczesne przeniesienie praw i obowiązków związanych z ich wykonywaniem . Zadania przekazane przez gminy (powiaty) stają się zadaniami własnymi związku, ze wszystkimi tego prawnymi implikacjami . Stąd też uczestnicy związku nie mogą realizować samodzielnie (tj. we własnym imieniu) zadań, które przekazały de iure i de facto do realizacji związkowi.

Charakter prawny związku jest wyznaczony przekazanymi mu zadaniami, których wykonywanie może przejawiać się w wydawaniu aktów władczych, prowadzeniu działalności gospodarczej, tworzeniu jednostek organizacyjnych, zawieraniu umów . Osobowość prawna związku ma przy tym charakter szczególny, podobnie jak szczególny charakter ma osobowość prawna jednostek samorządowych tworzących związek – związek może bowiem podejmować czynności zarówno w sferze prawa cywilnego, jak i w sferze prawa publicznego (korzystać z władztwa administracyjnego związanego z przekazanymi do jego gestii zadaniami publicznymi).

Gminy i powiaty mogą być przy tym członkami równocześnie kilku związków, o ile realizują one różne zadania publiczne. w skład związku wchodzą gminy (powiaty), które ze sobą sąsiadują.

Związek może być zatem utworzony na z góry określony czas albo też bezterminowo.

Działanie w ramach związku pozwala osiągnąć większą jednolitość realizacji zadań publicznych na terenie wszystkich gmin (powiatów) członkowskich wchodzących w skład związku.

Rozstrzygnięcia podejmowane przez jego organy obowiązują we wszystkich gminach (powiatach) tworzących związek.

Jego organy (w zależności od powierzonych związkowi zadań) mogą posiadać kompetencje do podejmowania działań w formie władczej w zakresie prawa administracyjnego.

W sytuacji zwiększenia liczby uczestników związku poprzez chęć przystąpienia nowego uczestnika, nie jest konieczne sporządzanie nowego statutu, ale wystarczająca jest zmiana istniejącego statutu, przynajmniej w zakresie treści dotyczącej uczestników związku. Tym samym kolejni członkowie związku co do zasady muszą zaakceptować obowiązujące już regulacje. Ustawodawca nie wymaga każdorazowo prowadzenia długotrwałych negocjacji dotyczących wszystkich istotnych elementów współpracy. W konsekwencji podkreślić należy, iż o ile na etapie tworzenia związku procedury negocjacyjne pomiędzy poszczególnymi gminami/powiatami mogą być złożone i czasochłonne o tyle przystępowanie kolejnych gmin/ powiatów ma charakter uproszczony.

Możliwość zawierania wyłącznie związków przez gminy i powiaty.

W związkach nie ma bezpośrednich, instytucjonalnych uprawnień kontrolnych poszczególnych gmin (powiatów) w stosunku do utworzonego związku. W szczególności wskazać należy na brak stosunku kierowania i nadzoru pomiędzy gminami (powiatami) członkowskimi a związkiem.

Podstawowe powody rozwiązania związku, zasady występowania z niego reguluje statut związku. Procedura w tym zakresie ma bardziej złożony i sformalizowany charakter aniżeli w przypadku porozumień. W przypadku ewentualnego rozwiązania związku istnieją duże trudności w odzyskaniu wniesionego do związku majątku, stanowiącego niejako udział każdego uczestnika. Ustawa nie zabezpiecza interesów gminy (powiatu) – dla takiego zabezpieczenia konieczne jest uprzednie uregulowanie w statucie zasad rozliczeń majątkowych zarówno przy przystąpieniu do związku, jak i w sytuacji wystąpienia z niego. Uczestnik związku traci także kontrolę oraz wpływ na decyzje podejmowane w kwestii posiadanego przez związek majątku. Występowanie gmin ze związków następuje z różnych powodów. Najczęściej takie decyzje są podejmowane w następstwie wcześniejszej decyzji zgromadzenia związku o jego likwidacji. Zdarzają się jednak także wystąpienia pojedynczych gmin ze związku międzygminnego. W uzasadnieniach podejmowanych uchwał jako powód wystąpienia wskazuje się zwykle brak akceptacji dla działań związku. Zdarzały się przypadki kwestionowania takich uchwał w trybie nadzoru wojewody albo przed sądami administracyjnymi. Utrwaliło się orzecznictwo, które potwierdza dobrowolność przystępowania gmin do związków i występowania z nich, z zachowaniem procedur ustalonych w statutach związków, jeśli zostały określone.

50. STOWARZYSZENIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Stowarzyszenia tworzyć mogą gminy (rozdział 9 art. 84 i 84a ustawy o samorządzie gminnym) , powiaty (art. 75 ustawy o samorządzie powiatowym), a także województwa (art. 8b ustawy o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r.). Do stowarzyszeń tworzonych przez powyżej wskazane jednostki samorządowe stosuje się postanowienia ustawy Prawo o stowarzyszeniach z 7 kwietnia 1989 r.

Stowarzyszenie podlegające rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym mogą założyć co najmniej 3 jednostki samorządowe. Takie stowarzyszenia może rozpocząć działalność i uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do Rejestru. Stowarzyszenia tworzy się w celu wspierania idei samorządu i obrony wspólnych interesów. Szczegółowe warunki organizacji, trybu działania i zadań stowarzyszenia określa jego statut. Jednostki samorządu terytorialnego przekazując realizację zadania stowarzyszeniu nie zostają pozbawione możliwości jego osobistej realizacji, a wówczas stowarzyszenie staje się koordynatorem takiego zadania. Stowarzyszenia nie muszą posiadać wieloletnich prognoz finansowych czy planów finansowych.

Art. 2. 1. USTAWY PRAWO O STOWARZYSZENIACH

Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.

2. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności.

3. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników.

Stowarzyszenia jednostek samorządu mogą prowadzić działalności pożytku publicznego (na podstawie art. 3 ust 3 pkt 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą również prowadzić działalność gospodarczą. W takim jednak przypadku podlegają również dodatkowo wpisowi do rejestru przedsiębiorców prowadzonemu w ramach Krajowego Rejestru Sądowego.

Stowarzyszenia gmin

Art. 84. 1. W celu wspierania idei samorządu terytorialnego oraz obrony wspólnych interesów, gminy mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z powiatami i województwami.

2. Organizację, zadania oraz tryb pracy stowarzyszenia określa jego statut.

3. Do stowarzyszeń gmin stosuje się odpowiednio przepisy Prawa o stowarzyszeniach, z tym że dla założenia stowarzyszenia wymaganych jest co najmniej 3 założycieli.

Art. 84a. Zasady przystępowania gminy do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych określają odrębne przepisy.

Stowarzyszenie gmin jest dobrowolny, trwałym samorządowym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Posiada osobowość prawną odrębną od gmin.

Stowarzyszenia powiatów

Art. 75.

1. Powiaty mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z gminami i województwami.

2. Do stowarzyszeń, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy

ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.

Stowarzyszenia województw

Województwa mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z gminami i powiatami.

Tworzenie stowarzyszeń (ustawa prawo o stowarzyszeniach)

Art. 9. Osoby w liczbie co najmniej piętnastu, pragnące założyć stowarzyszenie, uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają komitet założycielski.

Statut stowarzyszenia określa w szczególności:

1) nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji,

2) teren działania i siedzibę stowarzyszenia,

3) cele i sposoby ich realizacji,

4) sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz

prawa i obowiązki członków,

5) władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje,

6) sposób reprezentowania stowarzyszenia oraz zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności jego uchwał,

7) sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich,

8) zasady dokonywania zmian statutu,

9) sposób rozwiązania się stowarzyszenia.

51. KONSTRUKCJA PRAWNA INSTYTUCJI NADZORU NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMUNALNĄ

Gospodarka (działalność) komunalna – dział gospodarki narodowej, której celem jest zaspokojenie bieżących i nieprzerwanych potrzeb dla ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych wynikających z zamieszkania ludności. Do głównych zadań gospodarki komunalnej należą:

-usługi administracyjne związane z rejestracją prowadzeniem ewidencji, np. wydawanie dokumentów, wprowadzanie do rejestrów, wydawanie zezwoleń, wydawanie decyzji administracyjnych,

-usługi społeczne: ochrona zdrowia, rozwój kultury, ośrodki sportowe, oświata, opieka społeczna, mieszkania komunalne, bezpieczeństwo publiczne,

-usługi techniczne: zaopatrzenie w energię elektryczną, ciepłownictwo, cmentarnictwo,

-transport publiczny – usługi transportowe transportu zbiorowego, transport specjalny (osoby niepełnosprawne), dbanie o stan infrastruktury transportowej (drogi, tory),

-gospodarka wodna: zaopatrzenie w wodę oraz kanalizacja,

-gospodarka odpadami: składowanie odpadów, utylizacja, recycling,

-gospodarowanie terenami zielonymi

Podmiotami w gospodarce (działalności) komunalnej są jednostki samorządu terytorialnego. W Polsce wg ustawy o gospodarce komunalnej z dnia 20 grudnia 1996 r. podmiotami są: gminy, powiaty lub województwa.

Zadania samorządu województwa

- edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe

-promocja i ochrona zdrowia

- kultura oraz ochrona zabytków i opieka nad zabytkami

-pomoc społeczna

- polityka prorodzinna

- modernizacja terenów wiejskich

- zagospodarowanie przestrzenne

- ochrona środowiska

- gospodarka wodna, w tym ochrona przeciwpowodziowa,

- transport zbiorowy i drogi publiczne

-kultura fizyczna i turystyka

- ochrona praw konsumentów

- obronność

- bezpieczeństwo publiczne

- przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy

- działalność w zakresie telekomunikacji

- ochrona roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Zadania powiatów zawarte są w art. 4 o samorządzie powiatowym

edukacja publiczna

promocja i ochrona zdrowia

pomoc społeczna

wspieranie rodziny i systemu pieczy zastępczej

polityka prorodzinna

wspieranie osób niepełnosprawnych

transport zbiorowy i drogi publiczne

kultura oraz ochrona zabytków i opieka nad zabytkami

kultura fizyczna i turystyka

geodezja, kartografia i kataster

gospodarka nieruchomościami

administracja architektoniczno-budowlana

obronność

promocja powiatu

gospodarka wodna

ochrona środowiska i przyrody

rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe

porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli

ochrona przeciwpowodziowa,

przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku prac

Zadania gmin znajdują się w art. 7 o samorządzie gminnym

ład przestrzennego,

gospodarki nieruchomościami,

ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej

gminne drogi, ulice, mosty, placów oraz organizacja ruchu drogowego

wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych,

zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz

działalność w zakresie telekomunikacji

lokalny transport zbiorowy

ochrona zdrowia

pomoc społeczna, w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze wspierania rodziny

gminne budownictwo mieszkaniowe

edukacja publiczna

kultura, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków

opieki nad zabytkami

kultura fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych targowisk

zieleń gminna i zadrzewień

cmentarze gminne

porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli oraz ochrona przeciwpożarowa

Nadzór- oznacza badanie działalności danego podmiotu administrującego (kontrola) połączone z możliwością pomocy, wpływu, a także modyfikacji tej działalności, dokonywane przez organ:

- zwierzchni organizacyjnie

- zwierzchni funkcjonalnie

Nadzór dzieli się na:

a) hierarchiczny- jest to kontrola sprawowana przez organ zwierzchni organizacyjnie nad kontrolowanym, a zatem i odpowiedzialny za jego działania. Organowi temu słuszą środki oddziaływania władczego wobec organu podrzędnego.

b) weryfikacyjny- to sprawowanie kontroli przez organ zwierzchni funkcjonalnie nad kontrolowanym, a zatem odpowiedzialny za dopilnowanie poprawności jego działań w granicach określonych jego prawem.

Nadzór jest to kontrola uzupełniona władztwem administracyjnym. Jest to kontrolowanie wraz z możliwością wiążącego wpływania na jednostki nadzorowane , ale bez możliwości wyręczania tycj jednostek w ich działalności.

NADZÓR NAD DIAŁALNOŚCIĄ GMINNĄ

Art. 85. Nadzór nad działalnością gminną

Nadzór nad działalnością gminną sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem.

Art. 86. Organy nadzoru nad stowarzyszeniem

Organami nadzoru są Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa.

Art. 87. Wkraczanie w działalność gminną organów nadzoru

Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność gminną tylko w przypadkach określonych ustawami.

Art. 88. Uprawnienia organów nadzoru

Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych, dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.

Art. 89. Warunki i tryb uzależniania rozstrzygnięcia od innego organu

1. Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu gminy od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu, z zastrzeżeniem ust. 1a.

1a. Termin, o którym mowa w ust. 1, wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

2. Jeżeli organ, o którym mowa w ust. 1 lub 1a, nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez gminę, z upływem terminu określonego w ust. 1 lub 1a.

3. Do zatwierdzania, uzgadniania lub opiniowania przez organy gminy rozstrzygnięć innych organów przepisy ust. 1, 1a i 2 stosuje się odpowiednio.

Art. 90. Terminy przekazywania uchwał wojewodzie

1. Wójt obowiązany jest do przedłożenia wojewodzie uchwał rady gminy w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia. Akty ustanawiające przepisy porządkowe wójt przekazuje w ciągu 2 dni od ich ustanowienia.

2. Wójt przedkłada regionalnej izbie obrachunkowej, na zasadach określonych w ust. 1, uchwałę budżetową, uchwałę w sprawie absolutorium oraz inne uchwały rady gminy i zarządzenia wójta objęte zakresem nadzoru regionalnej izby obrachunkowej.

Art. 91. Skutek sprzeczności uchwał z prawem

1. Uchwała lub zarządzenie organu gminy sprzeczne z prawem są nieważne. O nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia, w trybie określonym w art. 90 terminy przekazywania uchwał wojewodzie,

2. Organ nadzoru, wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia albo w toku tego postępowania, może wstrzymać ich wykonanie.

2a. Przepisu ust. 2 nie stosuje się do uchwały lub zarządzenia o zaskarżeniu rozstrzygnięcia nadzorczego do sądu administracyjnego.

3. Rozstrzygnięcie nadzorcze powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego.

4. W przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, ograniczając się do wskazania, iż uchwałę lub zarządzenie wydano z naruszeniem prawa.

5. Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się odpowiednio.

Art. 92. Wstrzymanie wykonania uchwał z mocy prawa

1. Stwierdzenie przez organ nadzoru nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy wstrzymuje ich wykonanie z mocy prawa w zakresie objętym stwierdzeniem nieważności, z dniem doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do uchwały lub zarządzenia o zaskarżeniu rozstrzygnięcia nadzorczego do sądu administracyjnego.

Art. 92a. Skarga na rozstrzygnięcie nadzorcze

W przypadku złożenia przez organ gminy skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze, sąd administracyjny wyznacza rozprawę nie później niż w ciągu 30 dni od dnia wpłynięcia skargi do sądu.

Art. 93. Upływ terminu a uprawnienie organu nadzoru

1. Po upływie terminu wskazanego w art. 91 skutek sprzeczności uchwał z prawem, ust. 1 organ nadzoru nie może we własnym zakresie stwierdzić nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy. W tym przypadku organ nadzoru może zaskarżyć uchwałę lub zarządzenie do sądu administracyjnego.

2. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, wydanie postanowienia o wstrzymaniu wykonania uchwały lub zarządzenia należy do sądu.

Art. 94. Termin do stwierdzenia nieważności uchwały

1. Nie stwierdza się nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy po upływie jednego roku od dnia ich podjęcia, chyba że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały lub zarządzenia w terminie określonym w art. 90 terminy przekazywania uchwał wojewodzie, ust. 1, albo jeżeli są one aktem prawa miejscowego.

2. Jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały lub zarządzenia z powodu upływu terminu określonego w ust. 1, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, sąd administracyjny orzeka o ich niezgodności z prawem. Uchwała lub zarządzenie tracą moc prawną z dniem orzeczenia o ich niezgodności z prawem. Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego co do skutków takiego orzeczenia stosuje się odpowiednio.

NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ POWIATU

1) Nadzór nad działalnością powiatu sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalna izba obrachunkowa. Nadzór nad związkiem powiatów sprawuje wojewoda właściwy dla siedziby związku.

2) Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania powiatu, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.

3) Nadzór nad związkiem powiatów sprawuje wojewoda właściwy dla siedziby związku. Nadzór nad wykonywaniem zadań powiatu sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem.

4) Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania powiatu, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.

NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ WOJEWÓDZTWA

Nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje:

-Prezes Rady Ministrów oraz

- wojewoda,

- a w zakresie spraw finansowych regionalna izba obrachunkowa.

Nadzór nad wykonywaniem zadań województwa sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem.

Uprawnienia organu nadzoru:

A) organy nadzoru mogą wkraczać w działalność województwa tylko w przypadkach określonych w ustawach.

B) Mają prawo żądać informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania województwa, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.

Jeżeli ważność rozstrzygnięcia organu województwa, jego zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie uzależnione jest od innego organu, organ ten powinien zająć stanowisko najpóźniej w ciągu 14 dni od doręczenia rozstrzygnięcia lub jego projektu. Termin wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jedn. samorządu teryt. Jeżeli ww. organy nie zajmą stanowiska w sprawie, to rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez województwo z upływem ww. terminów.

Marszałek zobowiązany jest przedłożyć wojewodzie uchwały rady w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia. Marszałek przedkłada do RIO na zasadach wyżej określonych, uchwałę budżetową, uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu i inne uchwały objęte zakresem nadzoru izby.

Uchwała organu województwa sprzeczna z prawem jest nieważna. O nieważności uchwały w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia jej doręczenia organowi nadzoru. Organ nadzoru wszczynając postępowanie w sprawie lub w toku postępowania stwierdzenia nieważności uchwały, może wstrzymać jej wykonanie. Rozstrzygnięcie nadzorcze powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego.

Stwierdzenie przez organ nadzoru nieważności uchwały organu województwa wstrzymuje jej wykonanie z mocy prawa w zakresie objętym stwierdzeniem nieważności, z dniem doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego.

W przypadku złożenia przez organ województwa skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze sąd administracyjny wyznacza rozprawę nie później niż w ciągu 30 dni od dnia wpłynięcia skargi.

Nie stwierdza się nieważności uchwały organu województwa po upływie 1 roku od dnia jej podjęcia chyba, że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały w terminie albo, jeżeli uchwała jest aktem prawa miejscowego. Jeśli nie stwierdzono nieważności uchwały z powodu upływu terminu, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, orzeka się o niezgodności uchwały z prawem. Uchwała taka traci moc prawną z dniem orzeczenia o jej niezgodności z prawem.

Rozstrzygnięcia organu nadzorczego dotyczące województwa, podlegają zaskarżeniu do sądu adm. z powodu niezgodności z prawem, w terminie 30 dni od dnia ich doręczenia. Do złożenia skargi uprawnione jest województwo. Podstawą do wniesienia skargi jest uchwała sejmiku województwa.

Rozstrzygnięcia nadzorcze stają się prawomocne z upływem terminu do wniesienia skargi albo z dniem oddalenia lub odrzucenia skargi przez sąd.

W razie nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały, ograniczając się do wskazania, iż uchwałę wydano z naruszeniem prawa.

W razie powtarzającego się naruszenia przez radę Konstytucji lub ustaw, Sejm na wniosek Prezesa RM, może w drodze uchwały rozwiązać sejmik województwa. Rozwiązanie rady jest równoznaczne z rozwiązaniem wszystkich organów województwa. Prezes RM na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej wyznacza osobę, która do czasu wyboru nowych organów województwa pełni funkcję tych organów.

Jeżeli powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuści się zarząd, to wojewoda wzywa radę do zastosowania niezbędnych środków, a jeżeli wezwania nie odnoszą skutków, występuje za pośrednictwem ministra właściwego ds. administracji publicznej z wnioskiem do Prezesa Rady Ministra o rozwiązanie zarządu. Do czasu wyborów funkcje zarządu pełni osoba wyznaczona przez Prezesa RM.

W razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy województwa, Prezes RM na wniosek ministra właściwego ds. administracji publicznej może zawiesić organy województwa i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do 2 lat, nie dłużej jednak niż do wyboru zarządu przez radę kolejnej kadencji. Zawieszenie organów województwa i ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom województwa i wezwania do niezwłocznego przedłożenia programu poprawy sytuacji. Komisarza rządowego powołuje Prezes RM na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem w/w ministra. Komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów województwa z dniem powołania.

Art. 78. Prezes Rady Ministrów jako organ nadzorujący działalność samorządu województwa

1. Nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalna izba obrachunkowa.

2. Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność województwa tylko w przypadkach określonych ustawami.

Art. 79. Kryterium zgodności z prawem jako kryterium nadzoru

Nadzór nad wykonywaniem zadań województwa jest sprawowany na podstawie kryterium zgodności z prawem.

Art. 80. Uprawnienia organów nadzoru

Organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych, dotyczących organizacji i funkcjonowania województwa, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych.

Art. 80a. Ważność rozstrzygnięcia organu samorządu województwa uzależniona od czynności innego organu

1. Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu samorządu województwa od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. Termin, o którym mowa w ust. 1, wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

3. Jeżeli organ, o którym mowa w ust. 1 i 2, nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez województwo,

z upływem terminu określonego w ust. 1 lub 2.

4. Do zatwierdzania, uzgadniania lub opiniowania przez organy samorządu województwa rozstrzygnięć innych organów przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio.

Art. 81. Obowiązek przedstawiania przez marszałka województwa uchwał sejmiku województwa

Marszałek województwa przedstawia wojewodzie uchwały sejmiku województwa oraz uchwały.

52. KRYTERIA KLASYFIKACJI ŚRODKÓW NADZORU NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMUNALNĄ

Z uwagi na decentralizację władzy publicznej, konieczna jest jej właściwa kontrola, sprawowana w formie nadzoru przez określone organy. Nie istnieje legalna definicja nadzoru. Jednakże przez nadzór należy rozumieć uprawnienie do władczej ingerencji jednego organu w działalność innego organu. Nadzór jest sprawowany w oparciu o ustawowe kryteria tj. legalność, czyli zgodność z prawem.

Organami nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego są:

-Prezes Rady Ministrów,

-wojewodowie oraz

-regionalne izby obrachunkowe w zakresie spraw finansowych.

Nadzór oznacza zespół środków umożliwiających ingerencję w działalność jednostki nadzorowanej w celu naprawy czy też poprawy jej funkcjonowania.

Klasyfikacja środków nadzoru

1. Kryterium: z uwagi na przysługujące organom nadzoru instrumenty ingerencji w działania samorządu podzielić można na środki:

a) informacyjno- doradcze,

b) personalne,

c) korygujące

informacyjno- doradcze stosownie do treści art. 88 u.s.g., organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych, związanych z organizacją i funkcjonowaniem gminy, niezbędnych do wykonywania uprawnień nadzorczych.

personalne- wyodrębnienia personalnych środków nadzoru nad samorządem terytorialnym dokonuje się na podstawie założenia, iż nie dotyczą one wadliwości aktów wydawanych przez organy samorządowe, a samych organów. (ad personam).

Ustawy samorządowe przewidują określone następstwa w przypadku konsekwentnego naruszania przepisów konstytucyjnych lub ustawowych przez organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego.

korygujące- Przewidziane przez ustawy samorządowe środki nadzoru o charakterze korygującym obejmują:

a) obowiązek zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania rozstrzygnięcia organu jednostki samorządowej przez inny organ (w prawnie określonych przypadkach);

b) stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia organu samorządu gminy, powiatu lub województwa;

c) wstrzymanie wykonania uchwały lub zarządzenia;

d) zarządzenie zastępcze.

2. Środki można podzielić te na:

- środki nadzoru- są sprawowane przez Prezesa RM, wojewodów i RIO

- środki o charakterze nadzorczym- są sprawowane przez Sejm, np. rozwiązanie OSiKJST

- środki kontroli sądowej- są sprawowane przez WSA i NSA. Są to: wstrzymanie wykonania uchwały lub zarządzenia, orzeczenie o niezgodności uchwały lub zarządzenia z prawem, stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia.

3. Kryterium organu sprawującego nadzór

- nadzór przez organy konstytucyjne- Prezes RM, wojewoda, RIO

- nadzór przez organy pozakonstytucyjne- organy opiniujące, zatwierdzające i uzgadniające, (np. art. 89 usg.)

4. Kryterium momentu czasowego zastosowania środka nadzoru

• środki nadzoru prewencyjnego (uprzedniego, wstępnego), jest to np. zaopiniowanie, zatwierdzenie, uzgodnienie

• środki nadzoru weryfikacyjnego (następczego).

Są to na przykład: wskazanie nieprawidłowości oraz sposobu i terminu ich usunięcia (RIO)

-wskazanie podjęcia uchwały lub zarządzenia z naruszeniem prawa (wojewoda, RIO)

-stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części (wojewoda)

-orzekanie nieważności uchwał w całości lub w części (RIO)

-wstrzymanie wykonania uchwały i przekazanie do ponownego rozpatrzenia ze wskazaniem

zaistniałych uchybień i terminu ponownego uchwalenia (wojewoda)

-uchylenie uchwały i wydanie zarządzenia (wojewoda)

-wstrzymanie wykonania uchwały lub zarządzenia (wojewoda, RIO) ustalanie budżetu zastępczego

5. Kryterium przedmiotu środka nadzorującego

-środki ad meritum (skierowane na działania organu nadzorowanego). Są to: wstrzymanie

wykonania uchwały lub zarządzenia (wojewoda, RIO), wskazanie nieprawidłowości oraz sposobu i terminu ich usunięcia (RIO), wskazanie podjęcia uchwały lub zarządzenia naruszeniem prawa (wojewoda, RIO), stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części (wojewoda), orzekanie nieważności uchwał w całości lub w części (RIO), ustalenie budżetu lub jego części w miejsce uchwały budżetowej lub jej części dotkniętej nieważnością (RIO)

-środki ad personam (skierowane na organ). Są to: zawieszenie organów (Prezes RM), rozwiązanie lub odwołanie organu wykonawczego (Prezes RM), zawieszenie uprawnień wójta/ starosty (wojewoda), zawieszenie wójta/ starosty (minister właściwy)

53.ORGANY NADZORU NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMUNALNĄ

Zgodnie z art. 171 ust. 2 Konstytucji organami nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego są:

• Prezes Rady Ministrów,

• wojewodowie

• oraz regionalne izby obrachunkowe w zakresie spraw finansowych.

PREZES RADY MINISTRÓW

Prezes Rady Ministrów jest nadzwyczajnym organem nadzoru, o czym świadczą przesłanki prawa jego wkroczenia w działalność samorządu oraz formy i skutki tych działań.

Do jego kompetencji należą m. in.:

- wnioskowanie do Sejmu o rozwiązanie organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy oraz wyznaczenie osoby pełniącej funkcję rozwiązanego organu (art. 171 ust. 3 Konstytucji, art. 96 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym , art. 83 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym., art. 84 ust. 1 ustawy o samorządzie wojewódzkim);

- odwołanie organu wykonawczego, w sytuacji powtarzającego się naruszania Konstytucji lub ustaw przez ten organ, oraz wyznaczenie osoby, która będzie pełniła jego funkcje (art. 96 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym , art. 83 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 84 ust. 2 ustawy o samorządzie wojewódzkim);

- zawieszanie organów samorządu oraz ustanawianie zarządu komisarycznego w przypadku nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych (art. 97 ustawy o samorządzie gminnym, art. 84 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 85 ustawy o samorządzie wojewódzkim);

- uzgodnienie statutu gminy powyżej 300.000 mieszkańców (art. 3 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym );

- uzgodnienie statutu województwa (art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie wojewódzkim).

WOJEWODA

Właściwym organem nadzoru we wszystkich rodzajach spraw jest wojewoda. Nie dotyczy to jednakże spraw zastrzeżonych przez ustawę dla Prezesa Rady Ministrów oraz regionalnych izb obrachunkowych.

• Wojewoda obok Prezesa RM i RIO jest organem nadzoru wobec JST.

• Jest to nadzór wobec całej działalności gmin, powiatów, województw oraz związków samorządowych

• Środki wykorzystywane przez wojewodę to: rozstrzygnięcia nadzorcze, zarządzenia zastępcze, wezwanie organów wykonawczych JST oraz złożenie wniosku Prezesowi RM o ustanowieniu zarządu komisarycznego.

• Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego sprawowany jest przez Wojewodę na podstawie kryterium zgodności z prawem

REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE

• Organ kontroli i nadzoru jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów określonych w ustawie, w zakresie gospodarki finansowej (budżetu) i zamówień publicznych.

• Izby prowadzą również działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie spraw budżetowych.

• Regionalne izby obrachunkowe sprawują nadzór w zakresie spraw finansowych. Ich definicja znajduje się w art. 11 ustawy z dnia 7 października 1992 r. o regionaln

SPRAWY FINANSOWE Z ZAKRESU NADZORU RIO OBEJMUJĄ:

• uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach procedury uchwalania budżetu i jego zmian;

• budżet i jego zmiany;

• zaciąganie zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielanie pożyczek;

• zasady i zakres przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

• podatki i opłaty lokalne, do których mają zastosowanie przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa;

W zakresie nadzoru: regionalne izby obrachunkowe mogą nadzorować uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego, jeśli dotyczą:

• procedury uchwalania budżetu,

• budżetu i jego zmian,

• zaciągania zobowiązań przez jednostki samorządu terytorialnego i udzielania pożyczek,

• przyznawania dotacji z budżetu jednostek samorządu terytorialnego,

• podatków i opłat lokalnych,

• absolutorium,

• wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian.

Regionalne izby obrachunkowe sprawują nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych następujących podmiotów:

• jednostek samorządu terytorialnego,

• związków międzygminnych,

• stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów,

• związków powiatów,

• stowarzyszeń powiatów,

• samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych,

• innych podmiotów, które wykorzystują dotacje z budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

54. ŚRODKI NADZORU AD MERITUM NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMUNALNĄ

Środki ad meritum - skierowane na działania organu nadzorowanego. Są to: wstrzymanie

wykonania uchwały lub zarządzenia (wojewoda, RIO), wskazanie nieprawidłowości oraz sposobu i terminu ich usunięcia (RIO), wskazanie podjęcia uchwały lub zarządzenia naruszeniem prawa (wojewoda, RIO), stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części (wojewoda), orzekanie nieważności uchwał w całości lub w części (RIO), ustalenie budżetu lub jego części w miejsce uchwały budżetowej lub jej części dotkniętej nieważnością (RIO)

55. ŚRODKI NADZORU I ŚRODKI O CHARAKTERZE NADZORCZYM AD PERSONAM NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMUNALNĄ

Środki ad personam skierowane na organ). Niekiedy środki nadzoru można określić jako personalne, ponieważ ingerencja nadzorcza nie dotyczy bezpośrednio rozstrzygnięć organów samorządu, tylko samych organów.

Są to:

• zawieszenie organów (Prezes RM),

• rozwiązanie lub odwołanie organu wykonawczego (Prezes RM),

• zawieszenie uprawnień wójta/ starosty (wojewoda),

• zawieszenie wójta/ starosty (minister właściwy)

• wezwanie wójta przez wojewodę do zaprzestania powtarzającego się naruszania Konstytucji lub ustawach

• rozwiązanie Rady Gminy, Rady Powiatu, Sejmiku Województwa przez Sejm w drodze uchwały na wniosek Prezesa RM w razie powtarzającego się naruszania Konstytucji lub ustawach.

56. ŚRODKI NADZORU PREZESA RM NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMUNALNĄ

W zakresie nadzoru sprawowanego przez Prezesa Rady Ministrów, jednym z dopuszczalnych środków nadzoru jest możliwość rozwiązania przez Sejm organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, na wniosek premiera, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy. Prezes Rady Ministrów może również odwołać wójta/burmistrza/prezydenta miasta, jeżeli mimo uprzedniego wezwania, w dalszym ciągu narusza Konstytucję oraz inne ustawy. W przypadku odwołania wójta, Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru wójta pełni jego funkcję.

Kolejnym uprawnieniem premiera jest powołanie zarządu komisarycznego, po uprzednim zawieszeniu organu samorządowego. Jest to możliwe m.in. w przypadku przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy. Wśród kompetencji Prezesa Rady Ministrów w ramach wykonywanego przez niego nadzoru wyróżnić należy także uzgadnianie projektu statutu gminy powyżej 300 000 mieszkańców oraz statutu województwa.

Prezes Rady Ministrów jest nadzwyczajnym organem nadzoru, o czym świadczą przesłanki prawa jego wkroczenia w działalność samorządu oraz formy i skutki tych działań.

Do jego kompetencji należą m. in.:

- wnioskowanie do Sejmu o rozwiązanie organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy oraz wyznaczenie osoby pełniącej funkcję rozwiązanego organu (art. 171 ust. 3 Konstytucji, art. 96 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym , art. 83 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym., art. 84 ust. 1 ustawy o samorządzie wojewódzkim);

- odwołanie organu wykonawczego, w sytuacji powtarzającego się naruszania Konstytucji lub ustaw przez ten organ, oraz wyznaczenie osoby, która będzie pełniła jego funkcje (art. 96 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym , art. 83 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 84 ust. 2 ustawy o samorządzie wojewódzkim);

- zawieszanie organów samorządu oraz ustanawianie zarządu komisarycznego w przypadku nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych (art. 97 ustawy o samorządzie gminnym, art. 84 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 85 ustawy o samorządzie wojewódzkim);

- uzgodnienie statutu gminy powyżej 300.000 mieszkańców (art. 3 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym );

- uzgodnienie statutu województwa (art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie wojewódzkim).

57. PRAWNE I FAKTYCZNE ŚRODKI NADZORU WOJEWODY NAD DZIAŁALNOŚCIĄ KOMUNALNĄ

Podstawowe uregulowania prawne dotyczące nadzoru zostały określone w Konstytucji.

Art. 171.Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności.

Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.

Środki wykorzystywane przez wojewodę to:

• rozstrzygnięcia nadzorcze,

• zarządzenia zastępcze,

• wezwanie organów wykonawczych JST

• oraz złożenie wniosku Prezesowi RM o ustanowieniu zarządu komisarycznego.

Rozstrzygnięcie nadzorcze – akt deklaratoryjny stwierdzający nieważność niezgodnej z prawem uchwały lub zarządzenia jednostki samorządu terytorialnego, tym samym eliminujący je z obrotu prawnego. Wojewoda stwierdza nieważność w ciągu 30 dni od chwili przedłożenia uchwały lub zarządzenia. Stwierdzenie przez organ nadzoru z mocy prawa wstrzymuje wykonanie aktu nim objętego z chwilą doręczenia rozstrzygnięcia. Nieważnością może być objęty akt w całości lub części. Rozstrzygnięcie może być zaskarżone przez jednostkę samorządu terytorialnego w ciągu 30 dni od doręczenia rozstrzygnięcia. Rozstrzygnięcie powinno awierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego.

Zarządzenie zastępcze - Wojewoda wydaje zarządzenie zastępcze m.in. w sytuacji, gdy rada gminy nie podejmuje uchwały o wygaśnięciu mandatu radnego lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), pomimo, że z odpowiednich przepisów wynika obowiązek podjęcia takiej uchwały.

Przed podjęciem przedmiotowego zarządzenia wojewoda powinien wezwać radę gminy do podjęcia uchwały w terminie 30 dni od dnia ww. wezwania. Może on wydać zarządzenie zastępcze jeżeli wezwanie okaże się bezskuteczne. Przy czym bezskuteczność nie oznacza jedynie milczenia organu stanowiącego gminy ale również podjęcie uchwały nie czyniącej zadość wezwaniu (o odmowie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu).

Wezwanie organów wykonawczych JST- wezwanie do zaprzestania naruszeń, a następnie ewentualne złożenie wniosku do Prezesa RM o ich odwołanie, gdy narusenie to ma charakter notoryczny.

58. Nadzór i kontrola sprawowana nad działalnością komunalną przez RIO.

Kontrola sprawowana przez RIO

Kontrola( definicja )

kontrola to działanie, które polega na zbadaniu istniejącego stanu rzeczy, porównaniu stanu stwierdzonego z zakładanym, stanem jaki przewidują odpowiednie normy postępowania i ustalenie rozbieżności między nimi.

Organ kontrolujący nie ma zazwyczaj możliwości wpływania na działalność organów kontrolowanych, co najwyżej może wydawać pewne zalecenia, zwane inaczej zaleceniami pokontrolnymi. Kontrola w odróżnieniu do nadzoru jest zjawiskiem o charakterze doraźnym.

Jedną z kompetencji, które przyznano izbom jest właśnie możliwość kontrolowania działalności komunalnej. Kontrolę gospodarki finansowej jednostek samorządowych sprawują izby obrachunkowe zgodnie z art. 62 ustawy o samorządzie terytorialnym

Art. 62 (Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym )

Kontrolę gospodarki finansowej gmin i związków sprawują regionalne izby obrachunkowe.

Organizację i zakres kontroli zakreśliła ustawa o RIO. Już w artykule pierwszym tej ustawy mowa jest o tym, że izby powołane zostały do kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych gmin, związków międzygminnych, innych komunalnych osób prawnych i sejmików samorządowych. W art. 5 dodano zaś, że kontrola ta przeprowadzana jest na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Kontroli podlegają także inne nie wymienione wyżej podmioty w zakresie wykorzystywania dotacji z budżetu gminy.

Kontrola gospodarki finansowej w zakresie zadań administracji rządowej, które zostały zlecone gminom dokonywana jest także oprócz zgodności z prawem, na podstawie kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności.

Kontrolę finansową sprawują inspektorzy RIO. Inspektorem może zostać tylko osoba wykazująca się odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi i ciesząca się nienaganną opinią. Nie może przecież kontrolować sfery działań budowlanych gminy specjalista od prowadzenia ewidencji księgowej.

Inspektorzy w czasie wykonywania kontroli i w związku z wykonywaną kontrolą mają prawo: żądać niezbędnych informacji dotyczących działalności kontrolowanych jednostek, wstępu na teren i do pomieszczeń jednostek kontrolowanych, wglądu w dokumentację związaną z dysponowaniem środkami pieniężnymi, zabezpieczenia dokumentów i innych dowodów.

Inspektor z przeprowadzonej kontroli sporządza protokół, który podpisuje oprócz niego kierownik kontrolowanej jednostki i skarbnik. Następnie izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie pokontrolne, wskazując źródła i przyczyny nieprawidłowości oraz osoby za to odpowiedzialne. Jednostka kontrolowana ma 30 dni na usunięcie nieprawidłowości lub zawiadomienie izby dlaczego tego nie zrobiła.

Działalność kontrolna izb sprowadza się do kontroli: kompleksowych, problemowych, doraźnych i sprawdzających.

W gminach (na przykłądzie gmin)

Częstotliwość przeprowadzania kontroli kompleksowych gospodarki finansowej gminy ( i innych jednostek samorządu terytorialnego → art 7 ustawy o RIO) została określona w ustawie o RIO, która zobowiązuje izby do ich podjęcia co najmniej raz na cztery lata. Właśnie te kontrole ujawniają najwięcej nieprawidłowości i naruszeń przepisów prawnych. Nieprawidłowości wykazane w toku tych kontroli występują w poszczególnych obszarach badanych przez inspektorów, a są to m.in.: planowanie i uchwalanie budżetu oraz dokonywanie zmian, realizacja dochodów, realizacja wydatków, inwestycje i remonty, gospodarka mieniem komunalnym, gospodarka pozabudżetowa, rachunkowość i sprawozdawczość.

Przeprowadzane przez izby kontrole problemowe uwzględniają następujące działania gmin: prawidłowość realizacji budżetu, gospodarowanie majątkiem komunalnym, finansowanie zadań inwestycyjnych, rozliczanie otrzymanych z budżetu państwa dotacji, ustalanie stawek podatkowych oraz pobór podatków i opłat lokalnych, zaciąganie kredytów i pożyczek przez gminy oraz udzielanie poręczeń, itp

Kontrole doraźne wykonywane są w związku z bieżącą sygnalizacją o zaistniałych już nieprawidłowościach. Przeważnie są to wnioski radnych, prokuratury, wojewodów, Ministerstwa Finansów, a dotyczą m.in.: przeprowadzania kontroli rzetelności sporządzania przez służby finansowe gmin kwartalnych sprawozdań z wykonywania budżetu, zbycia przez zarząd gminy nieruchomości, prawidłowego wykorzystania środków na utrzymanie straży miejskiej, kwot wydatkowanych na zatrudnienie bezrobotnych do prac interwencyjnych i publicznych .

Podczas kontroli sprawdzających, zarządzanych przez Prezesa RIO, inspektorzy badają wykonanie zaleceń pokontrolnych. Należy jednak pamiętać, że izba nie jest w stanie wykonywać wszystkich kontroli doraźnych czy sprawdzających, a uzależnione to jest od uchwalonych wcześniej przez kolegium izby planów kontroli. Plany te dostosowane są do możliwości kadrowych RIO, ale na plan mają także wpływ uzyskiwane przez izby informacje o występujących w gminach nieprawidłowościach.

W trakcie działań kontrolnych inspektorzy często instruują pracowników samorządowych, jak w praktyce prawidłowo stosować przepisy z zakresu prawa finansowego. W wyniku prowadzonego instruktażu, w wielu przypadkach wskazane uchybienia są usunięte jeszcze przed zakończeniem prowadzonej kontroli.

Nadzór sprawowany przez RIO

Następną kompetencją przyznaną ustawowo RIO jest sprawowanie nadzoru nad działalnością komunalną.

Nadzór:

Nadzór to prawo organu nadzorującego do dokonywania ocen jednostek nadzorowanych.

Organ nadzoru może bezpośrednio wpływać na postępowanie organu nadzorowanego, może wydawać też wiążące dyrektywy o zmianie kierunku działania. Organ nadzoru nie tylko spostrzega i ocenia, ale również współadministruje, tzn. odpowiada za wynik działalności organizatorskiej organów podległych nadzorowi. Nadzór jest właściwością organu nadrzędnego do wywierania wpływu na działalność organu podporządkowanego.

Nadzór zawsze obejmuje kontrolę, ale kontrola nie zawsze musi się łączyć z kompetencją nadzorczą.

Nadzór zawsze jest zjawiskiem o charakterze ciągłym. Zadaniem nadzoru jest zabezpieczenie realizacji celów administracji publicznej i utrzymanie jej działalności w granicach prawa. Nadzór scala w ramach całego systemu aparatu państwowego podmioty administracji publicznej

Nadzór RIO:

Nadzór izb obrachunkowych można rozdzielić według kryterium podmiotowego i przedmiotowego, niestety przepisy w tym względzie nie są precyzyjne, a pojęcia w nich użyte są nieostre.

Według ustawy o izbach, przedmiotem nadzoru RIO jest działalność komunalna. W zakresie spraw budżetowych, izby realizują ten nadzór badając uchwały budżetowe rad gmin i uchwały rad gmin o nieudzieleniu zarządowi absolutorium

Uchwała budżetowa( często termin ten jest rozumiany zbyt szeroko)

Uchwały budżetowe to uchwały dotyczące uchwalenia budżetu i dokonujące w nim zmian

Budżet:

to "zestawienie, plan przewidzianych na przyszły okres dochodów i wydatków, ogół dochodów i wydatków, możliwości wydatkowania"

Budżet gminy:

"zestawienie planowanych dochodów i wydatków gminy", zatwierdzone przez organ stanowiący gminy, tj. radę gminy.

Tymczasem wiele osób czytających ustawę o RIO uważa, że uchwały budżetowe to także na przykład uchwały rad gminy w sprawach podatków i opłat lokalnych, a więc RIO powinny badać je pod względem zgodności z prawem. Jednak izby nie mają takich uprawnień (kompetencji), a ma je wojewoda, gdyż nie są to uchwały budżetowe w rozumieniu art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o RIO. Są one przepisami gminnymi, wydawanymi w trybie i na zasadzie art. 40-42 u.s.t. i jako takie podlegają właśnie kontroli pod względem zgodności z prawem przez wojewodę, a nie przez RIO.

Nie ma wątpliwości co do kompetencji nadzorczych izb dotyczących uchwał w sprawie budżetu gminy, jego zmian i w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium, ponieważ zostały one wymienione wprost w ustawie o RIO w art. 11. Poglądy izb na ich właściwość w innych sprawach są różne. Jedne uważają, że do ich spraw należą sprawy udzielania przez gminy pożyczek, poręczeń majątkowych oraz powoływania i likwidowania jednostek organizacyjnych powiązanych z budżetem gminy. Inne uważają zaś (a jest ich większość), że do ich właściwości rzeczowej należą sprawy upoważnienia zarządu gminy do dokonywania zmian w budżecie oraz dysponowania rezerwami, ustalenia maksymalnej wysokości pożyczek krótkoterminowych, określenia wysokości sumy, do której zarząd może samodzielnie zaciągać zobowiązania, emitowania obligacji oraz określenia zasad ich zbywania, nabywania i wykupu przez zarząd.
Wskazuje się w praktyce, iż przesłanką do rozszerzenia zakresu spraw badanych przez RIO jest odpowiedź na pytanie: czy i w jakim stopniu decyzje podejmowane w uchwale rady gminy mają bezpośredni wpływ na kształt budżetu.

Zakres przedmiotowy:

Art.11.1.W zakresie działalności nadzorczej właściwość rzeczowa regionalnych izb obrachunkowych obejmuje uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach: 1)procedury uchwalania budżetu i jego zmian; 2)budżetu i jego zmian; 3)zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek; 4)zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego; 5)podatków i opłat lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa; 6)absolutorium; 7)wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian. 2.W przypadku niepodjęcia uchwały budżetowej przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 stycznia roku budżetowego izba ustala budżet tej jednostki w terminie do końca lutego roku budżetowego w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych. 3.W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale lub zarządzeniu izba nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, lecz ogranicza się do wskazania, że wydano je z naruszeniem prawa. 4.Przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio do związków jednostek samorządu terytorialnego.

Zakres podmiotowy nadzoru Regionalnych Izb Obrachunkowych obejmuje problem: kto dokonuje nadzoru i które organy oraz jednostki mu podlegają.
Organami izby obrachunkowej są: kolegium izby i komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej. W skład kolegium izby wchodzi Prezes RIO oraz członkowie powoływani w równych częściach przez Prezesa Rady Ministrów i właściwe sejmiki samorządowe

Powstaje przy tym swoisty układ przesądzający o charakterze tego organu. To właśnie kolegia stają się w praktyce rozjemcą sprzecznych interesów rządowych i samorządowych, co oznacza, że są one władne wyszukiwać właściwe proporcje między prawnymi racjami z pozycji państwa a samorządnie podejmowaną działalnością w skali lokalnej.

Zakres podmiotowy nadzoru został ustalony dość szeroko i obejmuje on liczny krąg podmiotów samorządowych, a określa go art. 1 ustawy o RIO

Art.1.1.Regionalne izby obrachunkowe, zwane dalej "izbami", są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej podmiotów, o których mowa w ust. 2. 2.Izby sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych określonych w art. 11 ust. 1 oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych: 1)jednostek samorządu terytorialnego; 2)związków międzygminnych; 3)stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów; 4)związków powiatów; 5)stowarzyszeń powiatów; 6)samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych; 7)innych podmiotów, w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego. 3.Izby opracowują raporty, analizy i opinie w sprawach określonych ustawami. 4.Izby w zakresie objętym nadzorem i kontrolą prowadzą działalność informacyjną, instruktażową oraz szkoleniową. Działalność informacyjna i szkoleniowa może być prowadzona odpłatnie. Dochody z tego tytułu są dochodami budżetu państwa.

Kryteria nadzoru:

W tym zakresie należy odwołać się do konstytucji oraz ustaw utrojowych, a w nich do rozdziałów traktujących o nadzorze. Według nich jedynym kryterium, wg którego izby obrachunkowe badać mogą uchwały (zarządzenia) organów jest zgodność tych uchwał(zarządzeń) z prawem.

Środki nadzoru prewencyjnego i represyjnego

Istotną sprawą nadzoru są środki nadzoru, ponieważ to one decydują o jego intensywności. Ustawy mogą przewidywać mniej lub bardziej intensywne środki nadzoru. W art. 87 ustawy samorządowej stanowi się, że "organy nadzoru mogą wkraczać w działalność komunalną tylko w przypadkach określonych ustawami", zatem w ramach nadzoru można stosować tylko te środki, które przewidują ustawy, a nie w ogóle prawo.

RIO może stosować środki bieżącego nadzoru, które można podzielić na prewencyjne i represyjne.

1. Środki prewencyjne

Środki prewencyjne mają dostarczać informacji o działaniu nadzorowanych organów, jeżeli istnieje podstawa do przyjęcia, że podmiot podlegający nadzorowi narusza prawo lub naruszenie prawa jest możliwe.98 Ważność wielu rozstrzygnięć organów gminy uzależniona jest od środków o charakterze prewencyjnym, t.j. zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie przez organ współdziałający w wydaniu rozstrzygnięcia.
Tak więc, przy zatwierdzeniu do skuteczności prawnej rozstrzygnięcia potrzebna jest zgodna wola dwóch podmiotów - organu gminy i organu zatwierdzającego. Kolejność wyrażania woli jest taka, że rozstrzygnięcie podejmuje organ gminy, a potem wypowiada się organ nadzorczy. Rozstrzygnięcie nie zatwierdzone lub nie przedstawione do zatwierdzenia jest nieważne, chyba że prawo stanowi inaczej. W przypadku uzgodnienia organ gminy przedstawia organowi nadzorczemu projekt rozstrzygnięcia. Po uzyskaniu pozytywnego stanowiska organ gminy wydaje rozstrzygnięcie. Uzgodnienie ma charakter wewnątrzadministracyjny, nie wywołuje bezpośrednich skutków prawnych wobec osób trzecich. Zaś zaopiniowanie rozstrzygnięcia organu gminy jest słabszym środkiem nadzoru od dwóch wcześniej wymienionych. Organ gminy przedstawia projekt rozstrzygnięcia organowi nadzorczemu, który wyraża swe stanowisko o charakterze nie wiążącym. Umożliwienie wyrażenia stanowiska jest jednak warunkiem prawidłowości wewnątrzadministracyjnej procedury decyzyjnej.
Przy środkach prewencyjnych przewlekłość opisanych wyżej procedur paraliżowałaby działalność gminy. Stąd też ustawa samorządowa uzupełnia w art. 89 regulację prawną dotyczącą kompetencji nadzorczych stanowiąc, że "zajęcie stanowiska przez ten organ (nadzorczy) powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od daty doręczenia tego rozstrzygnięcia lub projektu".99 Ten czternastodniowy termin jest bezwzględnie obowiązujący. Jeżeli organ nadzoru nie skorzysta z przysługującego w danym przypadku środka nadzoru, to z upływem terminu traci prawo do zastosowania go. Jest to odstępstwo od reguły przyjętej w prawie administracyjnym. "Milczenie administracji" uważa się bowiem za wyrażenie zgody tylko wtedy, kiedy wyraźny przepis prawa tak stanowi

1. Środki represyjne. Ustawa samorządowa ustanawia ich cały zestaw o różnym stopniu dolegliwości, których zadaniem jest korygowanie w sposób władczy niezgodnych z prawem działań organów gminy. Zakresem nadzoru są objęte tu wszystkie uchwały organów gminy, zarówno uchwały będące aktami normatywnymi ogólnie obowiązującymi, jak i będące przepisami gminnymi. Tutaj dolegliwość zastosowania tych środków uzależniona jest od stopnia, w jakim uchwała narusza prawo (rażące naruszenie prawa, istotne bądź nieistotne naruszenie prawa).
   Są to następujące środki:
   - stwierdzenie nieważności uchwały organu gminy (art. 91 ust. 1),
   - wstrzymanie wykonania uchwały objętej postępowaniem nadzorczym (art. 91 ust. 2),
   - skarga do sądu administracyjnego o stwierdzenie nieważności uchwały organu gminy (art. 93 ust. 1),
   - wstrzymanie wykonania uchwały (w sprawach zleconych gminom w zakresie administracji rządowej - art. 85 ust.2

- orzeczenie o wydaniu uchwały z naruszeniem prawa (art. 91 ust. 4) lub o niezgodności z prawem (art. 94 ust.2).101
Artykuły od 91 do 94 ustawy samorządowej regulują instytucję orzekania o nieważności uchwał, wstrzymania ich wykonania, stwierdzenia innych naruszeń prawa, jak i zaskarżenia, w określonych sytuacjach, uchwał do sądu administracyjnego.
Obowiązuje tu generalna zasada, że uchwały organów gminy sprzeczne z prawem są nieważne i że o nieważności tych uchwał w całości lub w części orzeka organ nadzoru. Może to jednak uczynić tylko w terminie 30 dni od "daty doręczenia uchwały, w trybie określonym w art. 90".102 Jeśli w tym terminie organ nadzoru nie zajmie stanowiska w tej kwestii, a dopiero po upływie 30 dni, to wówczas organ nadzoru może tylko zaskarżyć uchwałę organu gminy do sądu administracyjnego.

Procedura badania uchwał w trybie nadzoru:

Działalność nadzorcza ma na celu głównie zabezpieczenie przestrzegania prawa oraz połączone jest z możliwością podjęcia przez izbę prawem określonych działań. Formą represyjną jaką dysponują izby jest możliwość orzeczenia o nieważności w części lub w całości badanych uchwał i zarządzeń.

Art. 12 ustawy o RIO stanowi :

Art.12.1.Izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego za nieważną w całości lub w części, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia. 2.Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, o których mowa w ust. 1, kolegium izby orzeka o nieważności uchwał w całości lub w części. 3.W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części budżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby. 4.Wskazanie nieprawidłowości oraz sposobu i terminu ich usunięcia zawiesza bieg 30-dniowego terminu określonego w art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.), art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.) oraz art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.), na okres nie dłuższy niż 30 dni.

Natomiast w przypadku uchwał innych niż budżetowe organów wykonawczych w sprawach budżetowych, podjętych z istotnym naruszeniem prawa, kolegium izby wszczyna postępowanie nadzorcze z urzędu. Zarówno w przypadku czynności nadzorczych podjętych wobec uchwał budżetowych, jak i innych obowiązkiem izby jest powiadomienie danej jednostki samorządu o terminie posiedzenia kolegium, na którym podejmowane będzie roztrzygnięcie nadzorcze, co wiąże się z prawem uczestnictwa przedstawiciela danej jednostki samorządu terytorialnego w posiedzeniu kolegium izby. Na każda uchwałę kolegium izby zawierającą roztrzygnięcie nadzorcze służy prawo wniesienia skargi do NSA w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia.

Kryteria nadzoru i jego charakter na przykładzie gminy:

Nadzór nad działalnością komunalną w zakresie spraw budżetowych nie został wprowadzony przez ustawę o regionalnych izbach obrachunkowych, lecz przeniesiony został z ustawy o samorządzie terytorialnym. Przepisy zawarte w rozdziale 10 ustawy samorządowej stosunkowo wąsko ujmują zagadnienie nadzoru nad samorządem terytorialnym, ponieważ ograniczyły się tylko do normowania nadzoru ze strony organów państwowych. A przecież nadzór nad samorządem sprawują także organy samorządowe, np. sejmiki samorządowe.
Ustawa samorządowa wyodrębniła wyraźnie nadzór dotyczący sfery działalności samorządowej, tzn. realizacji zadań własnych gminy, oraz nadzór dotyczący realizacji przez samorząd zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.
Podstawową zasadą nadzoru nad działalnością komunalną w zakresie zadań własnych gminy jest ocena podmiotu nadzorowanego z punktu widzenia legalności jego działania z prawem, tzn. zgodności działań z powszechnie obowiązującymi przepisami (art. 85 ust. 1 ustawy samorządowej). W tym ujęciu podkreślono, że organy administracji rządowej nie powinny wkraczać w trybie nadzoru w granice zakreślające samorządność i samodzielność gminy.
Od zasady, iż nadzór ma być realizowany według kryterium legalności ustawodawca odstępuje w art. 97 ust. 1, w którym jest mowa o ingerencji nadzorczej "w razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy".
W sprawach własnych gminy kryterium zgodności z prawem należy rozumieć ściślej, jako związanie z aktami o randze ustawowej (a więc z ustawami oraz aktami wykonawczymi do ustaw). Nadzór nad samorządem terytorialnym nie może ograniczyć się tylko do badania zgodności uchwał organów gminy z ustawami, ale musi być wykonywany przy uwzględnieniu hierarchicznej budowy porządku prawnego i miejsca w nim prawa lokalnego, stanowionego w formie przepisów gminnych, w tym także statutowych.Organ nadzoru nie może opierać rozstrzygnięcia nadzorczego wyłącznie na zarzucie naruszenia przez gminę postanowień uchwalonego przez nią statutu (zwłaszcza w tych fragmentach jego postanowień, które dotyczą wewnętrznej organizacji organów gminy). Postanowienia statutu dotyczące organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy rady i jej organów są przepisami gminnymi o charakterze wewnętrznym. Badając więc zgodność z prawem uchwały organu gminy wydanej na podstawie przepisu gminnego, sąd administracyjny nie jest związany tym przepisem gminnym.
Ocena merytoryczna może być dokonywana tylko wtedy, kiedy podmiot nadzorowany zajmuje się sprawami zleconymi z zakresu administracji rządowej. W tym przypadku nadzór jest już wszechstronny. Punktem wyjścia będzie tu oczywiście ustawa, a także akty normatywne luźniej związane z ustawami oraz formułowane w nich szeroko inne kryteria. Tak więc, obok zgodności z prawem badana jest celowość, rzetelność i gospodarność w działaniu. Celowość, rzetelność i gospodarność nie są pojęciami prawnie zdefiniowanymi. Trzeba je więc rozumieć zgodnie z ich znaczeniem w języku polskim. I tak: celowość - odpowiedniość, przydatność do celu, potrzeba; rzetelność - sumienność, uczciwość, słowność, solidność; gospodarność - umiejętność dobrego gospodarowania, zarządzania czymś, umiejętne i oszczędne gospodarowanie. Z prawnego punktu widzenia nadzór nad działalnością gmin jest szczególnym rodzajem ingerencji organów administracji państwowej w działalność samorządową, mającą na celu jej weryfikację.
Można więc powiedzieć, że ustawa samorządowa nawiązuje tu do podziału nadzoru na weryfikacyjny oraz hierarchiczny, który związany jest z dwoma przeciwstawnymi modelami nadrzędności i podporządkowania w administracji publicznej.
Nadzór hierarchiczny występuje w administracji scentralizowanej, opartej na ścisłym podporządkowaniu, wyrażającym się w istnieniu zależności służbowej oraz osobowej. Zależność służbowa polega na tym, że podporządkowany podmiot organizacyjny nie ma wobec organu nadrzędnego (który jest zarazem organem nadzorczym), w zakresie swego działania, prawnie określonej samodzielności. W skrajnym modelu pozwala to organowi nadzorczemu na władcze wkroczenie - według swego uznania - w działalność podmiotu nadzorowanego i może to nastąpić w każdym etapie tej działalności. Jako formę wkroczenia stosuje się polecenie służbowe o charakterze indywidualnym lub generalnym. W tym układzie podmiot podporządkowany zobowiązany jest wykonać polecenie służbowe i nie ma on możliwości prawnie skutecznego kwestionowania tego polecenia. Zależność osobowa zaś, polega na podporządkowaniu człowieka administrującego (urzędnika), jako pracownika, w pełnym zakresie jego przełożonemu.
Wymieniony wyżej nadzór weryfikacyjny występuje w administracji zdecentralizowanej, opartej na ograniczonym podporządkowaniu, gdzie wyłączona jest podległość służbowa. Organ nadzorowany posiada samodzielność, która jest ograniczana tylko ustawowo i w sytuacjach tego wymagających.
Nadzór w ujęciu ustawy o samorządzie terytorialnym sprawowany jest w szczególnych uwarunkowaniach. Przede wszystkim, jest to nadzór ex post, tzn. sprawuje się go w zakresie zadań własnych gmin (w większości przypadków) po wykonaniu czynności prawnej. Jeśli zaś chodzi o zadania zlecone, kwestia ta unormowana jest ustawami szczególnymi oraz porozumieniami między organami administracji rządowej i podmiotami komunalnymi. W tym przypadku więc, albo ustawodawca albo strony porozumień dowolnie ustalają zarówno formy, jak i czas wykonywania nadzoru.

60. Sądowa ochrona samodzielności jednostek samorządu terytorialnego.

Społeczności lokalne mają prawo do odwołania na drodze sądowej w celu zapewnienia swobodnego wykonywania uprawnień oraz poszanowania zasad samorządności lokalnej, przewidzianych w Konstytucji lub w prawie wewnętrznym. (art. 11 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego)

Wstęp:

Samodzielność samorządowa chroniona jest przez wykorzystanie różnorodnych procedur prawnych, m.in. postępowanie przed sądami administracyjnymi (np. w wyniku wniesienia skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody), przed sądami powszechnymi (np. w wielu sprawach majątkowych), a także przed Trybunałem Konstytucyjnym, po złożeniu skargi konstytucyjnej na akt prawny, który narusza uprawnienia jednostek samorządu terytorialnego.

Podstawy konstytucyjne ochrony samodzielności samorządu

W prawie administracyjnym zasada samodzielności wspólnot samorządowych nie stanowi konstrukcji jednolitej. Na wyróżnienie zasługują takie aspekty, jak: ustrojowy, administracyjny, majątkowy czy zadaniowy. Według J. Jagody: „istota samodzielności jednostki samorządu terytorialnego polega na tym, iż w

ramach obowiązującego porządku prawnego gmina (powiat, województwo) we własnym zakresie [...]decyduje o sprawach lokalnych”. Samodzielność wspólnot samorządowych została zagwarantowana

już na poziomie konstytucyjnym, co jest znacznym podkreśleniem znaczenia samorządności w

prawie polskim. Art. 165 ust.2 Konstytucji RP głosi, iż „samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej”. Z tego przepisu można wyinterpretować dwa rodzaje przesłanek tej ochrony. Według B. Banaszaka: „Z jednej strony chodzi o ochronę przed podmiotami znajdującymi się poza strukturami samorządowymi, w tym także przed organami nadzoru, a z drugiej o ochronę przed naruszającymi

samodzielność działaniami innych jednostek samorządu terytorialnego”.Jednocześnie należy podkreślić, że samodzielność stanowi wartość, która może podlegać określonym ograniczeniom. W wypadku nieograniczonej swobody w wykonywaniu zadań przez organy samorządu terytorialnego mielibyśmy do czynienia z jego

autonomią. Jak podkreśla Trybunał Konstytucyjny (dalej jako: TK) w jednym ze swych orzeczeń: „samodzielność jest wartością chronioną, lecz nie absolutną. Ochrona tej wartości nie może wykluczać lub znosić całkowicie, albo w istotnej części prawa ustawodawcy do kształtowania stosunków w państwie. Samodzielność ta polega m.in. na działaniu samorządu w ramach ustaw”. Podobne stanowisko przyjmuje W. Miemiec w kwestii samodzielności finansowej gminy: „samodzielność finansowa gmin będąc instytucją prawa publicznego, której zakres i treść są zdeterminowane prawnie, może być jako zasada finansów lokalnych absolutyzowana i interpretowana według swobodnego uznania co do źródeł i wysokości pozyskiwania dochodów”. W kwestii granic nad działalnością samorządową Z. Niewiadomski stwierdza, że: „Samodzielności samorządu upatrywać należy nie w fakcie całkowitego jego uniezależnienia się od państwa, ale jasnego, precyzyjnego określenia przypadków, kiedy państwo może wkraczać w sferę

działalności samorządu. Poza tymi przypadkami państwo nie może ingerować w sferę jego działalności”.

Art. 165 ust.1 Konstytucji RP stwierdza, że „Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe”.

Przepis ten posiada istotne znaczenie, ponieważ nadanie osobowości prawnej wspólnotom samorządowym jest „prawnym wyrazem ich samodzielności”. Ponadto, jednostki samorządu terytorialnego są wyposażone w

prawa podmiotowe, które „zapewniają jej zawiadywanie określonymi działami administracji publicznej [...]. Jednocześnie to właśnie dzięki tym prawom podmiotowym powstaje pewna sfera samodzielności jednostki

samorządu terytorialnego.

Ochrona sądowa

Jednostki samorządu terytorialnego ( gminy, powiaty, województwa; zwane dalej jst) wykonując powierzone im zadania korzystają z samodzielności która podlega ochronie sadowej. W sferze prawa prywatnego jst posiadają legitymacje procesową do wystepowania na drogę sadową przed sądem powszechnym na zasadach obowiązujacych osoby prawne. Jednostka samorzadu terytorialnego może pozywać ,może być pozwana może być także uczestnikiem postępowania. W sferze prawa publicznego sądowa ochrona samodzielności jst polega na przyznaniu prawa do wniesienia skargi do SA.

Problematyka ochrony jst w postępowaniu sądowoadministracyjnym wciąż wywołuje liczne problemy interpretacyjne, dotyczy to w szczególności sytuacji, kiedy organ tej jednostki został upoważniony przez ustawodawcę do wydawania decyzji w pierwszej instancji. Temat ten cieszy się niesłabnącym zaiteresowaniem doktryny prawa administracyjnego. Wciąż też budzi kontrowersje i wątpliwości w orzecznictwie sądowym.

Wywodząc z postanowien art, 165 konstytucji, zgodnie z ktorym jst maja osobowość prawną; przysługują im prawo własnoći, a także inne prawa majątkowe, natomiast samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej, autorzy wniosku uznali, że postanowienia tego przepisu są dla samorządu terytorialnego tym samym, czym dla obywatela konstytucyjne prawo do sądu. Skoro Konstytucja gwarantuje jednostkom samorządu terytorialnego ochronę sądową ich samodzielności, to gwarancja ta musi mieć charakter realny, a nie pozorny. Natomiast orzecznictwo sądowe nadało zaskarżonym przepisom taką treść, że wykluczają one udział jst w postępowaniu przed SA w sytuacji, gdy decyzje wydał wójt, burmistrz lub prezydent. Regulacje prawa podatkowego kształtują właścicielskie prawa gminy w zakresie dochodów publicznych. Jeżeli więc przepis prawa stanowi, że dany podatek stanowi dochód gminy, to gmina musi posiadać środki prawne, aby to prawo ochronić i dochodzić określonego rozstrzygnięcia przed sądem.

Jednostka samorządu terytorialnego w postępowaniu sądowoadministracyjnym może wystąpić w pozycji podmiotu wnoszącego skargę, jak również organu, którego działanie lub brak działania został zaskarżony. Przy czym nie budzi wątpliwośći że jst prawo do są przysługuje wówczas, gdy wnosi skarga na następujące akty kierowane do niej:

• na decyzje administracyjne, jęśli była stroną postępowania administracyjnego

• na postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym

• na postanowienia wydane w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym

• na inne akty lub czynność z zakresu administracji publicznego dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, jeśli jst była adresatem tej czynności

• na wydane przez wojewodę akty nadzoru

• na bezczynność organów administracji publicznej

Prawo do sądu wiąże się z pojęciem podmiotów legitymowanych do wszczęcia postępowania przed SA. Zgodnie z art. 50 p.p.s.a. Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innychosób, jeżeli brała udział w postępowania administracyjnym.

Stosownie do treści art. 52 p.p.s.a. JST może wnieść skargę po wyczerpaniu środków zaskarżenia, jeżeli służyły jej w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Przez wyczerpanie środków zaskarżenia należy rozumieć sytuację, w której jednostce samorządu terytorialnego nie przysługuje żaden środek zaskarżenia, taki jak zażalenie,odwołanie lub wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, przewidziany w ustawie.

61. Kontrola działalności organów jednostki samorządu terytorialnego sprawowana

przez NIK.

Art. 203: Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności

Działalność samorządów oceniana jest przez Najwyższą Izbę Kontroli pod względem trzech kryteriów: legalności, gospodarności i rzetelności. Przepisy nie nakładają na Izbę obowiązku przeprowadzania takich kontroli. Najwyższa Izba Kontroli nie ma bowiem zastępować organów sprawujących nadzór nad działalnością samorządu. Jako naczelny organ kontroli państwowej ma natomiast zagwarantowaną możliwość oceny działalności całego systemu administracji i gospodarowania wszelkimi środkami publicznymi. Rokrocznie NIK przeprowadza kontrole dotyczące powiązań budżetu jednostek samorządu terytorialnego z budżetem państwa. Ponadto do najczęściej przeprowadzanych kontroli należą: realizacja projektów finansowanych z budżetu Unii Europejskiej, wykorzystanie dotacji celowych z budżetu państwa, przyznawanie i rozliczanie dotacji udzielanych jednostkom spoza sektora finansów publicznych, gospodarowanie zasobem nieruchomości jednostek samorządu terytorialnego oraz poziom i struktura zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego.

Wystąpienie pokontrolne zawiera oceny kontrolowanej działalności, wynikające z ustaleń opisanych w protokole kontroli, a w razie stwierdzenia nieprawidłowości - także uwagi i wnioski w sprawie ich usunięcia. W przypadku gdy kierownik jednostki kontrolowanej nie zgadza się z wynikami kontroli przedstawionymi w protokole, może on, przed podpisaniem protokołu kontroli, zgłosić umotywowane zastrzeżenia co do ustaleń zawartych w protokole. Prawo zgłoszenia umotywowanych zastrzeżeń przysługuje kierownikowi jednostki kontrolowanej również do wystąpienia pokontrolnego w sprawie zawartych w nim ocen, uwag i wniosków (art. 61 ustawy o NIK). W wyniku postępowania odwoławczego możliwa jest zmiana stanu faktycznego opisanego w protokole kontroli, jak również zmiana ocen uwag i wniosków zawartych w wystąpieniu pokontrolnym.

Przykładowe, wzięte z zakończonych działań kontrolnych NIK, obszary badań kontrolnych w jst, to:

• wykorzystanie środków publicznych na działalność promocyjną;

• wywiązywanie się z wybranych zadań określonych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości;

• sprawozdania o zadłużeniu;

• utrzymywanie przestrzeni publicznej w aspekcie walorów krajobrazowych i estetycznych;

• wykorzystanie i rozliczanie dotacji celowych z budżetu państwa na realizację zadań z zakresu

administracji rządowej i innych zleconych ustawami oraz planowanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów związanych z realizacją tych zadań.

Istotą oceny badanego obszaru jest zwykle znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy kontrolowane

podmioty wykonują zadania „w sposób właściwy”. To właściwe wykonywanie zadań dotyczy pytania o zgodność z normą prawną oraz o zgodność z tak zwanymi zasadami należytego zarządzania finansami (oszczędność, wydajność, skuteczność).

art. 77b u.s.p, art. 80a u.s.w → zawierają identyczną treść co art. 89

62. Zasady i tryb postępowania w sprawie w sprawie naruszenia interesu prawnego/

uprawnienia przez uchwałę/zarządzenie organu jednostki samorządu terytorialnego.

Podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi na podstawie art. 50 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, z późn. zm.) jest ten, kto wykaże związek pomiędzy swą sytuacją prawną i normą prawa materialnego, procesowego lub ustrojowego.

Art. 50.§ 1. Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym. § 2. Uprawnionym do wniesienia skargi jest również inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.

u.s.g

Art. 101.1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć uchwałę lub zarządzenie do sądu administracyjnego. 2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił. 2a. Skargę na uchwałę lub zarządzenie, o których mowa w ust. 1, można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców gminy, którzy na to wyrażą pisemną zgodę. 3. W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym. 4. W sprawach, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio art. 94.

Art. 101a.1. Przepisy art. 101 stosuje się odpowiednio, gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich. 2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1, sąd administracyjny może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego, na koszt i ryzyko gminy.

Art. 94.1. Nie stwierdza się nieważności uchwały lub zarządzenia organu gminy po upływie jednego roku od dnia ich podjęcia, chyba że uchybiono obowiązkowi przedłożenia uchwały lub zarządzenia w terminie określonym w art. 90 ust. 1, albo jeżeli są one aktem prawa miejscowego. 2. Jeżeli nie stwierdzono nieważności uchwały lub zarządzenia z powodu upływu terminu określonego w ust. 1, a istnieją przesłanki stwierdzenia nieważności, sąd administracyjny orzeka o ich niezgodności z prawem. Uchwała lub zarządzenie tracą moc prawną z dniem orzeczenia o ich niezgodności z prawem. Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego co do skutków takiego orzeczenia stosuje się odpowiednio.

Art. 87. Skarga na uchwałę organu powiatu

• Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą podjętą przez organ powiatu w sprawie z zakresu administracji publicznej, może, po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia, zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego.
  2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił.
  3. Skargę na uchwałę, o której mowa w ust. 1, można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców powiatu, którzy na to wyrażą pisemną zgodę.
  4. W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym.

Art. 88. Skarga na bezczynność organu powiatu lub naruszenie przez organ praw osób trzecich

1. Przepisy art. 87 skarga na uchwałę organu powiatu, stosuje się odpowiednio, gdy organ powiatu nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich.
2. W przypadkach, o których mowa w ust. 1, sąd administracyjny może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego, na koszt i ryzyko powiatu.

u.s.w

Art. 90.1.Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem aktu prawa miejscowego, wydanym w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu organu samorządu województwa, który wydał przepis, do usunięcia naruszenia - zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego. 2.(skreślony). 3.Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił. 4.W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym.

Art. 91.1.Przepisy art. 90 stosuje się odpowiednio, gdy organ samorządu województwa nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo, przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne, narusza prawa osób trzecich. 2.W przypadkach, o których mowa w ust. 1, sąd administracyjny może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego.

63. Nadzór nad działalnością komunalną sprawowany przez organy pozakonstytucyjne.

Wstęp ( Jerzy Korczak)

W art. 171 Konstytucji określono w ust. 1 kryterium nadzoru, którym jest wyłącznie legalność działania podmiotu nadzorowanego, zwracam przy tym uwagę na przepisy ustrojowych ustaw samorządowych, które wprowadzają w istocie rzeczy kryterium zgodności z prawem, co jest przedmiotem krytycznych wypowiedzi doktrynalnych, a nadto na te przepisy – dotyczące zawieszania organów jednostek samorządu terytorialnego – które wprowadzają kryterium celowości ( ,, W razie nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności" ). W art. 171 ust. 2 wymieniono organy nadzoru: Prezesa Rady Ministrów, wojewodę i regionalną izbę obrachunkową, której nie sposób zaliczyć do organów administracji rządowej, co burzy powszechne przekonanie o sprawowanie nadzoru wyłącznie przez te organy. Ustawy ten enumeratywny, jak pokreśla się w doktrynie i orzecznictwie, katalog organów w wielu przypadkach rozszerzają o organy, które na mocy przepisów zatwierdzają, uzgadniają lub co najmniej opiniują uchwały i zarządzenie organów jednostek samorządu terytorialnego, co skłania w niektórych wypowiedziach doktrynalnych do wprowadzenia kategorii pojęciowej ,, pozakontrytucyjny organ nadzoru".

u.s.g

Art.89.1.Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu gminy od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu, z zastrzeżeniem ust. 1a. 1a.Termin, o którym mowa w ust. 1, wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. 2.Jeżeli organ, o którym mowa w ust. 1 lub 1a, nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez gminę, z upływem terminu określonego w ust. 1 lub 1a. 3.Do zatwierdzania, uzgadniania lub opiniowania przez organy gminy rozstrzygnięć innych organów przepisy ust. 1, 1a i 2 stosuje się odpowiednio.

u.s.p

Art.77b.1.Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu powiatu od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu, z zastrzeżeniem ust. 2. 2.Termin, o którym mowa w ust. 1, wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. 3.Jeżeli organ, o którym mowa w ust. 1 i 2, nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez powiat, z upływem terminu określonego w ust. 1 lub 2. 4.Do zatwierdzania, uzgadniania lub opiniowania przez organy powiatu rozstrzygnięć innych organów przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio.

u.s.w

Art. 80a.1.Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu samorządu województwa od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu, z zastrzeżeniem ust. 2. 2.Termin, o którym mowa w ust. 1, wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. 3.Jeżeli organ, o którym mowa w ust. 1 i 2, nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez województwo, z upływem terminu określonego w ust. 1 lub 2. 4.Do zatwierdzania, uzgadniania lub opiniowania przez organy samorządu województwa rozstrzygnięć innych organów przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio.

Wykazy dotyczące nadzoru organu pozakonstytucyjnego znajdują się na stronach 435-437 naszego internetowego podręcznika

• Sądowa kontrola działalności organów jednostki samorządu terytorialnego.

Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:

• decyzje administracyjne

• postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty

• postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie

• inne niż określone wyżej akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa

• pisaemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach

• akty prawa miejscowego organów JST i terenowych organów administracji rządowej

• akty organów JST i ich związków, inne niż określone we wcześniejszym punkcie, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej

• akty nadzoru nad działalnością organów JST

• bezczynność organów w przypadkach okręlonych w pierwszych 5 punktach

Sądy administracyjne orzekają także w sprawach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę i stosują środki określone w tych przepisach. *art.3

Kontrola administracji przez sądy powszechne w Polsce

Kontrola bezpośrednia

W tej kontroli sądy powszechne mogą na mocy szczególnego przepisy rozpoznawać środki zaskarżenia decyzji administracyjnej, a także wydawać nowe rozstrzygnięcie co do istoty. W Polsce bezpośrednia kontrola administracji ma miejsce w następujących sprawach:

• z zakresu ubezpieczeń społecznych – od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stronie przysługuje w terminie jednego miesiąca odwołanie do właściwego sądu ubezpieczeń społecznych,

• od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje w terminie 14 dni odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie,

• na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu cywilnego sąd cywilny może orzec o unieważnieniu, sprostowaniu i ustaleniu treści aktu stanu cywilnego,

• na decyzje o nieuwzględnieniu reklamacji od nieumieszczenia w spisie wyborców oraz nieuwzględniającej reklamacji o skreśleniu ze spisy wyborców (decyzje te wydaje wójt/burmistrz/prezydent).

Kontrola pośrednia

W tej kontroli sąd powszechny nie rozpoznaje środków prawnych od decyzji administracyjnej, lecz na mocy wyraźnego przepisu orzeka o prawach i obowiązkach o charakterze cywilnoprawnym, w odniesieniu do których wcześniej została wydana decyzja administracyjna[1]. Przewidują ją m.in. niektóre przepisy ustaw Prawo wodne oraz Prawo geodezyjne i kartograficzne.

64. Opiniowanie, uzgadnianie i zatwierdzanie aktów organów jednostek samorządu

Środkiem korygującym nadzoru jest uzależnienie ważności rozstrzygnięcia organu j.s.t od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ ( art. 89 u.s.g , art. 77b u.s.p, art. 80a u.s.w ). Wspomnianym organem nie musi być organ nadzoru nad samorządem. Jeżeli organ opiniujący nie zajmie stanowiska w określonym w ustawach terminie zaczynającym się swój bieg od doręczenia roztrzygnięcia lub projektu, organ samorządu może uznać swoje roztrzygnięcie za przyjęte właściwie – taka konstrukcja zabezpiecza przed bezczynnością organów. Ustawodawca nie określa bliżej znaczenia pojęć ,,zatwierdzenie”, ,,uzgodnienie”, ,,zaopiniowanie”, nie są to jednak środki jednorodne. Uzgodnienie i zaopiniowanie stosuje się we wstępnej fazie podejmowania rozstrzygnięcia, natomiast zatwierdzenia dokonuje się po fakcie. Wszystkie te środki wywołują skutki w prawie materialnym, ponieważ ich brak powoduje nieważność roztrzygnięcia ( uchwały, zarządzenia). Upływ terminu powoduje domniemanie przyjęcia rozstrzygnięcia w brzmieniu przedstawionym. ,,Przepis ten ma na celu nie tylko funkcje nadzorcze, ale również zdyscyplinowanie organów, które mają zająć stanowisko w sprawach, o których rozstrzyga samorząd”. Termin wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, w pozostałych przypadkach 14 dni od dnia doręczenia opiniowanego rozstrzygnięcia lub jego projektu.

Art.89.1.Jeżeli prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu gminy od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez inny organ, zajęcie stanowiska przez ten organ powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego rozstrzygnięcia lub jego projektu, z zastrzeżeniem ust. 1a.
1a.Termin, o którym mowa w ust. 1, wynosi 30 dni, jeżeli zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie wymagane jest od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.
2.Jeżeli organ, o którym mowa w ust. 1 lub 1a, nie zajmie stanowiska w sprawie, rozstrzygnięcie uważa się za przyjęte w brzmieniu przedłożonym przez gminę, z upływem terminu określonego w ust. 1 lub 1a.
3.Do zatwierdzania, uzgadniania lub opiniowania przez organy gminy rozstrzygnięć innych organów przepisy ust. 1, 1a i 2 stosuje się odpowiednio.

65. Wstrzymanie wykonania uchwały lub zarządzenia organu jednostki samorządu

terytorialnego.

Wstęp

Wstrzymanie wykonania uchwały organu samorządu terytorialnego przewidziane art. 91 ust. 2 u.s.g. , art. 79 ust. 2 u.s.p. , art. 82 ust. 2 u.s.w nie zawsze jest określane jako samodzielny środek nadzorczy, ponieważ wykorzystuje się go do w przypadku wszczęcia postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały organu gminy lub w toku tego postępowania. Wstrzymanie wykonania może być fakultatywnie bądź obligatoryjne. Organ nadzoru może w momencie wszczęcia postępowania zarządzić wstrzymanie uchwały. Artykuły 91 ust. 5 u.s.g. , art. 79 ust. 5 u.s.p. , 82 ust. 6 u.s.w nakazują odpowiednie stosowanie Kodeksu postępowania administracyjnego. Kodeks przewiduje do wstrzymania fakultatywnego wniosek strony, zaś w omawianym przypadku wstrzymanie może być dokonane wyłącznie z urzędu. Odesłanie do przepisów KPA zwiększa wątpliwości co do stosowania tego środka

Obligatoryjne wstrzymanie wykonania uchwały następuje z mocy prawa w zakresie objętym stwierdzeniem nieważności, z dniem doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego. Rozwiązanie takie wprowadzono ustawą z 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustaw samorządowych.

Artykuły:

Art. 91 ust. 2 u.s.g, 79 ust. 2 u.s.p, 82 ust. 2 u.s.w Organ nadzoru, wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia albo w toku tego postępowania, może wstrzymać ich wykonanie.

Art. 91 ust. 5, 79 ust. 5, 82 ust. 6 Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się odpowiednio.

Wstrzymanie wykonania aktu prawa miejscowego (autor : Andrzej Szewc)

Prawo wstrzymania wykonania uchwały przysługuje w procedurze nadzorczej wojewodzie. Ustawy ustrojowe nie wskazują jednak formy, podstaw oraz opisu skutków zastosowania tego narzędzia przez organ nadzoru.

Przez akty prawa miejscowego (APM) rozumie się uchwały i zarządzenia organów jednostek samorządu terytorialnego (JST) zawierające normy powszechnie obowiązujące na obszarze tych jednostek. Przykładami tak rozumianych aktów są statuty gmin oraz ich jednostek pomocniczych, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, regulaminy utrzymania czystości i porządku w gminach czy uchwały w sprawach podatków i opłat lokalnych. Nie są nimi akty normatywne, które nie zawierają norm powszechnie obowiązujących, nazywane „aktami instrukcyjnymi” lub aktami „kierownictwa wewnętrznego”, jak np. uchwały budżetowe.

Akty prawa miejscowego – podobnie jak inne uchwały i zarządzenia organów JST – podlegają nadzorowi, w związku z czym może dojść do wstrzymania ich wykonania. Ich specyfiką jest to, że nie ma do nich zastosowania roczna prekluzja, po upływie której nie stwierdza się nieważności uchwały (zarządzenia).

Lapidarne unormowanie omawianej instytucji w ustawach ustrojowych jest źródłem poważnych wątpliwości, a nawet kontrowersji w interpretacji odnośnych przepisów oraz trudności w ich stosowaniu. Zostaną one omówione na przykładzie uchwał rad gminnych. Poczynione tu ustalenia odnoszą się także do zarządzeń porządkowych. Ponadto można je w znacznym stopniu odnieść do wstrzymywania uchwał i zarządzeń niemających charakteru aktów prawa miejscowego. Jak bowiem podkreśla J. Pitera, „art. 91 ust. 2 usg może znaleźć zastosowanie [również] w przypadku (…) uchwał dotyczących praw majątkowych gminy podjętych przez radę. Uprawniony organ nadzoru może zatem (…) zawiesić (…) uchwały rady gminy dotyczące sfery dominium.”

Procedura:

Wstrzymać wykonanie uchwały może przede wszystkim organ nadzoru (dalej: wojewoda), wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały albo w toku tego postępowania (art. 91 ust. 2 usg). Postępowanie to musi się zakończyć wydaniem rozstrzygnięcia nadzorczego w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały (art. 91 ust. 1 usg). Po upływie tego terminu wojewoda nie może już we własnym zakresie stwierdzić nieważności uchwały. W takim przypadku może on jedynie zaskarżyć uchwałę do wojewódzkiego sądu administracyjnego (art. 93 ust. 1 usg). We wniesieniu skargi nie jest ograniczony żadnym terminem (wyrok WSA w Łodzi z 18 maja 2010 r., III SA/Łd 161/10). Wydanie postanowienia o wstrzymaniu wykonania uchwały należy wówczas do sądu (art. 93 usg).

Wstrzymanie wykonania uchwały może też być skutkiem stwierdzenia przez wojewodę nieważności uchwały; wstrzymanie jej wykonania – w zakresie objętym stwierdzeniem nieważności – następuje wówczas z mocy prawa z dniem doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego (art. 92 usg).

Wykonanie uchwały polega na realizacji określonych w uchwale zadań przez podmiot lub podmioty, którym powierzono wykonanie uchwały lub na które nałożono obowiązek albo którym przyznano uprawnienie (kompetencję) realizacji tych zadań. Najczęściej jest to wójt gminy, który wykonuje te zadania osobiście lub za pośrednictwem podległych sobie osób bądź jednostek lub komórek organizacyjnych (z reguły urzędu gminy i jego pracowników).

W niektórych przypadkach mogą to być jednak inne podmioty, np. inkasenci wyznaczeni przez radę gminy do pobierania opłat i podatków lokalnych czy podmioty, które rada gminy, działając na podstawie art. 39 ust. 4 usg, wyposażyła w kompetencję do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu administracji publicznej – np. sołtysi albo zarządy dzielnic.

Wykonanie może polegać na działaniu jednorazowym albo – co w przypadku APM jest regułą – na działaniach (stanach) stałych lub okresowo powtarzalnych.

Nie ma racji WSA w Lublinie, twierdząc w wyroku z 9 marca 2007 r., II SA/Lu 965/06, iż „akt dotyczący jednorazowej sytuacji oraz konsumujący się poprzez jednostkowe zastosowanie, nie nabiera cech generalności i abstrakcyjności przypisanych aktom prawa miejscowego podlegającym publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym”.

W orzecznictwie wskazuje się, że „akty dotyczące tworzenia, przekształcenia i likwidacji publicznego zakładu opieki zdrowotnej wydawane przez jednostki samorządu terytorialnego są aktami normatywnymi i podlegają ogłoszeniu jako akty prawa miejscowego” (wyrok NSA z 28 lipca 2005 r., OSK 1832/04).

Przykładem działania jednorazowego jest też nadanie nazwy ulicy lub placowi publicznemu. Działania (stany) stałe lub powtarzalne to np. określenia przeznaczenia terenu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, określenie zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości gminnych czy określone w statutach gminnych jednostek pomocniczych  czynności nadzoru nad organami tych jednostek.

Charakter i forma:

Do wspomnianych kwestii spornych należą charakter prawny i forma wstrzymania wykonania uchwały. W pierwszym przypadku chodzi o to, czy akt ten jest rozstrzygnięciem nadzorczym. Dominuje pogląd, że jest, można jednak spotkać się z poglądem przeciwnym (J. Zimmermann). Pośrednim stanowiskiem jest uznanie wstrzymania za szerszy pojęciowo od rozstrzygnięcia nadzorczego środek (tak G. Jyż) bądź akt nadzoru nad działalnością organów JST. Nie przesądza ono jednak o treści takiego aktu, a w szczególności o tym, czy musi on zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne.

W kwestii prawnej formy wstrzymania wykonania uchwały przyjmuje się na ogół, że powinno ono nastąpić przez wydanie postanowienia (tak między innymi A. Agopszowicz i R. Kostecki).

W konsekwencji uważa się, że zgodnie z art. 123 k.p.a. w zw. z art. 91 ust. 5 usg powinno ono zawierać: oznaczenie organu administracji publicznej, datę jego wydania, oznaczenie strony lub stron albo innych osób biorących udział w postępowaniu, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, pouczenie, czy i w jakim trybie służy na nie zażalenie lub skarga do sądu administracyjnego, oraz podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do jego wydania lub, jeżeli postanowienie wydane zostało w formie dokumentu elektronicznego, powinno być opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Co do takiego stanowiska można mieć jednak pewne obiekcje. Skoro bowiem przyjmuje się, że „z zasady odpowiedniego stosowania przepisów k.p.a. (art. 91 ust. 5 usg) nie wynika, że rozstrzygnięcie nadzorcze jest decyzją administracyjną”, a to dlatego, że „przedmiotem rozstrzygnięcia nie jest werdykt w sprawie indywidualnej z zakresu administracji, lecz orzeczenie o zgodności lub sprzeczności z prawem uchwał organów gminy” (wyrok NSA z 27 czerwca 2006 r., II OSK 447/06), to dlaczego inaczej (czyli jako postanowienia w rozumieniu k.p.a.) należałoby traktować czynności incydentalne podejmowane w postępowaniu nadzorczym?

Odpowiedni moment:

Jak powiedziano, wstrzymanie wykonania uchwały może nastąpić zarówno w momencie wszczęcia postępowania nadzorczego, jak i w jego toku. Wszczęcie tego postępowania następuje z urzędu i wymaga odrębnej czynności procesowej, o której wojewoda powinien zawiadomić organ gminy.

Data zawiadomienia jest datą wszczęcia postępowania nadzorczego (P. Chmielnicki). Celem zawiadomienia jest przede wszystkim danie organowi JST możliwości udziału w tym postępowaniu poprzez umożliwienie złożenia dodatkowych informacji i wyjaśnień (wyrok NSA z 26 czerwca 2007 r., II OSK 466/07). Samo doręczenie uchwały nie powoduje jeszcze wszczęcia postępowania (wyrok WSA w Gliwicach z 10 lipca 2008 r., IV SA/Gl 272/08).

Wstrzymanie wykonania uchwały przed wszczęciem postępowania nadzorczego stanowiłoby naruszenie prawa, uzasadniające uchylenie rozstrzygnięcia nadzorczego (uchwała [7] NSA w Warszawie z 21 października 2002 r., OPS 9/02; wyrok WSA w Warszawie z 10 czerwca 2005 r., I SA/Wa 1707/04).

Podobnie ma się rzecz z zawieszeniem wykonania uchwały po upływie terminu określonego w art. 91 ust. 1 usg. „Termin ten jest terminem prekluzyjnym, który nie może być wydłużony przez organ administracji publicznej. Nie podlega on przywróceniu, nie może zostać zmieniony ani przerwany przez czynności organu nadzoru albo przez czynności organu gminy.” Po jego upływie wojewoda traci kompetencje do stwierdzenia nieważności uchwały rady gminy, a tym samym także do wstrzymania jej wykonania (por. wyrok WSA w Gdańsku z 26 sierpnia 2009 r., II SA/Gd 113/09).

„Bezprzedmiotowe jest wstrzymywanie wykonalności uchwały (…) jeśli już stwierdza się jej nieważność” (R. Sawuła).

Skutki:

Wstrzymanie wykonania APM „równa się zawieszeniu obowiązywania przepisów gminnych zawartych w [takiej] uchwale” (E. Ochendowski). Prawnym tego skutkiem jest niedopuszczalność podejmowania na jej podstawie żadnych działań do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy ważności wstrzymanego aktu (G. Jyż, A. Matan). Jeżeli działania już podjęto, należy ich niezwłocznie zaniechać. W przeciwnym razie trzeba je będzie uznać za „podjęte z istotnym naruszeniem prawa skutkującym stwierdzeniem jego nieważności” (rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody lubuskiego z 10 marca 2008 r., PN.II.AJar.0911-2-11(2)/08).

Przepisy nie mówią wprost, czy możliwe jest częściowe wstrzymanie wykonania uchwały. Uważam, że tak.

Przemawia za tym zarówno wnioskowanie „z większego na mniejsze” (skoro można wstrzymać wykonanie całej uchwały, to tym bardziej można wstrzymać wykonanie tylko niektórych jej postanowień), jak i możliwość częściowego stwierdzenia nieważności uchwały. Art. 92 usg wyraźnie tę tezę potwierdza. Możliwość taką dopuszcza też orzecznictwo sądów administracyjnych (wyrok WSA w Białymstoku z 7 października 2010 r., II SA/Bk 293/10).

Stan „zawieszenia wstrzymanej uchwały” „trwa (…) do czasu uprawomocnienia się zapadłego rozstrzygnięcia nadzorczego bądź jego wzruszenia przez NSA. (…) w pierwszej z tych sytuacji usunięcie z obrotu prawnego uchwały z mocą ex tunc „konsumuje” akt jej wstrzymania przez organ nadzoru, w drugiej zaś - uchylenie rozstrzygnięcia nadzorczego, jako aktu kończącego postępowanie nadzorcze, pozbawia mocy wiążącej zastosowany w jego trakcie środek ochrony tymczasowej” (Z. Kmieciak,M. Stahl). Odmiennie, z czym wszakże trudno się zgodzić, uważa A. Matan, zdaniem którego „wstrzymanie wykonania uchwały (zarządzenia) znajduje zastosowanie tylko w trakcie prowadzonego postępowania nadzorczego, w związku z tym jego byt prawny zależy od zakończenia tego postępowania. Podjęcie rozstrzygnięcia nadzorczego (bez względu na jego treść) powoduje utratę mocy obowiązującej postanowienia wstrzymującego, bez konieczności formalnego stwierdzania jego wygaśnięcia.”

Jeżeli zawieszona uchwała została już opublikowana w wojewódzkim dzienniku urzędowym, co może mieć miejsce zwłaszcza w przypadku wstrzymania jej wykonania przez sąd, to rozstrzygnięcie nadzorcze w sprawie tej uchwały jak i wyrok sądu administracyjnego uwzględniający skargę na akt prawa miejscowego publikuje się w tym dzienniku (art. 13 pkt 5 i 8a ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych). Zdaniem E. Ochendowskiego wojewoda, wstrzymując wykonanie uchwały, powinien „dokonać stosownego ogłoszenia z podaniem daty, od której wstrzymuje się wykonywanie uchwały”. W tym kontekście przytoczyć warto wyrok WSA w Opolu z 15 września 2009 r. II SA/Op 225/09,w którym wyraźnie powiedziano, iż przepisy „ppsa [ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi] i usg (…) nie uzależniają skuteczności zaskarżenia przez organ nadzoru uchwały gminy (stanowiącej przepisy prawa miejscowego) od uprzedniego jej ogłoszenia w dzienniku urzędowym danego województwa”.

Spór co do zaskarżalności

Powyższe wątpliwości nie są bynajmniej błahe. Stanowisko w sprawie charakteru prawnego i formy zawieszenia uchwały w istotny sposób rzutuje na treść aktu wstrzymania i dopuszczalność oraz tryb zaskarżenia tej czynności do sądu administracyjnego. W razie uznania zawieszenia uchwały za rozstrzygnięcie nadzorcze sprawa jest jasna – rozstrzygnięcie nadzorcze jest zaskarżalne, przy czym złożenie skargi wymaga podjęcia odpowiedniej uchwały przez radę gminy (art. 98 ust. 3 usg). Zgodnie zaś z art. 91 ust. 3 usg, rozstrzygnięcie takie powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne i pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego. Również uznanie go za akt (środek) nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego umożliwia wniesienie skargi (T. Woś, P. Chmielnicki, A. Matan). Podstawą prawną byłby wówczas art. 3 § 2 pkt 7 ppsa (ustawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Skargę wnosiłoby się jednak w trybie i na zasadach określonych w ppsa, gdyż art. 98 ust. 3 usg nie stosuje się do aktów nadzoru niebędących rozstrzygnięciem nadzorczym.

Inaczej ma się rzecz, gdy akt taki uznaje się za postanowienie w rozumieniu k.p.a., którego przepisy mają odpowiednie zastosowanie do postępowania nadzorczego (art. 91 ust. 5 usg), dopuszcza bowiem samoistne zaskarżanie postanowień wyłącznie w przypadkach w nim określonych. Wobec tego dopuszczalność zaskarżenia postanowienia o wstrzymaniu wykonania uchwały wymagałoby istnienia stosownego przepisu, a przepisu takiego nie ma [podobnie uważa A. Matan]. Nie ulega natomiast wątpliwości, że w każdym razie postanowienie to można zaskarżyć, wnosząc do sądu administracyjnego skargę na orzeczenie o nieważności uchwały.

Swoboda wojewody

Zgodnie z communis opinio doktryny, wstrzymanie wykonania uchwały jest aktem o charakterze fakultatywnym. Wojewoda może, lecz nie musi tego robić. Ustawa nie określa też żadnych przesłanek dokonania tej czynności. Oznacza to, że wojewoda działa w takim przypadku wedle całkowicie swobodnego uznania. Z tych względów w piśmiennictwie podnosi się daleko idące zastrzeżenia wobec stosowania tego środka. Wyraża się obawę, że podjęcie takiego kroku na tak wczesnym etapie, jakim jest wszczęcie postępowania nadzorczego, „rodzi duże ryzyko nadmiernego ograniczenia samodzielności gminy” (G. Jyż), „pozwala [bowiem] organowi nadzoru ingerować władczo w treść stanowionego przez samorząd terytorialny prawa miejscowego jeszcze przed dokładnym rozważeniem przez niego kwestii legalności tego aktu” (D. Dąbek). Postuluje się, aby „wstrzymanie wykonania uchwały lub zarządzenia organu gminy wymagało po stronie organu nadzoru co najmniej przeświadczenia, iż akt ten jest dotknięty wadą, która umożliwi stwierdzenie jego nieważności”, zwłaszcza gdyby jego wykonanie mogło wywołać „nieodwracalne bądź też trudne do usunięcia skutki prawne” (P. Chmielnicki; podobnie W. Grzelczak i Z. Niewiadomski).

Wstrzymanie wykonania uchwały nie powinno mieć miejsca w przypadku nieistotnego naruszenia prawa, takiego jak „nieścisłość prawna, czy też błąd, który nie ma wpływu na istotną treść aktu będącego przedmiotem rozstrzygnięcia nadzorczego” (wyrok WSA w Szczecinie z 13 kwietnia 2006 r., II SA/Sz 1174/05).

Biorąc dodatkowo pod uwagę omówione wyżej wątpliwości, jakie wiążą się z tą instytucją, obiekcje te należy w pełni podzielić.

66. Naruszenie prawa a niezgodność z prawem aktu organu jednostki samorządu terytorialnego.

Środki nadzoru wojewody zależą od stopnia sprzeczności z prawem

W ramach przysługujących wojewodzie kompetencji nadzorczych uchwały i zarządzenia organów gminy podlegają ocenie pod względem legalności. Ewentualne stwierdzenie sprzeczności z prawem aktu jednostki samorządu terytorialnego umożliwia wojewodzie zastosowanie środka nadzoru, którego rodzaj zależy właśnie od stopnia sprzeczności z prawem ocenianej uchwały lub zarządzenia.

Uchwały rady gminy oraz zarządzenia wójta zawierające przepisy porządkowe przedkładane są wojewodzie w terminie wskazanym w art. 90 ust. 1 u.s.g. Wojewoda w przypadku stwierdzenia sprzeczności z prawem przedłożonego aktu zgodnie z art. 91 ust. 1 u.s.g. uprawniony jest do stwierdzenia nieważności uchwały w całości lub w części.

Ustawodawca nie zdefiniował na potrzeby powyższej ustawy pojęcia sprzeczności z prawem aktu samorządu terytorialnego, ale wyodrębnił z tego pojęcia tzw. nieistotne naruszenie prawa, które w świetle art. 91 ust. 4u.s.g.nie pociąga sankcji nieważności, ale powoduje konieczność orzeczenia, że uchwała lub zarządzenie wydane zostały z naruszeniem prawa. Powyższe pozwala stwierdzić, że w pojęciu „sprzeczności z prawem” użytym w art. 91 u.s.g. mieści się pojęcie „nieistotnego naruszenia prawa” i termin „istotnego naruszenia prawa”, choć część literatury przedmiotu wskazuje, że „istotne naruszenie prawa” jest pojęciem tożsamym ze „sprzecznością z prawem” aktu. Tylko ustalenie tego ostatniego uprawnia wojewodę do wydania rozstrzygnięcia nadzorczego orzekającego stwierdzenie nieważności aktu jednostki samorządu terytorialnego. Ponieważ pojęcia nie zostały zdefiniowane w ustawie, to ich wykładnia wymaga odwołania do bogatego w tej materii orzecznictwa sądów administracyjnych.

Znaczenie innych regulacji. W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że art. 91 ust. 1u.s.g. zawiera samodzielną podstawę do wydania rozstrzygnięcia nadzorczego w zakresie stwierdzenia nieważności, a dla interpretacji zastosowanego pojęcia „sprzeczności z prawem” nie jest konieczne odwoływanie się do innych regulacji, które wprost wskazywałyby na taką niezgodność z prawem, która skutkuje nieważnością wydanego aktu. W szczególności dla ustalenia „istotnego naruszenia prawa” nie jest konieczne stwierdzenie „rażącego naruszenia prawa”, którym posługuje się art. 156 § 1 pkt 2 KPA (wyrok NSA z dnia 22 listopada 1990 r., SA/Gd 965/90, ONSA 1990/4/11). Przesłanki stwierdzenia nieważności w ogólnym postępowaniu administracyjnym wykraczają bowiem poza kryterium sprzeczności z prawem a dostosowane są do specyfiki decyzji administracyjnych.

Specyficznie orzecznictwo traktuje natomiast możliwość wydania rozstrzygnięcia nadzorczego przez wojewodę w sprawie uchwały rady gminy przyjmującej miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, wskazując, że w tym przypadku art. 28 ust. 1 u.p.z.p stanowi lex specialis wobec art. 91 ust. 1 u.s.g.(wyrok WSA w Krakowie z dnia 23 czerwca 2008 r., II SA/Kr 377/08, Lex nr 499859). W powyższym ujęciu tylko zajście co najmniej jednej z podstaw nieważności wymienionych w art. 28 ust. 1 u.p.z.p. upoważnia do wydania rozstrzygnięcia nadzorczego stwierdzającego nieważność uchwały, a pozostałe naruszenia prawa niewymienione w tym przepisie należy traktować jako nieistotne (wyrok WSA w Krakowie z dnia 31 maja 2011 r., II SA/Kr 85/11, Lex nr 896586). Z drugiej strony niektóre orzeczenia oceniają, że choć art. 28 u.p.z.p. jest przepisem szczególnym wobec art. 91 ust. 1 u.s.g., to nie można w ogóle wyłączyć kompetencji wojewody do stwierdzenia nieważności uchwały przyjmującej plan miejscowy ze względu na stwierdzenie innej sprzeczności z prawem, która nie została wskazana w art. 28 u.p.z.p (wyrok WSA w Poznaniu, II SA/Po 582/07, Lex nr 490099).

Istotne naruszenie prawa. Podstawą wydania rozstrzygnięcia nadzorczego stwierdzającego nieważność aktu jednostki samorządu terytorialnego może być tylko taka sprzeczność z prawem, która wykazuje cechy istotnego naruszenia prawa. Jednocześnie stwierdzenie nieważności całego aktu możliwe jest po wykazaniu sprzeczności z prawem w istotnym zakresie wszystkich postanowień zawartych w ocenianym przez wojewodę akcie (wyrok WSA w Olsztynie z dnia 27 listopada 2007 r., II SA/Ol 720/07) lub sprzeczności o takim charakterze lub liczbie, że „okrojony” z przepisów naruszających prawo akt nie byłby kompletny (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 16 października 2008 r., IV SA/Po 265/08).

Za istotne naruszenie prawa w uchwale lub zarządzeniu jednostki samorządu terytorialnego uznaje się takie naruszenie, które powoduje, że akt pozostaje w wyraźnej sprzeczności z określonym przepisem prawnym, sprzeczność ta jest oczywista i bezpośrednia, i wynika wprost z porównania treści przepisu z ocenianą regulacją gminną (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 21 grudnia 2010 r., II SA/Go 840/10). Podstawą odniesienia przy ocenie dokonywanej przez wojewodę powinny być przepisy prawa powszechnie obowiązującego, a więc Konstytucja, ustawy, akty wykonawcze oraz inne powszechnie obowiązujące akty prawa miejscowego (wyrok NSA z dnia 29 listopada 2006 r., I OSK 1287/06, Lex nr 320891). W praktyce częstą podstawą rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody stwierdzającego nieważność jest ustalenie istotnej sprzeczności aktu z rozporządzeniem z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej. Do istotnych naruszeń w tym zakresie należą: powtarzanie treści przepisów w aktach prawa miejscowego, pomijanie zakresu pojęciowego wyrażeń ustawowych lub nadawanie im innej treści niż nadana przez ustawodawcę (wyrok WSA w Gliwicach z dnia 9 czerwca 2010 r., III SA/Gl 130/10) czy wprowadzenie regulacji sformułowanych w sposób trudny do jednoznacznego odczytania (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 18 listopada 2009 r., I SA/Go 705/09, Lex nr 531624). Szczególnym przykładem istotnego naruszenia prawa jest objęcie przez akt prawa miejscowego regulacją materii, co do której organ gminy nie dysponuje stosownym upoważnieniem ustawowym bądź też z przekroczeniem jego granic. Upoważnienie do zastosowania gminnej regulacji powinno wynikać wprost z ustawy, a kompetencja w tym zakresie nie może być domniemywana. Dlatego wykroczenie poza udzielone upoważnienie traktowane jest w orzecznictwie jako istotne naruszenie normy kompetencyjnej i naruszenie konstytucyjnych warunków legalności aktu prawa miejscowego (wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 23 września 2010 r., III SA/Wr 428/10, Lex nr 757951).

Kwalifikacja istotnych naruszeń prawa jest przedmiotem licznych orzeczeń sądowych odnoszących się do szczegółowych materii, których omówienie przekracza ramy niniejszego opracowania, dlatego wskazując na ogólne cechy pozwalające na wyodrębnienie tego typu naruszeń należy stwierdzić, że istotnym naruszeniem będzie: wydanie uchwały lub zarządzenia przez organ niewłaściwy, brak podstawy do podjęcia uchwały lub zarządzenia określonej treści, niewłaściwe zastosowanie przepisu prawa będącego podstawą podjęcia aktu oraz naruszenie procedury podjęcia uchwały lub zarządzenia (wyrok WSA w Gliwicach z dnia 1 października 2010 r., III SA/Gl 2083/10, Lex nr 756684).

Nieistotne naruszenie prawa. Wojewoda w przypadku stwierdzenia, że akt organu gminy wydany został z nieistotnym naruszeniem prawa powinien ograniczyć się do stwierdzenia, że uchwała lub zarządzenie wydane zostały z naruszeniem prawa. Takie stanowisko podejmowane jest w przypadku naruszeń drobnych, niedotyczących istoty zagadnienia, które są mniej doniosłe w porównaniu z innymi przypadkami wadliwości, np. nieścisłość prawna, błąd który nie ma wpływu na istotną treść aktu organu gminy (wyrok WSA w Szczecinie z dnia 13 kwietnia 2006 r., I SA/Sz 1174/05, Lex nr 296073). W orzecznictwie podkreśla się również, że będące skutkiem ustalenia nieistotnego naruszenia prawa wskazanie przez wojewodę, że uchwałę lub zarządzenie wydano z naruszeniem prawa nie jest w istocie rozstrzygnięciem nadzorczym, a radzie gminy w takim przypadku nie przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Rozróżnienie pojęć „sprzeczności z prawem”, „istotnego naruszenia prawa” czy „nieistotnego naruszenia prawa” oraz dokonanie właściwej kwalifikacji zapisów ocenianej uchwały lub zarządzenia jest podstawą prawidłowego przeprowadzenia postępowania nadzorczego przez wojewodę. Znajomość powyższych pojęć umożliwia też przeprowadzenie przez radę gminy, w stosunku do której zastosowano rozstrzygnięcie nadzorcze, wstępnej oceny prawidłowości postępowania nadzorczego i podjęcia decyzji o ewentualnej skardze na rozstrzygnięcie nadzorcze do sądu administracyjnego. Skuteczną podstawą takiej skargi może być bowiem podniesienie zarzutu dokonania przez wojewodę błędnej kwalifikacji naruszenia prawa jako istotnego w sytuacji wyłącznie naruszenia o charakterze nieistotnym.

67. Postępowanie w sprawie stwierdzenie nieważności aktu organu jednostki samorządu

terytorialnego.

Uchwała lub zarządzenie organu gminy, powiatu lub województwa sprzeczne z prawem są nieważne. O nieważności orzeka właściwy organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały ( zarządzenia).

Stwierdzenie nieważności uchwały (zarządzenia) organu samorządu terytorialnego zostało uznane przez ustawodawcę za podstawowy środek nadzoru. W odniesieniu do tego środka zostału rozbudowane w ustawach samorządowych reguły postępowania. Ponadto w ustawach o samorządzie gminnym i powiatowym znajduje się odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, a w ustawie o samorządzie województwa – do przepisów o kotroli sądowej decyzji administracyjnych.

Zabieg ten jednak odniósł skutek odwrotny od zamierzonego – zamiast uprościć postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności, znacznie go skomplikował. Pojawiła się bowiem wiele pytań i kolizji na zbiegu obu reżimów ustawowych.

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały wszczyna z urzędu organ nadzoru, a więc w tym zakresie nieprzydatne jest odesłanie do norm kodeksu postępowania administracyjnego. Ocenie organu nadzorczego podlegają w tym postępowaniu warunki formalne powstania uchwały i jej treść materialna. Organ ten może orzec o nieważności uchwały w całości lub w części, a w wypadku nieistotnego naruszenia prawa wskazać jedynie, że takie naruszenie nastąpiło. Elementy takiego orzeczenia nadzorczego wymienione są w art. 91 ust. 3 u.s.g , w art. 79 ust.3 u.s.p oraz w art.82 ust.4 u.s.w , są nimi : uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o możliwości wniesienia skargi do sądu administracyjnego.

Odrębny tryb postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej organu staniowiącego przewiduje art. 12 ustawy z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych. Postępowanie to jest prowadzone w dwóch etapach:

1. W pierwszym etapie – zgodnie z art. 12 ustawy o RIO izba prowadząc postępowanie w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego j.s.t za nieważną w całości lub w części, wskazuje najpierw niesprawiedliwości oraz termin ich usunięcia.

2. W drugim etapie – jeżeli organ stanowiący w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, o których mowa we wskazaniu, to RIO orzeka o nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części.

Do czasu nowelizacji art. 12 ustawy o RIO w 2003 r. stosowanie 30-dniowego terminu do orzekania o nieważności uchwały budżetowej budziło wiele wątpliwości, gdyż w tym terminie RIO powinno nie tylko zapoznać się z uchwała budżetową, ale również wskazać nieprawidłowości oraz sposób ich usunięcia. Dodatkowo w terminie tym RIO powinno zapoznać się z nową uchwałą ewentualnie wydać uchwałe w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej. Ustawą z dnia 24 lipca 2003 r. wprowadzono zmianę w zakresie terminu do wydania roztrzygnięcia nadzorczego i przyjęto, że wskazanie nieprawidłowości oraz sposobu i terminu ich usunięcia zawiesza bieg 30-dniowego terminu określonego w art. 91 ust. 1 u.s.g , art. 79 ust. 1 u.s.p oraz art. 89 ust. 1 u.s.w na okres nie dłuższy niż 30 dni.

Jeżeli organ nadzoru w terminie 30 dni od doręczenia mu uchwały (zarządzenia) nie stwierdził we własnym zakresie jej nieważności, to może tego dokonać jedynie sąd administracyjny na skutek skargi wniesionej przez ten organ. Gdyby jednak od podjęcia uchwały upłynął rok, to nie można stwierdzić jej nieważności, chyba że został naruszony termin do jej przedłożenia organowi nadzoru. Omawiany jednoroczny termin jest terminem zawitym, powodującym ,,sanację błędu” przez uznanie, iż po takim długim terminie powstały już swego rodzaju nieodwracalne skutki. Jeżeli jednak istnieją przesłanki do stwierdzenia nieważności, to sąd administracyjny orzeka o niezgodności uchwały z prawem. Uchwała taka traci moc prawną z dniem orzeczenia o jej niezgodności z prawem. A zatem, w przeciwieństwie do stwierdzenia nieważności uchwały, orzeczenie wywołuje skutek ex nunc.

(dolnicki, pdf)

68.Zarządzenie zastępcze jako środek nadzoru nad działalnością komunalną.

Nowela do ustaw samorządowych z 11 kwietnia 2001 r. wprowadziła nowy środek nadzoru jakim jest zarządzenie zastępcze. Wojewoda korzysta z tego środka, gdy rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa nie wywiązują się ze szczególnych obowiązków przewidzianych w samorządowej ordynacji wyborczej, w ustawie o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta oraz ustawie o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.

Są to następujące obowiązki:

• stwierdzenie wygaśnięcia mandatu radnego lub wójta w drodze uchwały, najpóźniej w 3 miesiące od wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu – art. 190 ust. 2 ordynacji samorządowej; art. 24 b ust. 6 i art. 26 ust. 1 pkt 1-7 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta

• podjęcie uchwały o wstąpieniu w miejsce radnego, którego mandat wygasł, kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów, a nie utracił prawa wybieralności – art. 194 ust. 1;

• odwołanie ze stanowiska ( rozwiązanie umowy o pracę ) członka zarządu powiatu lub województwa, sekretarza gminy lub powiatu, skarbnika – art. 5 pkt 2 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej.

Jeżeli rada / sejmik nie wywiązuje się z obowiązku, wojewoda wzywa do podjęcia uchwały w ciągu 30 dni. W razie bezskutecznego upływu terminu, wojewoda, po powiadomieniu ministra właściwego do spraw administracji publicznej wydaje zarządzenie zastępcze, na które służy skarga do NSA na zasadach ogólnych.

69. Skargi na akty organów jednostek samorządu terytorialnego.

usg - Art. 101 [Zaskarżenie uchwały]

1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia - zaskarżyć uchwałę lub zarządzenie do sądu administracyjnego.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił.

2a. Skargę na uchwałę lub zarządzenie, o których mowa w ust. 1, można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców gminy, którzy na to wyrażą pisemną zgodę.

3. W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym.

4. W sprawach, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio art. 94.

usp - Art. 87 [Zaskarżenie uchwały]

1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą podjętą przez organ powiatu w sprawie z zakresu administracji publicznej, może, po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia, zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił.

3. Skargę na uchwałę, o której mowa w ust. 1, można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców powiatu, którzy na to wyrażą pisemną zgodę.

4. W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym.

usw - Art. 90 [Zaskarżenie]

1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem aktu prawa miejscowego, wydanym w sprawie z zakresu administracji publicznej, może - po bezskutecznym wezwaniu organu samorządu województwa, który wydał przepis, do usunięcia naruszenia - zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego.

2.(uchylony)

3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił.

4. W sprawie wezwania do usunięcia naruszenia stosuje się przepisy o terminach załatwiania spraw w postępowaniu administracyjnym.

Podręcznik Tabela 44. Środki prawne kwestionowania naruszenia interesu prawnego lub uprawnienia przez uchwałę organu jednostki samorządu terytorialnego lub zarządzenie organu wykonawczego gminy.

70. Skargi na działania organów i jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego.

KPA Dział VIII Skargi i wnioski. Rozdział 2 Skargi !!!

Art. 227 [Przedmiot skargi] Przedmiotem skargi może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw.

Art. 228 [Adresat skargi] Skargi składa się do organów właściwych do ich rozpatrzenia.

Art. 229 [Właściwość organów] Jeżeli przepisy szczególne nie określają innych organów właściwych do rozpatrywania skarg, jest organem właściwym do rozpatrzenia skargi dotyczącej zadań lub działalności:

1) rady gminy, rady powiatu i sejmiku województwa - wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa;

2) organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji, straży i innych jednostek organizacyjnych w sprawach należących do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej - wojewoda lub organ wyższego stopnia;

3) wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, z wyjątkiem spraw określonych w pkt 2 - rada gminy;

4) zarządu powiatu oraz starosty, a także kierowników powiatowych służb, inspekcji, straży i innych jednostek organizacyjnych, z wyjątkiem spraw określonych w pkt 2 - rada powiatu;

5) zarządu i marszałka województwa, z wyjątkiem spraw określonych w pkt 2 - sejmik województwa;

6) wojewody w sprawach podlegających rozpatrzeniu według kodeksu - właściwy minister, a w innych sprawach - Prezes Rady Ministrów;

7) innego organu administracji rządowej, organu przedsiębiorstwa państwowego lub innej państwowej jednostki organizacyjnej - organ wyższego stopnia lub sprawujący bezpośredni nadzór;

8) ministra - Prezes Rady Ministrów;

9) organu centralnego i jego kierownika - organ, któremu podlega.

Art. 230 [Rozwinięcie] Do rozpatrzenia skargi dotyczącej zadań i działalności organizacji społecznej właściwy jest organ bezpośrednio wyższego stopnia tej organizacji, a w stosunku do organu naczelnego organizacji - Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie sprawujący nadzór nad działalnością tej organizacji.

Art. 231 [Badanie właściwości] Jeżeli organ, który otrzymał skargę, nie jest właściwy do jej rozpatrzenia, obowiązany jest niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie siedmiu dni, przekazać ją właściwemu organowi, zawiadamiając równocześnie o tym skarżącego, albo wskazać mu właściwy organ.

Art. 233 [Skarga w sprawie indywidualnej] Skarga w sprawie indywidualnej, która nie była i nie jest przedmiotem postępowania administracyjnego, powoduje wszczęcie postępowania, jeżeli została złożona przez stronę. Jeżeli skarga taka pochodzi od innej osoby, może spowodować wszczęcie postępowania administracyjnego z urzędu, chyba że przepisy wymagają do wszczęcia postępowania żądania strony.

Art. 234 [Skarga w toku postępowania] W sprawie, w której toczy się postępowanie administracyjne:

1) skarga złożona przez stronę podlega rozpatrzeniu w toku postępowania, zgodnie z przepisami kodeksu;

2) skarga pochodząca od innych osób stanowi materiał, który organ prowadzący postępowanie powinien rozpatrzyć z urzędu.

Art. 235 [Skarga po zakończeniu postępowania]

§ 1. Skargę w sprawie, w której wydano decyzję ostateczną, uważa się zależnie od jej treści za żądanie wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności decyzji albo jej uchylenia lub zmiany, które może być uwzględnione, z zastrzeżeniem art. 16 § 1 zdanie drugie.

§ 2. (uchylony)

Art. 236 [Właściwość organu] W przypadkach określonych w art. 233 i 234 organem właściwym do rozpatrzenia skargi jest organ uprawniony do wszczęcia postępowania lub organ, przed którym toczy się postępowanie, a w przypadkach określonych w art. 235 - organ właściwy do wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności decyzji albo do jej uchylenia lub zmiany.

Art. 237 [Termin załatwienia]

§ 1. Organ właściwy do załatwienia skargi powinien załatwić skargę bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w ciągu miesiąca.

§ 2. Posłowie na Sejm, senatorowie i radni, którzy wnieśli skargę we własnym imieniu albo przekazali do załatwienia skargę innej osoby, powinni być zawiadomieni o sposobie załatwienia skargi, a gdy jej załatwienie wymaga zebrania dowodów, informacji lub wyjaśnień - także o stanie rozpatrzenia skargi, najpóźniej w terminie czternastu dni od dnia jej wniesienia albo przekazania.

§ 3. O sposobie załatwienia skargi zawiadamia się skarżącego.

§ 4. W razie niezałatwienia skargi w terminie określonym w § 1 stosuje się przepisy art. 36-38.

71. Podstawy prawne jawności działania administracji samorządowej.

W polskim systemie prawnym brakuje legalnej definicji pojęcia jawności. W pracach naukowych definiuje się ją najczęściej jako ideę, tj. postulowany stan rzeczy, do którego dąży państwo, nie zawsze jednak w pełni je realizując. Wskazuje się również, że jawność jest przeciwieństwem pojęcia tajności. Do głównych aktów prawa wspominających o jawności działania organów władzy samorządowej należą:

Konstytucja RP

Art. 54 [Wolność słowa; zakaz cenzury]

1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Art. 61 [Prawo obywateli do informacji o działalności organów władzy publicznej]

1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej

Art. 8 [Biuletyn Informacji Publicznej; obowiązki podmiotów udostępniających informacje; wyłączenie jawności informacji]

1. Tworzy się urzędowy publikator teleinformatyczny - Biuletyn Informacji Publicznej - w celu powszechnego udostępniania informacji publicznej, w postaci ujednoliconego systemu stron w sieci teleinformatycznej, zwany dalej "Biuletynem Informacji Publicznej".

2. Informacje publiczne są udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej przez podmioty, o których mowa w art. 4 ust. 1 i 2

• (organy władzy publicznej,

• organy samorządów gospodarczych i zawodowych,

• podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa,

• podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego, podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów,

• reprezentatywne organizacje związkowe i pracodawców,

• partie polityczne).

(…)

Art. 10 [Udostępnienie informacji na wniosek lub bez pisemnego wniosku]

1. Informacja publiczna, która nie została udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej lub centralnym repozytorium, jest udostępniana na wniosek.

2. Informacja publiczna, która może być niezwłocznie udostępniona, jest udostępniana w formie ustnej lub pisemnej bez pisemnego wniosku.

Art. 13 [Termin udostępniania informacji publicznej na wniosek]

1. Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku, z zastrzeżeniem ust. 2 i art. 15 ust. 2 (dodatkowe koszty).

2. Jeżeli informacja publiczna nie może być udostępniona w terminie określonym w ust. 1, podmiot obowiązany do jej udostępnienia powiadamia w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku.

Ograniczenia prawa do informacji publicznej (art. 5):

- przepisy o ochronie informacji niejawnych

- ochrona innych tajemnic ustawowo chronionych

- prywatność osoby fizycznej

- tajemnica przedsiębiorcy.

!!! Art. 18 [Jawność i dostępność posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej]

1. Posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów są jawne i dostępne.

2. Posiedzenia kolegialnych organów pomocniczych organów, o których mowa w ust. 1, są jawne i dostępne, o ile stanowią tak przepisy ustaw albo akty wydane na ich podstawie lub gdy organ pomocniczy tak postanowi.

3. Organy, o których mowa w ust. 1 i 2, są obowiązane zapewnić lokalowe lub techniczne środki umożliwiające wykonywanie prawa, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 3(dostępność do informacji publicznej). W miarę potrzeby zapewnia się transmisję audiowizualną lub teleinformatyczną z posiedzeń organów, o których mowa w ust. 1.

4. Ograniczenie dostępu do posiedzeń organów, o których mowa w ust. 1 i 2, z przyczyn lokalowych lub technicznych nie może prowadzić do nieuzasadnionego zapewnienia dostępu tylko wybranym podmiotom.

usg - Art. 11b [Jawność]

1. Działalność organów gminy jest jawna. Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw.

2. Jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy.

3. Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut gminy.

usp - Art. 8a [Jawność działania]

1. Działalność organów powiatu jest jawna. Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw.

2. Jawność działania organów powiatu obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady powiatu i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów powiatu i komisji rady powiatu.

3. Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut powiatu.

usw - Art. 15a [Jawność]

1. Działalność organów województwa jest jawna. Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw.

2. Jawność działania organów województwa obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje sejmiku województwa i posiedzenia jego komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów województwa i komisji sejmiku województwa.

3. Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut województwa.

72. Rejestry w sprawach samorządowych.

Podręcznik Tabela 46.!

73. Gminy o szczególnym statusie prawnym.

1. Miasto na prawach powiatu  patrz zagadnienie nr 75

2. Miasto stołeczne Warszawa  patrz zagadnienie nr 76

3. Gmina uzdrowiskowa :

• jest to gmina, której obszarowi lub jego części został nadany status uzdrowiska w trybie określonym w ustawie.

• liczba takich gmin w Polsce wynosi 45

• warunkiem powstania takiej miejscowości jest występowanie walorów przyrodniczych, właściwości leczniczych klimatu, naturalne zasobu wód mineralnych itp.

• uzdrowiska mogą być uznane przez Radę Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw zdrowia.

• nazewnictwo – do nazwy miejscowości, w której granicach administracyjnych znajduje się obszar uzdrowiska, może być dodany odpowiednio wyraz „zdrój”, jeżeli postawą leczenia uzdrowiskowego są wody lecznicze, lub wyraz „cieplice” bądź „uzdrowisko termalne”, jeżeli podstawą leczenia uzdrowiskowego są wody termalne.

• poza zadaniami przewidzianymi przepisami USG, realizuje zadania własne związane z zachowaniem funkcji leczniczych uzdrowiska.

• rada gminy powołuje stałą komisję uzdrowiskową, określając przedmiot jej działania i skład osobowy. Jest ona organem opiniodawczo-doradczym rady gminy w sprawach dot. uzdrowiska.

• w celu realizacji zadań ma prawo pobierania opłaty uzdrowiskowej

• otrzymuje dotacje z budżetu państwa w wysokości równej wpływom z tytułu opłaty uzdrowiskowej.

4. Gmina, w której może być używany język mniejszości:

• samorządy mogą wprowadzić język mniejszości jako język pomocniczy stosowany w kontaktach z organami gminy

• język pomocniczy wprowadzono w 33 gminach

• osoby należące do mniejszości narodowej, etnicznej lub posługujące się językiem regionalnym muszą stanowić co najmniej 20% mieszkańców

• używanie języka pomocniczego wymaga również wpisu do Urzędowego Rejestru Gmin (wpisu dokonuje prowadzący URG minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, na postawie wniosku rady gminy)

5. Gmina górnicza:

• gmina, na której terenie jest:

• wykonywana albo była wykonywana pod dniu 14 stycznia 1999 r. działalność gospodarcza objęta koncesją na wydobywanie węgla kamiennego i na rzecz której przedsiębiorstwo górnicze jest obowiązane lub było obowiązane po tym dniu uiszczać opłatę eksploatacyjną

• zlokalizowany albo był zlokalizowany po dniu 14 stycznia 1999 r. zakład górniczy albo część tego zakładu

• obecnie 73 gminy z obszaru czterech województw samorządowych mają status gminy górniczej (obwieszczenie ministra gospodarki z dnia 22 stycznia 2008 r. w sprawie wykazu gmin górniczych)

• może otrzymać darowiznę mienia od przedsiębiorstwa górniczego (art. 23 ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego)

74. Pojęcie mniejszości i prawa mniejszości w jednostkach samorządu terytorialnego.

Mniejszość – to grupa ludności danego państwa różniąca się od większości jego obywateli przynależnością narodową, rasową, wyznaniową, mówiąca innym językiem, różniąca się tradycją, obyczajem lub poglądami na pewne sprawy itp.

Prawa mniejszości:

• prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osoby należącej bądź też nienależącej do mniejszości

• prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości

• prawo do swobodnego posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie

• prawo do rozpowszechniania i wymiany informacji w języku mniejszości

• prawo do zamieszczania w języku mniejszości informacji o charakterze prywatnym

• prawo do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości

• prawo do zwracania się do organów gminy w języku pomocniczym w formie pisemnej lub ustnej

• prawo do uzyskiwania, na wyraźny wniosek, odpowiedzi także w języku pomocniczym w formie pisemnej lub ustnej

75. Miasto na prawach powiatu.

Miasto na prawach powiatu – jest gminą o szczególnym statusie, bowiem równoległe z zadaniami gminy wykonuje także zadania powiatu. Obecnie 66 miast ma status miasta na prawach powiatu. Prawa powiatu przysługują miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100 000 mieszkańców, a także miastom, które z tym dniem przestały być siedzibami wojewodów, chyba że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu, oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego.

Organami tej JST są:

• w znaczeniu ustrojowym:

• rada miasta

• prezydent miasta

• w znaczeniu procesowym:

• rada miasta

• prezydent miasta

• kierownicy służb, inspekcji i straży działający w imieniu prezydenta miasta (jest to zgodne z prawdą tylko w przypadku miasta na prawach powiatu, bowiem w innych gminach takich kierowników w ogóle nie ma)

Konsekwencje nadania miastom praw powiatu są następujące:

• organy w mieście na prawach powiatu (tj. rada miasta i prezydent miasta) wykonują kompetencje właściwe dla – odpowiednio – rady gminy i rady powiatu oraz wójta (burmistrza) i starosty.

• organ wykonawczy miasta na prawach powiatu jest organem monokratycznym

• rada nie wybiera organu wykonawczego i nie może go odwołać.

Rada miasta – organ stanowiący i kontrolny miasta na prawach powiatu, posiada i realizuje:

• kompetencje rady gminy, np. ustala zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych, czy uchwala statut jednostki pomocniczej

• kompetencje rady powiatu, np. ma prawo określenia kierunków działania wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska w celu zapewnienia na danym obszarze należytej ochrony środowiska

• wydaje uchwały:

• wykonawcze sensu stricto

• statutowe

• porządkowe

Prezydent miasta – organ wykonawczy miasta na prawach powiatu, posiada i realizuje:

• kompetencje organu wykonawczego gminy, np. wydaje decyzje w sprawie dodatku mieszkaniowego

• kompetencje organu wykonawczego powiatu, np. wydaje decyzje w sprawie kary pieniężnej za wybudowanie zjazdu bez zezwolenia, czy wydaje powiatowe przepisy porządkowe w przypadku niecierpiącym zwłoki (dla ochrony środowiska naturalnego)

• kompetencje starosty, np. wydaje decyzje w sprawie świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej

• kompetencje kierownika USC (w mieście na p.p. poniżej 50 tys. mieszkańców, w którym nie zatrudnił innej osoby na tym stanowisku), np. wydaje decyzje w sprawie wyrażenia zgody na zmianę imienia lub nazwiska

• wydaje zarządzenia

• wykonawcze sensu stricto

• porządkowe

Administrację zespoloną w mieście na prawach powiatu, podległą prezydentowi miasta, stanowią:

• urząd miasta

• powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną miasta

• jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników miejskich służb, inspekcji straży

Miasto na prawach powiatu może tworzyć związki i zawierać POROZUMIENIA KOMUNALNE z gminami.

76. Ustrój m.st. Warszawy.

 ustawa z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy

Warszawa jest gminą mającą status miasta na prawach powiatu.

Organ stanowiący: jest Rada m. st. Warszawy, 60 radnych

poza zadaniami przewidzianymi przepisami dotyczącymi samorządu gminnego i powiatowego, m. st. Warszawa zapewnia warunki niezbędne do:

1. funkcjonowania w mieście naczelnych i centralnych organów państwa, obcych przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz organizacji międzynarodowych,

2. przyjmowania delegacji zagranicznych,

3. funkcjonowania urządzeń publicznych o charakterze infrastrukturalnym, mających znaczenie dla stołecznych funkcji miasta.

wchodzą w skład zbioru zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.

Prezydent:

• organ wykonawczy miasta

• zwierzchnik służbowy pracowników urzędu miasta,

• zwierzchnik kierowników miejskich jednostek organizacyjnych, a także służb, inspekcji i straży

• wybierany jest przez mieszkańców w wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich

Prezydent Warszawy wykonuje:

• zadania własne gminne i powiatowe (Warszawa jest gminą mającą status miasta na prawach powiatu, prezydent Warszawy wykonuje więc również funkcje określone w przepisach prawa dla starosty i zarządu powiatu),

• zadania zlecone z zakresu administracji rządowej, w tym zadania wynikające ze stołecznego charakteru Warszawy,

• zadania wynikające z porozumień zawartych z jednostkami samorządu terytorialnego.

Do zadań prezydenta należy wykonywanie uchwał Rady m. st. Warszawy oraz zadań określonych przepisami prawa, a w szczególności:

• przygotowanie projektów uchwał Rady Warszawy,

• gospodarowanie mieniem miasta,

• realizowanie budżetu miasta (Prezydent odpowiada za prawidłową gospodarkę finansową miasta),

• reprezentowanie miasta na zewnątrz,

• kierowanie bieżącymi sprawami miasta.

W celu realizacji tych zadań prezydent wydaje zarządzenia

URZĄD MIASTA

Prezydent powołuje i sprawuje nadzór nad działalnością:

• do 4 zastępców

• Skarbnika

• sekretarza

Częścią urzędu właściwą dla dzielnicy jest urząd dzielnicy, kierowany przez zarząd dzielnicy z burmistrzem. Podstawowymi komórkami organizacyjnymi urzędu są biura(obecnie jest 39 biur), kierowane przez dyrektorów biur, a urzędów dzielnic – wydziały kierowane przez naczelników wydziałów. Mniejsze komórki w samych biurach również nazywają się wydziałami.

77. Jednostka pomocnicza gminy.

Jednostka pomocnicza gminy-  lokalna wspólnota samorządowa mieszkańców części gminy, powołana w wyniku podziału pomocniczego państwa w celu udzielania pomocy jednostkom samorządu terytorialnego.Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto. Zasady tworzenia, łączenia, podziału jednostki pomocniczej ma określać statut gminy. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy( jedyny wyj. Warszawa, która ma obowiązek utworzenia jednostek pomocniczych), w sprawie ich znoszenia, dzielenia rozstrzyga rada gminy.

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne (np. sioła, przysiółki,kolonie, okręgi, obwody, rejony, rewiry)

Jednostki NIE POSIADAJĄ OSOBOWOŚCI PRAWNEJ.

może obejmować jedną miejscowość, część miejscowości lub kilka miejscowości

Szczególną kompetencją, przysługującą wyłącznie sołectwom, jest dysponowanie funduszem sołeckim.

Jednostki pomocnicze :

• mają własne władze uchwałodawcze

w sołectwie uchwałodawczym organem jest zebranie wiejskie,

w osiedlu- rada / lub ogólne zebranie mieszkańców

• wykonawcze:

sołtys

zarząd osiedla/ dzielnicy itd.

Org. Wykonawcze korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.

78. Zakres przedmiotowy i podmiotowy referendum lokalnego.

Definicja legalna - mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w nim w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania jej organu stanowiącego.

[Zakres przedmiotowy referendum]

• Duża swoboda w przeprowadzaniu ich

• może być przeprowadzone we wszystkich sprawach ważnych dla wspólnoty mieszkańców gminy, powiatu czy województwa

• charakter obligatoryjny, gdy jego przedmiotem jest podjęcie decyzji w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (rady gminy, rady powiatu czy sejmiku województwa) przed upływem kadencji

• obligatoryjny charakter ma również referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne, mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy

• referendum mogą być bowiem tylko te, które są sprawami publicznymi o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów (argument z art. 6 ustawy o samorządzie gminnym), a więc przedmiot referendum musi mieścić się w zakresie właściwości gminy

Inicjatywa referendalna:

- organ stanowiący danej jednostki samorządu terytorialnego,

- co najmniej 10 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy lub powiatu

-co najmniej 5 proc. uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa

Uchwała przyjęta bezwzględną większością głosów zawiera:

• termin przeprowadzenia referendum,

• wzór karty do głosowania,

• kalendarz czynności związanych z przeprowadzeniem referendum

• cel lub cele oraz zasady samoopodatkowania się (gdy przedmiotem referendum jest samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne)

referendum lokalne przeprowadzane na wniosek mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego:

• grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządowej, a w odniesieniu do referendum gminnego – także pięciu obywateli, którym przysługuje prawo do wybierania do rady gminy,

• statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządu terytorialnego,

• organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danej jednostki samorządowej.

Inicjator:

Powiadamia on na piśmie przewodniczącego zarządu danej jednostki samorządowej o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum, z tym że inicjator referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji powiadamia o zamiarze wystąpienia z taką inicjatywą również wojewódzkiego komisarza wyborczego Następnie jest on zobowiązany jest podać na swój koszt do wiadomości mieszkańców przedmiot zamierzonego referendum, w tym pytania lub warianty zaproponowane mieszkańcom, a w razie referendum w kwestii samoopodatkowania się, także jej cel oraz zasady. W ciągu 60 dni od dnia powiadomienia przewodniczącego zarządu powinien on zebrać wymaganą ilość podpisów mieszkańców uprawnionych do wybierania organu stanowiącego jednostki samorządowej popierających inicjatywę przeprowadzenia referendum. Ustawa wprowadza zastrzeżenie, iż podpisy popierające wniosek można zbierać w miejscu, czasie i w sposób wykluczający stosowanie jakichkolwiek nacisków zmierzających do ich wymuszenia. W przypadku zebrania wymaganej ilości podpisów, inicjator przekazuje pisemny wniosek o przeprowadzenie referendum przewodniczącemu zarządu jednostki samorządu terytorialnego, który z kolei przekazuje go przewodniczącemu organu stanowiącego.

[Zakres podmiotowy referendum lokalnego]

art. 3 ustawy „w referendum mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki”.

prawo udziału w referendum lokalnym przysługuje:

• każdemu obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania ukończył 18 lat

• i stale zamieszkuje na terytorium danej jednostki samorządu terytorialnego.

Prawa udziału w referendum nie posiadają:

• osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego zostały ubezwłasnowolnione,

• pozbawione praw publicznych.

Przesłanką warunkującą udział w referendum lokalnym jest również stałe zamieszkanie na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego. Odmowa uznania osoby za uprawnioną do udziału w referendum może stać się przedmiotem reklamacji wnoszonej odpowiednio do wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a następnie skargi do właściwego sądu rejonowego w trybie art. 36 i 37 ordynacji wyborczej.

Referendum lokalne jest właściwym dla demokracji bezpośredniej sposobem rozstrzygania w drodze głosowania o istotnych sprawach zbiorowości lokalnej przez ogół zainteresowanych obywateli.

79. Referendum lokalne przeprowadzane z inicjatywy organu stanowiącego i kontrolnego

Referendum przeprowadzane z inicjatywy organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum bezwzględną większością głosów swojego ustawowego składu. Uchwała ta zawiera:

1. pytanie lub pytania referendum albo warianty zaproponowane mieszkańcom jednostki do wyboru,

2. termin przeprowadzenia referendum,

3. wzór karty do głosowania,

4. kalendarz czynności związanych z przeprowadzeniem referendum.

W przypadku gdy przedmiotem referendum gminnego jest samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne, uchwała rady gminy wskazuje również cel lub cele oraz zasady samoopodatkowania. Uchwała ta podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym, przy czym uchwała rady gminy podlega ponadto bezzwłocznemu rozplakatowaniu lub ogłoszeniu w inny sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, najpóźniej 50 dnia od dnia opublikowania uchwały w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Jeżeli wojewoda wydał rozstrzygnięcie nadzorcze stwierdzające nieważność uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum, w przypadku uwzględnienia przez sąd administracyjny skargi złożonej na to rozstrzygnięcie, referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, najpóźniej 50 dnia od dnia ogłoszenia wyroku sądu administracyjnego.

80. Referendum lokalne przeprowadzane na wniosek mieszkańców w sprawach innych

niż odwołanie organu.

Referendum przeprowadzane na wiosek mieszkańców:

Z inicjatywą przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego wystąpić może:

• grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, a w odniesieniu do referendum gminnego – także 5 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy,

• statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządu terytorialnego,

• organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest co najmniej obszar danej jednostki samorządu terytorialnego.

Referendum na wniosek mieszkańców w sprawach innych niż odwołanie organu stanowiącego

Inicjator referendum przekazuje pisemny wniosek o przeprowadzenie referendum przewodniczącemu zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie potwierdza na piśmie otrzymanie wniosku. Wniosek ten powinien zawierać pytanie lub pytania referendum albo warianty zaproponowane do wyboru, a jeżeli wniosek dotyczy referendum w sprawie samoopodatkowania – cel lub cele oraz zasady samoopodatkowania. Przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego przekazuje niezwłocznie wniosek przewodniczącemu organu stanowiącego tej jednostki.

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego powołuje ze swego składu komisję do sprawdzenia, czy wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum odpowiada przepisom ustawy. Do udziału w pracach komisji w charakterze obserwatora zaprasza się inicjatora referendum lub jego pełnomocnika. Inicjator referendum lub jego pełnomocnik może w razie potrzeby, w tym z własnej inicjatywy, składać komisji dodatkowe wyjaśnienia i przedstawiać dowody. Komisja może również żądać od inicjatora referendum lub jego pełnomocnika złożenia takich wyjaśnień i przedstawienia dowodów. Wniosek o przeprowadzenie referendum niespełniający warunków, komisja zwraca inicjatorowi referendum, wyznaczając 14 dni na usunięcie uchybień. Jeżeli komisja stwierdzi, że wniosek o przeprowadzenie referendum zawiera uchybienia, których nie można usunąć, przekazuje wniosek organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego wraz ze swoją opinią.

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum, jeżeli wniosek mieszkańców spełnia wymogi ustawy oraz nie prowadzi do rozstrzygnięć sprzecznych z prawem; organ stanowiący jest związany treścią wniosku. Musi to zrobić na nie później niż 30 dni od złożenia wniosku przewodniczącemu zarządu. W przypadku złożenia dwóch lub więcej wniosków mieszkańców o przeprowadzenie referendum organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w takiej kolejności, w jakiej wnioski zostały przekazane przewodniczącemu zarządu tej jednostki przez inicjatorów referendów lub ich pełnomocników. Organ stanowiący może również, jeżeli jest to możliwe, poddać jednocześnie wszystkie wnioski lub ich część pod referendum.

Na uchwałę organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego odrzucającą wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum, inicjatorowi referendum służy skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały lub upływu terminu do jej podjęcia. SA rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia skargi. Od wyroku przysługuje skarga kasacyjna. Wyrok sądu uwzględniający skargę zastępuje uchwałę organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, najpóźniej w 50 dniu od dnia opublikowania uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w tej sprawie w wojewódzkim dzienniku urzędowym lub od dnia ogłoszenia przez sąd administracyjny wyroku.

81. Referendum lokalne przeprowadzane na wniosek mieszkańców w sprawie odwołania organu.

Inicjator referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przekazuje na piśmie, komisarzowi wyborczemu, wniosek mieszkańców wraz z informacją o spełnieniu obowiązków wskazanych wcześniej. Komisarz wyborczy niezwłocznie potwierdza na piśmie otrzymanie wniosku. Komisarz wyborczy zwraca inicjatorowi referendum lub jego pełnomocnikowi wniosek zawierający uchybienia i wyznacza 14 dni do ich usunięcia. Komisarz wyborczy odrzuca wniosek o przeprowadzenie referendum, w którym stwierdził nie dające się usunąć uchybienia. Postanowienie o odrzuceniu wniosku przekazuje się niezwłocznie inicjatorowi referendum lub jego pełnomocnikowi. Komisarz wyborczy wydaje postanowienie o przeprowadzeniu referendum lub odrzuceniu wniosku nie później niż w ciągu 30 dni od dnia jego złożenia.

Postanowienie wojewódzkiego komisarza wyborczego o przeprowadzeniu referendum zawiera:

• termin przeprowadzenia referendum,

• wzór i treść karty do głosowania,

• kalendarz czynności związanych z przeprowadzeniem referendum.

Na postanowienie komisarza wyborczego odrzucające wniosek o przeprowadzenie referendum, a także w przypadku niedotrzymania przez komisarza terminu, inicjatorowi referendum służy skarga do NSA w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia. NSA rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia jej zgłoszenia. Wyrok sądu jest ostateczny. Wyrok sądu uwzględniający skargę zastępuje postanowienie komisarza wyborczego.

Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy w okresie między 30 a 40 dniem od dnia opublikowania postanowienia komisarza wyborczego w tej sprawie albo od dnia ogłoszenia przez WSA (ewentualnie NSA) wyroku.

Referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest wiążące jeżeli udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.

82. Referendum gminne przeprowadzane z inicjatywy rady gminy w sprawie odwołania

wójta.

• Rada gminy realizuje swoje prawo do odwołania wójta, poprzez podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum. Rada może podjąć taką uchwałę, gdy nie udzieli wójtowi absolutorium z wykonania budżetu gminy lub z przyczyn innych niż nieudzielenie absolutorium.

• Nieudzielanie przez radę gminy organowi wykonawczemu absolutorium, po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji jest równoznaczne z wykonaniem przez radę gminy inicjatywy w sprawie odwołania go w trybie referendum.

• Rada gminy podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium oraz po wysłuchaniu opinii regionalnej izby obrachunkowej, a także po złożeniu wyjaśnień przez wójta.

• Rada podejmuje uchwałę bezwzględną większością głosów ustawowego składu , w głosowaniu imiennym.

• Wynik referendum nie odnosi żadnych skutków w stosunku do rady gminy, która je zainicjowała.

• Rada gminy może także podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z przyczyny innej niż nieudzielenie wójtowi absolutorium. Ustawodawca jednak nie określił tych przyczyn.

• Jedynym warunkiem rozpoczęcia tej procedury jest pisemny oraz uzasadniony wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Wniosek powinien być zaopiniowany przez komisję rewizyjną.

• Uchwałę o przeprowadzeniu referendum w tym przypadku rada podejmuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym; nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia złożenia wniosku.

! Rada powinna liczyć się z tym, że jeżeli w referendum więcej niż połowa ważnych głosów zostanie oddana przeciw wnioskowi, wówczas nastąpi przedterminowe zakończenie kadencji rady, która wystąpiła z wnioskiem.

83. Warunki ważności referendum lokalnego. Referendum rozstrzygające.

Według ustawy o referendum lokalnym:

Art. 55. 1. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30%

uprawnionych do głosowania, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. Referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego

pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim

wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.

Art. 56. 1. Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań

w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów.

2. Wynik referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania się

mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygający, jeżeli za samoopodatkowaniem

oddano co najmniej 23 ważnych głosów.

Art. 57. 1. Głos jest nieważny, jeżeli na karcie do głosowania, w odniesieniu do

poszczególnego pytania lub wariantu, nie zaznaczono żadnej odpowiedzi lub nie

dokonano wyboru żadnego wariantu.

2. Głos jest nieważny w odniesieniu do poszczególnego pytania lub wariantu,

jeżeli na karcie do głosowania zaznaczono więcej niż jedną odpowiedź na dane

pytanie lub dokonano wyboru więcej niż jednego wariantu.

Art. 58.1. Nieważne są karty do głosowania inne niż urzędowo ustalone lub

nieopatrzone pieczęcią obwodowej komisji.

2. Dopisanie na karcie do głosowania dodatkowych uwag lub innych dopisków

poza kratką nie wpływa na ważność głosu.

3. Kart do głosowania przedartych całkowicie na dwie lub więcej części nie

bierze się pod uwagę przy obliczaniu wyników głosowania.

84. Podawanie do publicznej wiadomości wyników referendum lokalnego i skutki

Referendum przeprowadzają i ustalają jego wynik powołane w tym celu właściwe terytorialne (wojewódzka, powiatowa i gminna) komisje do spraw referendum i obwodowe komisje do spraw referendum.

Terytorialną komisję powołuje, najpóźniej na 25 dni przed dniem referendum:

komisarz wyborczy – w przypadku referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji,

organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego – w pozostałych sprawach.

Obwodowe komisje powołuje, najpóźniej na 21 dni przed dniem referendum:

komisarz wyborczy – w przypadku referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji,

terytorialna komisja – w pozostałych sprawach.

Komisarz wyborczy powołuje w skład terytorialnej i obwodowych komisji do przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, w równej liczbie, osoby pisemnie wskazane przez zarząd tej jednostki oraz inicjatora referendum. W skład komisji nie mogą wchodzić radni, członkowie zarządu danej jednostki samorządu terytorialnego, a także inicjator referendum oraz jego pełnomocnik. W skład terytorialnej komisji wchodzi od 6 do 16 osób; w skład obwodowej komisji wchodzi od 6 do 10 osób. Komisje na swoich pierwszych posiedzeniach wybierają ze swojego składu przewodniczącego i jego zastępcę. Zarząd danej jednostki samorządu terytorialnego oraz inicjator referendum mogą wyznaczyć do terytorialnej komisji i każdej obwodowej komisji po jednym mężu zaufania, który ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach wykonywanych przez te komisje oraz wnosić do protokołów wyników głosowania i wyników referendum uwagi z wymienieniem konkretnych zarzutów.

Karta do głosowania zawiera:

oznaczenie referendum, nazwę organu, który postanowił o przeprowadzeniu referendum, datę referendum, pytanie lub pytania albo warianty rozwiązania sprawy będącej przedmiotem referendum; jeżeli referendum polega na udzieleniu odpowiedzi na postawione pytania, na karcie do głosowania zamieszcza się również wyrazy: "tak" i "nie" z kratkami z lewej strony przeznaczonymi na postawienie znaku przy odpowiedzi, którą wybrał głosujący, a gdy referendum polega na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami, przy każdym z wariantów umieszcza się po lewej stronie numer wariantu i kratkę przeznaczoną na postawienie znaku przy wariancie, za którym głosujący się opowiada, pouczenie o sposobie głosowania.

Karta do głosowania może być zadrukowana tylko po jednej stronie.

Referendum przeprowadza się w stałych obwodach głosowania utworzonych w celu przeprowadzenia wyborów do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Wynik referendum gminnego w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygający, jeżeli za oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów.

Po zakończeniu głosowania obwodowa komisja sporządza w trzech egzemplarzach protokół wyników głosowania w obwodzie, zawierający liczbę:

• osób uprawnionych do głosowania,

• osób, którym wydano karty do głosowania,

• kart wyjętych z urny,

• kart nieważnych,

• kart ważnych, czyli liczbę osób, które wzięły udział w głosowaniu,

• głosów nieważnych,

• głosów ważnych,

• głosów ważnych oddanych na poszczególne odpowiedzi na postawione pytanie lub za wyborem określonego wariantu.

Przewodniczący obwodowej komisji niezwłocznie przesyła do terytorialnej komisji (w referendum wojewódzkim – do komisji powiatowej) w zapieczętowanej kopercie jeden egzemplarz protokołu głosowania w obwodzie. Niezwłocznie po otrzymaniu protokołów głosowania od wszystkich obwodowych komisji, terytorialna komisja sporządza w czterech egzemplarzach protokół wyniku referendum.

W celu przeprowadzenia referendum wojewódzkiego organy, o których była mowa, w zakresie swojej właściwości miejscowej powołują komisje powiatowe działające jako organy pomocnicze dla ustalania zbiorczych wyników głosowania z obwodów znajdujących się na obszarze powiatów.

Jeżeli referendum zostało zarządzone przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, jeden egzemplarz protokołu wyniku referendum wraz z protokołami terytorialnej komisji i obwodowych komisji terytorialna komisja niezwłocznie przekazuje właściwemu wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), staroście albo marszałkowi województwa. Jeżeli referendum dotyczyło odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji, terytorialna komisja niezwłocznie przesyła protokół wyniku referendum wraz z protokołami obwodowych komisji właściwemu komisarzowi wyborczemu.

Jeżeli referendum zakończy się wynikiem rozstrzygającym w sprawie poddanej pod referendum, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie podejmie czynności w celu jej realizacji.

W terminie 7 dni od dnia podania wyników referendum do wiadomości publicznej, każdy uprawniony do wzięcia w nim udziału mieszkaniec danej jednostki samorządu terytorialnego może wnieść protest, jeżeli dopuszczono się naruszenia przepisów ustawy, a naruszenie to mogło wywrzeć istotny wpływ na wynik referendum. Sąd okręgowy rozpatruje protest w ciągu 14 dni od dnia zgłoszenia protestu z udziałem wnoszącego protest i przedstawiciela właściwej terytorialnej komisji, a jeżeli protest dotyczy referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego – również z udziałem komisarza wyborczego. Ogłoszenie wyników referendum rozstrzygających o odwołaniu organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji oznacza zakończenie działalności organu stanowiącego i z mocy prawa – zarządu jednostki samorządu terytorialnego. W przypadku określonym powyżej, premier niezwłocznie wyznacza osobę, która pełni funkcję organów jednostki samorządu terytorialnego do czasu wyboru nowych organów jednostki samorządu terytorialnego oraz zarządza, wybory przedterminowe do organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

85. Sądowa kontrola nad referendum lokalnym

Referendum przeprowadzane z inicjatywy organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego → Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, najpóźniej 50 dnia od dnia opublikowania uchwały w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Jeżeli wojewoda wydał rozstrzygnięcie nadzorcze stwierdzające nieważność uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum, w przypadku uwzględnienia przez sąd administracyjny skargi złożonej na to rozstrzygnięcie, referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy, najpóźniej 50 dnia od dnia ogłoszenia wyroku sądu administracyjnego.

Referendum na wniosek mieszkańców w sprawach innych niż odwołanie organu stanowiącego → Na uchwałę organu stanowiącego JST odrzucającą wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum, inicjatorowi referendum służy skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały lub upływu terminu do jej podjęcia. SA rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia skargi. Od wyroku przysługuje skarga kasacyjna. Wyrok sądu uwzględniający skargę zastępuje uchwałę organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

Referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego → Na postanowienie komisarza wyborczego odrzucające wniosek o przeprowadzenie referendum, a także w przypadku niedotrzymania przez komisarza terminu, inicjatorowi referendum służy skarga do NSA w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia. NSA rozpatruje skargę w terminie 14 dni od dnia jej zgłoszenia. Wyrok sądu jest ostateczny. Wyrok sądu uwzględniający skargę zastępuje postanowienie komisarza wyborczego.

Referendum przeprowadza się w dzień wolny od pracy w okresie między 30 a 40 dniem od dnia opublikowania postanowienia komisarza wyborczego w tej sprawie albo od dnia ogłoszenia przez WSA (ewentualnie NSA) wyroku.

Ogłaszanie wyników referendum → Jeżeli referendum zakończy się wynikiem rozstrzygającym w sprawie poddanej pod referendum, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie podejmie czynności w celu jej realizacji. W terminie 7 dni od dnia podania wyników referendum do wiadomości publicznej, każdy uprawniony do wzięcia w nim udziału mieszkaniec danej jednostki samorządu terytorialnego może wnieść protest, jeżeli dopuszczono się naruszenia przepisów ustawy, a naruszenie to mogło wywrzeć istotny wpływ na wynik referendum. Sąd okręgowy rozpatruje protest w ciągu 14 dni od dnia zgłoszenia protestu z udziałem wnoszącego protest i przedstawiciela właściwej terytorialnej komisji, a jeżeli protest dotyczy referendum w sprawie odwołania organu stanowiącego JST– również z udziałem komisarza wyborczego. Ogłoszenie wyników referendum rozstrzygających o odwołaniu organu stanowiącego JST przed upływem kadencji oznacza zakończenie działalności organu stanowiącego i z mocy prawa – zarządu JST. W przypadku określonym powyżej, premier niezwłocznie wyznacza osobę, która pełni funkcję organów jednostki samorządu terytorialnego do czasu wyboru nowych organów jednostki samorządu terytorialnego oraz zarządza wybory przedterminowe do organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.

85. Konsultacje z mieszkańcami jednostki samorządu terytorialnego

Jest to forma wyrażania woli przez mieszkańców JST, forma demokracji bezpośredniej; bezpośrednie uprawnienie mieszkańców o charakterze niewładczym; instrument, który włącza mieszkańców w procesy rozstrzygania spraw przez organy JST,

Wyniki konsultacji nie są wiążące dla organów JST, pełnią one jedynie funkcję opiniodawczą i stanowią przesłankę do podjęcia decyzji przez organ administrujący.

Zasady i tryb przeprowadzania ich określa uchwała OSiKJST

Mogą one mieć formę głosowania, bezpośrednich spotkań z mieszkańcami, badań ankietowych, sondaży internetowych lub wyrażania opinii na forum internetowym, portalach społecznościowych lub przez pocztę elektroniczną. Konsultacje mogą trwać dłużej niż jeden dzień.

Dzielą się na:

• Obligatoryjne: czyli takie, gdzie przepis prawa nakłada obowiązek przeprowadzenia konsultacji w przypadkach przewidzianych ustawą lub innych ważnych sprawach dla JST (ważne sprawy nie są zdefiniowane przez ustawy).

• Fakultatywne: z własnej woli.

W gminach konsultacje obligatoryjne występują:

• W procedurze tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia gmin i ustalania ich granic ( w przypadku przeprowadzenia referendum, konsultacji już się nie przeprowadza)

• W procedurze nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta i ustalania jego granic

• W procedurze ustalania i zmieniania nazwy gmin oraz siedziby ich władz

• Przed podjęciem przez radę gminy uchwały w sprawie utworzenia jednostki pomocniczej w gminie

• Przed podjęciem uchwały w sprawie utworzenia, podzielenia, połączenia i zniesienia jednostki pomocniczej w mieście stołecznym Warszawa

• Przed podjęciem uchwały w sprawie statutu jednostki pomocniczej

• W procedurze ustalania, zmieniania lub znoszenia nazw urzędowych miejscowości i ich części oraz obiektów fizjograficznych

• Przed wystąpieniem z wnioskiem przez radę o ustalenie drugiej nazwy miejscowości w jeżyku mniejszości narodowej lub etnicznej

• W procedurze tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia powiatów oraz ustalania ich granic, poprzedzają wniosek z jakim występuje w tej sprawie rada gminy

• W procedurze ustalania i zmieniania nazw powiatów oraz siedziby ich władz, poprzedzają wniosek z jakim występuje w tej sprawie rada gminy

W powiatach konsultacje te występują:

• W procedurze tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia powiatów oraz ustalania ich granic

• W procedurze ustalania i zmieniania nazw powiatów oraz siedziby ich władz

Ponad to do owych wymienionych wyżej spraw, do których przeprowadza się konsultacje z nakazem ustawowym, dochodzą także sprawy określone w uchwale organu stanowiącego JST !

W województwie ustawa nie nakłada obowiązku przeprowadzania konsultacji w określonych sprawach.

Konsultacje mogą zostać ograniczone do mieszkańców zamieszkujących tylko część terytorium JST, co ma miejsce w sprawach zmiany granic gmin lub granic miasta polegającej na wyłączeniu obszaru lub części obszaru jednostki pomocniczej gminy i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki pomocniczej tej gminy lub do sąsiedniej gminy do:

1) mieszkańców jednostki pomocniczej gminy objętych zmianą przez odpowiednie rady gmin;

2) mieszkańców gmin objętych zmianą naruszającą granice powiatów lub województw przez odpowiednie rady powiatów lub sejmiki województw.

85. Kadencyjność organów jednostki samorządu terytorialnego. Wybory przedterminowe i uzupełniające.

Czas trwania kadencji rady gminy (powiatu, sejmiku województwa) został przez ustawodawcę określony na cztery lata. Jej początek liczy się od dnia wyboru, który należy rozumieć jako dzień prowadzenia wyborów, inaczej dzień głosowania. Kadencja rad gmin, jak również rad powiatów i sejmików województw oraz wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) rozpoczyna się w skali całego kraju tego samego dnia. Również koniec kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego wypada w tym samym dniu. Dotyczy to także tych rad (radnych), których wybór nastąpił w trakcie trwania kadencji na skutek przeprowadzenia wyborów przedterminowych czy uzupełniających.

W przewidzianych prawem okolicznościach kadencja organów jednostek samorządu terytorialnego może zostać wydłużona ponad jej zwykły, czteroletni czas trwania. Zgodnie bowiem z treścią art. 228 ust. 7 Konstytucji RP, w razie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzone wybory do Senatu, organów jednostek samorządu terytorialnego oraz wybory prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, a kadencje tych organów podlegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został w prowadzony stan nadzwyczajny.

Zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru. Analogiczne regulacje zawiera ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym oraz ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa. Dodatkowo zgodnie z art. 26 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Kadencja wójta jest zatem uzależniona od kadencji rady gminy.

Wobec przepisu art. 25 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 roku – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190) na mocy którego datę wyborów wyznacza się na dzieło wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni po upływie kadencji rad, oczywistą staje się przerwa między kadencjami.

Wybory uzupełniające – wybory przeprowadzane w celu uzupełnienia składu wybieranego organu.

• obsadzenia wygasłego mandatu radnego w radzie gminy w gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców.

W identyczny sposób następuje uzupełnienie składu rady gminy w gminie liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców, w radzie powiatu oraz w sejmiku województwa, a także obsadzenie wakującego mandatu wybranego w Polsce posła do Parlamentu Europejskiego.

Nie są natomiast wyborami uzupełniającymi wybory wójta, burmistrza bądź prezydenta miasta w przypadku opróżnienia tego urzędu. W tym przypadku właściwe jest określenie "wybory przedterminowe".

Wybory przedterminowe w Polsce przeprowadza się w celu wyboru organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego bądź organu wykonawczego gminy (wójta, burmistrza bądź prezydenta miasta) przed upływem kadencji - w przypadkach przewidzianych w ustawach

Wybory wójta (burmistrza, prezydenta miasta)

W przypadku opróżnienia urzędu Prezes Rady Ministrów zarządza wybory przedterminowe w drodze rozporządzenia.

Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego

Wybory te zarządza także Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. Wybory przedterminowe organów stanowiących przeprowadza się najczęściej po odwołaniu rady gminy w wyniku ważnego referendum. Wyjątkami od tej reguły były:

• przedterminowe wybory do Rady Gminy Warszawa-Centrum w 2002 r.,

• wybory do Rady Powiatu Wałbrzyskiego, zarządzone po włączeniu Wałbrzycha do powiatu wałbrzyskiego.

Art. 385. Zarządzenie wyborów uzupełniających do rady gminy

§ 1. W przypadku nieobsadzenia mandatów lub wygaśnięcia mandatu radnego rady w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu wojewoda zarządza wybory uzupełniające.
§ 2. Przepisy art. 371zarządzanie wyborów do rad, stosuje się odpowiednio, z tym że w zarządzeniu wojewody o wyborach podaje się liczbę wybieranych radnych.

Art. 386. Wybory uzupełniające do rady gminy

§ 1. Wybory uzupełniające, o których mowa w art. 385zarządzenie wyborów uzupełniających do rady gminy § 1, przeprowadza się na zasadach i w trybie przepisów kodeksu w ciągu 3 miesięcy od daty stwierdzenia wygaśnięcia mandatu, z zastrzeżeniem art. 388wybory uzupełniające w razie zaskarżenia uchwały o wygaśnięciu mandatu radnego § 1 i 2.
§ 2. Jeżeli w wyniku wyborów, o których mowa w § 1, mandat pozostaje nieobsadzony, wybory uzupełniające powtarza się między 6 a 9 miesiącem, licząc od daty tych wyborów.
§ 3. Jeżeli w wyniku wyborów, o których mowa w § 2, mandat pozostaje nieobsadzony, mandatu nie obsadza się do końca kadencji rad.
§ 4. Kadencja radnych wybranych w wyborach uzupełniających upływa z dniem upływu kadencji rad wybranych w wyborach zarządzonych na podstawie art. 371zarządzanie wyborów do rad.
§ 5. Wyborów uzupełniających nie przeprowadza się, jeżeli ich data przypadałaby w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji rad.

Art. 387. Obsadzenie zwolnionego mandatu radnego

§ 1. W przypadku stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego wybranego w okręgu wyborczym dla wyboru rady w mieście na prawach powiatu oraz mandatu radnego powiatu lub województwa komisarz wyborczy postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kandydata z tej samej listy, który w wyborach uzyskał kolejno największą liczbę głosów, a nie utracił prawa wybieralności. Przy równej liczbie głosów stosuje się odpowiednio art. 233kolejność uzyskiwania mandatów poselskich przez kandydatów z danej listy okręgowej. Przepisy art. 383wygaśnięcie mandatu radnego § 2a zdanie drugie oraz art. 386wybory uzupełniające do rady gminy § 1 i 5 stosuje się odpowiednio.
§ 2. Kandydat może zrzec się pierwszeństwa do obsadzenia mandatu na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów. Oświadczenie to powinno być zgłoszone komisarzowi wyborczemu na piśmie w ciągu 3 dni od daty doręczenia zawiadomienia o przysługującym mu mandacie.
§ 3. Jeżeli wskutek wygaśnięcia mandatów, których obsadzenie w trybie § 1 i 2 nie było możliwe, skład rady zmniejszył się więcej niż o 2/5, rada zostaje z mocy prawa rozwiązana i przeprowadza się wybory nowej rady. Wyborów nie przeprowadza się, jeżeli ich data przypadałaby w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji rad.
§ 4. Kadencja radnych wybranych w wyborach, o których mowa w § 3, upływa z dniem upływu kadencji rad wybranych w wyborach zarządzonych na podstawie art. 371zarządzanie wyborów do rad.

Art. 388. Wybory uzupełniające w razie zaskarżenia uchwały o wygaśnięciu mandatu radnego

§ 1. Jeżeli uchwała rady albo postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu radnego zostały zaskarżone do sądu administracyjnego, postępowania, o którym mowa w art. 385zarządzenie wyborów uzupełniających do rady gminy § 1, nie wszczyna się do czasu uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę.
§ 2. Jeżeli w wyniku wyroku sądu administracyjnego zachodzi konieczność przeprowadzenia wyborów uzupełniających, zarządza się je i przeprowadza w ciągu 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio w przypadku, o którym mowa w art. 387obsadzenie zwolnionego mandatu radnego § 1.

Art. 389. Zasady przeprowadzania wyborów przedterminowych, kadencja radnych i rad wybranych w wyborach przedterminowych

§ 1. W przypadkach określonych ustawami przeprowadza się wybory przedterminowe na zasadach i w trybie przepisów kodeksu.
§ 2. Kadencja radnych i rad wybranych w wyborach przedterminowych upływa z dniem zakończenia kadencji rad wybranych w wyborach zarządzonych na podstawie art. 371zarządzanie wyborów do rad.

85. Bierne i czynne prawo wyborcze do organów jednostki samorządu terytorialnego.

Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) rozumiane jest jako prawo bycia wybranym do organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. Jest to prawo kandydowania (startowania) w wyborach. Przysługuje osobom mającym prawo wybierania tych organów. Bierne prawo wyborcze mają osoby, które posiadają czynne prawo wyborcze. Wybranym do organów publicznych może być tylko ten, kto sam posiada prawo wybierania. Oznacza to, że bierne i czynne prawo wyborcze ma w tym przypadku taki sam zakres podmiotowy.

Ustawodawca prawo udziału w głosowaniu (a także prawo do bycia wybranym) uzależnia od trzech kryteriów. Należą do nich: obywatelstwo, wiek oraz stałe miejsce zamieszkania.

Do udziału w głosowaniu (a także do bycia wybranym) uprawnia obywateli polskich oraz obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi (czyli obywateli innego niż Polska państwa członkowskiego), którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat i jednocześnie stale zamieszkuje na obszarze tej gminy/ powiatu/ województwa.

Pozbawienie biernego prawa wyborczego

Ustawodawca wskazuje również katalog osób, którym prawo wybieralności nie przysługuje. Zastrzega, że wyborcą nie może być osoba pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu lub Trybunału Stanu ani osoba ubezwłasnowolniona (także prawomocnym orzeczeniem sądu). Także skazanie prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe wyklucza możliwość kandydowania w wyborach samorządowych. Kolejnym wyjątkiem jest pozbawienie prawa wybieralności na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Brak prawa wybieralności obywatela UE

W odniesieniu do obywateli Unii Europejskiej także uczyniono pewne zastrzeżenie. Obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim (obywatel innego niż Polska państwa członkowskiego), który został pozbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem, pozbawiony jest tego prawa również w Polsce.

Czynne prawo wyborcze

Prawo wybierania, czyli czynne prawo wyborcze rozumiane jest jako możliwość udziału w głosowaniu poprzez oddanie głosu na swobodnie wybranego kandydata. Możliwość czynnego udziału w głosowaniu uzależniona jest od łącznego spełnienia trzech warunków: obywatelstwa, wieku oraz miejsca zamieszkania.

1. Do głosowania w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego uprawnieni są obywatele polscy oraz obywatele Unii Europejskiej niebędący obywatelami polskimi (czyli obywatele jednego z państw członkowskich).

2. Wskazane prawo przysługuje osobom, które najpóźniej w dniu głosowania ukończyły 18 rok życia.

3. Muszą one także zamieszkiwać na obszarze danej, konkretnej gminy/ powiatu/ województwa.

Pozbawienie czynnego prawa wyborczego

Co do zasady wybory mają charakter powszechny, co oznacza, że możliwie największa liczba osób powinna mieć zapewnioną szansę udziału w nich. Stąd sytuacje pozbawienia prawa do głosowania są enumeratywnie wyliczone we wskazanej ustawie. Prawo wybierania przedstawicieli władz nie przysługuje osobom pozbawionym praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu lub praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu a także ubezwłasnowolnionym prawomocnym orzeczeniem sądu.

85. Konstrukcja prawna mandatu radnego.

Mandat radnego stanowi swoiste pełnomocnictwo, które nabywa osoba pełniąca określoną funkcję z wyboru. Pełnomocnictwo to określa przysługujące radnemu prawa i obowiązki.

Mandat ten ma charakter mandatu wolnego, reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności, czyli mieszkańców odpowiedniej JST, w której został wybrany.

Radny jest przedstawicielem władzy lokalnej, jest członkiem rady i jest wybierany na okres trwania kadencji rady. Może nim zostać osoba, która ukończyła 18 rok życia i ma zaświadczenie o niekaralności.

Radny w związku z wykonywaniem mandatu korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.

Rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga zgody rady, której jest członkiem. Rada może odmówić zgody na rozwiązanie z radnym stosunku pracy, gdy podstawą tego rozwiązania są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu.

Uprawnienia radnego:

• Kandydowanie na funkcje i stanowiska w organach JST

• Kandydowanie do składu osobowego komisji organu stanowiącego JST

• Przynależność klubowa

• Aktywne uczestnictwo w pracach organu stanowiącego JST i jego komisji, prawo formułowania własnych wniosków i opinii

• Występowanie z interwencjami w sprawach mieszkańców JST

• Dostęp do dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych, informacji o wynikach przeprowadzanych kontroli gospodarki finansowej

• Sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni

• Pracodawca obowiązany jest zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu wzięcia udziału w pracach organów jednostki samorządu, w której radny uzyskał mandat 

• Na zasadach ustalonych przez radę radnemu przysługuje dieta oraz zwrot kosztów podróży służbowej

Obowiązki:

• Składanie ślubowania- Radny przed przystąpieniem do wykonywania mandatu składa ślubowanie. Odmowa złożenia ślubowania skutkuje wygaśnięciem mandatu,

• Udział w sesjach organu stanowiącego JST i pracach jego organów wewnętrznych, w tym samorządowych jednostek organizacyjnych, do których został wybrany bądź desynowany,

• Utrzymywanie stałej więzi z mieszkańcami JST oraz ich organizacjami, zwłaszcza poprzez organizowanie z nimi spotkań i odbywanie regularnych dyżurów, przyjmowanie zgłaszanych postulatów przez mieszkańców. Radny nie jest jednak związany instrukcjami wyborców. Ponosi on jedynie odpowiedzialność polityczną przed wyborcami.

• Składanie oświadczeń majątkowych – dotyczy jego majątku odrębnego jak i małżeńskiej wspólności majątkowej. Zawiera informacje o :

*zasobach pieniężnych, nieruchomościach, akcjach i udziałach w spółkach handlowych oraz o nabyciu od Skarbu Państwa państwowej osoby prawnej, JST;

*zobowiązaniach majątkowych o wartości powyżej 10 000tys. w tym kredyty i pożyczki oraz warunki na jakich zostały udzielone;

*mieniu ruchomym do 10 000 tys. Oświadczenie to jest składane w dwóch kopiach wraz z PITemdo przewodniczącego rady/sejmiku (jedna kopia idzie do urzędu skarbowego właściwego);

*dochodach osiąganych z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej lub zajęć, z podaniem kwot uzyskiwanych z każdego tytułu.

Pierwsze oświadczenie majątkowe składa się do 30 dnia od dnia ślubowania i dołącza się informacje o sposobie i terminie zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia gminy, w której uzyskał mandat. Kolejne oświadczenia składane są co roku w dwóch egzemplarzach oraz PIT do 30 kwietnia według stanu na 31 grudnia roku poprzedniego oraz na dwa miesiące przed upływem kadencji do przewodniczącego rady/sejmiku, a on przekazuje je wojewodzie w celu umieszczenia informacji w BIP. Jeden egzemplarz jest dla urzędy skarbowego. Jeśli nie dostanie dotrzymany termin, przewodniczący wzywa do złożenia oświadczenia w terminie dodatkowym wynoszącym 14 dni.

Oświadczenie jest zachowane na okres 6 lat

Informacje z oświadczenia są jawne i udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej (bez adresu zamieszkania i miejsca nieruchomości).

Zakazy:

• Radny powiatu i województwa - wchodzący w skład zarządu jednostki samorządu terytorialnego nie może pełnić funkcji przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady

• Radny nie może brać udziału w głosowaniu, jeżeli dotyczy to jego interesu prawnego

• Zakaz łączenia mandatu radnego gminy, powiatu i województwa z mandatem posła lub senatora, wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody i członkostwem w organie innej jst oraz zatrudnia na stanowiskach urzędniczych w urzędach rządowej administracji zespolonej i niezespolonej na obszarze województwa.

85. Ochrona prawna radnego jako funkcjonariusza publicznego.

Ochrona prawna przewidziana dla funkcjonariusza publicznego polega na zastosowaniu zaostrzonej odpowiedzialności karnej wobec osoby, która czynnie napada, siłą zmusza do określonego zachowania lub znieważa osobę radnego. Chroni ona także radnego przed rozwiązaniem z nim stosunku pracy z powodu wykonywania przez niego mandatu radnego. Jednak powoduje także większą odpowiedzialność radnego za dokonanie przez niego czynów zabronionych przepisami prawa.

To ustawa o samorządzie gminnym kwalifikuje radnego jak funkcjonariusza publicznego, zaś wszelkie sankcje związane z ową ochroną prawną są przewidziane w Kodeksie karnym.

Wykonując obowiązki wynikające ze sprawowanego mandatu, radny korzysta z omawianej ochrony prawnej. Jest to po pierwsze ochrona przed naruszeniem nietykalności cielesnej w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych. Ponad to radny jest chroniony w razie:

- czynnej napaściprzy użyciu broni palnej, nożna lub innego niebezpiecznego przedmiotu lub środka obezwładniającego – tu sankcja jest najsurowsza i wynosi nawet do 10 lat pozbawienia wolności.

- wywierania wpływu na czynności urzędowe, przemocy, lub groźby bezprawnej,

- zniewagi podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

Sankcje karne są znacznie ostrzejsze jeżeli dopuści się tych czynów względem radnego zamiast zwykłego człowieka. Kara jaką przewiduje Kodeks w wyżej wymienionych przypadkach, zależna jest od rodzaju popełnionego czynu.

Radny korzysta także z innej ochrony niż tylko tej przewidzianej kodeksem karnym. Z radnym nie można bez zgody rady gminy rozwiązać stosunku pracy, jeśli to rozwiązanie byłoby wynikiem wykonywania przez radnego obowiązków wynikających z wykonywaniem mandatu. Rada gminy ma obowiązek odmówić pracodawcy udzielenia zgody na takie rozwiązanie stosunku pracy z radnym w przypadku, gdy radny został zatrudniony na podstawie powołania.

Uznanie radnego za funkcjonariusza publicznego oznacza nie tylko, że korzysta on z większej ochrony. Ponosi on także odpowiedzialność prawną na ustalonych dla funkcjonariuszy publicznych zasadach. Odnosi się to zarówno do odpowiedzialności karnej, jaka ponosi w razie naruszenia przepisów:

- radny przyjmujący korzyść majątkową lub osobistą bądź jej obietnicy podlega karze pozbawienia dolności od 6 miesięcy do 8 lat. Jeśli przyjmie łapówkę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa może zostać skazany nawet na 10 lat.

- karana jest płatna protekcja, czyli sytuacja w której radny powołując się na wpływy instytucji samorządowej podejmie się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową. W tym przypadku radnemu grozi od 6 miesięcy do 8 lat kary.

- odpowiada także za nadużycia lub niedopełnienie obowiązków. Nadużycie ma miejsce, gdy radny nie wykona obowiązków do których był zobowiązany lub wykonał je nienależycie. Niedopełnienie obowiązku zaś obejmuje zarówno podjęcie czynności, do której radny nie ma uprawnień jak i takiej do której miał kompetencje ale nie miał podstawy by ją podjąć.

Aby radny poniósł odpowiedzialność za takie działania lub ich brak, należy wykazać że było ono podjęte/wywołało szkodę interesu publicznego bądź prywatnego. Radnemu dopełniającemu się owych czynów grozi znacznie wyższa kara niż w przypadku osoby nie będącej funkcjonariuszem publicznym.

85. Diety radnych i zasady zwracania kosztów podróży służbowych.

Diety radnych–forma rekompensaty, kompensacji utraconego dochodu orz możliwości jego uzyskania oraz poświęconego czasu przez osobę pełniąca funkcję radnego. Są one dochodem wolnym od podatku do kwoty 2280zł, ponad ową kwotę podlegają już normalnie podatkowi.

Diety radnych rady gminy	Diety radnych rady powiatu	Diety radnych sejmiku województwa
~ Na zasadach[tryb rozliczeń diet, kosztów podróży i sposób określania ich wysokości] ustalonych przez radę gminy radnym przysługują diety. Rada nie może uchwalić, że radni nie otrzymują diety. Nie są przyznawane także nagrody za wkład pracy i osiągnięcia w działalności rady, gdyż stanowi to przekroczenie uprawnień. ~ Wysokość diety nie może przekroczyć w ciągu miesiąca półtorakrotności kwoty bazowej – 1766,46 zł ~ Maksymalną wysokość diet przysługujących radnemu w ciągu miesiąca określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia uwzględniając liczbę mieszkańców gminy. 50% maksymalnej wysokości diety – w gminach poniżej 15 tys. mieszkańców, 75% maksymalnej wysokości diety – w gminach od 15 tys. do 100 tys. mieszkańców, 100% maksymalnej wysokości diety – w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców. ~ Rada gminy przy ustalaniu diety bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego, nie zapewnia to jednak tego ze przewodniczący będzie miał większą dietę od zwykłego radnego. Nie ma wymogu obniżania diety tak, aby została zachowania hierarchia ważności radnych.	~ Na zasadach ustalonych przez radę powiatu radnemu przysługują diety. ~ Radny pobiera diety z tytułu członkostwa w nie więcej niż dwóch komisjach. ~ Rada ta przy ustalaniu wysokości diety radnego powinna wziąć pod uwagę pełnione przez radnego funkcje. ~ Dieta nie przysługuje radnemu pełniącemu funkcje odpłatnie członka zarządu w powiecie w którym uzyskał mandat. ~ Wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca półtorakrotności kwoty bazowej – 1766,46zł. ~ Maksymalną wysokość diet przysługujących radnemu w ciągu miesiąca określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia uwzględniając liczbę mieszkańców powiatu. 70% maksymalnej wysokości diety – w powiatach poniżej 60 tys. mieszkańców, 85% maksymalnej wysokości diety – w powiatach od 60 tys. do 120 tys. mieszkańców, 100% maksymalnej wysokości diety – w powiatach powyżej 120 tys. mieszkańców.	~ Na zasadach ustalonych przez sejmik województwa radnym przysługują diety. ~ Wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca półtorakrotności kwoty bazowej (taka sama jak w gminie i powiecie). ~ Sejmik województwa przy ustalaniu wysokości diet bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego ~ Dieta nie przysługuje radnemu pełniącemu odpłatnie funkcję członka zarządu w województwie, w którym uzyskał mandat.

Zwrot kosztów podróży- na zasadach ustalonych przez organy stanowiące JST radnemu przysługuje zwrot kosztów podróży. Sposób ustalania należności z tego tytułu określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw administracji publicznej, uwzględniając celowość zwrotu rzeczywiście poniesionych wydatków związanych z wykonywaniem mandatu oraz ułatwienie dokonywania rozliczeń. Radnym pozostaje ustalenie stawek zwrotu kosztów przejazdu za 1 km pojazdem samochodowym niebędącym własnością danej JST.

Zwrot kosztów radnego w województwie może być ustalony w formie ryczałtu !

Z tytułu podroży służbowej przysługują diety oraz zwrot kosztów podróży z miejscowości określonej przez przewodniczącego OSiKJST w poleceniu wyjazdu służbowego do miejsca stanowiącego cel podróży i z powrotem , noclegów, dojazdów środkami komunikacji miejscowej oraz innych udokumentowanych wydatków. Co do zwrotów kosztów podróży służbowej radnych poza granicami kraju stosuje się przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości i warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju.

85. Przepisy antykorupcyjne dotyczące funkcjonariuszy publicznych w administracji samorządowej.

Przepisy antykorupcyjne mają na celu ograniczenie powiązań między radnym a JST, jej organami i jednostkami organizacyjnymi oraz wyeliminowanie możliwości nadużywania tego stanowiska.

• Zakaz nawiązywania i wykonywania stosunku pracy w urzędzie JST w której radny uzyskał mandat oraz pełnienia funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej danej JST. Zakaz ten jest ograniczony terytorialnie i jest to związane z podporządkowaniem danego radnego organowi wykonawczemu i możliwości wpływu na radnego. Nie dotyczy to jednak radnych, z którymi stosunek pracy został zawarty na podstawie wyboru.

• Przed przystąpieniem do wykonywania mandatu radnego, będąc w sytuacji zawodowej powyżej podanych jest zobowiązany złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów, przed złożeniem ślubowania. W przeciwnym razie sankcją jest zrzeczenie się mandatu.

Radny gminy i województwa otrzymuje urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu oraz 3 miesięcy po jego wygaśnięciu, radny powiatu otrzymuje urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu.

Radny otrzymuje urlop bezpłatny bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy.
Stosunek pracy zawarty na czas określony, który ustałby przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, przedłuża się do 3 miesięcy po zakończeniu tego urlopu.
Po wygaśnięciu mandatu radnego odpowiednio urząd lub jednostka organizacyjna przywraca radnego do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku pracy, z wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu jakie radny otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu bezpłatnego. Radny zgłasza gotowość przystąpienia do pracy w terminie 7 dni od dnia wygaśnięcia mandatu.

• Ograniczenie swobody kontaktowej między JST a radnym. Wójt, zarząd powiatu/województwa, starosta powiatu/marszałek województwa nie mogą powierzyć radnemu wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej. Ponad to na szczeblu województwa określono, że radny nie może wchodzić w stosunki cywilnoprawne w sprawach majątkowych z województwem lub wojewódzkimi samorządowymi jednostkami organizacyjnymi (z wyjątkiem najmu, dzierżawy, użytkowania i powszechnie dostępnych usług),

• Zakaz podważania zaufania wyborców do wykonywania mandatu radnego. Radni bowiem nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn.

• Zakaz nadużywania funkcji radnego. Radny nie może powoływać się na swój mandat w związku z podjętymi dodatkowymi zajęciami bądź działalnością gospodarczą prowadzoną na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami.

• Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z osobami z wykorzystanie mienia JST, w której radny sprawuje mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu działalności. Jeżeli prowadził on taką działalność przed rozpoczęciem wykonywania mandatu musi on zaprzestać jej prowadzenia w ciągi 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Niewypełnienie obowiązku, stanowi podstawę do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego w trybie art. 190 ustawy – ordynacja wyborcza.

• Radni i ich małżonkowie oraz małżonkowie: wójtów, zastępców wójtów, sekretarzy gminy, skarbników gminy, kierowników jednostek organizacyjnych gminy oraz osób zarządzających i członków organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem samorządowych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Wybór lub powołanie tych osób na te funkcje są nieważne z mocy prawa. Jeżeli jednak wybór lub powołanie nastąpiły przed rozpoczęciem wykonywania mandatu radnego lub przed powołaniem na stanowisko, to wtedy wymienione wyżej osoby powinny zrzec się stanowiska lub funkcji w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania lub od dnia powołania na stanowisko. W razie niezrzeczenia się stanowiska lub funkcji jego utrata następuje po upływie wcześniej wymienionych 3 miesięcy.

Maksymalnie mogą posiadać pakiet akcji lub udziałów w spółkach handlowych w wysokości 10%. Udziały lub akcje przekraczające ten pakiet radny jest zobowiązany się zbyć.

• Obowiązek złożenia oświadczenia o stanie majątkowym oraz o prowadzeniu działalności gospodarczej przez najbliższych. Patrz. 89.

W przypadku podejrzenia podania nieprawdy bądź zatajenia majątku w oświadczeniu, osoba analizująca oświadczenia składa wniosek o kontrole tego oświadczenia dyrektorowi urzędy skarbowego odpowiedniego, przysługuje tu odwołanie do Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej. Podmiot analizujący składa do 30 października organowi stanowiącemu informacje o osobach, które nie złożyły oświadczenia lub złożyły po terminie, nieprawidłowościach oraz działaniach podjętych w związku z nimi.

Niezłożenie oświadczenia skutkuje wygaśnięciem mandatu. Jeżeli oświadczenia nie złoży zastępca wójta, sekretarz gminy, skarbnik gminy, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu wójta ma miejsce utrata ich wynagrodzenia za okres od dnia, w którym powinno być złożone oświadczenie do dnia złożenia tego oświadczenia. Co więcej podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu powoduje odpowiedzialność karną, za składanie fałszywych zeznań grozi 3 lata.

Radny składa także oświadczenie o działalności prowadzonej przez małżonka, jeśli działalność ta jest wykonywana na terenie danego JST oraz o umowach cywilnoprawnych, jeśli zostały zawarte z organami JST, jej jednostkami organizacyjnymi lub osobami prawnymi i nie dotyczą powszechnie dostępnych usług . Składane jest w ciągu 30 dni od dnia wyboru i składa się je przewodniczącemu rady/sejmiku

85. Wygaśnięcie mandatu radnego.

• Śmierć,

• Utrata prawa wybieralności bądź niepowiadanie go w dniu wyborów - ukończone 18 lat najpóźniej w dniu wyborów, stałe zamieszkanie na obszarze JST, posiada prawa publiczne,

• Odmowa złożenia ślubowania,

• Pisemne zrzeczenie się mandatu-oświadczenie woli złożone przez radnego z chwila podpisania, jednoznaczne i bezwarunkowe, złożone przewodniczącemu rady na sesji, w biurze rady lub przekazane przez pocztę. Rada podejmuje uchwałę stwierdzającą wygaśnięcie mandatu.,

• Naruszenie ustawowego zakazu łączenia mandatu radnego z wykonywaniem określonych odrębnymi przepisami funkcji lub działalności,

• Wybór na wójta,

• Niezłożenie w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątku – wygaśnięcie następuje po upływie terminu dodatkowego, 14 dni od dnia wezwania przez przewodniczącego organu uchwałodawczego

• Zmiany w podziale terytorialnym – z przepisów określających zasady i tryb zgłaszania kandydatów, przeprowadzania oraz warunki ważności wyborów OSiKJST,

• Orzeczenie o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego,

• Rozwiązanie OSiKJST przez Sejm,

• Odwołanie OSiKJST w drodze referendum lokalnego,

• Zakończenie działalności rady gminy w przypadku, gdy w ważnym referendum o odwołanie wójta, burmistrza, prezydenta przeprowadzonym na wniosek rady gminy z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium , przeciwko odwołaniu wójta oddano więcej niż połowę ważnych głosów,

• Rozwiązanie rady powiatu/sejmiku województwa z mocy prawa w sytuacji niedokonania wyboru zarządu powiatu/zarządu województwa w ciągi 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy.

94. Komisje organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego

Organami stanowiącymi jednostek samorządu terytorialnego są odpowiednio: rada gminy, rada powiatu i sejmik województwa. Członkowie tych organów – radni wybierani są w powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych wyborach na czteroletnią kadencję.

Powołanie komisji (poza dwoma wyjątkami) nie jest obligatoryjne. Obligatoryjne jest powołanie komisji rewizyjnej oraz uzdrowiskowej (tylko w gminach uzdrowiskowych). Radni, na początku lub w trakcie kadencji, mogą zdecydować, czy organizację pracy rady oprzeć na komisjach, czy zajmować się problemami gminy/powiatu na częściej zwoływanych spotkaniach plenarnych. Nie jest możliwe powoływanie komisji, które będą zajmowały się sprawami wykraczającymi poza kompetencje rady. 

Swoboda tworzenia komisji jest ograniczona ustawą z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Ustawa przewiduje dla tych komisji określone zadania. Powoływane przez rady komisje można klasyfikować na różne sposoby i wg różnych kryteriów. Ustawodawca dokonał podziału komisji wg kryterium funkcjonalnego na stałe i doraźne

1. Komisje stałe 

Cechą charakterystyczną komisji stałej jest jej powołanie na okres kadencji rady. Komisja stała to wyznaczona przez radę grupa radnych mających poświęcić szczególną uwagę wybranym, określonym sprawom gminy lub powiatu. Komisje stałe, w zależności od powierzonych im zadań, pracują systematycznie, zgodnie z cyklem pracy rady lub podejmują działania na skutek określonych zdarzeń, np. komisja statutowa będzie się uaktywniała tylko w przypadku konieczności opracowania zmian do statutu postulowanych przez radnych lub w przypadku zmiany stanu prawnego. 

Komisje stałe podejmują i realizują przedsięwzięcia objęte właściwością rady, służące wykonywaniu jej zadań, zgodnie z ich przedmiotem działania. W szczególności umożliwiają radnym zapoznanie się z projektami uchwał rady i wyjaśnieniami wójta/starosty oraz swobodne wyrażenie swojego poglądu co do zaproponowanych rozwiązań, a organowi wykonawczemu zapoznanie się z merytoryczną i polityczną opinią na temat przygotowanych uchwał. Zakres przedmiotowy konkretnej komisji określa przede wszystkim jej nazwa oraz przedmiotowe wyspecyfikowanie spraw, np. w uchwale o powołaniu komisji. Komisje rady podlegają wyłącznie radzie gminy, w całym zakresie swojej działalności, przedkładając jej swoje plany pracy i sprawozdanie z działalności.

Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy (art. 22 ustawy o samorządzie gminnym) określa statut gminy, a w przypadku powiatu – statut powiatu (art. 19 ustawy o samorządzie powiatowym). Statuty, z uwagi na skomplikowaną i długotrwałą procedurę zmiany, powinny w sposób racjonalny i elastyczny kształtować politykę tworzenia komisji.

Rada powołuje ze swego grona komisje do określonych zadań. Rada ze swojego grona powołuje następujące komisje stałe: 

a)Komisja Rewizyjna,

b)Komisja Gospodarcza, Finansowa, Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska, 

c)Komisja ds. Samorządu Mieszkańców, Prawa, Porządku Publicznego i Praw Obywatelskich,

d)Komisja Oświaty, Zdrowia i Polityki Społecznej,

e)Komisja Kultury, Turystyki, Sportu i Rekreacji. 

Powoływanie członków komisji 
(z wyłączeniem komisji rewizyjnej) 

Przewodniczącego i wiceprzewodniczącego komisji wybierają i odwołują członkowie komisji zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym (najczęściej dokonuje się to w drodze konsensusu). Skład osobowy oraz przedmiot działania, rada określa w odrębnej uchwale, kształtuje dowodnie, wg potrzeb, kierując się zasadą, że radny może być członkiem maksymalnie dwóch stałych komisji a przewodniczącym tylko jednej komisji stałej. Komisja liczy do 5 osób. Propozycje składu komisji oraz zmian w jej składzie przedstawia przewodniczący Rady Gminy na wniosek radnych lub komisji.

Radnym nie przysługuje roszczenie o powołanie w skład określonej komisji.  Ukonstytuowanie władz komisji może odbywać się w ramach samej komisji, jak również na forum rady w uchwale powołującej skład komisji. 

Stałe komisje działają zgodnie z planem pracy zatwierdzonym przez radę gminy. Rada gminy może dokonywać zmian w zatwierdzonym planie pracy. Komisja jest zobowiązana przedstawić radzie gminy sprawozdanie ze swej działalności, co najmniej 1 raz w roku oraz w każdym czasie na żądanie rady.

Opinie i wnioski komisji uchwalane są w głosowaniu jawnym zwykłą większością głosów. W przypadku równej ilości głosów decyduje głos przewodniczącego komisji. Odpowiedzi na wnioski komisji, w formie pisemnej, Wójt lub upoważniony przez niego pracownik udziela na najbliższym posiedzeniu komisji.

Z posiedzeń komisji sporządza się protokół, który powinien zawierać:

-         stwierdzenie prawomocności,

-         porządek obrad,

-        streszczenie wystąpień,

-         treść wniosków poddanych pod głosowanie,

-         wyniki głosowania,

-         treść przyjętych projektów uchwał komisji,

-         kolejny numer, datę, miejsce posiedzenia.

Protokół i wnioski z posiedzenia komisji sekretarz komisji niezwłocznie przekazuje do biura rady. Na następnym posiedzeniu komisji protokół winien być odczytany i po uwzględnieniu ewentualnych uwag przyjęty przez komisję. Po przyjęciu przez komisję protokół podpisuje przewodniczący komisji i sekretarz. Wnioski z posiedzenia podpisane przez przewodniczącego komisji składa się w biurze rady w dniu posiedzenia.

Komisja rewizyjna 

Rada swoje kompetencje kontrolne wykonuje przy pomocy komisji rewizyjnej. W skład tej komisji wchodzą radni -przedstawiciele wszystkich klubów. To ta komisja przedstawia radzie gminy zaopiniowany przez RIO wniosek o udzielenie lub nieudzielanie kwotowi absolutorium. Komisja rewizyjna sprawuje nadzór nad działalnością organizacji. Wybierania jest przez walne zebranie członków. To organ kontrolny. Jego zadaniem jest sprawowanie kontroli nad pracami zarządu. W praktyce oznacza to, że członkowie komisji rewizyjnej otrzymują od  zarządu sprawozdanie merytoryczne i finansowe z działalności stowarzyszenia i sprawdzają, czy faktycznie wszystkie działania zostały przeprowadzone prawidłowo. Komisja rewizyjna ma również prawo zwołania walnego zebrania członków w razie bezczynności zarządu. Nadanie takiej możliwości organowi kontroli wewnętrznej pozwala uniknąć nieprzyjemnych dla stowarzyszenia sytuacji, np. gdy kontrola komisji wykazała, że zarząd nie działa zgodnie ze statutem i że potrzebne jest zwołanie nadzwyczajnego walnego zebrania członków, a zarząd tego nie robi.

Powołanie komisji rewizyjnej nie odbiera pozostałym komisjom kompetencji kontrolnych i umożliwia im prowadzenie pełnej działalności w ramach powierzonych przez radę zadań.

Obligatoryjność powołania komisji rewizyjnej wynika wprost z ustawy o samorządzie gminnym, z ustawy o samorządzie powiatowym oraz z ustawy o finansach publicznych. Jej zadaniem jest kontrolowanie działalności wójta (burmistrza, prezydenta miasta), gminnych jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy i odpowiednio zarządu powiatu i powiatowych jednostek organizacyjnych. 

Zasady i tryb działania komisji rewizyjnej rady gminy powinny być szczegółowo uregulowane w statucie. W przypadku powiatu ustawodawca nie dokonuje takiego wyróżnienia i zastosowanie ma art. 19ustawy o samorządzie powiatowym dotyczący wszystkich komisji. 

Zobowiązanie rad do powołania w skład komisji rewizyjnej przedstawicieli wszystkich klubów działających w radzie nakłada obowiązek zachowania odpowiednich procedur przy ustalaniu składu tych komisji. Większość radnych (rada) nie ma prawa narzucania klubom, kto będzie ich przedstawicielem (reprezentantem) w komisji.

W procedurze powołania komisji rewizyjnej można wyróżnić kilka etapów: 

1. wyznaczenie przez kluby radnych swoich przedstawicieli do komisji rewizyjnej (wyznaczenie przez klub swojego przedstawiciela nie jest obligatoryjne); 

2. ustalenie składu ilościowego komisji przed powołaniem członków komisji (niepraktyczne jest sztywne ustalanie tej liczby, np. w statucie lub w odrębnej uchwale, gdyż skład komisji w znacznej mierze będzie zależał od (zmiennej) liczby klubów w danej radzie); 

3. dokonanie wyboru do komisji radnych w liczbie, która będzie wynikała z różnicy maksymalnej wielkości komisji ustalonej przez radę a liczby przedstawicieli wytypowanych przez kluby; 

4. podjęcie uchwały w sprawie powołania komisji w określonym składzie osobowym (radni wybrani w głosowaniu oraz przedstawiciele wskazani przez kluby). 
   
   W skład komisji rewizyjnej nie mogą być powoływani: przewodniczący oraz wiceprzewodniczący rady oraz radni członkowie zarządu powiatu. 

Komisja uzdrowiskowa

1. W gminie uzdrowiskowej oraz w gminie posiadającej status obszaru ochrony uzdrowiskowej rada gminy powołuje stałą komisję uzdrowiskową, określając przedmiot jej działania i skład osobowy.
2. Komisja uzdrowiskowa jest organem opiniodawczo-doradczym rady gminy w sprawach dotyczących uzdrowiska oraz obszaru ochrony uzdrowiskowej. Do zadań komisji uzdrowiskowej należy w szczególności:
1) opiniowanie projektu operatu uzdrowiskowego;
2) opiniowanie projektu statutu uzdrowiska lub statutu obszaru ochrony uzdrowiskowej;
3) opiniowanie projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obejmujących tereny wchodzące w skład stref ochrony uzdrowiskowej;
4) opiniowanie gminnych programów ochrony środowiska;
5) opiniowanie projektów programów zamierzeń inwestycyjnych gminy dotyczących obszaru uzdrowiska oraz obszaru ochrony uzdrowiskowej.

1. Komisje doraźne 

Z prawnego punktu widzenia rozróżnienie komisji stałych od komisji doraźnych nie ma znaczenia. W praktyce komisje doraźne są powoływane w trakcie kadencji, najczęściej w celu zajęcia się określonymi przedmiotowo zagadnieniami. Komisja doraźna przestaje funkcjonować z chwilą przyjęcia sprawozdania z wykonania powierzonych zadań lub podjęcia uchwały o jej rozwiązaniu. 

Komisje są zobowiązywane do wzajemnego informowania się w sprawach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania przez:

a)wspólne posiedzenia komisji

b)udostępnianie własnych opracowań i analiz

c)powoływanie zespołów do rozwiązywania określonych problemów.

Komisje działają na posiedzeniu oraz poprzez swoich członków badających na miejscu poszczególne sprawy. Komisje podejmują rozstrzygnięcia w formie opinii i wniosków przedkładanych radzie i wójtowi. Właściwość merytoryczna komisji do wydawania opinii określa rada gminy. W posiedzeniach komisji mogą uczestniczyć radni nie będący jej członkami. Mogą oni zabierać głos w dyskusji i składać wnioski bez prawa udziału w głosowaniu i bez prawa do diety. Komisja nie może odmówić wysłuchania określonej osoby, jeżeli z wnioskiem o takie wysłuchanie wystąpi przewodniczący rady, informując o tym przewodniczącego komisji.

Pracami komisji kieruje przewodniczący komisji. Przewodniczący zwołuje posiedzenie komisji zapewniając przygotowanie i dostarczenie członkom komisji niezbędnych materiałów. Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i otwiera przewodniczący rady w terminie 14 dni od jej powołania i ustalenia składu osobowego. Posiedzenia komisji odbywają się w terminach określonych przez samą komisję lub jej przewodniczącego, na żądanie przewodniczącego rady lub pisemny wniosek 1/3 ogólnej liczby członków komisji, przewodniczącego rady, lecz nie rzadziej niż raz na kwartał. Posiedzenia są prawomocne, jeżeli bierze w nich udział, co najmniej 50% członków komisji. O terminie i miejscu posiedzenia komisji zawiadamiani są również przewodniczący i wiceprzewodniczący rady gminy oraz wójt. W czasie nieobecności przewodniczącego komisji, jego obowiązki przejmuje wiceprzewodniczący komisji. Przewodniczący komisji może zaprosić na jej posiedzenie inne osoby, których obecność jest uzasadniona ze względu na przedmiot rozpatrywanej sprawy.

95. Procedura absolutoryjna, warunki i skutki prawne nieudzielania absolutorium samorządowego

Instytucja absolutorium dla zarządów jednostek samorządu terytorialnego służy kontroli wykonywania budżetu przez organ wykonawczy jednostek samorządu terytorialnego. Kontrola ta dokonywana jest corocznie przez organy stanowiące tych jednostek. Obowiązujące przepisy umożliwiają wyodrębnienie czterech etapów procedury absolutoryjnej.

Procedurę udzielania absolutorium dla zarządów jednostek samorządu terytorialnego można podzielić na:

1. ocenę sprawozdania sporządzonego przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego z wykonania budżetu za rok ubiegły. Pierwszy etap procedury absolutoryjnej rozpoczyna przygotowanie przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego sprawozdania rocznego z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Roczne sprawozdanie z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego, zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetów jednostki samorządu terytorialnego, w terminie do dnia 31 marca następnego roku, zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia organowi stanowiącemu, w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej.

2. sporządzenie wniosku w sprawie absolutorium oraz jego zaopiniowanie. Wskazane sprawozdanie rozpatruje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego przed podjęciem uchwały w sprawie absolutorium dla organu wykonawczego. Omawiane sprawozdanie podlega zaopiniowaniu przez skład orzekający regionalnej izby obrachunkowej.

Postępowanie absolutoryjne inicjuje wniosek Komisji Rewizyjnej o udzielenie bądź nieudzielenie absolutorium zarządowi. Komisja rewizyjna organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje bowiem sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z opinią regionalnej izby obrachunkowej, o tym sprawozdaniu oraz informację o stanie mienia jednostki samorządu terytorialnego.

Komisja rewizyjna przedstawia w terminie do dnia 15 czerwca roku następującego po roku budżetowym organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego wniosek w sprawie absolutorium dla zarządu. Wniosek w sprawie absolutorium komisji rewizyjnej podlega zaopiniowaniu przez regionalna izbę obrachunkową. Powinien być przekazany do RIO z pismem przewodnim przewodniczącego rady.

Wniosek powinien zawierać cechy opinii i jednoznacznie wskazywać, czy komisja wnioskuje o udzielenie, czy też nieudzielenie absolutorium zarządowi. Powinien zawierać zatem uzasadnienie pozostające w logicznym związku z tezą wniosku.

Podstawą do wydania opinii przez komisję rewizyjną jest przede wszystkim analiza sprawozdań statystycznych z wykonania budżetu i sprawozdania opisowego z wykonania budżetu, przedkładanego organowi stanowiącemu przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego. Komisja rewizyjna dokonuje również oceny wykonania budżetu przez zarząd na podstawie analizy jej pracy kontrolnej i opiniodawczej oraz innych komisji organu stanowiącego, a także wyników przeprowadzonych kontroli przez państwowe organy administracji państwowej.

Na podstawie zebranych materiałów komisja rewizyjna dokonuje oceny wykonania budżetu, biorąc pod uwagę nie tylko kryterium legalności, a więc zgodności z prawem podejmowanych przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego decyzji, lecz także kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.

Wniosek komisji rewizyjnej powinien umożliwić radzie uzyskanie odpowiedzi na pytania:
• jaki jest stan planowanych dochodów i wydatków do zrealizowanych;
• jakie są przyczyny rozbieżności pomiędzy planem i wykonaniem, czy wina za owe rozbieżności można obciążyć organ wykonujący budżet, czy też były one wynikiem obiektywnych uwarunkowań;

1. podjęcie uchwały przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, w sprawie udzielenia lub też nieudzielenia absolutorium. Etap trzeci związany z podjęciem przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi, poprzedza rozpatrzenie sprawozdania z wykonania budżetu przedkładanego przez zarząd.

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu, w terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym. Jednocześnie podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu.

Uchwała w sprawie absolutorium może być podjęta po zapoznaniu się organu stanowiącego z:
• sprawozdaniem z wykonania budżetu JST,
• sprawozdaniem finansowym,
• opinia z badania sprawozdania finansowego,
• opinią regionalnej izby obrachunkowej o sprawozdaniach z wykonania budżetu wraz z informacjami o stanie mienia JST i objaśnieniami,
• informacją o stanie mienia JST,
• stanowiskiem komisji rewizyjnej.

Organ stanowiący może żądać przedłożenia przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego dodatkowych wyjaśnień odnoszących się do wyżej wymienionych dokumentów.

Wola organu stanowiącego dotycząca zatwierdzenia przedłożonych sprawozdań (z wykonania budżetu i finansowego) może zostać wyrażona w jednym głosowaniu, czyli w jednej uchwale.

1. etap czwarty, stosowany jedynie w przypadku nieudzielenia absolutorium zarządowi, związany z postępowaniem, które musi być podjęte w celu rozpatrzenia wniosku o odwołanie zarządu, stanowiący konsekwencję negatywnego rozstrzygnięcia kwestii absolutorium.

Nie można natomiast z uchwałami zatwierdzającymi sprawozdania łączyć uchwały w sprawie absolutorium. Głosowania nad tymi uchwałami powinny być przeprowadzone oddzielnie ze względu na odmienny tryb głosowania.

Ocena wykonania budżetu powinna odnosić się do całości wykonania planu finansowego, nie zaś koncentrować się na wybranych elementach. Nieudzielenie absolutorium z przyczyn innych, niż z tytułu wykonania budżetu stanowi istotne naruszenie prawa.

Głosowanie nad udzieleniem absolutorium powinno być bezwzględnie jawne, uchwała powinna natomiast być podjęta przez radę bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady.

Absolutorium samorządowe jest instytucją służącą organowi stanowiącemu JST do sprawowania kontroli wykonania budżetu przez organ wykonawczy. Absolutorium w gminie (powiecie) to odrębny oraz sformalizowany sposób kontroli i oceny wykonania budżetu.

 

 

Spełnienie ustawowych wymogów proceduralnych przez uczestników postępowania absolutoryjnego – wójta (zarząd powiatu), komisję rewizyjną, radę i RIO – ma (obok konieczności dokonania oceny wykonania budżetu oraz innych wymogów związanych z podejmowaniem uchwały przez radę) decydujące znaczenie dla prawidłowości (ważności) uchwał o udzieleniu lub nieudzieleniu absolutorium.

 

 

Specyficzna forma kontroli, jaką jest absolutorium samorządowe, charakteryzuje się tym, iż:

• powinno odnosić się ściśle do wykonywania budżetu gminy (powiatu). W orzecznictwie NSA od dawna ukształtował się pogląd, że absolutorium dotyczy wykonania budżetu, a nie odnosi się do całokształtu działalności wójta (zarządu). Dlatego rada nie może wykorzystywać absolutorium do oceny całokształtu działalności wójta. Ocena wójta w innych aspektach jego działalności powinna odbywać się poza procedurą absolutoryjną. Konsekwencją przyjęcia takiej zasady jest, że jedynie negatywna ocena wykonania budżetu (dezaprobata dla działalności organu wykonawczego w tym zakresie) umożliwia nieudzielenie absolutorium;

• jest aktem corocznym, jednorazowym. Uchwalenie absolutorium oznacza polityczną aprobatę dla działań wójta (zarządu powiatu) związanych z wykonaniem budżetu. Dlatego radni nie mogą po raz wtóry odnosić się do oceny wykonania budżetu za rok ubiegły, np. rewidując swoje działania na ponownej sesji absolutoryjnej i podejmując skrajnie odmienne oceny;

• udzielenie wójtowi (zarządowi powiatu) absolutorium nie zwania tej osoby od odpowiedzialności karnej, karno-skarbowej lub dyscyplinarnej, jeżeli po akcie absolutoryjnym zostaną ujawnione przypadki naruszeń zasad gospodarki finansowej powodujące szkodę dla budżetu.

 

 

 

 **Uchwała rady gminy w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium, podjęta po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji, jest równoznaczna z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta. Przed podjęciem uchwały w sprawie udzielenia wójtowi absolutorium rada gminy zapoznaje się z wnioskiem i opinią RIO.

 Uchwałę w sprawie absolutorium rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy.

 Rada gminy może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium.

 Przed podjęciem uchwały, rada gminy zapoznaje się z opinią regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały rady gminy o nieudzieleniu wójtowi absolutorium oraz wysłuchuje wyjaśnień wójta.

 Uchwałę, rada gminy podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym.

 

 Uchwała rady powiatu w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd powiatu został odwołany z innej przyczyny.

 Uchwałę w sprawie absolutorium rada powiatu podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu.

 Rada powiatu rozpoznaje sprawę odwołania zarządu na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium. Po zapoznaniu się z opiniami oraz z uchwałą regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały rady powiatu o nieudzieleniu zarządowi absolutorium, rada powiatu może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.

 

 Jednostki dla których organem założycielskim jest jednostka samorządu terytorialnego, przedstawiają właściwemu zarządowi jednostki samorządu terytorialnego w terminie do dnia:

 1)   31 lipca roku budżetowego - informację o przebiegu wykonania planu finansowego jednostki za pierwsze półrocze, uwzględniającą w szczególności stan należności i zobowiązań, w tym wymagalnych;

  2)   28 lutego roku następującego po roku budżetowym - sprawozdanie roczne z wykonania planu finansowego jednostki, w szczegółowości nie mniejszej niż w planie finansowym.

Zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego i regionalnej izbie obrachunkowej, w terminie do dnia 31 sierpnia:

   1)   informację o przebiegu wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego za pierwsze półrocze;

  2)   informację o kształtowaniu się wieloletniej prognozy finansowej;

Zakres i formę informacji określa organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

 

 Zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia, w terminie do dnia 31 marca roku następującego po roku budżetowym, organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego:

• sprawozdanie roczne z wykonania budżetu tej jednostki, zawierające zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej;

• informację o stanie mienia jednostki samorządu terytorialnego.

 Roczne sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego, w której liczba mieszkańców, ustalona przez Główny Urząd Statystyczny, na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok, za który sporządzono sprawozdanie, przekracza 150 tysięcy, podlega badaniu przez biegłego rewidenta.

 

 Sprawozdanie z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego sporządza się na podstawie danych z ewidencji księgowej budżetu. Sprawozdanie powinno uwzględniać w szczególności:

  1)   dochody i wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego w szczegółowości określonej jak w uchwale budżetowej;

  2)   zmiany w planie wydatków na realizację programów finansowanych, dokonane w trakcie roku budżetowego;

  3)   stopień zaawansowania realizacji programów wieloletnich.

 

 Sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego zarząd przekazuje organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, w terminie do dnia 31 maja roku następującego po roku budżetowym.

 Komisja rewizyjna organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje sprawozdanie finansowe, sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z opinią regionalnej izby obrachunkowej o tym sprawozdaniu. W przypadku gdy jednostka samorządu terytorialnego jest obowiązana do badania sprawozdania finansowego, przedmiotem rozpatrzenia przez komisję rewizyjną jest również opinia z tego badania.

 Komisja rewizyjna przedstawia organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego, w terminie do dnia 15 czerwca roku następującego po roku budżetowym, wniosek w sprawie absolutorium dla zarządu.

 Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe jednostki samorządu terytorialnego wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu, w terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym.

 

 Nie później niż dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu po zapoznaniu się z:

   1)   sprawozdaniem z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

  2)   sprawozdaniem finansowym;

  3)   opinią z badania sprawozdania finansowego;

  4)   opinią regionalnej izby obrachunkowej;   5)   informacją o stanie mienia jednostki samorządu terytorialnego;

  6)   stanowiskiem komisji rewizyjnej.

 Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może żądać przedłożenia przez zarząd jednostki samorządu terytorialnego dodatkowych wyjaśnień odnoszących się do sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z wykonania budżetu.

96. Przewodniczący organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego.

Przewodniczący organu stanowiącego i kontrolnego jest organem rady gminy – organem wewnętrzny, a nie organem administracji publicznej.

Art. 19. Przewodniczący i wiceprzewodniczący - tryb powoływania i zadania

Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
2. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. W przypadku nieobecności przewodniczącego i niewyznaczenia wiceprzewodniczącego, zadania przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem.
4. Odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczących następuje na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady gminy w trybie określonym w ust. 1.
5. W przypadku rezygnacji przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego rada podejmuje uchwałę w sprawie przyjęcia tej rezygnacji nie później niż w ciągu 1 miesiąca od dnia złożenia rezygnacji.
**7. W przypadku odwołania lub przyjęcia rezygnacji przewodniczącego i wiceprzewodniczących oraz niewybrania w ich miejsce osób do pełnienia tych funkcji w terminie 30 dni od dnia przyjęcia rezygnacji albo od dnia odwołania, sesję rady gminy w celu wyboru przewodniczącego, zwołuje wojewoda. Sesja zwoływana jest na dzień przypadający w ciągu 7 dni po upływie terminu, o którym mowa w zdaniu pierwszym.
8. Sesję rady gminy, o której mowa w ust. 7, do czasu wyboru przewodniczącego prowadzi najstarszy wiekiem radny obecny na sesji, który wyraził zgodę na prowadzenie sesji

Przewodniczący rady nie musi być członkiem komisji rady.

Obowiązki przewodniczącego wynikają z ustawy o samorządzie gminnym, a doprecyzowane powinny zostać w statucie gminy - w części określającej organizację wewnętrzną oraz tryb pracy rady.

Do zadań przewodniczącego rady gminy należy przede wszystkim zwoływanie sesji (w tym sesji nadzwyczajnych), ustalanie porządku obrad, zawiadamianie radnych i mieszkańców o terminie, miejscu i porządku obrad sesji rady, zapraszanie na sesję gości. Powinien on także czuwać nad tym, aby projekty uchwał zostały przedłożone odpowiednim komisjom rady i to w takim terminie, by komisje mogły odnieść się do ich treści, wydając stosowne opinie. Przewodniczący otwiera i zamyka obrady organu stanowiącego, stwierdza ich prawomocność, udziela głosu radnym i innym osobom uczestniczącym w sesji, przeprowadza głosowania, przyjmuje interpelacje, zapytania i wnioski formalne radnych, wreszcie podpisuje podjęte uchwały, ręcząc w ten sposób, że odzwierciedlają one wolę rady. Przewodniczący odpowiada również za korespondencję prowadzoną przez radę, przy czym jej prowadzenie wymaga współpracy z biurem rady, do zadań którego należy obsługa administracyjno-organizacyjna prac tego organu. To przewodniczący podpisuje całą korespondencję, w tym pisma, którymi rada informuje skarżących o sposobie rozpatrzenia ich skarg.

Do jego obowiązków należy również przyjmowanie oświadczeń majątkowych i informacji składanych przez radnych. On też, działając na podstawie odpowiedniej uchwały rady gminy, wykonuje czynności z zakresu prawa pracy wobec wójta. Do przewodniczącego należy także kwalifikacja podróży radnych jako podróży służbowych - to on wydaje „polecenia wyjazdu służbowego”, ustalając termin i miejsce wykonywania określonego zadania oraz miejscowość rozpoczęcia i zakończenia podróży służbowej.
Ponadto przewodniczący uczestniczy, w imieniu rady, w różnego rodzaju uroczystościach, posiedzeniach i zebraniach oraz spotyka się z mieszkańcami gminy.

Ze względu na zakres obowiązków przewodniczącego wymagających zaangażowania również w okresie międzysesyjnym powszechną praktyką stało się ustalanie diet dla niego w formie ryczałtu - niezależnie od liczby posiedzeń rady w danym miesiącu.

Pełnienie funkcji przewodniczącego nie zmienia faktu, że dana osoba jest przede wszystkim radnym, do którego mają zastosowanie przepisy radnych. Zgodnie z przepisami, radny obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej gminy, utrzymywać stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, a zwłaszcza przyjmować zgłaszane przez mieszkańców gminy postulaty i przedstawiać je organom gminy do rozpatrzenia. Obowiązany jest także brać udział w pracach rady gminy i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których został wybrany lub desygnowany.

Warto zauważyć, że przepisy nie przewidują żadnych sankcji za nieprzestrzeganie zasad. Jeżeli radny nie uczestniczy w sesjach rady lub posiedzeniach komisji, której jest członkiem, można pozbawić go diety. Przewodniczącego, który nie realizuje prawidłowo swojej funkcji, rada może odwołać ze stanowiska. Poza tym jedynie wyborcy mogą wyciągnąć konsekwencje wobec wybranych przez siebie radnych; nie wybierając ich ponownie

Regulacje dotyczące przewodniczącego w gminie, powiecie i województwie są tożsame.

97. Zasady zwoływania sesji organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego.

 

Podstawową formą pracy rady są sesje, zwoływane w ustalonym trybie i przez uprawniony do tego podmiot, poświęcone debacie nad określonymi zagadnieniami (ujętymi w porządku obrad sesji) i podjęciu w tych sprawach wiążących rozstrzygnięć (uchwał), bowiem tylko na sesji mogą zapadać wiążące rozstrzygnięcia rady.

 

Sesje rady ustawodawca dzieli na zwykłe, które powinny odbywać się przynajmniej raz na kwartał, oraz sesje nadzwyczajne. Natomiast w zapisach statutowych najczęściej wyróżniamy cztery rodzaje sesji. Są to:

1. Pierwsza sesja
pierwsza sesja (inauguracyjna) nowo wybranej rady, na której radni składają ślubowanie i dokonują wyboru przewodniczącego. Najczęściej również składają ślubowanie wójtowie wybrani w pierwszej turze. Pierwsza sesja wybranej rady gminy, powiatu zostaje zwołana w ciągu 7 dni po ogłoszeniu przez Państwową Komisję Wyborczą zbiorczych wyników wyborów do rad na obszarze całego kraju. Pierwszą sesję nowo wybranej rady gminy (powiatu) zwołuje przewodniczący rady poprzedniej kadencji. Jeśli przewodniczący nie zwoła sesji, zwołuje ją właściwy terytorialnie komisarz wyborczy na dzień przypadający w ciągu 21 dni po ogłoszeniu zbiorczych wyników wyborów dla całego kraju.

Zawiadomienia o pierwszej sesji powinny być przesłane radnym-elektom w taki sam sposób, jak odbywa się to w przypadku przesyłania zawiadomień o każdej innej sesji. Zawiadomienia te powinny spełniać określone ustawami samorządowymi wymogi, a więc powinien być dołączony do nich porządek obrad oraz projekty uchwał. Pomocy w przygotowaniu i rozesłaniu zawiadomień o pierwszej sesji przewodniczącemu rady poprzedniej kadencji udzielają przede wszystkim pracownicy biura rady.

Radni mogą zmienić porządek obrad pierwszej sesji, tak aby te lub inne punkty porządku obrad były realizowane na tej sesji. Dla dokonania zmiany w porządku obrad wymagana jest bezwzględna większość głosów ustawowego składu rady.

Ustawa o samorządzie gminnym oraz ustawa o samorządzie powiatowym nałożyły na komisarzy wyborczych obowiązek aktywnego nadzorowania prawidłowego (zgodnego z prawem) rozpoczęcia kadencji przez nowo wybrane rady. Z chwilą upływu 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów w Dzienniku Ustaw, każdy komisarz wyborczy sprawdza, czy wszystkie rady na terenie jego właściwości zostały formalnie zwołane i odbyły pierwsze posiedzenia. W przypadku stwierdzenia uchybień, np. sesje nie odbyły się z braku kworum lub nie zostały zwołane przez przewodniczącego poprzedniej kadencji, komisarz podejmuje działania w celu ich zwołania. Ma na to 14 dni, aby zmieścić się w wyznaczonym przez ustawę, terminie 21 dni liczonych od dnia ogłoszenia wyników wyborów. Wydaje się uprawniony pogląd, że o ile przewodniczący rady, który nie zwoła pierwszej sesji w ciągu 7 dni traci swoje uprawnienie na rzecz komisarza wyborczego, o tyle termin wyznaczony w ustawie dla komisarza wyborczego ma charakter instrukcyjny, tzn. jeżeli komisarz nie zwoła sesji w ustawowym terminie, to winien ją zwołać jak najszybciej. 

Komisarz wyborczy, zwołując sesję, wykonuje odpowiednio wszelkie niezbędne związane z tym czynności, przypisane przewodniczącemu rady. 

 Porządek obrad pierwszej sesji rady gminy, rady powiatu powinien obejmować co najmniej następujące punkty merytoryczne:

 

• ślubowanie radnych,

• wybór przewodniczącego rady gminy (powiatu),

• wybór wiceprzewodniczących rady gminy (powiatu).

Sesje zwyczajne

Sesje zwyczajne – zwoływane z częstotliwością określoną w ustawach lub statutach bądź wynikających z przyjętych przez rady planów pracy, w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Wymogi związane ze zwołaniem sesji szczegółowo reguluje zapis ustawowy. Ich przedmiotem jest rozpatrzenie i rozstrzygnięcie bieżących spraw gminy, zawartych w projektach uchwał wniesionych do rady i wprowadzonych do porządku obrad.

Do zawiadomienia o zwołaniu sesji dołącza się porządek obrad wraz z projektami uchwał. Przygotowywanie i rozsyłanie informacji o terminie, miejscu i porządku obrad sesji: zawiadomienia o sesji wraz z projektami uchwał powinny być doręczone radnym i przewodniczącym jednostek pomocniczych, według uregulowań statutowych. W tym przedmiocie rozwiązania te są różne. W jednych statutach jest zapisane, że zawiadomienia winny być przesłane listem poleconym ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru, w innych doręczone przez doręczyciela lub do imiennie oznaczonych skrytek radnych; czy też w inny skuteczny sposób.

 

Są również przyjęte w statutach rozwiązania, w których za skuteczne powiadomienie radnych o zwołanej sesji, uważa się „zawiadomienie przez Przewodniczącego radnych o terminie, miejscu i porządku obrad sesji w terminie 7 dni przed sesją (w przypadku sesji nadzwyczajnej w terminie 3 dni przed sesją) drogą elektroniczną z wykorzystaniem Internetu. Uznaje się, że materiały przesłane drogą elektroniczną są dostarczone z dniem, w którym wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, że radny mógł zapoznać się z ich treścią.

 

Istnieje możliwość alternatywnego dostarczania zawiadomień i projektów poprzez doręczenie do wyznaczonych do tego i imiennie oznaczonych skrytek radnych, ale tylko dla tych, którzy wcześniej złożą wniosek o zawiadomienie i przekazywanie projektów uchwał i innych materiałów w wersji dokumentów papierowych. Zawiadomienia o zwołanej sesji powinny spełniać określone ustawami samorządowymi wymogi, a więc powinien być dołączony do nich porządek obrad oraz projekty uchwał.

 

Musimy też pamiętać, że przewodniczący rady gminy jest każdorazowo zobowiązany do zawiadamiania o sesji rady gminy, na takich samych zasadach jak radnych, przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych.

Sesje nadzwyczajne

Sesje nadzwyczajne - od sesji zwyczajnej różnią się przede wszystkim sposobem zwołania oraz szczególnym powodem przedmiotu obrad. Zwołana na wniosek wójta lub co najmniej 1/4 ustawowego składu rady w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku. Dodatkowym wymogiem w stosunku do sesji zwyczajnej jest to, że zmiana porządku obrad wymaga nadto zgody wnioskodawcy

3.Sesje uroczyste
Sesje uroczyste – to posiedzenia rady, które odznaczają się szczególnym ceremoniałem, innym niż w sesjach zwyczajnych. Zwoływane są dla nadania uroczystego charakteru obchodów święta gminy (powiatu), nadania honorowego obywatelstwa lub uczczenia szczególnej rocznicy. Niektóre źródła podają, że jest to rodzaj sesji nadzwyczajnej.

 

Rola przewodniczącego rady poprzedniej kadencji ogranicza się jedynie do zwołania pierwszej sesji, albowiem pierwszą sesję nowo wybranej rady gminy (powiatu) do czasu wyboru przewodniczącego rady prowadzi najstarszy wiekiem radny obecny na sesji. Na radnym-seniorze spoczywa więc obowiązek otwarcia sesji i prowadzenia jej aż do momentu przekazania prowadzenia obrad nowo wybranemu przewodniczącemu rady. Rada gminy (rada powiatu) wybiera ze swego grona przewodniczącego bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu, w głosowaniu tajnym.
 

Kandydata na przewodniczącego może zgłosić każdy z radnych. Może także zgłosić się on sam. Ważne jest, aby po zgłoszeniu kandydat wyraził zgodę na kandydowanie. Głosowanie tajne powinna przeprowadzić powołana w tym celu przez radę komisja skrutacyjna. Po wyborze przewodniczący rady przejmuje od radnego-seniora prowadzenie obrad.

 

**Przygotowując sesję należy pamiętać o:

• zaproszeniu do wzięcia udziału w sesji dla przedstawicieli organizacji i stowarzyszeń mających duży udział w aktywowaniu życia mieszkańców wspólnoty, dla przedstawicieli parlamentu, wojewody i radnych innych jednostek samorządowych, a także jednostek organizacyjnych gminy,

• umieszczeniu informacji o zwołanej sesji dla mieszkańców zarówno w BIP, jak również na tablicach ogłoszeń w zwyczajowo ustalonych miejscach,

• przekazaniu lokalnej prasie pełnej informacji o zwołanej sesji, ustalonym porządku obrad i przygotowanych projektach uchwał.

(To może być praktyka, a nie prawo, nigdzie nie jest to potwierdzone prawnie)

Ustalenie porządku obrad sesji należy do kompetencji przewodniczącego rady, bowiem przewodniczący rady gminy/powiatu, zwołując sesję dołącza porządek obrad wraz z projektami uchwał do zawiadomienia o zwołaniu sesji.
**Szczegółowe wymogi wobec przewodniczącego w zakresie konstruowania tego porządku określają statuty. Chociaż w wielu statutach kwestie związane z porządkiem obrad nie są przedmiotem ich regulacji, to jednak najczęściej przewodniczący posługują się niżej przestawioną konstrukcją zawierającą następujące bloki tematyczne dotyczące sesji zwyczajnej:
I. Organizacyjny - obejmuje otwarcie posiedzenia, powitanie przybyłych gości i radnych, potwierdzenie kworum, przyjęcie protokołu z poprzedniego posiedzenia, ewentualne zmiany w porządku obrad. Niektórych statuty nakazują wprowadzić na początku sesji wybór sekretarza, wybór komisji wnioskowej (bywają w tej części sesji i takie punkty, jak wybór osoby lub komisji do zweryfikowania protokołu, usprawiedliwienia radnych nieobecnych na poprzedniej sesji).
II. Informacyjno-sprawozdawczy – informacja z działalności wójta (zarządu powiatu)w okresie międzysesyjnym, informacja przewodniczącego rady z działalności w okresie międzysesyjnym, informacja na temat wykonania uchwał, sprawozdania z działalności np. zrzeszeń, stowarzyszeń i związków komunalnych, których członkiem jest gmina, sprawozdania na temat porządku publicznego, sportu, kultury, oświaty, bezpieczeństwa itp.
UWAGA! Wszystkie wystąpienia „oficjeli”, np. ministra, wojewody, marszałka sejmiku, posła, senatora itp. realizuje się na początku tego bloku.
III.  Interpelacje, zapytania, wnioski (na tym etapie rejestruje się pytania i wnioski, lecz się nie odpowiada na nie).
IV. Merytoryczny (dyskusyjno-decyzyjny) – przedstawianie projektów i ich uzasadnienie, opinie komisji, ewentualnie niezależne ekspertyzy, dyskusja, głosowanie cząstkowe, podejmowanie uchwał, rezolucji.

V. Wolne wnioski, komunikaty - tu odpowiada się na pytania zadane w bloku III, ewentualnie dopuszcza się do głosu publiczność.

VI. Zakończenie

98. Zasady zwoływania posiedzeń komisji organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego.

Zasady zwoływania posiedzeń komisji określa statut jst.

Przykładowa podstawa – art. 18a ust. 5 usg, (nie przytaczam pozostałych usp oraz usw ale jest tam mniej więcej tak samo): „Zasady i tryb działania komisji rewizyjnej określa statut gminy.”.

Działanie innych komisji także określa statut jst. – proszę zobaczyć art. 22 ust. 1 usg. - Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy określa statut gminy.

 Organ stanowiący powinien wcześniej znać harmonogram posiedzeń komisji – co wynika z art. 21 ust. 3 usg. – „Komisje podlegają radzie gminy, przedkładają jej plan pracy oraz sprawozdania z działalności.”

 Zasady zwoływania posiedzeń powinny uwzględnić jawność działania tych komisji, tzn, zwołanie powinno być jawne, tak aby każdy miał wstęp na posiedzenie tej komisji  - to wynika z art. 11b ust. 2 usg (nie przytaczam pozostałych usp oraz usw ale jest tam mniej więcej tak samo): „Jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy” – czyli wstęp musi być zapewniony poprzez np. jawne zwołanie tego posiedzenia.

99. Kluby radnych

Formalne tworzenie klubów radnych w organach stanowiących gminy i powiatu przewidują: 

• ustawa o samorządzie gminnym – art. 23 ust. 2: „Radni mogą tworzyć kluby radnych, działające na zasadach określonych w statucie gminy”;

•  ustawa o samorządzie powiatowym – art. 18 i 19: „Art. 18. Radni mogą tworzyć kluby radnych. Art. 19. Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy rady i komisji powoływanych przez radę, a także zasady tworzenia klubów radnych, określa statut”. 

Ustawy nie wprowadzają ograniczeń dzielenia (łączenia) się radnych w grupy do kryteriów jedynie politycznych. Radni zupełnie dowolnie mogą tworzyć kluby, np.: przedsiębiorców, kobiet, młodych lub w ogóle umówić się poza jakimikolwiek kryteriami i utworzyć klub w radzie. 

Klub to dobrowolne zrzeszenie członków danej rady, którzy złożyli oświadczenie woli o współdziałaniu i uczestnictwie w procesie podejmowania decyzji przez radę, przyjmując wspólne zasady reprezentacji wobec rady. 

Proces tworzenia klubu można podzielić na trzy etapy: 

1. Złożenie dobrowolnego, wyraźnego oświadczenia woli o wspólnym uczestnictwie na określonych zasadach w procesie podejmowania decyzji przez radę. Przynależność radnego do klubu wymaga złożenia przez niego wyraźnego oświadczenia woli (ustnego na sesji bądź pisemnego). Wystarczającym wydaje się również niezanegowanie przez radnego oświadczenia złożonego w jego imieniu przez szefa klubu o przynależności do danego klubu. 

2. Jednogłośne ustalenie i przyjęcie przez członków klubu wspólnych zasad reprezentacji wobec rady. Radny, który nie wyrazi zgody na ustalone zasady reprezentacji z formalnego i racjonalnego punktu widzenia, przestaje być członkiem danego klubu. 

3. Poinformowanie rady o powołaniu klubu, jego składzie osobowym i ustalonych zasadach reprezentacji. 
   

Radny działa przez okres kadencji organu stanowiącego. Kwestia klubu radnych określona jest w statucie danej jednostki samorządu terytorialnego.

Ustawodawca, wyposażając radnych w uprawnienie do zrzeszania się w kluby (wg dowolnych kryteriów), pozbawił jednocześnie radę (w praktyce rządzącą większość) ustanawiania w statutach zapisów ograniczających ich tworzenie. W statutach mogą być zawarte zasady tworzenia i działania klubów wyłącznie w zakresie relacji pomiędzy klubem a radą, czyli zasady reprezentacji klubu na zewnętrz. Nie dotyczy to wewnętrznych stosunków między członkami klubu. 

**Najczęstszym błędem spotykanym w zapisach statutów j.s.t. dotyczących klubów radnych jest ustalanie minimalnej liczby radnych, którzy mogą powołać własny klub. Zbyt wysoka liczba radnych, zaproponowana w statucie, może dyskryminować ugrupowania.


Forma oświadczenia woli radnych o utworzeniu wspólnego klubu jest dowolna i wystarczającym będzie złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez co najmniej dwóch radnych. Warunkiem ustalenia prawidłowych, wzajemnych relacji klubu i rady jest, aby oświadczenie zawierało informację o ustalonych w ramach klubu zasadach reprezentacji na zewnątrz oraz o radnych, którzy złożyli do niego deklaracje i zostały one złożone w sposób niebudzący wątpliwości, np. ustnie na sesji do protokołu, pisemnie do przewodniczącego rady, który odczyta je na sesji, itd. 

Radny w każdej chwili może opuścić klub, składając wobec rady jednostronne oświadczenie woli.  Nieustalenie przez ustawodawcę kryteriów tworzenia klubów należy odczytać jako prawo radnego do zrzeszania się w kilku klubach jednocześnie. 


Uprawnienia klubu są tożsame z uprawnieniami radnych. To, co wolno radnemu, wolno również kilku radnym, np. klubowi radnych. Dlatego klub będzie miał prawo zgłaszać interpelacje i wnioski, posiada inicjatywę uchwałodawczą, itd. 

Regulamin działania klubu, o ile taki w ogóle będzie przez klub przyjęty (z formalnego punktu widzenia nie jest konieczny), jest jego wewnętrzną sprawą i nie należy go utożsamiać z zasadami działania obejmującymi relacje w stosunku do rady gminy zawartymi w statucie. 

100. Zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego.

W określonych sytuacjach organy nadzoru mogą doprowadzić do zawieszenia organów jednostki samorządu terytorialnego.
Zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego (rady gminy i wójta, burmistrza lub prezydenta miasta; rady powiatu i zarządu powiatu; sejmiku województwa i zarządu województwa) może nastąpić tylko z ustawowo określonych powodów, w trybie ustanowionym przepisami ustaw (art. 97 ustawy o samorządzie gminnym, art. 84 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 85 ustawy o samorządzie wojewódzkim).

Ustawy ustrojowe jako przesłankę zawieszenia organów podają nierokujący nadziei na szybką poprawę i przedłużający się brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy. Oznacza to zatem, że jednostka samorządu przez pewien czas nie wykonuje swoich ustawowych zadań i jednocześnie nie widać możliwości poprawienia tego stanu w możliwie krótkim czasie. Ustawodawca nie określa w żaden sposób ile czasu musi trwać sytuacja niewykonywania zadań publicznych i w jakim czasie powinna nastąpić jej poprawa. Charakter tego środka nadzoru wskazuje, że przyczyna nieprawidłowego działania organów gminy leży jednocześnie po stronie zarówno organu wykonawczego, jak i stanowiącego, gdyż jego zastosowanie powoduje zawieszenie zarówno jednego, jak i drugiego. W grę wchodzić może zatem na przykład brak porozumienia pomiędzy organem stanowiącym i wykonawczym uniemożliwiający prawidłowe działanie organów i wykonywanie zadań publicznych. 

Przed zastosowaniem środka nadzoru w postaci zawieszenia organów samorządu niezbędne jest przedstawienie uprzednio organom zarzutów i wezwanie do niezwłocznego przedłożenia programu poprawy sytuacji. Ustawy ustrojowe nie wskazują wyraźnie, który organ winien wystosować powyższe wezwanie, ale wydaje się, że powinien być to Prezes Rady Ministrów, który posiada kompetencje do zawieszenia organów. 

Zawieszenia organów samorządu dokonuje Prezes Rady Ministrów na wniosek złożony przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej i jednocześnie ustanawia zarząd komisaryczny. Komisarza rządowego Prezes Rady Ministrów powołuje na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Ustanowienie zarządu komisarycznego jest aktem o charakterze abstrakcyjnym, natomiast powołanie komisarza rządowego – konkretnym, gdyż zleca się w nim sprawowanie funkcji komisarza określonej osobie.

Zarząd komisaryczny może zostać ustanowiony na okres maksymalnie dwóch lat, jednak nie dłużej, niż do czasu wyboru na następna kadencję: rady gminy i wójta (burmistrza, prezydenta miasta), zarządu powiatu przez radę powiatu kolejnej kadencji, zarządu województwa przez sejmik województwa kolejnej kadencji. Komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji zawieszonych organów z dniem powołania. 

Zawieszenie organów samorządu oznacza, że nie są one rozwiązane i istnieją nadal. Ograniczenie czasowe działania komisarza rządowego to maksymalnie dwa lata, a więc może być on powołany i na termin krótszy. Ustawa nie przewiduje powoływania komisarza wyłącznie na określony czas, ani możliwości przedłużenia czy skrócenia tego okresu. Wydaje się jednak, że przedłużenie może nastąpić, byle tylko suma okresów, na jaki jest powołany nie przekroczyła dwóch lat. Trudno jednak przyjąć za racjonalną sytuację, że po upływie okresu działania komisarza rządowego organy ponownie podejmują zawieszoną działalność, gdyż nie ma przesłanek by sądzić, że tym razem będą działały zgodnie i sprawnie. Brak również ustawowych regulacji zabezpieczających przed nadużywaniem tego środka – powołanie komisarza, dla przykładu na okres 6 miesięcy, powoduje zawieszenie organów samorządu tylko na ten czas, a po jego upływie organy znów podejmują swoją działalność. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie by, jeszcze w trakcie trwania tej samej kadencji organów, znów zastosować ten środek nadzoru. 

101. Rozwiązanie organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego z mocy prawa.

Rady mogą ulec rozwiązaniu wyniku przeprowadzonych zmian w podziale administracyjnym kraju:

• jeżeli JST zostaje włączona do innej jednostki, albo 2 jednostki lub więcej jednostek łączy się w nową jednostkę to wówczas rady tych jednostek zostają z mocy prawa rozwiązane (przeprowadza się wybory do nowych rad w trybie i na zasadach określonych przepisami ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów sejmików województw).

• jeżeli w wyniku zmian składu rady dokonanych w efekcie zmian terytorialnych skład rady zmniejsza się poniżej 3/5 ustawowego składu to wówczas rada ulega rozwiązaniu i przeprowadzane są wybory. Wyborów nowych rad nie przeprowadza się, jeżeli ich data przypadałaby w okresie 6 m-cy przed zakończeniem kadencji rady.

Dwa powyższe punkty mają zastosowanie do gminy, powiatu i województwa

• w ważnym referendum o odwołanie wójta, burmistrza czy prezydenta miasta przeprowadzonym na wniosek rady gminy z innej przyczyny niż nie udzielenie absolutorium oddano więcej niż połowę ważnych głosów przeciwko odwołaniu wójta to wówczas rada gminy ulega rozwiązaniu z mocy prawa.

Powyższy punkt ma zastosowanie tylko do gminy

• Rozwiązanie rady powiatu w razie nie dokonania wyboru zarządu -> Art. 29. Ustawy o samorządzie powiatowym i art. 33 ustawy o samorządzie województwa

Jeżeli rada powiatu/sejmik województwa nie dokona wyboru zarządu w określonym terminie określonym ulega rozwiązaniu z mocy prawa.

Informację o rozwiązaniu rady powiatu z wymienionej przyczyny wojewoda niezwłocznie podaje do wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty na obszarze powiatu oraz ogłasza w formie obwieszczenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Natomiast wiadomość o rozwiązaniu sejmiku województwa wojewoda podaje do publicznej wiadomości w środkach masowego przekazu i ogłasza, w formie obwieszczenia, w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Po rozwiązaniu rady powiatu/sejmiku przeprowadza się wybory przedterminowe. Do czasu wyboru zarządu przez nową radę Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która w tym okresie pełni funkcję organów powiatu/sejmiku

Jeżeli rada powiatu/sejmik województwa, wybrane w wyniku wyborów przedterminowych nie dokonają wyboru zarządów w określonym terminie ulegają rozwiązaniu z mocy prawa. Informację o rozwiązaniu rady/sejmiku podaje się do wiadomości w takim samym trybie jak w pierwszym przypadku. Kolejno nie przeprowadza się wyborów przedterminowych. Do dnia wyborów rady powiatu/sejmiku województwa na kolejną kadencję oraz wyboru zarządów zadania i kompetencje rady i zarządu przejmuje komisarz rządowy ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Rada powiatu i sejmik województwa mają 3 miesiące na wybór zarządu.

102. Rozwiązanie przez Sejm organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego jednostki samorządu terytorialnego

Nadzór nad samorządem terytorialnym w Polsce wykonuje Prezes Rady Ministrów, właściwy wojewoda oraz regionalna izba obrachunkowa w zakresie spraw finansowych. Nadzór ten odbywa się na podstawie kryterium legalności, a więc zgodności z prawem działań organów gminy/powiatu/województwa.

Rozwiązanie rady może nastąpić w wyniku zastosowania procedury nadzorowania - w razie powtarzającego się naruszenia przez radę gminy/powiatu/sejmiku województwa Konstytucji lub ustaw. Ustawa o samorządzie gminnym/powiatowym/województwa w art. nie podaje innych przesłanek ani też nie doprecyzowuje tych.

Sejm na wniosek prezesa RM może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy/powiatu/sejmiku województwa. Podjęte przez Sejm rozstrzygnięcie, zarówno uwzględniające wniosek prezesa Rady Ministrów, jak i odmowne, jest podejmowane w zwykłym trybie przewidzianym dla działalności uchwałodawczej Sejmu. Uchwałę w tej sprawie publikuje się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej – Monitor Polski.

Prezes RM na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady/sejmiku pełni jej funkcję. Ministrem właściwym do spraw administracji publicznej jest obecnie minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. To on może występować z wnioskiem o powołanie osoby pełniącej funkcję organów powiatów.

Rozwiązanie rady równoznaczne jest z rozwiązaniem wszystkich organów gminy/powiatu/województwa.

103. Odwołanie organu stanowiącego i kontrolnego jednostki samorządu terytorialnego

Ustawa o samorządzie gminnym-art.96.1.:

,,W razie powtarzającego się naruszenia przez radę gminy Konstytucji lub ustaw, Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może wdrodze uchwały rozwiązać radę gminy. W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcję.”

Ustawa o samorządzie powiatowym-art.83.1.:

,, W razie powtarzającego się naruszenia przez radę powiatu Konstytucji lub ustaw, Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może w drodze uchwały rozwiązać radę powiatu. Rozwiązanie rady równoznaczne jest z rozwiązaniem wszystkich organów powiatu. Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza wówczas osobę, która do czasu wyborów nowych organów powiatu pełni funkcję tych organów.’’

Ustawa o samorządzie województwa-art.84.1.:

„W razie powtarzającego się naruszenia przez sejmik województwa Konstytucji lub ustaw, Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może w drodze uchwały rozwiązać sejmik województwa. Rozwiązanie sejmiku województwa równoznaczne jest z rozwiązaniem wszystkich organów samorządu województwa. Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza wówczas osobę, która do czasu wyborów nowych organów samorządu województwa pełni funkcję tych organów.”

ROZWIĄZANIE to N I E J E S T to samo co ODWOŁANIE !!!

Ustawa o referendum lokalnym stanowi:

Art. 2. 1. W referendum lokalnym, zwanym dalej „referendum”, mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę:

1)w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki;

Art. 4. Referendum przeprowadza się, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 1, z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego lub na wniosek co najmniej:

1) 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu;

2) 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

Art. 5. 1. W sprawachodwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum przeprowadzonego na wniosek mieszkańców, o którym mowa w art. 4.

1a. Wniosek mieszkańców gminy, o którym mowa w ust. 1, może dotyczyć odwołania rady gminy i wójta (burmistrza, prezydenta miasta) albo odwołania jednego z tych organów.

1b. Referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) może być przeprowadzone także z inicjatywy rady gminy.

1c. Uchwała rady gminy o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) podejmowana jest w trybie art. 28a albo art. 28b ustawy, o której mowa w art. 6 pkt 1.

2. Wniosek mieszkańców, o którym mowa w ust. 1 i 1a, może zostać złożony po upływie 10 miesięcy od dnia wyboru organu albo 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i nie później niż na 8 miesięcy przed zakończeniem jego kadencji.

A zatem organ stanowiący i kontrolny JST można odwołać TYLKO w drodze referendum.

Odwołanie rady gminy

Ustawa o referendum lokalnym:

Art.5.1a.Wniosek mieszkańców gminy, o którym mowa w ust. 1, może dotyczyć odwołania rady gminy i wójta (burmistrza, prezydenta miasta) albo odwołania jednego z tych organów.

Warunki:

• Referendum na wniosek min. 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy.

• Wniosek złożony po upływie min. 10 miesięcy od dnia wyboru organu lub

• min. 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i

• nie później niż 8 miesięcy przed końcem kadencji.

Odwołanie rady powiatu
Ustawa o samorządzie powiatowym mówi:

Art. 10. 1. Odwołanie rady powiatu przed upływem kadencji następuje w drodze referendum powiatowego.

2. Zasady i tryb przeprowadzania referendum powiatowego określa odrębna ustawa.

Warunki:

• Referendum na wniosek min. 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy.

• Wniosek złożony po upływie min. 10 miesięcy od dnia wyboru organu lub

• min. 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i

• nie później niż 8 miesięcy przed końcem kadencji.

Odwołanie sejmiku województwa

Ustawa o samorządzie województwa:

Art. 17. W sprawie odwołania sejmiku województwa przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum wojewódzkiego.

Warunki:

• Referendum na wniosek min. 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

• Wniosek złożony po upływie min. 10 miesięcy od dnia wyboru organu lub

• min. 10 miesięcy od dnia ostatniego referendum w sprawie jego odwołania i

• nie później niż 8 miesięcy przed końcem kadencji.

Ważność referendum

Ustawa o referendum lokalnym:

Art. 55. 1. Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. Referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.

Art. 56. 1. Wynik referendum jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów.

Wniosek o przeprowadzenie referendum powinien być uzasadniony.

104. Wybór bezpośredni i pośredni wójta

Wybór bezpośredni:

Kodeks wyborczy:

Art. 471. Wybory wójta są powszechne, równe,bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Art. 472. Kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie.

Art. 473. § 1. Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

Bezpośrednie wybory organu wykonawczego gminy wynikają tylko zustawy-brak regulacji konstytucyjnej.

Tylko organ wykonawczy gminy jest wybierany bezpośrednio! Organy wykonawcze powiatu i województwa wybierane są pośrednio.

Bezpośredniość wyborów polega na tym, że wyborcy sami(bez pośrednictwa) w drodze głosowania przesądzają(decydują) ostatecznie o składzie wybieranego organu. Są to wybory jednostopniowe.

W wyborach można głosować tylko osobiście, tylko jeden raz (jeden głos na jednego kandydata) oraz anonimowo.

Wybór pośredni:

Taka sytuacja jest wyjątkowa, ponieważ zasadą jest wybór bezpośredni. Ma ona miejsce gdy:

• nie zgłoszono żadnego kandydata;

• zarejestrowano jednego kandydata, ale nie uzyskał on więcej niż połowy ważnie oddanych głosów.

Stanowi o tym Kodeks Wyborczy w art.482.:

§ 1. Jeżeli w terminie, o którym mowa w art. 478 § 3, nie zgłoszono żadnego kandydata lub zgłoszono tylko jednego kandydata, gminna komisja wyborcza niezwłocznie wzywa, przez rozplakatowanie obwieszczeń, do dokonania dodatkowych zgłoszeń. W takim przypadku termin zgłaszania kandydatów ulega przedłużeniu o 5 dni, licząc od dnia rozplakatowania obwieszczeń.

§ 2. Jeżeli mimo postępowania, o którym mowa w § 1, nie zostanie zarejestrowany żaden kandydat, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

§ 3. Jeżeli mimo postępowania, o którym mowa w § 1, zostanie zarejestrowany tylko jeden kandydat, wybory przeprowadza się, z tym że tego kandydata uważa się za wybranego, jeżeli w głosowaniu uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

§ 4. W przypadku gdy kandydat, o którym mowa w § 3, nie uzyskał więcej niż połowy ważnie oddanych głosów, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

§ 5. Jeżeli w wyborach ma być przeprowadzone głosowanie tylko na jednego kandydata, gminna komisja wyborcza stwierdza ten fakt w drodze uchwały, podanej do publicznej wiadomości.

§ 6. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio w przypadku braku kandydatów.

§ 7. Wyboru wójta w trybie określonym w § 2 i 4 dokonuje się według następujących zasad:

1) prawo zgłoszenia kandydata na wójta przysługuje grupie radnych stanowiącej co najmniej 1/3 ustawowego składu rady;

2) zgłoszenie kandydata na wójta musi mieć formę pisemną;

3) radnemu przysługuje prawo poparcia w zgłoszeniu tylko jednego kandydata.

§ 8. Do kandydata na wójta wybieranego w trybie, o którym mowa w § 2, 4 i 7, stosuje się art. 472 oraz odpowiednio art. 479.

§ 9. Jeżeli w przypadkach, o których mowa w § 2 i 4, rada gminy nie dokona wyboru wójta w terminie dwóch miesięcy od dnia wyborów Prezes Rady Ministrów wyznacza, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, osobę pełniącą obowiązki wójta do końca kadencji.

Kto może kandydować na wójta?

Aby móc kandydować na wójta należy spełnić następujące warunki(bierne prawo wyborcze):

• kandydat może kandydować na wójta tylko w jednej gminie (co nie oznacza, że musi mieszkać na jej terenie)

• posiadać obywatelstwo polskie

• posiadać prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) w tych wyborach

• mieć ukończone 25 lat (najpóźniej w dniu głosowania)-art.11.§1.pkt 6. Kodeks wyborczy

Przesłanki negatywne (kto nie może zostać kandydatem na wójta?) są określone w §.2. w.w. przepisu:

§ 2. Nie ma prawa wybieralności w wyborach osoba:

1) skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;

2) wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności(…).

§ 3. Prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybieralności w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.

Kto może wybrać wójta?

Czynne prawo wyborcze posiada:

• obywatel Polski, który

• najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat i

• stale zamieszkuje na obszarze gminy;

• obywatel innego, niż Polska kraju członkowskiego Unii Europejskiej,który

• stale mieszka na obszarze tej gminy i

• ukończył 18 rok życia najpóźniej w dniu wyborów;

• wpisany do stałego rejestru wyborców.

105. Wygaśnięcie mandatu wójta

O wygaśnięciu mandatu wójta mówi nam dział VIII , rozdział 6 Kodeksu wyborczego. Art. 492 wymienia sytuacje, w których mandat wójta wygasa. Są to:

• odmowa złożenia ślubowania

• niezłożenie w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątkowym

• pisemne zrzeczenie się mandatu

• utrata prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów

• naruszenie ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach

•  orzeczenie niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na okres co najmniej do końca kadencji

• śmierć

• odwołanie w drodze referendum

• dopuszczenie się powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw (a wezwanie wojewody do zaprzestania naruszeń nie odnosi skutku)

• zmiany w podziale terytorialnym (jeżeli jednostka zostaje włączona do innej jednostki albo dwie jednostki lub więcej łączy się w nową jednostkę)

• upływ kadencji

Wygaśnięcie mandatu wójta stwierdza rada gminy, w drodze uchwały z przyczyn:

• odmowy złożenia ślubowania,

•  niezłożenia w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątkowym,

• utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów(z wyjątkiem powodów: pozbawienia praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu, pozbawienia praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu, ubezwłasnowolnienia prawomocnym orzeczeniem sądu, skazanie na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności),

•  naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach;

w terminie miesiąca od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić wójtowi złożenie wyjaśnień.

Wygaśnięcie mandatu wójta stwierdza komisarz wyborczy w drodze postanowienia z przyczyn:

• pisemne zrzeczenie się mandatu,

• utrata prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów w zakresie wyjątków, które wymienione są wyżej przy tym samym punkcie w nawiasie (czyli w tym zakresie, w którym wygaśnięcia mandatu nie stwierdza rada gminy),

•  orzeczenie niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na okres co najmniej do końca kadencji,

• śmierć,

w terminie 14 dni od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Postanowienie komisarza wyborczego ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej.

Wspomnianą uchwałę rady gminy doręcza się zainteresowanemu niezwłocznie i przesyła wojewodzie oraz komisarzowi wyborczemu natomiast postanowienie komisarza wyborczego doręcza się niezwłocznie zainteresowanemu i przesyła wojewodzie oraz przewodniczącemu rady gminy.

Jeżeli przed dniem wyboru wójt wykonywał funkcję, co do której istniał zakaz łączenia jej z funkcją wójta lub prowadził działalność gospodarczą, obowiązany on jest do zrzeczenia się funkcji lub zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Jeżeli tego nie zrobi rada gminy stwierdza wygaśnięcie mandatu wójta, w drodze uchwały, w terminie miesiąca od upływu tego terminu.

Od uchwały rady gminy albo postanowienia komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu wójta z przyczyn:

• odmowy złożenia ślubowania;

•  niezłożenia w terminach określonych w odrębnych przepisach oświadczenia o swoim stanie majątkowym;

• pisemnego zrzeczenia się mandatu;

• utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów;

• naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach;

• orzeczenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na okres co najmniej do końca kadencji;

zainteresowanemu przysługuje skarga do sądu administracyjnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia uchwały albo postanowienia. Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, który stwierdził wygaśnięcie mandatu. Wygaśnięcie mandatu wójta następuje z dniem uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę.

Zakaz łączenia funkcji wójta

Ustawa o samorządzie gminnym:

Art. 27.Funkcji wójta oraz jego zastępcy nie można łączyć z:
1) funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie;
2) członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą wójta;
3) zatrudnieniem w administracji rządowej;
4) mandatem posła lub senatora.

Przedterminowe wybory wójta

Art. 28d. ustawy o samorządzie gminnym:

W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji, przeprowadza się wybory przedterminowe na zasadach określonych w ustawie, o której mowa w art.24bograniczenia w zakresie pracy radnego gminy, ochrona pracownicza radnego, ust. 6.
2. Wyborów nie przeprowadza się, jeżeli data wyborów przedterminowych miałaby przypaść w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta. Wyborów przedterminowych nie przeprowadza się także wtedy, jeżeli data wyborów miałaby przypaść w okresie dłuższym niż 6 a krótszym niż 12 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta i rada w terminie 30 dni od dnia podjęcia uchwały stwierdzającej wygaśnięcie mandatu wójta podejmie uchwałę o nieprzeprowadzaniu wyborów.

Art. 28e. Skutek wygaśnięcia mandatu wójta-u.s.g.:

Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców.

Art. 28f. Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji-u.s.g.:

W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.
2. W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta w czasie pełnienia funkcji przez osobę, o której mowa w art. 28h, osoba ta pełni funkcję wójta do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta.

Art. 29. Pełnienie funkcji przez wójta po upływie kadencji–u.s.g.:

1. Po upływie kadencji wójta pełni on swoją funkcję do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta albo osobę, którą Prezes Rady Ministrów wyznaczył do pełnienia funkcji wójta.
2. Po upływie kadencji wójta, zastępca wójta pełni swoje obowiązki do czasu objęcia obowiązków przez nowo powołanego zastępcę wójta.

106. Zastępca wójta

Tryb powoływania zastępcy wójta

Ustawa o samorządzie gminnym, art. 26a:

1. Wójt, w drodze zarządzenia, powołuje oraz odwołuje swojego zastępcę lub zastępców
i określa ich liczbę.
2. Liczba zastępców wójta nie może być większa niż:
1) jeden w gminach do 20.000 mieszkańców;
2) dwóch w gminach do 100.000 mieszkańców;
3) trzech w gminach do 200.000 mieszkańców;
4) czterech w gminach powyżej 200 000 mieszkańców.
3. W przypadku gdy określona przez wójta liczba jego zastępców jest większa niż jeden, w zarządzeniu, o którym mowa w ust. 1, wójt wskazuje imiennie pierwszego i kolejnych zastępców.

Funkcji zastępcy wójta nie można łączyć z :

• funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie;

• członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą wójta;

• zatrudnieniem w administracji rządowej;

• funkcją posła lub senatora (art.27. u.s.g.)

Zastępca wójta jest obowiązany brać udział w pracach rady gminy i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których został wybrany lub desygnowany.

Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców. (art.28e. u.s.g.)

Przejęcie zadań wójta przez jego zastępcę

Art. 28g. ustawy o samorządzie gminnym:

1. W przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej jedną z następujących okoliczności:
1) tymczasowym aresztowaniem;
2) odbywaniem kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne;
3) odbywaniem kary aresztu;
4) niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni;
5) zawieszeniem w czynnościach służbowych
- jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę - pierwszy zastępca.
2. Jeżeli nie powołano zastępcy albo pierwszego zastępcy w trybie określonym w art. 26a,to w przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej przez jedną z okoliczności, o których mowa w ust. 1, zadania i kompetencje wójta przejmuje osoba, o której mowa w art. 28h ----->Prezes Rady Ministrów, na wniosek wojewody przekazany niezwłocznie za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która przejmie wykonywanie zadań i kompetencji wójta.3. W przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji przez zastępcę albo pierwszego zastępcę, spowodowanej przez jedną z okoliczności, o których mowa w ust. 1, zadania i kompetencje wójta przejmuje osoba, o której mowa w art. 28h [jak wyżej]
3a. W przypadku gdy przemijająca przeszkoda w wykonywaniu zadań
i kompetencji wójta spowodowana przez jedną z okoliczności, o których mowa w ust. 1, zaistnieje przed złożeniem przez wójta ślubowania, zadania i kompetencje wójta przejmuje osoba, o której mowa wart. 28h [jak wyżej]4. Potwierdzeniem zaistnienia okoliczności, o których mowa w ust. 1, są odpowiednio:
1) zawiadomienie pracodawcy [w przypadku tymczasowego aresztowania],
2) wezwanie sądu do odbycia kary pozbawienia wolności albo aresztu [w przypadku odbywania kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne lub odbywania kary aresztu]
3) zaświadczenie lekarskie [ w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby]
4) postanowienie prokuratora albo postanowienie sądu o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych [w przypadku zawieszenia] 5. Wezwania, o których mowa w ust. 4 pkt 2, sąd przesyła przewodniczącemu rady.
5a. Postanowienia, o których mowa w ust. 4 pkt 4, sąd lub prokurator przesyła przewodniczącemu rady.
6. Zastępca, pierwszy zastępca albo osoba, o której mowa w art. 28h, wykonuje zadania i kompetencje wójta:
1) od dnia zatrzymania do dnia zwolnienia - w przypadku okoliczności, o której mowa w ust. 1 pkt1 [tymczasowe aresztowanie];
2) od dnia wskazanego w wezwaniu do stawienia się w zakładzie karnym, do dnia zwolnienia - w przypadku okoliczności, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3[odbywanie kary pozbawienia wolności za przestępstwo nieumyślne lub odbywanie kary aresztu];
3) w okresie wskazanym w zaświadczeniu lekarskim - w przypadku okoliczności, o której mowa w ust. 1 pkt 4[niezdolność do pracy z powodu choroby];
4) w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych - w przypadku okoliczności, o której mowa w ust. 1 pkt 5 [zawieszenie w czynnościach służbowych]
- jednak nie dłużej niż do dnia wygaśnięcia mandatu wójta.
7. W terminie 48 godzin od powzięcia wiadomości o zaistnieniu jednej z okoliczności, o których mowa w ust. 1, przewodniczący rady pisemnie informuje wojewodę o zaistnieniu takiej okoliczności i:
1) przejęciu zadań i kompetencji wójta przez zastępcę albo pierwszego zastępcę albo
2) konieczności wyznaczenia osoby, o której mowa w art. 28h - w związku z przepisem ust. 2, albo
3) konieczności wyznaczenia osoby, o której mowa w art. 28h związku z przepisem ust. 3.

Kadencja zastępcy wójta zależy od kadencji wójta-są one nierozerwalnie ze sobą związane, ponieważ to wójt powołuje swojego zastępcę.

Po upływie kadencji wójta, zastępca wójta pełni swoje obowiązki do czasu objęcia obowiązków przez nowo powołanego zastępcę wójta. (art.29. u.s.g.)-zasada ciągłości funkcji organu wykonawczego

Wójt może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy wójta.(art.33. u.s.g.)

Decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej wydaje wójt, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Wójt może upoważnić swoich zastępców lub innych pracowników urzędu gminy do wydawania decyzji administracyjnych, o których mowa wyżej, w imieniu wójta. (art.39. u.s.g.)

Oświadczenie woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem składa jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta samodzielnie albo wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą. (art. 46. u.s.g.)

W skład zgromadzenia związku międzygminnego wchodzą wójtowie gmin uczestniczących w związku.
Na wniosek wójta rada gminy może powierzyć reprezentowanie gminy w zgromadzeniu zastępcy wójta albo radnemu. (art.70. u.s.g.)

Małżonkowie zastępców wójtów nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikami spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby. Wybór lub powołanie tych osób na te funkcje są z mocy prawa nieważne.
Jeżeli taka sytuacja miała miejsce przed powołaniem na stanowisko zastępcy wójta, osoby te są obowiązane zrzec się stanowiska lub funkcji w terminie 3 miesięcy od dnia powołania na stanowisko zastępcy. W razie niezrzeczenia się stanowiska lub funkcji osoba traci je z mocy prawa po upływie 3 miesięcy. (art.24f. u.s.g.)

Zastępca wójta obowiązany jest do:

• złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym.Oświadczenie majątkowe dotyczy ich majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową

• Oświadczenie majątkowe wraz z kopią swojego zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT) za rok poprzedni i jego korektą składa w dwóch egzemplarzach wójtowi

• złożenia pierwszego oświadczenia majątkowego w terminie 30 dni od dnia powołania na stanowisko lub od dnia zatrudnienia. Do pierwszego oświadczenia majątkowego zastępca wójta musi dołączyć informację o sposobie i terminie zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli taką prowadzi. Kolejne oświadczenia majątkowe są składane co roku do dnia 30 kwietnia, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego, oraz w dniu odwołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę. . (art.24h u.s.g.)

Jeżeli zastępca nie złoży oświadczenia w określonym terminie,powoduje to utratę wynagrodzenia za okres od dnia, w którym powinno być złożone oświadczenie do dnia złożenia oświadczenia. Właściwy organ odwołuje albo rozwiązuje z zastępcą umowę o pracę najpóźniej po upływie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia. (art.24k u.s.g.)

W trakcie pełnienia funkcji lub trwania zatrudnienia oraz przez okres 3 lat po zakończeniu pełnienia funkcji lub ustaniu zatrudnienia, zastępca wójta nie może przyjąć jakiegokolwiek świadczenia o charakterze majątkowym, nieodpłatnie lub odpłatnie w wysokości niższej od jego rzeczywistej wartości od podmiotu lub podmiotu od niego zależnego, jeżeli biorąc udział w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych jego dotyczących miał bezpośredni wpływ na jego treść. (art.24m u.s.g.)

107. Przemijająca przeszkoda w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta.

Przemijająca przeszkoda

1. Termin przemijająca przeszkoda jest zwrotem niedookreślonym przez co nie sposób podać jego ścisłej definicji. Jednakże ustawa o samorządzie gminnym w art. 28g wymienia zamknięty („spowodowanej jedną z następujących okoliczności”) katalog okoliczności uznawanych za taką przeszkodę:

1) tymczasowe aresztowanie;

2) odbywanie kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne;

3) odbywanie kary aresztu;

4) niezdolność do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni;

5) zawieszenie w czynnościach służbowych.

1,5. Co do zasady zadania i kompetencje wójta przejmuje zastępca, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę – pierwszy zastępca.

Chyba, że:

1. Nie powołano zastępcy/ I zastępcy - Prezes Rady Ministrów, na wniosek wojewody przekazany niezwłocznie za pośrednictwem ministra właściwego dsadmin. publicz., wyznacza osobę, która przejmie wykonywanie zadań i kompetencji wójta.

2. Zastępca/ I zastępca doznał przemijającej przeszkody – następuje procedura jak w przypadku nie powołania zastępcy/I zastępcy

3. Wójt doznał przemijającej przeszkody przez złożeniem ślubowania - następuje procedura jak w przypadku nie powołania zastępcy/I zastępcy

Potwierdzenie przemijającej przeszkody

Uznanymi przez ustawodawcę potwierdzeniami takiej przeszkody są następująco przy:

1. tymczasowym aresztowaniu – powiadomienie pracodawcy, o którym mowa w art. 261§3 KPK- [sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza - jego dowódcę, a w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek - zarządzającego przedsiębiorstwem].

2. odbywaniu kary pozbawienia wolności/aresztu - wezwanie sądu do odbycia kary przesłane przewodniczącemu rady

3. niezdolności do pracy z powodu choroby(...) - zaświadczenie lekarskieo którym mowa w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choro-by i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267)

4. zawieszeniu w czynnościach służbowych - postanowienie prokuratora albo postanowienie sądu o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych, o którym mowa w art. 276 KPK – [Tytułem środka zapobiegawczego można zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.]

Postanowienie te sąd lub prokurator przesyła przewodniczącemu rady.

TERMINY wykonywania zadań i kompetencji przez odpowiednie osoby opisane zostały w zagadnieniu 106. Uznałam, że nie warto przepisywać kolejny raz.

108. Procedura wyboru zarządu powiatu.

Zarząd Powiatu - zgodnie z art. 26 USP jest organem wykonawczym Powiatu

W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Zarząd powiatu nie pochodzi z wyborów powszechnych.

Zgodnie z art. 12 USP „do wyłącznej właściwości rady powiatu należy wybór i odwołanie zarządu oraz ustalanie wynagrodzenia jego przewodniczącego.”

Wybór

1. a) Rada powiatu wybiera zarząd w b) liczbie od 3 do 5 osób, w tym starostę i wicestarostę,c) w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy;

2. W pierwszej kolejności rada wybiera starostę a) bezwzględną większością głosów b) ustawowego składu rady, w c) głosowaniu tajnym;

3. A) Na wniosek starosty b) rada powiatu wybiera wicestarostę oraz pozostałych członków zarządu c) zwykłą większością głosów d) w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, e) w głosowaniu tajnym.

Zarząd powiatu działa do dnia wyboru nowego zarządu (art. 28 USP).

Zgodnie z art. 29 jeżeli rada powiatu nie dokona wyboru zarządu w terminie określonym w art. 27 (w ciągu 3 miesięcy), ulega rozwiązaniu z mocy prawa.

Informację o rozwiązaniu rady powiatu z przyczyny określonej w ust. 1 (nie dokonania wyboru) wojewoda niezwłocznie podaje do wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty na obszarze powiatu oraz ogłasza w formie obwieszczenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Po rozwiązaniu rady powiatu z powyższej przyczyny przeprowadza się wybory przedterminowe.

Do czasu wyboru zarządu przez nową radę Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego ds adm. Publ., wyznacza osobę, która w tym okresie pełni funkcję organów powiatu.

Jeżeli rada powiatu, wybrana w wyniku wyborów przedterminowych, nie dokona wyboru zarządu w terminie 3 miesięcy ulega rozwiązaniu z mocy prawa. W takim przypadku nie dokonuje się kolejnych wyborów, a zadania i kompetencje rady i zarządu przejmuje komisarz rządowy ustanowiony przez Premiera na wniosek min. właściwego ds adm. publ.

109. Procedura wyboru zarządu województwa.

Zarząd jest organem wykonawczym województwa wybieranym przez sejmik, w jego skład wchodzi marszałek, dwóch wicemarszałków i dwóch członków zarządu. Zarząd województwa wykonuje zadania niezastrzeżone na rzecz sejmiku i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

Wybór

1. A) Sejmik województwa wybiera zarząd województwa, w tym marszałka województwa i nie więcej niż 2 wicemarszałków , b) w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy.

2. W pierwszej kolejności sejmik województwa wybiera marszałka województwa a) bezwzględną większością głosów b) ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu c) tajnym.

3. A) Na wniosek marszałka b)sejmik województwa wybiera wicemarszałków oraz pozostałych członków zarządu c) zwykłą większością głosów w obecności d) co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu e) tajnym.

4. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu województwa mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa.

Jeżeli sejmik województwa nie dokona wyboru zarządu województwa w terminie 3 miesięcy(...) ulega rozwiązaniu z mocy prawa.

Informację o rozwiązaniu sejmiku województwa wojewoda podaje do publicznej wiadomości w środkach masowego przekazu i ogłasza, w formie obwieszczenia, w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Po rozwiązaniu sejmiku województwa przeprowadza się wybory przedterminowe.

Do czasu wyboru zarządu przez nowy sejmik Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego ds adm. Publ., wyznacza osobę, która w tym okresie pełni funkcję organów samorządu województwa.

Jeżeli sejmik województwa wybrany w wyniku wyborów przedterminowych, nie dokona wyboru zarządu w terminie 3 miesięcy ulega rozwiązaniu z mocy prawa. W takim przypadku nie dokonuje się kolejnych wyborów, a zadania i kompetencje sejmiku i zarządu przejmuje komisarz rządowy ustanowiony przez premiera na wniosek min. właściwego ds adm. publ.

110. Warunki odwołania zarządu powiatu

Art. 12.pkt 2. ustawy o samorządzie powiatowymstanowi, że wybór i odwołanie zarządu należy do wyłącznej właściwości rady powiatu.A więc są to sytuacje gdy:

• rada powiatu podejmie uchwałę o nieudzieleniu zarządowi absolutorium-jest to równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu (chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd powiatu został odwołany z innej przyczyny) . Uchwałę w sprawie absolutorium rada powiatu podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu a następnie rozpoznaje sprawę odwołania zarządu na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium. Rada powiatu musi zapoznać się z opiniami, o których mowa w art. 16 ust. 3(Komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu powiatu i występuje z wnioskiem do rady powiatu w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi. Wniosek w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez regionalną izbę obrachunkową.), oraz z uchwałą regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały rady powiatu o nieudzieleniu zarządowi absolutorium. Rada powiatu może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.-art.30

• rada powiatu złoży wniosek o odwołanie starosty z innej przyczyny-jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Wniosek musi mieć formę pisemną i zawierać uzasadnienie przyczyny odwołania oraz podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną. . Odwołanie starosty następuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Głosowanie w sprawie odwołania rada przeprowadza po zapoznaniu się z opinią komisji rewizyjnej na następnej sesji po tej, na której zgłoszono wniosek o odwołanie, nie wcześniej jednak niż po upływie 1 miesiąca od dnia zgłoszenia wniosku.Jeżeli wniosek o odwołanie starosty nie uzyskał wymaganej większości głosów, kolejny wniosek o odwołanie może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od poprzedniego głosowania. -art.31

Odwołanie starosty lub złożenie przez niego rezygnacji jest tożsame z odwołaniem lub złożeniem rezygnacji całego zarządu!!!

Przyjęcie rezygnacji starosty następuje zwykłą większością głosów. Rada powiatu podejmuje uchwałę o przyjęciu rezygnacji całego zarządu (w przypadku rezygnacji starosty) na najbliższej sesji. Niepodjęcie takiej uchwały jest równoznaczne z przyjęciem rezygnacji z upływem ostatniego dnia miesiąca, w którym odbyła się sesja rady powiatu (pierwsza po złożeniu rezygnacji).-art. 31a

Art. 31b. 1. W przypadku odwołania albo rezygnacji całego zarządu rada powiatu dokonuje wyboru nowego zarządu w trybie, o którym mowa w art. 27(patrz: procedura wyboru zarządu powiatu), odpowiednio, w ciągu 3 miesięcy od dnia odwołania albo od dnia przyjęcia rezygnacji. W przypadku niedokonania wyboru nowego zarządu w terminie 3 miesięcy od dnia odwołania albo od dnia przyjęcia rezygnacji, przepisy art. 29 stosuje się odpowiednio(rada powiatu ulega rozwiązaniu,przeprowadza się wybory przedterminowe,premier wyznacza osobę, która tymczasowo pełni funkcje organów).

3. Odwołany zarząd powiatu lub jego poszczególni członkowie pełnią dotychczasowe obowiązki do czasu wyboru nowego zarządu lub poszczególnych jego członków. Rada powiatu może zwolnić członka zarządu z tego obowiązku.

4. Przepis ust. 3 zdanie pierwsze stosuje się odpowiednio w przypadku złożenia rezygnacji przez cały zarząd.

111. Warunki odwołania zarządu województwa.

Zarząd województwa można odwołać w dwóch przypadkach:

• z powodu nieudzielenia absolutorium (art. 34 ust.1u.s.w.).

• odwołanie marszałka województwa jest równoznaczne z odwołaniem całego zarządu województwa (art. 37 ust. 4 u.s.w.).

ODWOŁANIE ZARZĄDU WOJ. Z POWODU NIEUDZIELENIA ABSOLUTORIUM

Uchwała sejmiku województwa w sprawie nieudzielenia zarządowi województwa absolutorium jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu województwa, chyba że został odwołany z innej przyczyny.

Warunki:

• podjęcie uchwały w sprawie absolutorium przez sejmik województwa bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku województwa;

• rozpoznanie sprawy odwołania zarządu na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały o nieudzieleniu zarządowi województwa absolutorium;

• zasięgnięcie opinii komisji rewizyjnej i regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały sejmiku woj. o nieudzieleniu zarządowi woj. absolutorium;

• po zapoznaniu się z w/w opiniami sejmik województwa może odwołać zarząd województwa większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

ODWOŁANIE MARSZAŁKA WOJEWÓDZTWA

=

ODWOŁANIE ZARZĄDU WOJEWÓDZTWA

Warunki:

• Wniosek 1/4 ustawowego składu sejmiku województwa. Wniosek wymaga formy pisemnej i uzasadnienia przyczyny odwołania. Podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną.

• Zasięgnięcie i zapoznanie się z opinią komisji rewizyjnej na następnej sesji po tej, na której złożono wniosek.

• Odwołanie następuje większością 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

112. Warunki odwołania członka zarządu w powiecie i w województwie.

W powiecie ------>art. 31 ust. 5 u.s.p.

Rada powiatu może na uzasadniony wniosek starosty odwołać członka zarządu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.

Odwołani poszczególni członkowie pełnią dotychczasowe obowiązki do czasu wyboru nowego członka. Rada powiatu może zwolnić członka zarządu z tego obowiązku.

Rada powiatu dokonuje wyboru nowego członka zarządu w terminie 1 miesiąca od dnia odwołania.

W województwie------> art. 37 ust. 5 u.s.w.

Sejmik województwa może na uzasadniony wniosek marszałka województwa odwołać poszczególnych członków zarządu. Odwołanie to następuje zwykła większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

113. Rezygnacja z członkostwa w zarządzie powiatu i województwa.

Zarząd powiatu-----> art. 31c u.s.p.

W przypadku złożenia rezygnacji przez członka zarządu, który nie jest jego przewodniczącym, rada powiatu podejmuje uchwałę o przyjęciu rezygnacji i zwolnieniu z pełnienia obowiązków członka zarządu zwykłą większością głosów. Podjęcie tej uchwały następuje nie później niż w ciągu 1 miesiąca od dnia złożenia rezygnacji.

Jeżeli rada powiatu nie podejmie uchwały w terminie to jest to równoznaczne z przyjęciem rezygnacji z upływem ostatniego dnia miesiąca, w którym powinna być podjęta.

Zarząd województwa-----> art. 40 u.s.w.

W przypadku złożenia rezygnacji z członkostwa w zarządzie przez członka, który nie jest jego przewodniczącym to sejmik województwa podejmuje uchwałę o rezygnacji i zwolnieniu z pełnienia obowiązków danego członka. Uchwała jest podjęta zwykła większością głosów, nie później niż w ciągu 1 miesiąca od dnia złożenia rezygnacji.

Niepodjęcie uchwały w terminie jest równoznaczne z przyjęciem rezygnacji z upływem ostatniego dnia miesiąca, w którym powinna być podjęta.

114. Rozwiązanie i odwołanie organu wykonawczego w trybie nadzoru.

Nadzór nad działalnością jst.

Nadzór to badanie działalności danego podmiotu administrującego połączone z możliwością pomocy,a także modyfikacji tej działalności. Ustalanie stanu faktycznego oraz możliwość jego korygowania. W zakresie samorządu terytorialnego występuje nadzór weryfikacyjny. Kryterium nadzoru jest zgodność z prawem. Nadzór sprawują Prezes Rady Ministrów, wojewoda oraz RIO w zakresie spraw finansowych. 

Rozwiązanie ma miejsce:

Art. 83 ust. 2 usp

 - kiedy - Jeżeli powtarzającego się naruszenia konstytucji lub ustaw dopuszcza się zarząd powiatu,

- kto - wojewoda wzywa radę powiatu do zastosowania niezbędnych środków, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku - za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej - występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o rozwiązanie zarządu powiatu.

- co dalej - W razie rozwiązania zarządu, do czasu wyboru nowego zarządu, funkcję zarządu pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.

 

 Art. 84 ust. 2 usw.

- kiedy - Jeżeli powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza się zarząd województwa,

-kto - wojewoda wzywa sejmik województwa do zastosowania niezbędnych środków, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku - za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej - występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o rozwiązanie zarządu województwa.

- co dalej - W razie rozwiązania zarządu, do czasu wyboru nowego zarządu, funkcje zarządu pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.

 

Odwołanie ma miejsce

Art. 96 ust. 2 usg

- kiedy - Jeżeli powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza się wójt,

- kto - wojewoda wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli wezwanie to nie odnosi skutku - występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o odwołanie wójta.

- co dalej - W przypadku odwołania wójta Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru wójta pełni jego funkcję.

115. Organy zastępcze organu/ów JST.

Komisarz rządowy

Powoływany jest wtedy, gdy organy JST nie rokują na szybką poprawę i brak ich skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez ich organy.

• W gminach---> art. 97 ust. 3 i 4 u.s.g.

Komisarz rządowy jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody, , za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Wojewoda (wniosek) ----> minister wł. do spraw adm. publ.-----> Prezes RM (powołanie)

Komisarz rządowy wykonuje zadania i kompetencje organów gminy począwszy od dnia powołania.

• W powiatach----> art. 84 ust. 3 i 4 u.s.p.

Komisarz rządowy jest powoływany tak samo jak w gminach (w przypadku zaniedbań i zaniechań ze strony organów), a także pełni przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów powiatu z dniem powołania.

Komisarz rządowy jest powoływany w przypadku, gdy rada powiatu wybrana w wyborach przedterminowych, w określonym terminie, nie dokona wyboru zarządu powiatu. Wtedy następuje rozwiązanie rady powiatu z mocy prawa, a kompetencje organów powiatu przejmuje komisarz rządowy ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej (inne powołanie komisarza!!).

Ustanowienie komisarza rządowego następuje także w przypadku zmian w podziale terytorialnym państwa, jeżeli doprowadziło to do spadku liczy członków rady poniżej 3/5 ustawowej liczby radnych danej jednostki, wtedy to rada zostaje rozwiązana z mocy prawa. Komisarza ustanawia się wtedy dla każdego powiatu, powstałego w wyniku zmian.

• W województwach----> art. 85 ust. 3 i 4 u.s.w.

Komisarz rządowy jest ustanawiany tak samo jak w gminie i powiecie:

Wojewoda (wniosek) ----> minister właściwy do spraw adm. publ.----> Prezes RM (powołanie)

Komisarz rządowy z dniem powołania przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów samorządu województwa.

Komisarz rządowy jest powoływany, jeżeli sejmik województwa wybrany w wyborach przedterminowych w określonym terminie nie dokona wyboru zarządu województwa, ulega wtedy rozwiązaniu z mocy prawa, a zadania i kompetencje organów samorządu województwa przejmuje komisarz rządowy. Sprawuje on swoje funkcje do dnia wyboru sejmiku województwa na kolejną kadencję.

Ustanowienie komisarza w sytuacji, gdy organy JST nie są w stanie sprostać wykonywaniu zadań publicznych podczas wprowadzenia stanu wojennego lub stanu wyjątkowego.

Art. 14. u. s. woj.

1. Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wojennego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wojennego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego.

2. Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody.

3. Komisarz rządowy z dniem powołania przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji zawieszonych organów gminy, powiatu lub samorządu województwa.

4. Stan zawieszenia organów gminy, powiatu lub samorządu województwa ustaje z upływem czasu określonego przez Prezesa Rady Ministrów oraz z mocy prawa z dniem zniesienia stanu wojennego.

Art. 12. u. s. wyj.

1. Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego.

2. Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody.

3. Komisarz rządowy z dniem powołania przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji zawieszonych organów gminy, powiatu lub samorządu województwa.

4. Stan zawieszenia organów gminy, powiatu lub samorządu województwa ustaje z upływem czasu określonego przez Prezesa Rady Ministrów oraz z mocy prawa z dniem zniesienia stanu wyjątkowego.

Osoba wyznaczona do pełnienia funkcji organu/ów JST

W gminach

Art. 4f ---->Jeżeli w wyniku zmian w podziale terytorialnym rada gminy została rozwiązana z mocy prawa to Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza osobę, która wykonuje zadania i kompetencje rady gminy do czasu wyboru nowej rady.

Art. 28h w związku z art. 28g ust.2----> w przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej np. tymczasowym aresztowaniem, odbywaniem kary pozbawienia wolności, odbywanie kary aresztu, a nie powołano zastępcy wójta, Prezes Rady Ministrów wyznacza osobę, która przejmie wykonywanie zadań i kompetencji wójta.

Art. 96 ----> w razie powtarzającego się naruszenia przez rade gminy Konstytucji lub ustaw, Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy. W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcje. Jeżeli naruszeń Konstytucji lub ustaw dopuszcza się wójt, wtedy wojewoda wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli to wezwanie to nie przyniesie skutku występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o odwołanie wójta. W przypadku odwołania wójta Prezes RM na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru wójta pełni jego funkcję.

W powiatach

Art. 29 ust. 3a w nawiązaniu do art. 31b. ----> do czasu wyboru zarządu przez nową radę, Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która w tym okresie pełni funkcję organów powiatu.

Art. 29 ust. 7 ----> w wyniku zmian w podziale terytorialnym, wyznacza się osobę do pełnienia funkcji organów powiatu, dla każdego z powiatów powstałych w wyniku zmian w podziale terytorialnym państwie.

Art. 83 ust. 1----> w razie powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub staw przez rade powiatu Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów, w drodze uchwały może ja rozwiązać, co jest równoznaczne z odwołaniem wszystkich organów powiatu. Wtedy Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru nowych organów pełni funkcję tych organów.

Art. 83 ust. 2 ----> jeżeli naruszeń Konstytucji lub ustaw dopuszcza się zarząd powiatu, a wezwanie wojewody nie odnosi skutku, to za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wojewoda składa wniosek do Prezesa Rady Ministrów z rozwiązanie zarządu powiatu. Do czasu wyboru nowego zarządu funkcję zarządu pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.

W województwach

Art. 33 ust.4 ----> do czasu wyboru zarządu przez nowy sejmik Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która w tym czasie pełni funkcję organów samorządu województwa.

Art. 33 ust. 8 ----> w przypadku zmian w podziale terytorialnym wyznacza się osobę, która pełni funkcję organów województwa. Dla każdego nowo powstałego województwa wyznacza się taką osobę.

Art. 84 ----> w razie powtarzającego się naruszenia Konstytucji i ustaw przez sejmik województwa, Sejm na wniosek Prezesa Rady ministrów może rozwiązać sejmik województwa. Rozwiązanie sejmiku województwa jest równoznaczne z rozwiązaniem wszystkich organów województwa. Wtedy Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza osobę, która do czasu wyboru nowych organów samorządu województwa pełni funkcję tych organów. Jeżeli naruszeń dopuszcza się zarząd województwa, a wezwanie do zaprzestania naruszeń nie przyniosło skutku, to następuje rozwiązanie takiego zarządu, a Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody, złożony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która pełni funkcję zarządu do czasu wyboru nowego zarządu.

Z ustawy o referendum lokalnym

Wyznacza się osobę pełniącą funkcję organów JST w przypadkach odwołania organów JST poprzez referendum.

Art. 67. 1. Ogłoszenie, w trybie art. 63 ust. 2, wyników referendum rozstrzygających o odwołaniu organu stanowiącego powiatu lub samorządu województwa oznacza zakończenie działalności tego organu stanowiącego i z mocy prawa – organu wykonawczego.

2. Ogłoszenie, w trybie art. 63 ust. 2, wyników referendum przeprowadzonego na wniosek mieszkańców, rozstrzygających o odwołaniu organów gminy przed upływem kadencji, oznacza zakończenie działalności tych organów.

3. Jeżeli w ważnym referendum o odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta), przeprowadzonym na wniosek rady gminy z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium, przeciwko odwołaniu wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oddano więcej niż połowę ważnych głosów, działalność rady gminy ulega zakończeniu z mocy prawa.

4. W przypadkach, o których mowa w ust. 1–3, Prezes Rady Ministrów niezwłocznie wyznacza osobę, która pełni funkcje organów jednostki samorządu terytorialnego do czasu wyboru nowych organów jednostki samorządu terytorialnego, oraz zarządza, z zastrzeżeniem ust. 5, wybory przedterminowe.

5. W przypadku wniesienia protestu przeciwko ważności referendum do czasu rozstrzygnięcia sprawy w trybie art. 66 nie zarządza się wyborów przedterminowych.

Pełnomocnik do spraw utworzenia gminy

Art. 4e ust 3 u.s.g.----> W przypadku tworzenia nowej gminy Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza pełnomocnika do spraw utworzenia gminy spośród pracowników podległych wojewodzie albo pracowników urzędu gminy, której obszar wchodzi w skład nowo utworzonej gminy.

Ustawa o stanie klęski żywiołowej

Art. 9 ust. 5 ----> W razie niezdolności do kierowania lub niewłaściwego kierowania działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia wojewoda z inicjatywy własnej lub na wniosek starosty może zawiesić uprawnienia wójta (burmistrza, prezydenta miasta), określone w ust. 2 i 3, oraz wyznaczyć pełnomocnika do kierowania tymi działaniami.

Art. 10 ust.5 ----> W razie niezdolności do kierowania lub niewłaściwego kierowania działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, wojewoda może zawiesić uprawnienia starosty oraz wyznaczyć pełnomocnika do kierowania tymi działaniami.

Art. 13 ust. 2 pkt 2 ---->W razie odmowy wykonania polecenia lub niewłaściwego wykonywania polecenia przez:organy samorządu terytorialnego – minister właściwy do spraw administracji publicznej może zawiesić odpowiednie uprawnienia takiego organu oraz wyznaczyć pełnomocnika do wykonywania tych uprawnień, zawiadamiając o tym właściwego wojewodę i Prezesa Rady Ministrów.

Pierwszy zastępca wójta przejmujący zadania i kompetencje wójta

Art. 28g ust.1 u.s.g. ----> w przypadku przemijającej przeszkody tj.:

• tymczasowe aresztowanie

• odbywanie kary pozbawienia wolności

• odbywanie kary aresztu

• niezdolność do pracy z powodu choroby trwające powyżej 30 dni

• zawieszenia w czynnościach służbowych

jego kompetencje i zadania przejmuje zastępca, a w gminach gdzie jest więcej niż 1 zastępca, to pierwszy zastępca.

116. Pozycja prawna wójta.

Zgodnie z art. 11a u.s.g. wójt jest jednoosobowym organem gminy. Jest jednocześnie organem wykonawczym. Jego kadencja rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Wójtem może być jedynie osoba posiadająca obywatelstwo polskie.

W drodze zarządzenia wójt powołuje i odwołuje swojego zastępcę lub zastępców oraz określa ich liczbę.

Funkcji wójta nie można łączyć z:

• funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie

• członkostwem w organach JST, także w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą

• zatrudnieniem w administracji rządowej

• mandatem posła lub senatora.

Poza tym wójt nie może podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców do wykonywania swojej funkcji.

Uchwała w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium

Jeżeli jest podjęta po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji to jest równoznaczna z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta. Przed podjęciem uchwały w sprawie udzielenia wójtowi absolutorium po zasięgnięciu opinii komisji rewizyjnej.

Uchwałę w tej sprawie podejmuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy.

Nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały o nieudzieleniu wójtowi absolutorium rada gminy może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta bezwzględna większością głosów ustawowego składu rady.

Referendum w sprawie odwołania wójta może nastąpić także z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium, ale jedynie na wniosek 1/4 ustawowego składu rady. Wniosek ten wymaga formy pisemnej i uzasadnienia przyczyny odwołania oraz podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną. Nie wcześniej niż po wpływie 14 dni od dnia złożenia wniosku rada podejmuje uchwałę o przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania wójta większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady w głosowaniu imiennym. Jeżeli pierwszy wniosek nie doszedł do skutku to kolejny może być złożony nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od poprzedniego głosowania.

Wybór i wygaśnięcie mandatu wójta---> zagadnienie 104 i 105.

Objęcie obowiązków przez wójta następuje z chwilą złożenia wobec rady gminy ślubowania, co następuje w ciągu 7 dni od dnia głoszenia zbiorczych wyników wyborów wójtów na obszarze kraju na sesji rady gminy zwołanej przez komisarza rządowego. A jeżeli sesja się nie odbyła to wójt składa ślubowanie przed właściwym terytorialnie komisarzem rządowym.

Kompetencje wójta---> art. 30 u.s.g. i następne.

• Wykonywanie uchwał rady gminy.

• Przygotowywanie projektów rady gminy.

• Opracowywanie programów rozwoju.

• Określanie sposoby wykonywania uchwał.

• Gospodarowanie mieniem komunalnym.

• Wykonywanie budżetu.

• Zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.

• Kierowanie bieżącymi sprawami gminy i reprezentowanie jej na zewnątrz.

• Opracowywanie planu operacyjnego przed powodzią oraz ogłaszanie i odwoływanie pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego.

• Zarządzenie ewakuacji z obszarów bezpośrednio zagrożonych, jeżeli w inny sposób nie można usunąć bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia ludzi lub dla mienia.

W sprawach nie cierpiących zwłoki ma prawo wydawać przepisy porządkowe.

W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy.

Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy, jest jego kierownikiem, określa jego regulamin w drodze zarządzenia oraz może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy wójta lub sekretarzowi wójta.

117. Pozycja prawna starosty.

Starosta wchodzi w skład zarządu powiatu i jest jego przewodniczącym. Starostą może być jedynie obywatel polski. Członkostwa z zarządzie powiatu nie można łączyć z członkostwem w organie innej JST, zatrudnieniem w administracji rządowej oraz z mandatem posła lub senatora.

Wybór starosty

Starosta jest wybierany przed radę powiatu bezwzględna większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Na wniosek starosty rada powiatu wybiera wicestarostę i pozostałych członków zarządu.

Odwołanie starosty

Starosta może być odwołany z dwóch przyczyn:

1- nieudzielenie absolutorium zarządowi, które jest równe ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu

2- inna przyczyna niż nieudzielenie absolutorium na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Wniosek wymaga formy pisemnej i uzasadnienia przyczyny odwołania oraz podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną. Odwołanie starosty następuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

Rezygnacja starosty

Starosta może złożyć rezygnację, a jej przyjęcie następuje zwykłą większością głosów. Rezygnacja starosty jest równoznaczna z rezygnacją całego zarządu.

Kompetencje starosty

• organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego

• kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje go na zewnątrz

• opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią, ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy

• w sprawach niecierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne starosta podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości powiatu, ale nie może wydawać przepisów porządkowych

• wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości powiatu

• może upoważnić wicestarostę, poszczególnych członków zarządu, pracowników starostwa, powiatowych służb, inspekcji i straży oraz kierowników jednostek organizacyjnych powiatu do wydawania w jego imieniu decyzji

• podpisuje decyzje wydane przez zarząd.

Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży.

Starosta sprawuje zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży:

• powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą oraz wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy

• zatwierdza programy ich działania

• uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu

• w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek

• zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli.

118. Pozycja prawna marszałka województwa.

Marszałek województwa jest przewodniczącym kolegialnego zarządu województwa, organu wykonawczego samorządu województwa. Stanowisko marszałka województwa utworzono 1 stycznia 1999 ustawą z 1998 w ramach reformy administracyjnej.

Marszałek województwa organizuje pracę zarządu oraz urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje je na zewnątrz. Jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego oraz zwierzchnikiem służbowym jego pracowników, a także kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Ma kompetencję do wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej.

Wyboru marszałka dokonuje się podczas sesji sejmiku w odrębnym głosowaniu tajnym spośród nieograniczonej liczby kandydatów zgłoszonych przez radnych sejmiku, przy czym sam marszałek nie musi być radnym. Za wybranego na to stanowisko uważa się tego kandydata, który otrzymał większość bezwzględną głosów ustawowego składu sejmiku. W przypadku niewybrania w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów pełnego zarządu województwa, sejmik ulega rozwiązaniu z mocy prawa, co skutkuje przedterminowymi wyborami.

Sejmik województwa może odwołać marszałka województwa z powodu nieudzielenia absolutorium lub na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu sejmiku. Odwołanie marszałka następuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku w głosowaniu tajnym. Głosowanie w sprawie odwołania sejmik województwa przeprowadza po zapoznaniu się z opinią komisji rewizyjnej na następnej sesji po tej, na której zgłoszono wniosek o odwołanie, nie wcześniej jednak niż po upływie 1 miesiąca od dnia zgłoszenia wniosku. Jeżeli wniosek o odwołanie marszałka nie uzyskał wymaganej większości głosów, kolejny wniosek o odwołanie może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od poprzedniego głosowania.

Do wyłącznej właściwości sejmu nu województwa należy:

1. ustalanie wynagrodzenia marszałka województwa;

2. powoływanie i odwoływanie, na wniosek marszałka województwa, skarbnika województwa, który jest głównym księgowym budżetu województwa;

art. 21 ust. 9 USW Na wniosek marszałka województwa przewodniczący sejmiku województwa jest obowiązany wprowadzić do porządku obrad najbliższej sesji sejmiku projekt uchwały, jeżeli wnioskodawcą jest zarząd województwa, a projekt wpłynął do sejmiku co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji sejmiku.

Art.25 ust.4 USW Zarząd województwa lub marszałek województwa nie może powierzyć radnemu województwa, w którym radny uzyskał mandat, wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Art. 27c USW Jeżeli terminy na złożenie oświadczenia majątkowego (Członek zarządu województwa, skarbnik województwa, sekretarz województwa, kierownik wojewódzkiej samorządowej jednostki organizacyjnej, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego wojewódzką osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu marszałka województwa składają pierwsze oświadczenie majątkowe w terminie 30 dni od dnia wyboru lub powołania na stanowisko albo od dnia zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub radny, który składa pierwsze oświadczenie majątkowe w terminie 30 dni od dnia złożenia ślubowania. Do pierwszego oświadczenia majątkowego radny jest obowiązany dołączyć informację o sposobie i terminie zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia województwa, w którym uzyskał mandat, jeżeli taką działalność prowadził przed dniem wyboru. Kolejne oświadczenia majątkowe są składane przez radnego co roku do dnia 30 kwietnia, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego, oraz na 2 miesiące przed upływem kadencji) nie zostaną dotrzymane, odpowiednio, przewodniczący sejmiku województwa, wojewoda lub marszałek województwa w terminie 14 dni od dnia stwierdzenia niedotrzymania terminu wzywa osobę, która nie złożyła oświadczenia do jego niezwłocznego złożenia wyznaczając dodatkowy czternastodniowy termin. Termin ten liczy się od dnia skutecznego do-starczenia wezwania.

3. Oświadczenie majątkowe wraz z kopią swojego zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT) za rok poprzedni i jego korektą składa-ją w dwóch egzemplarzach:

1) radny – przewodniczącemu sejmiku województwa;

2) marszałek województwa, przewodniczący sejmiku województwa – wojewodzie;

3) wicemarszałek województwa, członek zarządu województwa, sekretarz województwa, skarbnik województwa, kierownik wojewódzkiej samorządowej jednostki organizacyjnej, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego wojewódzką osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu marszałka województwa – marszałkowi województwa.

3. Oświadczenie majątkowe wraz z kopią swojego zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT) za rok poprzedni i jego korektą składa-ją w dwóch egzemplarzach:

1) radny – przewodniczącemu sejmiku województwa;

2) marszałek województwa, przewodniczący sejmiku województwa – wojewodzie;

3) wicemarszałek województwa, członek zarządu województwa, sekretarz województwa, skarbnik województwa, kierownik wojewódzkiej samorządowej jednostki organizacyjnej, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego wojewódzką osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu marszałka województwa – marszałkowi województwa.

Art. 27 d USW Wojewoda i przewodniczący sejmiku województwa przekazują marszałkowi województwa kopie oświadczeń majątkowych, które im złożono.

Art. 31.

1. Zarząd województwa jest organem wykonawczym województwa.

2. W skład zarządu województwa, liczącego 5 osób, wchodzi marszałek województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie.

2a. Członkiem zarządu województwa nie może być osoba, która nie jest obywatelem polskim.

3. Członkostwa w zarządzie województwa nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła i senatora. Utrata członkostwa w za-rządzie województwa następuje w dniu wyboru lub zatrudnienia.

4. Uchwały zarządu województwa zapadają zwykłą większością głosów w obecnosci co najmniej połowy ustawowego składu zarządu w głosowaniu jawnym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.

5. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos marszałka województwa.

Art. 32.

1. Sejmik województwa wybiera zarząd województwa, w tym marszałka woje-wództwa i nie więcej niż 2 wicemarszałków, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogło-szenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, z uwzględnieniem ust. 2 i 3.

2. Sejmik województwa wybiera marszałka województwa bezwzględną większo-ścią głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

3. Sejmik województwa wybiera wicemarszałków oraz pozostałych członków za-rządu na wniosek marszałka zwykłą większością głosów w obecności co naj-mniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

4. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu województwa mo-gą być wybrani spoza składu sejmiku województwa.

5. Do członków zarządu województwa wybranych spoza składu sejmiku woje-wództwa stosuje się odpowiednio przepisy art. 24 ust. 1 i 2.

Art. 33.

1. Jeżeli sejmik województwa nie dokona wyboru zarządu województwa w termi-nie określonym w art. 32 ust. 1, ulega rozwiązaniu z mocy prawa.

2. Informację o rozwiązaniu sejmiku województwa z przyczyny określonej w ust. 1 wojewoda podaje do publicznej wiadomości w środkach masowego przekazu i ogłasza, w formie obwieszczenia, w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

3. Po rozwiązaniu sejmiku województwa z przyczyny określonej w ust. 1 przepro-wadza się wybory przedterminowe.

4. Do czasu wyboru zarządu przez nowy sejmik Prezes Rady Ministrów, na wnio-sek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która w tym okresie pełni funkcję organów samorządu województwa.

5. Jeżeli sejmik województwa wybrany w wyniku wyborów przedterminowych, o których mowa w ust. 3, nie dokona wyboru zarządu w terminie określonym w art. 32 ust. 1, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Informację o rozwiązaniu sejmiku podaje się do wiadomości w trybie określonym w ust. 2.

6. W przypadku określonym w ust. 5 nie przeprowadza się wyborów przedterminowych. Do dnia wyboru sejmiku województwa na kolejną kadencję oraz wyboru zarządu województwa zadania i kompetencje organów samorządu województwa przejmuje komisarz rządowy ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

7. Organy województwa ulegają rozwiązaniu z mocy prawa również w przypadkach określonych w art. 390 § 1 pkt 3 oraz § 5 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy.

8. W przypadku zmian w podziale terytorialnym państwa, których skutki określa art. 390 § 5 oraz § 8 ustawy, o której mowa w ust. 7, stosuje się odpowiednio przepisy ust. 2–6 z uwzględnieniem zasady, że osobę, która w tym okresie pełni funkcję organów województwa, wyznacza się dla każdego z województw powstałych w wyniku zmian w podziale terytorialnym państwa.

Art. 34.

1. Uchwała sejmiku województwa w sprawie nieudzielenia zarządowi wojewódz-twa absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu województwa, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd województwa został odwołany z innej przyczyny.

1a. Uchwałę w sprawie absolutorium sejmik województwa podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku województwa.

2. Sejmik województwa rozpoznaje sprawę odwołania zarządu województwa z przyczyny określonej w ust. 1 na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały o nieudzieleniu zarządowi województwa absolutorium.

3. Sejmik województwa, po zapoznaniu się z wnioskiem komisji rewizyjnej i opinią regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały sejmiku województwa o nieudzieleniu zarządowi województwa absolutorium, może odwołać zarząd wo-jewództwa większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

Art. 37.

1. Sejmik województwa może odwołać marszałka województwa z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu sejmiku.

2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, wymaga formy pisemnej i uzasadnienia przy-czyny odwołania oraz podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną.

3. Odwołanie marszałka województwa następuje większością co najmniej 3/5 gło-sów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Głosowanie w sprawie odwołania sejmik województwa przeprowadza po zapoznaniu się z opinią komi-sji rewizyjnej na następnej sesji po tej, na której zgłoszono wniosek o odwoła-nie, nie wcześniej jednak niż po upływie 1 miesiąca od dnia zgłoszenia wniosku. Jeżeli wniosek o odwołanie marszałka województwa nie uzyskał wymaganej większości głosów, kolejny wniosek o odwołanie może być zgłoszony nie wcze-śniej niż po upływie 6 miesięcy od poprzedniego głosowania.

4. Odwołanie marszałka województwa albo złożenie przez niego rezygnacji jest, odpowiednio, równoznaczne z odwołaniem całego zarządu województwa albo złożeniem rezygnacji przez cały zarząd województwa.

5. Sejmik województwa może na uzasadniony wniosek marszałka województwa odwołać poszczególnych członków zarządu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

Art. 38.

1. W przypadku złożenia rezygnacji przez marszałka województwa jej przyjęcie następuje zwykłą większością głosów.

2. W przypadku rezygnacji marszałka województwa sejmik województwa na najbliższej sesji podejmuje uchwałę o przyjęciu rezygnacji całego zarządu.

3. Niepodjęcie uchwały, o której mowa w ust. 2, jest równoznaczne z przyjęciem rezygnacji z upływem ostatniego dnia miesiąca, w którym odbyła się sesja sejmiku województwa, o której mowa w ust. 2.

Art. 39.

1. W przypadku odwołania albo rezygnacji całego zarządu sejmik województwa dokonuje wyboru nowego zarządu w trybie, o którym mowa w art. 32, odpowiednio, w ciągu 3 miesięcy od dnia odwołania albo od dnia przyjęcia rezygnacji. W przypadku niedokonania wyboru nowego zarządu w terminie 3 miesięcy od dnia odwołania albo od dnia przyjęcia rezygnacji, przepisy art. 33 stosuje się odpowiednio.

2. W przypadku odwołania członka zarządu niebędącego jego przewodniczącym, sejmik województwa dokonuje wyboru nowego członka zarządu w terminie 1 miesiąca od dnia odwołania.

3. Odwołany zarząd województwa lub jego poszczególni członkowie pełnią dotychczasowe obowiązki do czasu wyboru nowego zarządu lub poszczególnych jego członków. Sejmik województwa może zwolnić członka zarządu z tego obowiązku.

4. Przepis ust. 3 zdanie pierwsze stosuje się odpowiednio w przypadku złożenia re-zygnacji przez cały zarząd.

Art. 43.

1. Marszałek województwa organizuje pracę zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz.

2. W sprawach niecierpiących zwłoki, związanych z bezpośrednim zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne marszałek województwa podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu województwa. Czynności podjęte w tym trybie wymagają przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu województwa.

3. Marszałek województwa jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

Art. 41.

1.Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

2. Do zadań zarządu województwa należy w szczególności:

1) wykonywanie uchwał sejmiku województwa;

2) gospodarowanie mieniem województwa, w tym wykonywanie praw z akcji i udziałów posiadanych przez województwo;

3) przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa;

4) przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa i innych strategii rozwoju, planu zagospodarowania przestrzennego, regionalnych programów operacyjnych, programów służących realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności oraz ich wykonywanie;

4a) monitorowanie i analizowanie procesów rozwojowych w układzie przestrzennym oraz strategii rozwoju województwa, regionalnych programów operacyjnych, programów rozwoju i programów służących realizacji umo-wy partnerstwa w zakresie polityki spójności oraz kontraktu terytorialnego, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;

5) organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi;

6) kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym zatrudnianie i zwalnianie kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych;

7) uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego.

3. Zasady i tryb działania zarządu województwa określa statut województwa.

Art. 42.

Po upływie kadencji sejmiku województwa zarząd województwa działa do dnia wy-boru nowego zarządu województwa.

Art. 44.

1. Sejmik województwa powołuje i odwołuje skarbnika województwa (głównego księgowego budżetu województwa), na wniosek marszałka województwa, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.

2. Skarbnik województwa uczestniczy w pracach oraz obradach zarządu województwa i sejmiku województwa z głosem doradczym.

Art. 45.

1.Zarząd województwa wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych.

Art. 46.

1. Decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej wydaje marszałek województwa, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

2. Marszałek województwa może upoważnić wicemarszałków, pozostałych członków zarządu województwa, pracowników urzędu marszałkowskiego oraz kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych do wydawania w jego imieniu decyzji, o których mowa w ust. 1.

2a. Decyzje wydane przez zarząd województwa w sprawach z zakresu administracji publicznej podpisuje marszałek. W decyzji wymienia się imiona i nazwiska członków zarządu, którzy brali udział w wydaniu decyzji.

3.Od decyzji, o których mowa w ust. 1, służy odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, a w sprawach powierzonych na podstawie porozumienia z wojewodą – do właściwego ministra.

Art. 57.

1. Oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu województwa, chyba że statut województwa stanowi inaczej.

2. Sejmik województwa może udzielić marszałkowi upoważnienia do składania jednoosobowo oświadczeń woli, innych niż przewidywane w statucie województwa.

3. Czynność prawna, z której wynika zobowiązanie pieniężne, wymaga do jej skuteczności kontrasygnaty głównego księgowego budżetu województwa lub osoby przez niego upoważnionej.

4. Główny księgowy budżetu województwa, który odmówi kontrasygnaty, dokonuje jej jednak na pisemne polecenie marszałka województwa, informując równocześnie o tym sejmik województwa oraz regionalną izbę obrachunkową.

5. Zarząd województwa może upoważnić pracowników urzędu marszałkowskiego do składania oświadczeń woli związanych z prowadzeniem bieżącej działalności województwa.

Art. 77.

1. „Priorytety współpracy zagranicznej województwa” mogą być uchwalane oraz inicjatywy zagraniczne województwa, w tym w szczególności projekty umów o współpracy regionalnej, mogą być podejmowane za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych.

2. Uchwały, o których mowa w ust. 1, zapadają bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku województwa.

3. Uchwała oraz zawarte umowy o współpracy regionalnej, o których mowa w ust. 1, przesyłane są przez marszałka województwa do ministra właściwego do spraw zagranicznych oraz ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Art. 81.

Marszałek województwa przedstawia wojewodzie uchwały sejmiku województwa oraz uchwały zarządu województwa podlegające nadzorowi w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia. W tym samym terminie marszałek województwa przedstawia regionalnej izbie obrachunkowej uchwały objęte zakresem nadzoru izby.

119. Pozycja prawna prezydenta miasta na prawach powiatu.

Zgodnie z art. 91 Ustawy o samorządzie powiatowym, prawa powiatu przysługują tym miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100 000 mieszkańców, miastom, które przestały w tym dniu pełnić rolę miast wojewódzkich oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego kraju na powiaty. Miasto na prawach powiatu potocznie nazywane jest powiatem grodzkim. Jest to gmina, która ma status miasta i wykonuje zadania powiatu, a organami sprawującymi władzę są w nich: rada miasta i prezydent miasta (ich zakres działania określa ustawa o samorządzie gminnym).

Powiat grodzki.

Zgodnie z art. 91 Ustawy o samorządzie powiatowym, prawa powiatu przysługują tym miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100 000 mieszkańców, miastom, które przestały w tym dniu pełnić rolę miast wojewódzkich oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego kraju na powiaty. Miasto na prawach powiatu potocznie nazywane jest powiatem grodzkim. Jest to gmina, która ma status miasta i wykonuje zadania powiatu, a organami sprawującymi władzę są w nich: rada miasta i prezydent miasta (ich zakres działania określa ustawa o samorządzie gminnym).

Samorząd terytorialny, czyli wspólnota wszystkich mieszkańców.

Do 2002 roku organami wykonawczymi jednostek samorządu terytorialnego były jednolicie zarządy odpowiednio: gmin, powiatów i województw, w których skład wchodzili: przewodniczący (wójt, burmistrz, prezydent, starosta i marszałek województwa), jego zastępcy oraz członkowie. Liczba członków zarządu wynosiła wówczas od trzech do siedmiu osób (w województwie najwyżej pięć). W 2001 roku nastąpiła nowelizacja tego systemu, miedzy innymi zmniejszono liczbę członków zarządu do pięciu w gminie i w powiecie (w gminie do 20 tys. mieszkańców do trzech członków), a w 2002 roku Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta zniosła instytucję zarządu gminy, zastępując ją jednoosobowym organem wykonawczym, wybieranym w wyborach bezpośrednich. To wprowadziło zmianę konstrukcji organu wykonawczego podstawowego szczebla samorządu terytorialnego, pozostawiając ją w obydwu pozostałych szczeblach (powiecie i województwie). Tak, więc obecnie organami wykonawczymi są odpowiednio: w powiecie – zarząd powiatu, a w województwie – zarząd województwa. Jednak, zgodnie z ustawą, odrębne, własne kompetencje wykonawcze ma również starosta i marszałek województwa (jako organy samorządu ponadgminnego uprawnione do wydawania decyzji indywidualnych w sprawach z zakresu administracji publicznej). Upraszczając: organami wykonawczymi samorządu powiatowego są: zarząd powiatu oraz starosta, wojewódzkiego zaś – zarząd i marszałek. Wyjątek od tej zasady dotyczy miast na prawach powiatu – tu funkcje wykonawcze pełni jednoosobowo prezydent miasta.

Kilka słów o zarządzie powiatu.

Zarząd powiatu to organ kolegialny, w którego skład wchodzą: starosta, jako jego przewodniczący, wicestarosta oraz pozostali członkowie (obowiązkowe jest powołanie starosty i wicestarosty), a zarząd może liczyć od trzech do pięciu osób - ich liczba jest określona w statucie powiatu i musi być z tym statutem zgodna (członkowie zarządu mogą być wybierani spoza członków rady, ale nie mogą łączyć pracy w zarządzie z pracą w organie innej jednostki samorządu terytorialnego, z zatrudnieniem w administracji rządowej czy z mandatem posła lub senatora). Statut powiatu określa także tryb pracy zarządu, jego organizację wewnętrzną. Zarząd powiatu jest organem kadencyjnym, którego kadencja rozpoczyna się z dniem wyboru przez radę, a kończy się z dniem wyłonienia przez nowo wybraną radę nowego zarządu powiatu. Procedura wyboru zarządu powiatu przebiega dwuetapowo (w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów): najpierw rada dokonuje wyboru przewodniczącego zarządu – starosty (bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym), a następnie, na wniosek przewodniczącego zarządu, wybierani są pozostali członkowie zarządu (zwykłą większością). Podobnie wygląda proces odwołania poszczególnych członków zarządu - rada powiatu może odwołać ich wyłącznie na wniosek starosty. Warto wiedzieć, iż odwołanie starosty, jako przewodniczącego zarządu, wiąże się z odwołaniem całego zarządu. Odwołanie zarządu może nastąpić na przykład w wyniku nieudzielenia absolutorium, co jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu. Uchwała organu stanowiącego odwołująca zarząd powiatu podejmowana jest większością 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.

Kompetencje zarządu powiatu to między innymi: kompetencje wykonawcze (wykonywanie uchwał rady powiatu, w tym przygotowywanie projektów tych uchwał, wykonywanie uchwał „własnych”), kompetencje stanowiące (podejmowanie uchwał zawierających powiatowe przepisy porządkowe w przypadkach „niecierpiących zwłoki”, podejmowanie innych uchwał „własnych”), kompetencje gospodarczo-majątkowe (gospodarowanie mieniem powiatu, zarządzanie sprawami majątkowymi powiatu w zakresie tzw. zwykłego zarządu), kompetencje finansowe (przygotowywanie projektu budżetu, wykonywanie budżetu), kompetencje kontrolne (zatrudnianie i zwalnianie kierowników powiatowych jednostek organizacyjnych), kompetencje administracyjno-procesowe (wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach z zakresu administracji publicznej).

Prezydent, wójt czy burmistrz?

W powiecie rada powiatu wybiera zarząd powiatu - kolegialny organ wykonawczy, który realizuje uchwały rady, wykonuje budżet, gospodaruje mieniem samorządowym, powołuje i zwalnia kierowników jednostek organizacyjnych. Jednoosobową kompetencją starosty jest organizacja prac zarządu, kierowanie urzędem oraz reprezentacja powiatu na zewnątrz.

Inaczej sytuacja wygląda w gminach – tam organ wykonawczy (ze względu za fakt bezpośredniego wyboru przez mieszkańców) ma nieco inną pozycję. W gminach wiejskich władzę wykonawczą sprawuje wójt, w gminach miejskich i miejsko-wiejskich - burmistrz, a prezydent - w dużych miastach (liczących powyżej 100 tys. mieszkańców oraz w miastach, w których w dniu wejścia w życie ustawy o samorządzie terytorialnym, czyli 27 maja 1990 roku, organem wykonawczo-zarządzającym był prezydent miasta - dotyczyło to miast liczących powyżej 50 tysięcy mieszkańców oraz byłych miast wojewódzkich). To oni wykonują wszystkie zadania z zakresu bieżącego zarządzania gminą, a także reprezentują ją na zewnątrz. Ponieważ zarówno wójt, burmistrz jak i prezydent są wybierani w wyborach bezpośrednich, mogą zostać odwołani tylko w drodze gminnego referendum, a nie przez radę. To właśnie sprawia, że ich pozycja jest silniejsza niż władz wykonawczych w powiecie czy w województwie samorządowym!

Warto pamiętać, że uprawnienia wójta, burmistrza i prezydenta miasta są takie same (Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym mówi, że ilekroć mowa jest w niej o wójcie, należy przez to rozumieć także burmistrza oraz prezydenta miasta), ale prezydent miasta na prawach powiatu oprócz wykonywania zadań organu wykonawczego gminy, wykonuje również zadania i kompetencje zarządu powiatu i starosty!

Zasadnicza zmiana w pozycji wójta (burmistrza, prezydenta) nastąpiła w związku ze wspomnianą już ustawą z 20 czerwca 2002 r. – przekształciła ona ten urząd z funkcji przewodniczącego kolegialnego organu wykonawczego gminy (zarządu) w jednoosobowy organ gminy, co umocniło jego pozycję względem rady (rada utraciła na przykład prawo wyboru i odwoływania wójta, burmistrza, prezydenta – są oni wybierani przez mieszkańców gminy w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym). Zmiany zwiększyły także zakres ich kompetencji i odpowiedzialności – wójt, burmistrz i prezydent są monokratycznym (jednoosobowym) organem gminy, a także organem administracji publicznej właściwym do wydawania decyzji w sprawach indywidualnych, kierownikiem urzędu gminy, przełożonym służbowym zatrudnionych tam pracowników samorządowych, zwierzchnikiem służbowym kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, ustawowym reprezentantem gminy, terenowym organem obrony cywilnej, podmiotem odpowiedzialnym za sprawy ochrony przed powodziami i skutkami klęsk żywiołowych, a nawet kierownikiem urzędu stanu cywilnego! Co jeszcze istotniejsze należy do nich także między innymi: przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, przygotowywanie projektu budżetu gminy, określanie sposobu wykonania uchwał rady, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu gminy, zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych... To ogromna władza i ogromna odpowiedzialność. W wykonywaniu swoich obowiązków wójt, burmistrz czy prezydent bazuje na pomocy urzędu gminy, którego organizację i zasady funkcjonowania określa regulamin organizacyjny, nadany przez niego w drodze zarządzenia. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) może mianować swych zastępców, których liczba nie może być większa, niż: 1 zastępca w gminach do 20 tys. mieszkańców, 2 zastępców w gminach do 100 tysięcy mieszkańców, 3 zastępców w gminach do 200 tys. mieszkańców i 4 zastępców w gminach powyżej 200 tys. mieszkańców.

Stanowisko wójta (burmistrza czy prezydenta) jest kadencyjne - jeżeli nie nastąpi jego wcześniejsze odwołanie - trwa 4 lata i pokrywa się generalnie z kadencją rady: rozpoczyna się z chwilą złożenia wobec rady ślubowania, a kończy z chwilą objęcia obowiązków przez nowo wybraną osobę. Wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) może zostać obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania ukończył 25 lat i posiada prawo wybieralności do rady gminy, na której obszarze kandyduje (nie musi jednak stale mieszkać na obszarze gminy, w której zamierza objąć urząd). W zakresie wykonywania zadań własnych gminy wójt (burmistrz, prezydent miasta) podlega wyłącznie radzie gminy, która ustala między innymi jego wynagrodzenie oraz decyduje o kierunkach jego działania i przyjmuje sprawozdania z jego działalności.

Starosta, czyli dwie funkcje w jednej osobie...

Starosta pełni w powiecie dwojakiego rodzaju funkcję: jest przewodniczącym kolegialnego organu wykonawczego powiatu – zarządu oraz jednoosobowym organem wykonawczym powiatu. W mieście na prawach powiatu funkcję starosty pełni prezydent miasta.

Starosta jest wybierany przez radę powiatu w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady. Jego podstawowe obowiązki i uprawnienia to między innymi: organizacja prac zarządu powiatu i starostwa powiatowego (m.in.: zwoływanie posiedzeń zarządu, przygotowywanie projektów porządku obrad i materiałów niezbędnych na posiedzeniu, przewodniczenie obradom zarządu, obsługa techniczna posiedzeń), kierowanie bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentowanie powiatu na zewnątrz. Na wniosek starosty rada powiatu wybiera wicestarostę i pozostałych członków zarządu. Starosta podejmuje także czynności należące do kompetencji zarządu w sprawach niecierpiących zwłoki związanych na przykład z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu mieszkańców oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne. Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży.

120. Sekretarz i skarbnik jednostki samorządu terytorialnego.

SKARBNIK

Skarbnik jest POWOŁYWANY.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem przychodów i rozchodów tej jednostki, uchwalanym na rok budżetowy, którym jest rok kalendarzowy. Budżet jest przyjmowany na podstawie uchwały budżetowej określającej łączną kwotę planowanych dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych, kwotę planowanego deficytu albo planowanej nadwyżki wraz ze źródłami pokrycia deficytu albo przeznaczenia nadwyżki budżetu, łączną kwotę planowanych przychodów i rozchodów, limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych, a także kwotę wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym, z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez dana jednostkę samorządu terytorialnego i inne... Warto wiedzieć, iż to w uchwale budżetowej organ stanowiący (rada/sejmik) może upoważnić zarząd do zaciągania kredytów i pożyczek oraz emitowania papierów wartościowych oraz dokonywania zmian w budżecie.

Skarbnik, czyli główny księgowy budżetu jednostek samorządu terytorialnego, powoływany jest przez organ stanowiący (a więc radę lub sejmik), na wniosek organu wykonawczego. Jego kompetencje są szczegółowo określone w ustawie, dotyczą między innymi: wykonywania budżetu i dbałości o prawidłowe gospodarowanie środkami budżetowymi, wstępnej kontroli legalności dokumentów dotyczących wykonywania budżetu oraz jego zmian, opracowania zbiorczych sprawozdań finansowych z wykonania budżetu. Skarbnik ma także obowiązek uczestniczenia w pracach i obradach organów jednostki samorządu terytorialnego oraz w pracach komisji (ale bez prawa głosu), a także konsultowanie i opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego wywołujących skutki finansowe. Skarbnik ma także liczne obowiązki o charakterze informacyjno-sprawozdawczym oraz kontrolno-analitycznym. Bardzo specyficznym instrumentem realizacji jego zadań jest kontrasygnata (która dotyczy wszystkich decyzji, które skutkującą powstaniem zobowiązań pieniężnych – jeżeli odmówi kontrasygnaty i dokona jej dopiero na pisemne polecenie przełożonego, oznacza to, że nie bierze odpowiedzialności za taką operację). Złożenie kontrasygnaty przez skarbnika warunkuje ważność dokonanych czynności polegających na zaciągnięciu kredytów i pożyczek oraz udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji, a także emisji papierów wartościowych. 
Skarbnik, który odmówi kontrasygnaty, dokonuje jej na pisemne polecenie przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, z wyjątkiem przypadku, gdy wykonanie polecenia
stanowiłoby przestępstwo albo wykroczenie. W takim przypadku skarbnik powiadamia o tym organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego i regionalną izbę obrachunkową.

Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym nie jest funkcjonariuszem publicznym. Obowiązany jest do składania co rok oświadczenia majątkowego.

Przepisy dotyczące głównego księgowego jednostki sektora finansów publicznych odnoszą się również do głównego księgowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego, którego ustawodawca określił mianem skarbnika.

Zakres obowiązków głównego księgowego jednostki sektora finansów publicznych

Zgodnie z art. 54 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych, głównym księgowym jednostki sektora finansów publicznych, jest pracownik, któremu kierownik jednostki powierza obowiązki i odpowiedzialność w zakresie: 1) prowadzenia rachunkowości jednostki,

2) wykonywania dyspozycji środkami pieniężnymi,

3) dokonywania wstępnej kontroli zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym,

4) dokonywania wstępnej kontroli kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych.

Zakres rachunkowości jednostki (o której mowa w punkcie 1) wynika z art. 4 ust. 3 Ustawy o rachunkowości 3 i obejmuje:

1) przyjęte zasady (politykę) rachunkowości,

2) prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,

3) okresowe ustalanie lub sprawdzanie w drodze inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,

4) wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,

5) sporządzanie sprawozdań finansowych,

6) gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą, 7) poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą.

1. Obowiązki wynikające z Ustawy o rachunkowości

Każda jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą przyjęte przez nią zasady (politykę) rachunkowości, co wynika z art. 10 ust. 1 Ustawy o rachunkowości. Ustalenie i aktualizowanie tej dokumentacji jest wprawdzie obowiązkiem kierownika jednostki (art. 10 ust. 2), jednak w praktyce powierza on opracowanie projektu tej dokumentacji głównemu księgowemu. Ustalając zasady polityki rachunkowości, główny księgowy powinien uwzględnić fakt, iż w sektorze finansów publicznych obowiązują również szczególne rozwiązania w zakresie rachunkowości. Ich zakres zawiera art. 40 ust. 3 Ustawy o finansach publicznych. Szczególne zasady rachunkowości dotyczą: 1) ewidencji wykonania budżetu, 2) ewidencji wykonania budżetu w układzie zadaniowym (wchodzi w życie z dniem 1.01.2012 r.5 ), 3) ewidencji aktywów trwałych stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, 4) wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów, 5) sporządzania sprawozdań finansowych oraz odbiorców tych sprawozdań. Zasady te zostały ustalone przez Ministra Finansów w wydanym przez niego rozporządzeniu w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych6 . Kolejnym obowiązkiem z zakresu rachunkowości jest gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych w sposób zabezpieczający je przed niedozwolonymi zmianami, nieupoważnionym rozpowszechnianiem, uszkodzeniem lub zniszczeniem. Ustawa o rachunkowości podaje sposób i miejsce przechowywania wspomnianej dokumentacji, ksiąg rachunkowych, dowodów księgowych, dokumentów inwetaryzacyjnych i sprawozdań finansowych, zasady udostępniania ich osobie trzeciej, itp. W kompetencjach głównego księgowego znajduje się więc również zapewnienie przechowywania i archiwizowania dokumentów, w okresach określonych w art. 74 Ustawy o rachunkowości, a także należyta ochrona danych (art. 71).

Ustawa o finansach publicznych, w art. 54 ust. 2, określa wymogi, które należy spełnić, ubiegając się o to stanowisko.

Głównym księgowym może być osoba, która:

1) ma obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, chyba że przepisy odrębne uzależniają zatrudnienie w jednostce sektora finansów publicznych od posiadania obywatelstwa polskiego,

2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,

3) nie była prawomocnie skazana za przestępstwa: przeciwko mieniu, przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, przeciwko wiarygodności dokumentów lub za przestępstwo skarbowe,

4) spełnia jeden z poniższych warunków:

− ukończyła ekonomiczne jednolite studia magisterskie, ekonomiczne wyższe studia zawodowe, uzupełniające ekonomiczne studia magisterskie lub ekonomiczne studia podyplomowe i posiada co najmniej 3-letnią praktykę w księgowości,

− ukończyła średnią, policealną lub pomaturalną szkołę ekonomiczną i posiada co najmniej 6-letnią praktykę w księgowości,

− jest wpisana do rejestru biegłych rewidentów na podstawie odrębnych przepisów,

− posiada certyfikat księgowy uprawniający do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych lub świadectwo kwalifikacyjne uprawniające do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, wydane na podstawie odrębnych przepisów.

W stosunku do skarbnika (głównego księgowego budżetu) mają zastosowanie również przepisy Ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.

Skarbnik, w okresie pełnienia funkcji nie może: (art. 4)

1) być członkiem zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego,

2) być zatrudniony lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność,

3) być członkiem zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spół- dzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych,

4) być członkiem zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą,

5) posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego – w każdej z tych spółek,

6) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności; nie dotyczy to działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego.

Ponadto, przed upływem roku od zaprzestania pełnienia funkcji skarbnika, osoby te nie mogą być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć u przedsiębiorcy jeżeli brały udział w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych dotyczących tego przedsiębiorcy. Nie dotyczy to decyzji administracyjnych w sprawie ustalenia wymiaru podatków i opłat lokalnych na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem decyzji dotyczących ulg i zwolnień w tych podatkach lub opłatach.

Skarbnik to szczególny urzędnik, którego status (określony ustawowo) wyznaczany jest zakresem jego obowiązków oraz uprawnień. Jego pozycja w strukturze jednostki samorządu terytorialnego wynika z ustaw samorządowych. Pod względem hierarchii służbowej stanowisko skarbnika traktowane jest równorzędnie ze stanowiskiem zastępcy kierownika jednostki, co widoczne jest na schematach organizacyjnych prezentowanych przez wiele urzędów gmin, starostw powiatowych i urzędów wojewódzkich, jako załącznik do ich regulaminu organizacyjnego.

Skarbnik bierze udział w pracach organu wykonawczego, jednak bez prawa głosu. Z analizy przepisów odnoszących się do uczestnictwa skarbnika w pracach organów jednostek samorządu terytorialnego wynika, że ma ono charakter jedynie doradczy. Świadczą o tym art. 37 ust. 2 Ustawy o samorządzie powiatowym oraz art. 44 ust. 2 Ustawy o samorządzie województwa: „Skarbnik powiatu i województwa uczestniczy w pracach zarządu oraz w obradach odpowiednio rady powiatu (i jej komisji) i sejmiku województwa z głosem doradczym”. W przypadku gminy ustawodawca nie zawarł podobnego zapisu. Wynika to z faktu istnienia w gminie jednoosobowego organu wykonawczego – wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Prawo uczestnictwa skarbnika w sesjach rady gminy zawierane jest generalnie w statucie danej gminy. Skarbnik nie jest organem jednostki samorządu terytorialnego. Nie można go również traktować jako organu administracji finansowej, gdyż dysponowanie środkami publicznymi należy do organów gminy, powiatu i województwa. Skarbnik jest jedynie wykonawcą decyzji przez nich podjętych. Oznacza to, że w działalno- ści finansowej jednostki samorządu terytorialnego wyróżnia się dwie rodzajowo różne funkcje: 1) zarządzanie finansami jednostki samorządu terytorialnego – uprawnienia w tym zakresie posiadają organy jednostek samorządu terytorialnego, 2) wykonywanie działalności finansowej – sfera ta wchodzi w zakres praw i kompetencji skarbnika i służb finansowych. Sposób powoływania i odwoływania skarbnika określają ustawy samorządowe. Mianowicie: − w gminie – przez radę gminy, na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) – art. 18 ust. 2 pkt 3 Ustawy o samorządzie gminnym, − w powiecie – przez radę powiatu, na wniosek starosty powiatu – art. 12 pkt 3 Ustawy o samorządzie powiatowym, − w województwie – przez sejmik, na wniosek marszałka województwa – art. 18 pkt 17 Ustawy o samorządzie województwa. Przedstawione zapisy wskazują, że we wszystkich jednostkach samorządu terytorialnego skarbnika powołuje organ stanowiący, jednak kandydat na skarbnika jest wskazywany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę, marszałka. Sposób jego powoływania i odwoływania świadczy o dążeniu ustawodawcy do dobrej współpracy na linii skarbnik – wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek województwa.

Funkcja skarbnika nie ma charakteru kadencyjnego. Nie wygasa więc z chwilą upływu kadencji organów stanowiących i wykonawczych gminy, powiatu i województwa. Do odwołania z pełnienia funkcji skarbnika wymagana jest uchwała organu stanowiącego. Nie ma wymogu zawarcia we wniosku przyczyn odwołania, jednak w praktyce wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek zazwyczaj uzasadniają przyczynę swojej decyzji. Powody mogą mieć rozmaite podłoże, np. brak kompetencji, stan zdrowia, zmiana kadencji. Ustawodawca przewidział dwa przypadki obligujące organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do odwołania skarbnika: 1) niezłożenie w ustalonym przez ustawy terminie oświadczenia majątkowego, oświadczeń o działalności gospodarczej członków rodziny, informacji o zatrudnieniu członków swojej rodziny w jednostkach organizacyjnych danej jednostki samorządu terytorialnego, związku jednostek samorządu terytorialnego lub świadczeniu przez nich pracy lub wykonywaniu czynności zarobkowych na innej podstawie w spółkach handlowych, w których co najmniej 50% akcji lub udziałów posiada jednostka samorządu terytorialnego. Odwołanie następuje w drodze uchwały najpóźniej po upływie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin do złożenia oświadczenia lub informacji (art. 24k ust. 2 Ustawy o samorządzie gminnym; art. 25f ust. 2 Ustawy o samorządzie powiatowym; art.27f ust. 2 Ustawy o samorządzie województwa), 2) naruszenie zakazów zawartych w art. 4 Ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej (wymienione wcześniej) przez osoby pełniące funkcje publiczne. Odwołanie z pełnionej funkcji następuje po upływie miesiąca od dnia, w którym przewodniczący organu stanowiącego uzyskał informację o przyczynie odwołania.

Charakter prawny kontrasygnaty

Dowodem dokonania kontroli, o której mowa w art. 54 Ustawy o finansach publicznych, określającym zakres obowiązków głównego księgowego, jest podpis głównego księgowego na dokumentach dotyczących danej operacji. Wymóg kontrasygnaty skarbnika (głównego księgowego budżetu) zawarty w przepisach ustaw samorządowych powoduje, że pełni on szczególną rolę w strukturze ustrojowej jednostek samorządu terytorialnego. Podpis ten, złożony obok podpisu pracownika właściwego rzeczowo, oznacza, że: 1) nie zgłasza zastrzeżeń do przedstawionej przez właściwych rzeczowo pracowników oceny prawidłowości tej operacji i jej zgodności z prawem, 2) nie zgłasza zastrzeżeń do kompletności oraz formalno-rachunkowej rzetelności i prawidłowości dokumentów, dotyczących tej operacji, 3) zobowiązania wynikające z operacji mieszczą się w planie finansowym jednostki. Skarbnik dokonując kontrasygnaty potwierdza rzetelność dokumentu, legalność i prawidłowość dokumentowania operacji gospodarczej oraz to, że operacja ta została ujęta w budżecie i są środki finansowe na jej zrealizowanie20. Podpis ten jest dowodem dokonania przez niego wstępnej kontroli i potwierdzeniem, że jednostka posiada środki finansowe na uregulowanie zobowiązania. Jest on również wyrazem realizacji przez skarbnika obowiązku dbałości o prawidłowe gospodarowanie środkami budżetowymi. Świadczy to o bardzo dużej odpowiedzialności nałożonej na głównych księgowych, która dotyczy wszystkich etapów poprzedzających płatność dochodów i wydatków budżetu, a w zakresie wydatków także zaangażowania środków. Zaangażowanie środków powstaje w momencie podpisania umowy i już wówczas powinna nastąpić kontrola czy przyszły wydatek wynikający z danej umowy ma pokrycie w planie finansowym. Należy przy tym zaznaczyć, że główny księgowy składając podpis nie występuje w tym momencie w charakterze osoby reprezentującej jednostkę na zewnątrz. Kontrasygnata skarbnika nie oznacza oświadczenia woli w rozumienia prawa cywilnego. Osoby składające oświadczenia woli w jednostkach samorządu terytorialnego wskazują odpowiednie przepisy ustaw samorządowych, mianowicie:

1. w gminie – jednoosobowo wójt lub działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta samodzielnie lub wraz z inną upoważnioną przez wójta osobą (art. 46 ust. 1 Ustawy o samorządzie gminnym), 2) w powiecie – dwóch członków zarządu lub jeden członek zarządu wraz z osobą upoważnioną przez zarząd (art. 48 ust. 1 Ustawy o samorządzie powiatowym), 3) w województwie – marszałek województwa wraz z członkiem zarządu województwa, chyba że statut województwa stanowi inaczej (art. 57 ust. 1 Ustawy o samorządzie województwa). Główny księgowy, w razie ujawnienia nieprawidłowości, zwraca dokument właściwemu rzeczowo pracownikowi, a w razie nieusunięcia nieprawidłowości odmawia jego podpisania. O odmowie podpisania dokumentu i jej przyczynach główny księgowy zawiadamia pisemnie kierownika jednostki. Kierownik jednostki może wstrzymać realizację zakwestionowanej operacji albo wydać w formie pisemnej polecenie jej realizacji. Jeżeli kierownik – wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek województwa – wyda na piśmie polecenie realizacji zakwestionowanej operacji skarbnik jest zobowiązany dokument podpisać i powiadomić o tym fakcie organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego oraz właściwą regionalną izbę obrachunkową. Należy zaznaczyć, iż niektóre czynności prawne dokonane bez kontrasygnaty skarbnika są traktowane szczególnie. Wskazuje na to art. 262 Ustawy o finansach publicznych. Dla ważności czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek, udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji oraz emisji papierów wartościowych konieczna jest kontrasygnata skarbnika jednostki samorządu terytorialnego. Jak podkreśla K. Sawicka, regulacja ta „stanowi lex specialis w stosunku do odpowiednich regulacji ustaw ustrojowych, a określona w niej sankcja nieważności bezwzględnej odnosi się do czynności prawnych kreujących dług publicznych i tym jest uzasadniona”. Jednym z poglądów wyrażanych w doktrynie i orzecznictwie jest to, że brak kontrasygnaty nie prowadzi do nieważności czynności prawnej. W wyroku z dnia 27 marca 2000 r. (sygn. akt III CKN 608/98; OSCE 2000/9/172) Sąd Najwyższy stwierdził, że „po spełnieniu świadczenia z umowy wzajemnej przez kontrahenta gminy powoływanie się przez nią na brak kontrasygnaty skarbnika, jako przyczynę odmowy zapłaty, jest bezskuteczne”. Sąd uznał, że kontrahent w umowie z gminą jest słabszą stroną stosunku prawnego, stąd też konieczność zapewnienia ochrony prawnej tej stronie. Instytucja kontrasygnaty została przez Sąd potraktowana niemal wyłącznie jako narzędzie dyscypliny finansów publicznych.. Nie dotyczy to czynności wymienionych w art. 194 Ustawy o finansach publicznych (przedstawionych wcześniej), w stosunku do których kontrasygnata jest bezwzględną przesłanką ważności czynności prawnej.

Główny księgowy budżetu JST określany jest mianem skarbnika. Skarbnik jest głównym księgowym budżetu, ale niekoniecznie głównym księgowym urzędu gminy, starostwa powiatowego czy urzędu marszałkowskiego. W dużych urzędach jednostek samorządu terytorialnego zasadne jest zatrudnianie także zastępców skarbników oraz niezależnie głównego księgowego. Konieczne jest zatem dostrzeganie różnicy między statusem głównego księgowego budżetu gminy, powiatu, województwa, a głównym księgowym jednostki organizacyjnej – urzędu gminy, starostwa powiatowego czy urzędu marszałkowskiego.

SEKRETARZ

Ustawa o pracownikach samorządowych wprowadza obowiązek zatrudniania sekretarza na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego. Określa ona również wymogi konieczne do spełnienia przez osobę mogącą zajmować stanowisko sekretarza jednostki samorządu terytorialnego oraz wskazuje niedomknięty katalog kompetencji sekretarza jednostki samorządu terytorialnego.

Od stycznia 2009 r. sekretarzem jednostki samorządu terytorialnego może być osoba posiadająca ustawowo określony staż pracy na stanowisku urzędniczym. Podlega ona bezpośrednio kierownikowi urzędu, który może upoważnić sekretarza do wykonywania w jego imieniu zadań, w szczególności z zakresu zapewnienia właściwej organizacji pracy urzędu oraz realizowania polityki zarządzania zasobami ludzkimi, a także m.in.: opracowania zakresu czynności stanowisk pracy, nadzoru nad przestrzeganiem regulaminu, instrukcji kancelaryjnej, opracowywania projektów zmian aktów ustrojowych danego urzędu, zajmuje się także organizacją i czuwaniem nad  prawidłowym przebiegiem wyborów i referendów. Co ciekawe: sekretarz nie ma prawa tworzenia partii politycznych ani przynależności do nich! Jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a nie mianowany.

Sekretarz jednostki samorządu terytorialnego podlega bezpośrednio kierownikowi urzędu, a zatem:
-sekretarz gminy podlega bezpośrednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta,
-sekretarz powiatu - staroście,
-sekretarz województwa - marszałkowi województwa.

Sekretarz jednostki samorządu terytorialnego - sekretarz gminy

Status prawny sekretarza gminy jest uregulowany m.in. w ustawie o samorządzie gminnym.

Zgodnie z przywołaną ustawą wójt będący kierownikiem urzędu może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu sekretarzowi gminy.

Statut gminy może przewidywać obowiązek uczestniczenia sekretarza w pracach rady gminy, przy czym uczestnictwo to powinno mieć na celu wykonywanie funkcji doradczej.

Sekretarz gminy nie może być członkiem władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani pełnomocnikiem spółek handlowych z udziałem gminnych osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczą takie osoby.

Sekretarz gminy jest również zobowiązany do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym, które dotyczy jego majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową.

Sekretarz powiatu

Analogiczne postanowienia do przedstawionych wyżej, odnośnie do sekretarza zatrudnionego w samorządzie powiatowym, zawiera ustawa o samorządzie powiatowym.
Sekretarz powiatu uczestniczy w pracach zarządu powiatu oraz może uczestniczyć w obradach rady powiatu i jej komisji z głosem doradczym.

W imieniu starosty sprawuje on nadzór nad wykonywaniem bieżących zadań przez komórki organizacyjne starostwa, przestrzeganiem regulaminu organizacyjnego starostwa i instrukcji kancelaryjnej. Zapewnia również merytoryczną i techniczno-organizacyjną obsługę posiedzeń organów kolegialnych powiatu oraz wykonuje inne zadania w ramach upoważnień udzielonych przez zarząd i starostę powiatu.

Sekretarz województwa

Ustawa o samorządzie województwa wskazuje natomiast, że sekretarz województwa nie może być:
• członkiem władz zarządzających lub kontrolnych i rewizyjnych ani
• pełnomocnikiem spółek handlowych z udziałem wojewódzkich osób prawnych lub przedsiębiorców, w których uczestniczy.

Wybór lub powołanie go na te funkcje są z mocy prawa nieważne.

Sekretarz województwa jest zobowiązany do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym, które dotyczy jego majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową.

Sekretarz jednostki samorządu terytorialnego – warunki konieczne

Osoba mająca zostać zatrudniona na stanowisku sekretarza w jednostce samorządu terytorialnego, musi spełniać następujące warunki:
• co najmniej 4-letni staż pracy na stanowisku urzędniczym w urzędach marszałkowskich i wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych, starostwach powiatowych i powiatowych jednostkach organizacyjnych, urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin oraz gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych, biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki oraz w biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego,
• co najmniej 2 lata stażu pracy muszą obejmować pełnienie kierowniczych stanowisk urzędniczych w wyżej wymienionych urzędach.

Nabór kandydatów na wolne stanowisko sekretarza przeprowadza się nie później niż w ciągu 3 miesięcy od zwolnienia stanowiska.

Obsadzenie stanowiska sekretarza nie może nastąpić w drodze powierzenia peł- nienia obowiązków.

Kierownik urzędu może upoważnić sekretarza do wykonywania w jego imieniu zadań, w szczególności z zakresu zapewnienia właściwej organizacji pracy urzędu oraz realizowania polityki zarządzania zasobami ludzkimi.

Skarbnik i sekretarz w odróżnieniu od zastępców (starosty, prezydenta miasta, burmistrza czy wójta) nie odchodzą ze stanowisk na skutek upływu kadencji.

SKARBNIK I SEKRETARZ - w USTAWIE z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych.

Art. 6. 1. Pracownikiem samorządowym może być osoba, która: 1) jest obywatelem polskim, z zastrzeżeniem art. 11 ust. 2 i 3; 2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych; 3) posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na okre- ślonym stanowisku. 2. Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie wyboru lub powołania może być osoba, która spełnia wymagania określone w ust. 1 oraz nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe. 3. Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na stanowisku urzędniczym, doradcy lub asystenta może być osoba, która spełnia wymagania określone w ust. 1 oraz dodatkowo: 1) posiada co najmniej wykształcenie średnie; 2) nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe; 3) cieszy się nieposzlakowaną opinią. 4. Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na kierowniczym stanowisku urzędniczym może być osoba, która spełnia wymagania określone w ust. 1 i ust. 3 pkt 2 i 3 oraz dodatkowo: 1) posiada co najmniej trzyletni staż pracy lub wykonywała przez co najmniej 3 lata działalność gospodarczą o charakterze zgodnym z wymaganiami na danym stanowisku; 2) posiada wykształcenie wyższe pierwszego lub drugiego stopnia w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym.

Art. 6a. W przypadku skazania prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe zastępcy wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, wicestarosty, członka zarządu powiatu, marszałka województwa, wicemarszałka województwa, członka zarządu województwa, skarbnika gminy, skarbnika powiatu, skarbnika województwa, sekretarza gminy, sekretarza powiatu, sekretarza województwa, przewodniczącego zarządu związku jednostek samorządu terytorialnego, członka zarządu związku jednostek samorządu terytorialnego, burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy, zastępcy burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy, członka zarządu dzielnicy m.st. Warszawy lub pracownika samorządowego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na stanowisku urzędniczym, doradcy lub asystenta właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego albo podmiot wykonujący czynności z zakresu prawa pracy wobec pracownika samorządowego odwołuje go lub rozwiązuje z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym uzyskał informację o fakcie prawomocnego skazania.

Art. 43c. 1. Stosunki pracy sekretarza oraz skarbnika gminy, powiatu i województwa wygasają po upływie jednego miesiąca od dnia utworzenia nowej jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej na 14 dni przed upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy na dalszy okres albo w razie ich nieprzyjęcia w ciągu 7 dni od dnia ich zaproponowania. 2. Wygaśnięcie stosunku pracy, o którym mowa w ust. 1, pociąga za sobą skutki, jakie przepisy Kodeksu pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem. 3. Pracodawca obowiązany jest powiadomić na piśmie pracownika, o którym mowa w ust. 1, odpowiednio o terminie wygaśnięcia stosunku pracy albo o skutkach nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy.

121. Powiatowa administracja zespolona.

Powiatowa administracja zespolona.

Koncepcyjne założenie zespolenia na szczeblu powiatowym, tj. wskazanie jednoosobowego organu, wyposażonego w środki oddziaływania na organy administracji i odpowiedzialnego za efekty tego działania, przejęte zostało z konstrukcji zespolenia na szczeblu wojewódzkim. Zespolenie na szczeblu

powiatowym nastąpiło pod zwierzchnictwem starosty. On jest organem administracji ogólnej, wyposażonym w instrumenty oddziaływania na zespolone powiatowe inspekcje, służby i straże (art. 35 ust. 2 i 3 ustawy z dnia dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym - t.j.: DZ.U. z 2001 Nr 142, poz.1592, z późn. zm.).

Zwierzchnictwo to – tak jak w przypadku zwierzchnictwa nad administracją zespoloną w województwie – nie zostało w sposób wyczerpujący ujęte w ustawie organicznej, lecz unormowane jest w ustawach dotyczących poszczególnych jednostek zespolonych.

Mimo konstrukcyjnego podobieństwa, pomiędzy administracją zespoloną na obu szczeblach występują różnice. Należy do nich m.in.:

- odmienny charakter organu zwierzchniego (wojewoda jest organem

administracji rządowej, starosta (administracji samorządowej);

- objęcie zwierzchnictwem na szczeblu powiatowym również jednostek

samorządowych,

- mniejsza liczba służb, inspekcji i straży podlegających zespoleniu na szczeblu powiatowym,

- kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży zawsze działają w imieniu własnym a nie starosty,

- organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu.

Zgodnie z art. 33b. ustawy o samorządzie powiatowym, powiatową administrację zespoloną stanowią:

1) starostwo powiatowe,

2) powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu,

3) jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

Do podmiotów zespolonych pod zwierzchnictwem starosty na szczeblu powiatowym art. 17 ust. 1 ustawy z 13 października 1998r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną zalicza cztery.

Ponadto zespoleniu podlegają służby na podstawie ustaw szczególnych.

W sumie zespoleniu na szczeblu powiatowym podlega sześć służb, inspekcji i

straży:

1. komendy powiatowe Policji, kierowane przez komendantów,

2. komendy powiatowe Państwowej Straży Pożarnej, kierowane przez komendantów,

3. powiatowe inspektoraty nadzoru budowlanego, kierowane przez powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego,

4. powiatowe inspektoraty weterynarii, kierowane przez powiatowych inspektorów weterynaryjnych,

5. stacje sanitarno-epidemiologiczne, kierowane przez powiatowych inspektorów sanitarnych,

6. powiatowe urzędy pracy, kierowane przez kierownika urzędu pracy.

Kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży wykonują określone w ustawach zadania i kompetencje przy pomocy jednostek organizacyjnych - komend i inspektoratów.

Wojewoda może przekształcać i likwidować jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży na wniosek starosty, zaopiniowany przez właściwego kierownika zespolonej służby, inspekcji lub straży wojewódzkiej, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej (art. 33 a pow. ustawy).

Zwierzchnictwo starosty nad zespolonymi służbami, inspekcjami i strażami przejawia się m.in. w:

- powoływaniu i odwoływaniu powiatowych komendantów i inspektorów, w uzgodnieniu z wojewódzkimi inspektorami, z wyjątkiem powiatowego komendanta Policji i Państwowej Straży Pożarnej,

- powoływaniu i odwoływaniu zastępców powiatowego inspektora sanitarnego i weterynaryjnego,

- zatwierdzaniu programów ich działania,

- uzgadnianiu wspólnego działania tych jednostek na obszarze powiatu,

- kierowaniu - w sytuacjach szczególnych - wspólnymi działaniami tych jednostek,

- zlecaniu w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenia kontroli.

W myśl art. 35 ust.3 pkt 1 ustawy o samorządzie powiatowym starosta, sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą. Przepisy ustaw stanowiących podstawę funkcjonowania administracji

zespolonej na szczeblu powiatowym, przewidują jednak odmienną procedurę obsady osobowej.

Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje zasadniczo komendant wojewódzki Policji, w porozumieniu ze starostą (art. 6c ust. 1 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji - Dz. U. Nr 30, poz. 179 z późn. zm.).

Natomiast komendanta powiatowego Państwowej Straży Pożarnej powołuje komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, w porozumieniu ze starostą (art. 13 ust. 1 ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej - Dz. U. Nr 88, poz. 400 z późn. zm.)..

Z kolei ustawy precyzujące funkcjonowanie pozostałych zespolonych jednostek nie przewidują trybu uzgadniania z wojewodą, lecz z wojewódzkimi inspektorami. Np. zgodnie z art. 11 ust. 3 ustawy z 14 marca 1985 r. o Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 1998 r. Nr 90, poz. 575 z późn. zm.), powiatowego

inspektora sanitarnego powołuje i odwołuje starosta, w porozumieniu z wojewódzkim inspektorem sanitarnym.

Wyjątkiem jest powiatowy urząd pracy; jego kierownika powołuje i odwołuje starosta, po zasięgnięciu opinii powiatowej rady zatrudnienia (art. 6b ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - Dz.U z 2001 r. Nr 6, poz. 56 z późn. zm.).

Jak wskazano, kierownicy powiatowych zespolonych służb, inspekcji i straży wykonują kompetencje orzecznicze w imieniu własnym. Pamiętać jednak należy, że starosta, czy to na podstawie ustawowej, czy też np. delegacji kompetencji, może występować jako organ w zakresie wydawania indywidualnych aktów administracyjnych, w tym decyzji. Przykładowo wojewoda może zawrzeć ze starostą porozumienia, których celem będzie powierzenie prowadzenia w imieniu wojewody niektórych spraw z zakresu swojej właściwości (art. 33 ustawy).

Art. 35. […] 2. Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży. 3. Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży: 1) powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, 2) zatwierdza programy ich działania, 3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu, 4) w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek, 5) zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli.

Art. 38. 1. W indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości powiatu decyzje wydaje starosta, chyba że przepisy szczególne przewidują wydawanie decyzji przez zarząd powiatu. 2. Starosta może upoważnić wicestarostę, poszczególnych członków zarządu powiatu, pracowników starostwa, powiatowych służb, inspekcji i straży oraz kierowników jednostek organizacyjnych powiatu do wydawania w jego imieniu decyzji, o których mowa w ust. 1. […]

122. Powiatowa komisja bezpieczeństwa i porządku.

Art. 38a. 1. W celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, tworzy się komisję bezpieczeństwa i porządku, zwaną dalej „komisją”.

2. Do zadań komisji należy:

1) ocena zagrożeń porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu,

2) opiniowanie pracy Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

3) przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

4) opiniowanie projektów innych programów współdziałania Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

5) opiniowanie projektu budżetu powiatu – w zakresie, o którym mowa w pkt 1,

6) opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego i innych dokumentów w sprawach związanych z wykonywaniem zadań, o których mowa w pkt 1, 2 i 4,

7) opiniowanie, zleconych przez starostę, innych niż wymienione w pkt 2 i pkt 4-6 zagadnień dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli.

3. Prezydent miasta na prawach powiatu i starosta powiatu graniczącego z takim miastem mogą utworzyć, w drodze porozumienia, wspólną komisję dla miasta na prawach powiatu oraz powiatu graniczącego z takim miastem. W takim przypadku prezydent miasta i starosta współprzewodniczą komisji.

4. Porozumienie, o którym mowa w ust. 3, określa w szczególności:

1) tryb powoływania członków komisji, o których mowa w ust. 5 pkt 2-4,

2) zasady pokrywania kosztów działania komisji oraz zwrotu członkom komisji i osobom powołanym do udziału w jej pracach wydatków rzeczywiście poniesionych w związku z udziałem w pracach komisji,

3) zasady obsługi administracyjno-biurowej komisji.

5. W skład komisji wchodzi:

1) starosta jako przewodniczący komisji,

2) dwóch radnych delegowanych przez radę powiatu,

3) trzy osoby powołane przez starostę spośród osób wyróżniających się wiedzą o problemach będących przedmiotem prac komisji oraz cieszących się wśród miejscowej społeczności osobistym autorytetem i zaufaniem publicznym, w szczególności przedstawicieli samorządów gminnych, organizacji pozarządowych, pracowników oświaty, a także instytucji zajmujących się zwalczaniem zjawisk patologii społecznych i zapobieganiem bezrobociu,

4) dwóch przedstawicieli delegowanych przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, a w przypadku m.st. Warszawy delegowanych przez Komendanta Stołecznego Policji.

6. W pracach komisji uczestniczy także prokurator wskazany przez właściwego prokuratora okręgowego.

7. Starosta może powołać do udziału w pracach komisji funkcjonariuszy i pracowników innych niż Policja powiatowych służb, inspekcji i straży oraz pracowników innych organów administracji publicznej wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu.

8. Funkcjonariusze i pracownicy, o których mowa w ust. 7, uczestniczą w pracach komisji z głosem doradczym.

9. Kadencja komisji trwa 3 lata.

10. Odwołanie członka komisji przed upływem kadencji przez organ, który go powołał lub delegował, jest możliwe jedynie z ważnych powodów, które podaje się na piśmie. Członkostwo w komisji radnego delegowanego przez radę powiatu ustaje zawsze z wygaśnięciem jego mandatu.

11. W przypadku śmierci, odwołania lub rezygnacji członka komisji przed upływem kadencji, organ, który go powołał lub delegował, powołuje lub deleguje nowego członka komisji na okres pozostały do upływu kadencji poprzedniego członka.

Art. 38b. 1. Przewodniczący komisji, w celu wykonania zadań komisji, może żądać od Policji oraz innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także od powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, dokumentów i informacji o ich pracy, z wyjątkiem akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy, materiałów operacyjno-rozpoznawczych lub dochodzeniowo-śledczych oraz akt w indywidualnych sprawach administracyjnych.

2.Komisja przy wykonywaniu swoich zadań może współpracować z samorządami gmin z terenu powiatu, a także ze stowarzyszeniami, fundacjami, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz innymi organizacjami i instytucjami.

3. Nie później niż do końca stycznia następnego roku kalendarzowego starosta składa radzie powiatu sprawozdanie z działalności komisji za rok ubiegły. Sprawozdanie starosty ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Art. 38c. 1. Koszty działania komisji pokrywa się ze środków własnych budżetu powiatu. Rada powiatu określi zasady zwrotu członkom komisji i osobom powołanym do udziału w jej pracach wydatków rzeczywiście poniesionych w związku z udziałem w pracach komisji, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie kosztów podróży służbowych dla radnych powiatu.

2.Obsługę administracyjno-biurową komisji zapewnia starostwo. […]

Art. 48. 1. Oświadczenie woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu składają dwaj członkowie zarządu lub jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd.

2. Zarząd może upoważnić pracowników starostwa, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu do składania oświadczeń woli związanych z prowadzeniem bieżącej działalności powiatu.

3. Jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań majątkowych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika powiatu lub osoby przez niego upoważnionej.

4. Skarbnik powiatu, który odmówił kontrasygnaty, ma jednak obowiązek jej dokonania na pisemne polecenie starosty, przy równoczesnym powiadomieniu o tym rady powiatu i regionalnej izby obrachunkowej. […]

Art. 53. Rada powiatu, określając tryb prac nad projektem uchwały budżetowej, uwzględnia w szczególności obowiązki powiatowych służb, inspekcji i straży w toku prac nad tym projektem.

W celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, starosta tworzy komisję bezpieczeństwa i porządku. Komisja jest organem opiniodawczo–doradczym starosty, przy pomocy którego wykonuje on swe zadania w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami i strażami. 
Art. 38a ust. 2 u.s.p. określa katalog zadań komisji. Katalog ten ma charakter zamknięty. Należą do niego sprawy dotyczące porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu.

Komisja ta:

• dokonuje oceny zagrożeń porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu,

• wyraża opinie dotyczące pracy Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

• przygotowuje projekty powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli (art. 38a ust. 2 pkt 1,2,3 u.s.p.). 

• - opiniuje inne programy współdziałania policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych, wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz projektów aktów prawa miejscowego i innych dokumentów w sprawach związanych z wykonywaniem zadań, o których mowa w art. 38a ust. 2 pkt 1, 2 i 4 u.s.p.

Starosta może zasięgnąć opinii komisji w sprawach dotyczących zagadnień dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, innych niż wyżej wskazane (art. 38a ust. 2 pkt 7 u.s.p.).

• Komisja opiniuje również projekt budżetu powiatu w zakresie środków przeznaczonych na utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu (art. 38a ust.2 pkt 5 u.s.p.).

Skład osobowy komisji

Przepisy art. 38a ust. 5,6,7 u.s.p. określają skład osobowy komisji.

Należą do niej:

1. starosta jako przewodniczący,

2. dwóch radnych delegowanych przez radę powiatu,

3. dwóch przedstawicieli delegowanych przez powiatowego (miejskiego) komendanta Policji ( w przypadku m.st. Warszawy delegowanych przez Komendanta Stołecznego Policji),

4. trzy osoby powołane przez starostę spośród osób wyróżniających się wiedzą o problemach będących przedmiotem prac komisji oraz cieszących się wśród miejscowej społeczności osobistym autorytetem i zaufaniem publicznym

5. prokurator wskazany przez właściwego prokuratora okręgowego.

• Zgodnie z art. 38a ust. 7 u.s.p. starosta może również powołać do udziału w pracach komisji funkcjonariuszy i pracowników innych niż Policja powiatowych służb, inspekcji i straży oraz pracowników innych organów administracji publicznej wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu, jednak osobom tym przysługuje jedynie głos doradczy (art. 38a ust. 8 u.s.p.).

Odwołanie członka komisji przed upływem kadencji przez organ, który go powołał lub delegował, jest możliwe jedynie z ważnych powodów, które podaje się na piśmie.

Członkostwo w komisji radnego delegowanego przez radę powiatu ustaje jednak zawsze z wygaśnięciem jego mandatu (art. 38a ust. 10 u.s.p). Zgodnie z art. 38a ust. 11 u.s.p. w przypadku śmierci, odwołania lub rezygnacji członka komisji przed upływem kadencji, organ, który go powołał lub delegował, powołuje lub deleguje nowego członka komisji na okres pozostały do upływu kadencji poprzedniego członka.

Kadencja komisji trwa 3 lata (art. 38a ust. 9 u.s.p.). Art. 38b u.s.p. określa sposoby wykonywania zadań przez komisję. W tym celu starosta, działający jako przewodniczący komisji, może żądać od policji oraz innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także od powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, dokumentów i informacji o ich pracy. Żądanie to nie może obejmować akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy, materiałów operacyjno-rozpoznawczych lub dochodzeniowo-śledczych oraz akt w indywidualnych sprawach administracyjnych (art. 38b ust. 1 u.s.p.). Komisja jest uprawniona do współpracy z samorządami gmin z terenu powiatu, a także ze stowarzyszeniami, fundacjami, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz innymi organizacjami i instytucjami (art. 38b ust. 2 u.s.p.). 

Zgodnie z art. 38b ust. 3 u.s.p. do końca stycznia każdego roku starosta składa radzie powiatu sprawozdanie z działalności komisji za rok ubiegły. Sprawozdanie ogłasza się w urzędowym dzienniku wojewódzkim. 
Art. 38c ust. 1 u.s.p. opisuje sposób finansowania działań komisji. Koszty komisji pokrywa się ze środków własnych budżetu powiatu.

123. Funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego w stanach nadzwyczajnych.

1. Stan nadzwyczajny jest to stan w wewnętrznym porządku państwa, w którym z uwagi na szczególne zagrożenia część regulacji konstytucyjnych zostaje na czas trwania stanu zawieszona, a na to miejsce wstępują wyjątkowe regulacje, przede wszystkim są to regulacje dotyczące wolności i praw człowieka i obywatela oraz wprowadzające dodatkowe obowiązki, a także dotyczące dodatkowych uprawnień dla władzy wykonawczej powodując skupienie władzy w rękach egzekutywy.

W polskim prawie wyróżniamy trzy stany nadzwyczajne:

1. stan wyjątkowy;

2. stan wojenny;

3. stan klęski żywiołowej.

Warunkiem wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jest zaistnienie sytuacji, kiedy zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające.

Art. 31 ust. 3 KRP

„Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób"

art. 228 ust. 1 Konstytucji: „W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nad-zwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.”

art. 228 ust. 2 Konstytucji: „Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.”

art. 228 ust. 3 Konstytucji: „Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych określa ustawa.”

art. 233 ust. 2 Konstytucji: „Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia czy majątku.”

Zgodnie z Konstytucją stan nadzwyczajny powinien trwać czas oznaczony, możliwie jak najkrótszy, niezbędny do pokonania zagrożenia i przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

• zasada proporcjonalności - podczas stanu nadzwyczajnego należy zachować proporcje między zagrożeniem a zastosowanymi środkami.

art. 228 ust. 5 Konstytucji: „Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nad--zwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.”

Działania muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

1. Stan klęski żywiołowej - stan nadzwyczajny wprowadzany w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej. Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów na czas oznaczony, ale nie dłużej niż 30 dni.

Art. 232 Konstytucji: „W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.”

Klęska żywiołowa - katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach. Są to takie katastrofy, którym nie można zapobiec i nie można usunąć ich skutków przy zastosowaniu środków zwyczajnych.

Katastrofa naturalna - zdarzenie związane z działaniem sił natury. Nie są to jednak tylko typowe katastrofy naturalne, ale również katastrofa naturalną mogą być różnego rodzaju epidemie wśród ludzi, jak i choroby zakaźne wśród zwierząt, zagrażające życiu, zdrowiu lub środowisku w większych rozmiarach. Również działania terrorystyczne mogą wywołać katastrofę naturalną np. poprzez użycie broni biologicznej.

Awaria techniczna, np. awaria w elektrowni bądź awaria zakładów chemicznych może być przyczyną klęski żywiołowiej, jeżeli powoduje zagrożenie dla środowiska. Awarie techniczne mogą wynikać zarówno z przyczyn o charakterze czysto technicznym, jak również ataków terrorystycznych.

Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. To rozporządzenie może być wydane zarówno z własnej inicjatywy, jak i z inicjatywy wojewody.

W tym rozporządzeniu należy określić przyczyny, datę wprowadzenia oraz obszar i czas trwania stanu klęski żywiołowej, a w szczególności ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela.

Odpowiedzialni za usunięcie skutków klęski żywiołowej są:

1. wójt, burmistrz albo prezydent miasta na obszarze gminy;

Szczególnym uprawnieniem wójta w ramach stanu klęski żywiołowej jest to, że może wydawać wiążące polecenia organom sołectw, dzielnic i osiedli oraz kierownikom jednostek organizacyjnych. Także straż gminna może być wykorzystana w czasie trwania stanu klęski żywiołowej.

Wójt w tym zakresie bezpośrednio podlega staroście art. 9 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 4. W zakresie działań, o których mowa w ust. 1, w przypadkach określonych w art. 8 pkt 2-4, wójt (burmistrz, prezydent miasta niebędącego miastem na prawach powiatu) podlega staroście. (...)”

Jeżeli wójt czasowo nie może pełnić swojej funkcji lub pełni ją niewłaściwie, wojewoda może wyznaczyć pełnomocnika do kierowania takimi działaniami

1. starosta na obszarze powiatu, ale tylko w przypadku gdy stan klęski żywiołowej jest wprowadzony na obszarze większym niż jednej gminy;

Szczególnym uprawnieniem starosty jest to, że może wydawać wiążące polecenia art. 10 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 2. W zakresie działań, o których mowa w ust. 1, starosta może wydawać polecenia wiążące wójtom (burmistrzom, prezydentom miast niebędących miastami na prawach powiatu), kierownikom jednostek organizacyjnych utworzonych przez powiat, kierownikom powiatowych służb, inspekcji i straży, kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej działających na obszarze powiatu oraz kierownikom jednostek organizacyjnych czasowo przekazanych przez właściwe organy do jego dyspozycji i skierowanych do wykonywania zadań na obszarze powiatu. (...)”

Starosta w tym zakresie podlega wojewodzie art. 10 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 4. W zakresie działań, o których mowa w ust. 1, w przypadkach określonych w art. 8 pkt 3 i 4, starosta podlega wojewodzie. (...)”

Jeżeli starosta jest czasowo niezdolny do wykonywania swoich zadań, wojewoda może powierzyć pełnienie tych zadań pełnomocnikowi.

1. wojewoda na obszarze województwa, jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze większym niż jeden powiat;

Szczególne uprawnienia wojewody w związku ze stanem klęski żywiołowej - wojewodzie są podporządkowane:
-organy administracji rządowej działające na obszarze województwa;
-organy samorządu województwa;
- oddziały Sił Zbrojnych RP oddane do dyspozycji wojewody w celu zwalczania klęski żywiołowej.

Oddziały Sił Zbrojnych RP do dyspozycji wojewody oddaje Minister Obrony Narodowej, gdy użycie innych służb i środków jest niemożliwe lub niewystarczające.

Wojewoda w zakresie tych działań podlega ministrowi.

Jeżeli wojewoda jest czasowo niezdolny do wykonywania swoich zadań, może zostać wyznaczony pełnomocnik, a dokonuje tego minister.

1. minister właściwy do spraw wewnętrznych, jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa.

Organy pomocnicze:

• w gminie - przy wójcie - gminny zespół reagowania;

• w powiecie - przy staroście - powiatowy zespół reagowania kryzysowego;

• w województwie - przy wojewodzie - wojewódzki zespół reagowania kryzysowego;

• na szczeblu krajowym - przy ministrze - Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej.

W szczególności te zespoły zajmują się:

• monitorowaniem występujących klęsk żywiołowych;

• realizowanie procedur reagowania w czasie stanu klęski żywiołowej;

• opracowywaniem planów reagowania kryzysowego.

art. 12 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 2. Do zadań zespołów należy w szczególności: 1) monitorowanie występujących klęsk żywiołowych i prognozowanie rozwoju sytuacji, 2) realizowanie procedur i programów reagowania w czasie stanu klęski żywiołowej, 3) opracowywanie i aktualizowanie planów reagowania kryzysowego, 4) planowanie wsparcia organów kierujących działaniami na niższym szczeblu administracji publicznej, 5) przygotowywanie warunków umożliwiających koordynację pomocy humanitarnej, 6) realizowanie polityki informacyjnej związanej ze stanem klęski żywiołowej. (...)”

Poza szczególnymi uprawnieniami lokalnej władzy publicznej są jeszcze szczególne uprawnienia ministra, który odpowiada za zwalczanie skutków klęski żywiołowej, jeżeli obszar klęski żywiołowej przekracza jedno województwo. Uprawnieniem ministra jest możliwość wydawania wiążących poleceń organom administracji rządowej oraz organom samorządu terytorialnego.

art. 13 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „1. W zakresie działań prowadzonych w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia minister, o którym mowa w art. 8 pkt 4, może wydawać polecenia wiążące organom administracji rządowej, z wyjątkiem Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i wiceprezesów Rady Ministrów, a także wydawać polecenia wiążące organom samorządu terytorialnego. (...)”

Obowiązek współdziałania między organami władzy publicznej:

• obowiązek współdziałania między wojewody a pełnomocnikiem powołanym na miejsce wojewody;

• obowiązek współdziałania wójtów i starostów.

art. 15 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „1. Wojewodowie albo pełnomocnicy, o których mowa w art. 11 ust. 4, są obowiązani do współdziałania i wzajemnego przekazywania informacji w zakresie zapobiegania skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwania. 2. Obowiązek przewidziany w ust. 1 dotyczy odpowiednio wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), starostów albo pełnomocników, o których mowa w art. 9 ust. 5 i art. 10 ust. 5.”

W sferze informacyjnej wprowadzony jest obowiązek stałego informowania głowy państwa o skutkach klęski żywiołowej przez ministra, który kieruje działaniami podczas stanu klęski żywiołowej.

art. 16 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „Minister, o którym mowa w art. 8 pkt 4, jest obowiązany do informowania na bieżąco Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Prezesa Rady Ministrów o skutkach klęski żywiołowej i działaniach podejmowanych w celu zapobieżenia tym skutkom lub ich usunięcia.”

Obowiązek uczestniczenia w działaniach mających na celu zapobieganie skutkom klęski żywiołowej spoczywa na Straży Pożarnej, Policji, Ratownictwie Medycznym oraz innych inspekcjach, strażach i służbach, które mogą okazać się pomocne w tej mierze.

art. 17 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „1. W zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu są obowiązane uczestniczyć: Państwowa Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, Policja, Państwowe Ratownictwo Medyczne i jednostki ochrony zdrowia, Straż Graniczna, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa oraz inne właściwe w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby. (...)”

Współpracuje się także na zasadach fakultatywnych z podmiotami społecznymi - różnego rodzaju społecznymi organizacjami ratowniczymi i charytatywnymi.

art. 19 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „Kierujący działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia współpracują ze społecznymi organizacjami ratowniczymi, charytatywnymi, stowarzyszeniami, fundacjami oraz innymi podmiotami działającymi na obszarze ich właściwości, a na wniosek lub za zgodą tych podmiotów koordynują ich działalność.”

Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela:

W trakcie stanu klęski żywiołowej Konstytucja zezwala na ograniczenia m.in. wolności działalności gospodarczej, wolności osobistej, prawa własności, nienaruszalności mieszkania, wolności poruszania się, wolności pracy.

Ograniczenia te odnoszą się do osób fizycznych (dotyczy to nawet osób przebywających tymczasowo na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej) oraz osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej.

Przykładowe możliwe ograniczenia w czasie stanu klęski żywiołowej:

• zawieszenie lub zakaz prowadzenia działalności gospodarczej;

• reglamentacja zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły;

• obowiązek poddania się badaniom lekarskim, szczepieniom ochronnym i kwarantannie;

• zakaz przemieszczania się lub przebywania w określonych miejscach;

• poddanie się nakazom ewakuacji;

• zakaz organizowania i przeprowadzania imprez masowych;

• zakaz prowadzenia strajku;

• wykorzystanie bez zgody właściciela nieruchomości lub rzeczy ruchomej.

Szczególnie ważny jest obowiązek wykonywania świadczeń osobistych i rzeczowych, jeżeli środki, którymi dysponuje wójt, starosta lub wojewoda są niewystarczające, a sytuacja wymaga bezpośredniego zaangażowania się osób w zwalczanie skutków klęski żywiołowej. Mogą to być świadczenia o charakterze społecznym, np. udzielanie pierwszej pomocy, użyczenie nieruchomości czy pojazdów, udostępnienie pomieszczeń osobom ewakuowanym.

art. 22 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „1. Jeżeli siły i środki, którymi dysponuje wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda albo pełnomocnik, są niewystarczające, można wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych polegających na: 1) udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom, 2) czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą, 3) wykonywaniu określonych prac, 4) oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych, 5) udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym, (...).”

Osoba może z takiego obowiązku zostać zwolniona z uwagi na wiek, chorobę, niepełnosprawność i sytuację rodzinną, a w drodze indywidualnych decyzji z uwagi na ważny interes publiczny lub interes takiej osoby.

art. 22 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 2. Od obowiązku świadczeń osobistych zwolnione są: 1) osoby do 16 roku życia i powyżej 60 roku życia - w zakresie świadczeń wymienionych w ust. 1 pkt 2, 3, (...) 2) osoby chore, niepełnosprawne, kobiety w ciąży i kobiety karmiące - w zakresie świadczeń wymienionych w ust. 1 pkt 1-3, (...) 3) osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat 8, nad chorymi lub osobami niepełnosprawnymi - w zakresie świadczeń wymienionych w ust. 1 pkt 1-3, (...). 3. W szczególnie uzasadnionych przypadkach wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda albo pełnomocnik może odstąpić od nałożenia lub zwolnić od obowiązków, o których mowa w ust. 1, również inne osoby i podmioty, ze względu na interes publiczny albo wyjątkowo ważny interes danej osoby lub podmiotu.”

Niezbędne ograniczenia wolności i praw wprowadza wójt, starosta lub wojewoda w zależności od obszaru, w granicach określonych w rozporządzeniu wprowadzającym stan nadzwyczajny i w oparciu o to rozporządzenie wprowadzane są zarządzenia albo decyzje, a wojewoda wydaje rozporządzenia i decyzje, przy czym zarządzenia i rozporządzenia w sposób ogólny i abstrakcyjny określają podmioty, na których ciąży obowiązek, natomiast decyzje wydawane są w odniesieniu do ściśle określonej kategorii osób.

Rozporządzenia i zarządzenia obwieszcza się poprzez rozplakatowanie w miejscach publicznych oraz ogłoszenia w prasie.

art. 23 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 2. Rozporządzenia wojewody lub pełnomocnika i zarządzenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, podlegają ogłoszeniu przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach publicznych lub w inny sposób miejscowo przyjęty, a także przez ogłoszenie w lokalnej prasie. (...)”

Aby móc kontrolować legalność w takim rozporządzeniu, zarządzeniu czy decyzji należy wskazać podstawę prawną i dokładnie określić te ograniczenia, w tym czas trwania i miejsce realizacji ograniczeń.

art. 23 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 3. W rozporządzeniu wojewody lub pełnomocnika, zarządzeniu lub decyzji należy podać: 1) podstawę prawną, 2) określenie zakresu i rodzaju ograniczeń, 3) określenie obowiązanych podmiotów, 4) miejsce, dzień i godzinę osobistego stawiennictwa lub realizacji innych ograniczeń, 5) czas trwania ograniczeń, (...).”

Decyzje wydawane w stosunku do konkretnych podmiotów mogą przybrać nie tylko formę pisemną, ale także ustną, a od decyzji wójta czy starosty przysługuje odwołanie do wojewody.

art. 23 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 4. Do decyzji, o których mowa w ust. 1, stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego z zastrzeżeniem, że: (...) 2) mogą one być w nagłych wypadkach wydawane ustnie, a następnie niezwłocznie potwierdzane na piśmie, (...) 5) organem wyższego stopnia w sprawach decyzji wydanych przez starostę i wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jest wojewoda. (...)”

Zarządzenie lub decyzja wójta czy starosty może zostać uchylona w całości lub w części przez wojewodę.

art. 23 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 5. Wojewoda może uchylić w całości lub w części zarządzenie lub decyzję wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty albo pełnomocników, o których mowa w art. 9 ust. 5 i art. 10 ust. 5. (...)”

Minister właściwy do spraw administracji publicznej posiada uprawnienie do uchylania w całości lub w części aktów wojewody wprowadzających ograniczenia.

art. 23 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „(...) 6. Minister właściwy do spraw administracji publicznej może uchylić w całości lub w części rozporządzenie lub decyzję wojewody albo pełnomocnika, o którym mowa w art. 11 ust. 4.”

W czasie stanu klęski żywiołowej mogą być wprowadzone ograniczenia o charakterze społecznym w transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym oraz w ruchu na wodach śródlądowych i morskich w celu usprawnienia przemieszczania się środków transportowych potrzebnych do prowadzenia działań ratowniczych.

art. 24 ustawy o stanie klęski żywiołowej: „1. W celu usprawnienia przemieszczania się środków transportowych niezbędnych dla prowadzenia działań ratowniczych mogą być wprowadzone ograniczenia w transporcie drogowym, kolejowym i lotniczym oraz w ruchu jednostek pływających na śródlądowych drogach wodnych, morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym. (...)”

Takie ograniczenia wprowadza minister w drodze rozporządzenia.

1. Stan wojenny to stan nadzwyczajny, który jest wprowadzany z uwagi na zagrożenie zewnętrzne państwa, zbrojną agresją na terytorium Polski albo gdy wynika to z realizacji zobowiązań międzynarodowych wspólnej obrony przeciwko agresji. Stan wojenny jest wprowadzany przez Prezydenta w drodze rozporządzenia.

art. 229 Konstytucji: „W razie zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.”

art. 2 ustawy o stanie wojennym: „1. W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa. (...)”

Tryb wprowadzania stanu wojennego:

1. wniosek Rady Ministrów;

2. Prezydent może rozporządzeniem wprowadzić ten stan albo odmówić wydania takiego rozporządzenia.

art. 3 ustawy o stanie wojennym: „1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej niezwłocznie rozpatruje wniosek, o którym mowa w art. 2 ust. 1, a następnie wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego albo postanawia odmówić wydania takiego rozporządzenia. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. (...)”

Rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego, żeby było legalne, musi zostać przedstawione do zatwierdzenia Sejmowi, z uwagi na to, że jest to decyzja podejmowana jednoosobowo, a także z tego względu, że stan wojenny drastycznie wkracza w uprawnienia obywateli.

art. 3 ustawy o stanie wojennym: „(...) 2. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 1, określa się przyczyny wprowadzenia oraz obszar, na którym wprowadza się stan wojenny, a także - w zakresie dopuszczonym niniejszą ustawą - rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.”

Stan wojenny wprowadza się na czas nieokreślony (w rozporządzeniu nie określa się czasu trwania stanu wojennego).

Ogłoszenie rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wojennego następuje w Dzienniku Ustaw oraz przez podanie do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia wojewody poprzez rozplakatowanie, a także przez media - prasę, radio i telewizję.

Wprowadzenie stanu wojennego jest skuteczne wobec organów władzy publicznej, obywateli, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, natomiast w przypadku cudzoziemców nie ma pełnej skuteczności (istnieją wyjątki przewidziane przez ustawę i umowy międzynarodowe).

art. 7 ustawy o stanie wojennym: „1. Wprowadzenie stanu wojennego wywołuje skutki określone w niniejszej ustawie i w innych przepisach dotyczących stanu wojennego w stosunku do organów władzy publicznej, obywateli polskich zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan wojenny, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej mających siedzibę lub prowadzących działalność gospodarczą na obszarze objętym stanem wojennym. 2. W przypadku gdy niniejsza ustawa, a także inne ustawy albo ratyfikowane umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej oraz nie zabrania tego powszechnie uznany zwyczaj międzynarodowy, przepis ust. 1 stosuje się również do cudzoziemców przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan wojenny, oraz do ich mienia, jak również mienia innych państw.”

Zniesienie stanu wojennego - Prezydent znosi stan wojenny na wniosek Rady Ministrów w drodze rozporządzenia, jeżeli ustaną przyczyny dla wprowadzenia tego stanu.

Zasady działania organów władzy publicznej:

Organy władzy publicznej w czasie trwania stanu wojennego działają w dotychczasowy sposób, przy czym mogą mieć dodatkowe kompetencje. Co do zasady nie powinno się tworzyć nowych struktur organizacyjnych, chociaż jest organ, który może zostać powołany - Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

art. 9 ustawy o stanie wojennym: „W czasie stanu wojennego organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji, z zastrzeżeniem przepisów niniejszej ustawy.”

Dodatkowe kompetencje wojewody:

• kierowanie realizacja zadań obronnych i działaniami obrony cywilnej, a w szczególności wprowadza ograniczenia wolności i praw obywatelskich.

art. 13 ustawy o stanie wojennym: „1. W czasie stanu wojennego wojewoda kieruje realizacją zadań obronnych i obroną cywilną na terenie województwa. 2. Wojewoda w czasie stanu wojennego w szczególności: (...) 2) wprowadza, w zakresie nienależącym do właściwości innych organów, ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela oraz łagodzi i uchyla te ograniczenia, (...)”

Pojawiają się także dodatkowe związanie wojewody z innymi organami, tzn. wojewodzie zostają podporządkowane jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządowej.

art. 13 ustawy o stanie wojennym: „(...) 3. W zakresie działań, o których mowa w ust. 2, wojewodzie są podporządkowane wszystkie jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządowej działające na obszarze województwa oraz inne siły i środki wydzielone do jego dyspozycji i skierowane do wykonywania zadań związanych z obroną państwa i województwa, a także związanych z obroną cywilną.”

Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody. Komisarz rządowy może się pojawić dla zapewnienia sprawnego działania jednostek administracji publicznej.

art. 14 ustawy o stanie wojennym: „1. Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wojennego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wojennego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego. 2. Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody. (...)”

Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela:

Dla zabezpieczenia wolności i praw obywatelskich wprowadza się czteropoziomowy system regulacji:

1. gwarancje konstytucyjne - Konstytucja określa jakie wolności i prawa mogą zostać ograniczone w czasie trwania stanu wojennego;

2. ustawa o stanie wojennym, która musi być zgodna z regulacją konstytucyjną - w sposób zgodny z Konstytucją ustawa konkretyzuje w jakim zakresie wolności i prawa mogą być ograniczone;

3. rozporządzenie Prezydenta wprowadzające stan wojenny, które w oparciu o ustawę określa jakie ograniczenia wolności i praw mogą nastąpić podczas danego stanu wojennego;

4. wydanie na podstawie rozporządzenia wprowadzającego stan wojenny dodatkowych rozporządzeń, zarządzeń albo decyzji.

Ograniczenia wolności i praw w czasie stanu wojennego mogą dotyczyć osób fizycznych (tutaj nie ma rozróżnienia na obywateli i cudzoziemców), osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej.

art. 18 ustawy o stanie wojennym: „1. Na obszarze, na którym został wprowadzony stan wojenny, ograniczeniom wolności i praw człowieka i obywatela podlegają wszystkie osoby fizyczne zamieszkałe lub przebywające tam chociażby czasowo, a także ograniczenia te stosuje się odpowiednio wobec osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze objętym stanem wojennym. (...)”

Rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego:

• ograniczenie prawa do strajków i innych akcji protestacyjnych;

• ograniczenie prawa do nietykalności osobistej - można dokonywać przeszukania osoby lub jej mieszkania (w przypadku osób, których działalność zagraża obronności lub bezpieczeństwu państwa);

• ograniczenie prawa do informacji - może zostać wprowadzona cenzura prewencyjna;

• ograniczenie prawa do korespondencji - kontrola treści korespondencji (przesyłek, listów, paczek) i rozmów telefonicznych;

• ograniczenie wolności zgromadzeń poprzez zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń;

• ograniczenie wolności zrzeszania się poprzez okresowe zawieszenie działalności organizacji społecznych;

• ograniczenie możliwości przemieszczania się, np. może być wprowadzona tzw. godzina policyjna, czyli nakaz opuszczania miejsc publicznych o określonej porze;

• ograniczenie dostępu do towarów konsumpcyjnych poprzez racjonowanie towarów oraz reglamentację zaopatrzenia ludności;

• ograniczenie prawa w sferze wolności działalności gospodarczej;

• nałożenie na przedsiębiorców dodatkowych zadań;

• nałożenie na rolnika obowiązku wykonywania dostaw produktów rolno-spożywczych oraz uprawy określonych gatunków roślin i hodowli zwierząt;

• wprowadzenie najmu przymusowego na podstawie decyzji administracyjnej lub kwaterowania osób;

• zajęcie nieruchomości na potrzeby Sił Zbrojnych;

• ograniczenia w zakresie transportu:

• ograniczenia w sferze ruchu granicznego;

• powszechny obowiązek wykonywania pracy;

3)Stan wyjątkowy to stan nadzwyczajny, który jest wprowadzany z uwagi na wewnętrzne zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego. Takie zagrożenie może być spowodowane działaniami terrorystycznymi. Stan wyjątkowy jest wprowadzany przez Prezydenta w drodze rozporządzenia.

art. 230 ust. 1 Konstytucji: „W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa. 2. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.”

art. 2 ustawy o stanie wyjątkowym: „1. W sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi, które nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytucyjnych, Rada Ministrów może podjąć uchwałę o skierowaniu do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego. (...)”

Tryb wprowadzania stanu wyjątkowego:

1. wniosek Rady Ministrów;

2. Prezydent wydaje rozporządzenia;

3. Sejm zatwierdza rozporządzenie prezydenta.

W rozporządzeniu wprowadzającym stan wyjątkowy określa się czas trwania w jakim stan ten będzie obowiązywał - jest to czas oznaczony nie dłużej niż 90 dni.

Stan wyjątkowy może być przedłużony na okres 60 dni, a do wprowadzenia przedłużenia tego stanu potrzebne jest rozporządzenie Prezydenta.

Ogłaszanie stanu wyjątkowego następuje na podobnych zasadach jak w przypadku stanu wojennego.

Stan wyjątkowy ustaje po upływie terminu albo po zniesieniu tego stanu przed upływem czasu. Zniesienie stanu wyjątkowego dokonuje Prezydent na wniosek Rady Ministrów.

Zasady działania organów władzy publicznej:

W czasie stanu wyjątkowego należy wykorzystać istniejące struktury organizacyjne (nie ma organów powoływanych specjalnie na czas stanu wyjątkowego), natomiast niektóre organy uzyskują dodatkowe kompetencje.

art. 8 ustawy o stanie wyjątkowym: „W czasie stanu wyjątkowego organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji, z zastrzeżeniem przepisów niniejszej ustawy.”

Prezes Rady Ministrów w trakcie stanu wyjątkowego ma uprawnienie do tego, aby prowadzić działania przywracające konstytucyjny ustrój państwa, bezpieczeństwo obywateli lub porządek publiczny, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa. Natomiast jeżeli obszar, na którym wprowadzony został stan wyjątkowy nie przekracza jednego województwa, te uprawnienia posiada właściwy wojewoda.

Prezydent na wniosek Rady Ministrów może postanowić o użyciu Sił Zbrojnych.

Prezydent powinien być na bieżąco informowany o działaniach mających na celu przywrócenie bezpieczeństwa i normalnego funkcjonowania państwa.

W czasie trwania stanu wyjątkowego, podobnie jak w czasie trwania stanu wojennego, może się pojawić komisarz rządowy powoływany przez Prezesa Rady Ministrów.

art. 12 ustawy o stanie wyjątkowym: „1. Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego. 2. Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody. (...)”

Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela:

W przypadku stanu wyjątkowego również pojawia się czterostopniowy mechanizm gwarancji:

1. gwarancje konstytucyjne;

2. ustawa o stanie wyjątkowym;

3. rozporządzenie wprowadzające stan wyjątkowy;

4. ewentualnie, jeżeli zaistnieje taka potrzeba, mogą zostać wydane dodatkowe zarządzenia, rozporządzenia czy decyzje.

W czasie stanu wyjątkowego ograniczeniami objęte są wszystkie podmioty.

art. 15 ustawy o stanie wyjątkowym: „1. Na obszarze, na którym został wprowadzony stan wyjątkowy, ograniczeniom wolności i praw człowieka i obywatela podlegają wszystkie osoby fizyczne zamieszkałe lub przebywające tam chociażby czasowo. Ograniczenia te stosuje się odpowiednio wobec osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze objętym stanem wyjątkowym. (...)”

Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego:

• ograniczenie wolności zgromadzeń i stowarzyszeń z uwagi na zagrożenie wewnętrznego bezpieczeństwa państwa (może zostać ustanowiony zakaz tworzenia nowych stowarzyszeń i innych organizacji społecznych)

• ograniczenie prawa do strajków i innych form akcji protestacyjnych;

• ograniczenie wolności przemieszczania się;

• ograniczenia w zakresie praw do informacji i tajemnicy korespondencji z uwagi na bezpieczeństwo

• możliwość reglamentacji towarów;

• ograniczenia w zakresie wolności gospodarczej, np. poprzez konieczność uzyskania dodatkowego zezwolenia;

• ograniczenia dotyczące transportu;

Trzy ograniczenia (ograniczenie dostępu do towarów, ograniczenia wolności działalności gospodarczej i ograniczenia w transporcie) do obowiązywania wymagają dodatkowego rozporządzenia.

Szczególne środki ograniczenia wolności i praw obywatelskich występujące tylko w czasie stanu wyjątkowego:

• Odosobnienie - może zostać zastosowane w stosunku do osób prowadzących działalność stwarzającą zagrożenie dla wewnętrznego porządku i bezpieczeństwa państwa albo gdy zachodzi podejrzenie popełnienia czynu karalnego.

Odosobnienie jest możliwe na podstawie decyzji administracyjnej wojewody, a dana osoba jest umieszczana w ośrodku odosobnienia.

art. 17 ustawy o stanie wyjątkowym: „(...) 3. Odosobnienie następuje na podstawie decyzji wojewody właściwego ze względu na miejsce pobytu stałego lub czasowego osoby odosobnionej i jest wykonywane przez właściwego komendanta wojewódzkiego Policji, w drodze zatrzymania tej osoby i przymusowego doprowadzenia do ośrodka odosobnienia podległego Ministrowi Sprawiedliwości. (...)”

Możliwością obrony przed ingerencją jest to, że decyzję można zaskarżyć do sądu.

• Rozmowa ostrzegawcza - stosowana jest w odniesieniu do podobnej kategorii osób, które mogą stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Jest to środek dyscyplinujący polegający na przypomnieniu konsekwencji karnych na wypadek pewnych możliwych działań zagrażających bezpieczeństwu wewnętrznemu.

Rozmowa ostrzegawcza obywa się w miejscu wskazanym przez prokuraturę, Policję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego i ewentualnie inne służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa.

124. Zasady przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych.

Zrzeszenia - organizacje, związki i stowarzyszenia powoływane przez społeczności lokalne co najmniej dwóch państw zgodnie z ich prawem wewnętrznym.

Jednostki samorządu terytorialnego mogą przystępować do zrzeszeń i uczestniczyć w nich w granicach swoich zadań i kompetencji, działając zgodnie z polskim prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa i jego międzynarodowymi zobowiązaniami.

Województwa przystępują do zrzeszeń zgodnie z „Priorytetami współpracy zagranicznej województwa”.

Przystąpienie do zrzeszenia nie może łączyć się z przekazaniem na jego rzecz lub na rzecz któregokolwiek ze zrzeszonych w nim członków wykonywania zadań publicznych przystępującej jednostki samorządu terytorialnego ani też nieruchomości lub majątkowych praw na dobrach niematerialnych przysługujących tej jednostce.

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę o przystąpieniu do zrzeszenia bezwzględną większością głosów ustawowego składu. Uchwała ta wchodzi w życie po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw zagranicznych.

Jednostka samorządu terytorialnego przekazuje uchwałę ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych za pośrednictwem wojewody, dołączającego swoją opinię.

Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego wraz z uchwałą, o której mowa, przekazuje statut zrzeszenia, do którego zamierza wstąpić, lub inny dokument ustalający zasady działania tego zrzeszenia, listę jego członków oraz urzędowe tłumaczenie tych dokumentów na język polski. Sejmik województwa przedstawia także „Priorytety współpracy zagranicznej województwa”. Minister właściwy do spraw zagranicznych wyraża zgodę na przystąpienie do zrzeszenia lub odmawia takiej zgody w drodze decyzji administracyjnej.

Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie przedkłada właściwemu terytorialnie wojewodzie, ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej, ministrowi właściwemu do spraw rozwoju regionalnego oraz ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych informację o przystąpieniu do zrzeszenia wraz z dokumentem świadczącym o członkostwie jednostki w zrzeszeniu, z tłumaczeniem na język polski sporządzonym przez tłumacza przysięgłego. tak samo w przypadku wystąpienia lub rowiązania zrzeszenia.

Minister właściwy do spraw administracji publicznej ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w drodze obwieszczenia, wykaz jednostek samorządu terytorialnego, które w poprzednim roku kalendarzowym przystąpiły do zrzeszenia, współtworzyły zrzeszenie lub z niego wystąpiły, oraz wykaz rozwiązanych zrzeszeń, do których jednostki te należały, wraz ze wskazaniem tych zrzeszeń.

W przypadku zmiany celów lub zasad działania danego zrzeszenia dalsze członkostwo jednostki samorządu terytorialnego w zrzeszeniu wymaga podjęcia uchwały przez organ stanowiący tej jednostki. Przepisy art. 4-6 stosuje się odpowiednio, z tym że właściwe organy administracji rządowej dokonują czynności w terminie 14 dni.

W przypadku pojawienia się rozbieżności pomiędzy celami polityki zagranicznej państwa a polityką zrzeszenia minister właściwy do spraw zagranicznych może cofnąć zgodę na przystąpienie do zrzeszenia.

W okresie rozpatrywania sprawy zgody na członkostwo jednostki samorządu terytorialnego w zrzeszeniu w przypadku, o którym mowa w ust. 1, jednostka samorządu terytorialnego, na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych, nie podejmuje czynności w zrzeszeniu, a w przypadku braku zgody na dalsze członkostwo występuje ze zrzeszenia w trybie przewidzianym w jego statucie lub innym dokumencie normującym zasady jego działania.

125. Podstawy prawne współpracy transgranicznej jednostek samorządu terytorialnego.

Podstawą prawną prowadzenia współpracy międzynarodowej przez samorządy województw jest artykuł 172 Konstytucji RP stwierdzający, że „jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw”. Zapis ten odpowiada artykułowi 10 ust. 2 i 3 ratyfikowanej w 1993 roku Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego. Jednocześnie jednak, w tym samym artykule Konstytucji jest zapisane, że zasady takiej działalności powinny zostać określone w ustawie.

Zasady, na jakich samorząd województwa może prowadzić współpracę zagraniczną zostały określone w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 o samorządzie województwa. Podkreślić należy, że o ile w ustawach o samorządzie gminnym oraz o samorządzie powiatowym zawarto jedynie ogólne sformułowania dotyczące współpracy zagranicznej, to ustawa o samorządzie województwa zawiera już szczegółowe regulacje. Zostały one zawarte w Rozdziale 6 ustawy pod tytułem „Współpraca zagraniczna”. Tak więc, współpraca zagraniczna województwa prowadzona jest na podstawie uchwalonych przez sejmik województwa Priorytetów współpracy zagranicznej województwa. Dokument ten, przyjęty bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku województwa za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych, określa:

• główne cele współpracy zagranicznej,

• priorytety geograficzne przyszłej współpracy,

• zamierzenia co do przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych.

Ustawa zastrzega, że współpraca województwa ze społecznościami regionalnymi innych państw prowadzona jest zgodnie z prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa i jego międzynarodowymi zobowiązaniami, w granicach zadań i kompetencji województwa. Podobnie jak Priorytety współpracy zagranicznej województwa, również projekty umów o współpracy zagranicznej oraz umowy o przystąpieniu do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych muszą zostać zaakceptowane przez ministra właściwego do spraw zagranicznych.

Z artykułu 41 ustawy o samorządzie województwa wynika, że współpraca zagraniczna jest nie tylko jego prawem, ale również obowiązkiem. Do zadań zarządu województwa należy bowiem organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi. Ustawa podkreśla duże znaczenie tej współpracy dla rozwoju województwa. Artykułu 12 ustawy mówi bowiem, że samorząd województwa, przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju, współpracuje min. z organizacjami międzynarodowymi i regionami innych państw, zwłaszcza sąsiednich. Jest to zapis istotny, który nie tylko zachęca władze województw do prowadzenia współpracy zagranicznej, ale przede wszystkim uznaje potrzebę włączenia partnerów regionalnych z innych państw w proces rozwoju regionalnego Polski. Podkreślona tu została potrzeba współpracy z sąsiednimi regionami z innych państw, których współpraca może mieć fundamentalne znaczenie dla realizacji celów rozwojowych województw.

Zasady przystępowania województw do organizacji międzynarodowych zostały określone przez ustawę z 15 września 2000 roku o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych¹. Ustawa ta wprowadziła definicję międzynarodowego zrzeszenia społeczności lokalnych i regionalnych, za które uznaje organizacje, związki i stowarzyszenia powoływane przez społeczności lokalne, co najmniej dwóch państw zgodnie z ich prawem wewnętrznym. Jednostki samorządu terytorialnego (a więc nie tylko województwa, ale również gminy i powiaty) mogą przystępować do takich stowarzyszeń jedynie w granicach swoich kompetencji i w zgodzie z obowiązującym prawem wewnętrznym. Aby zapewnić zgodność działań jednostek samorządu terytorialnego z polityką zagraniczną państwa oraz jego zobowiązaniami międzynarodowymi, uchwała o przystąpieniu do zrzeszenia międzynarodowego musi zostać przedstawiona do zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych. Taki zapis ogranicza swobodę samorządu województwa do prowadzenia swojej działalności i nakłada na władze centralne Państwa Polskiego odpowiedzialność za jego współpracę zagraniczną.

Regulacje dotyczące zasad prowadzenia współpracy zagranicznej przez samorząd województwa zawarte są nie tylko w prawie wewnętrznym, ale również w licznych dokumentach międzynarodowych ratyfikowanych przez Polskę. Dotyczy to nie tylko wspomnianej już Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego, ale również Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej Między Wspólnotami i Władzami Terytorialnym, czyli tzw. Konwencji Madryckiej Rady Europy, przyjętej 21 maja 1980 roku oraz Europejskiej Karty Regionów Granicznych i Transgranicznych uchwalonej po raz pierwszy 20 listopada 1981 roku i zmienionej 1 grudnia 1995 roku (zmiany dokonano w Szczecinie w Euroregionie Pomerania). Karta powstała z inicjatywy Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych (SERG), które jest chyba najbardziej aktywnym stowarzyszeniem działającym na polu międzynarodowych inicjatyw związanych ze współpracą transgraniczną (działa od 1971 roku).

Konwencja Madrycka definiuje współpracę transgraniczną jako każde wspólnie podjęte działanie mające na celu umocnienie i rozwój sąsiedzkich kontaktów miedzy wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby stron, jak również zawarcie porozumień i przyjęcie uzgodnień koniecznych do realizacji takich zamierzeń.

Polska ratyfikowała wyżej wymienione dokumenty europejskie, a ponadto, idea współpracy transgranicznej zawarta jest także w licznych umowach o dobrym sąsiedztwie i współpracy zawieranych przez Polskę z sąsiadami. W dokumentach tych Polska zobowiązała się dążyć do eliminowania przeszkód dla współpracy transgranicznej oraz do zapewnienia niezbędnych środków dla instytucji taką współpracę prowadzących. Ponieważ umowy o dobrym sąsiedztwie i współpracy zostały zawarte również z Łotwą, Estonią i Węgrami i innymi państwami, z którymi Polska nie ma wspólnej granicy, umowy te wyrażały potrzebę rozwijania nie tylko współpracy przygranicznej, lecz również międzynarodowej współpracy jednostek samorządu terytorialnego w tym regionalnego.

Głównymi celami współpracy transgranicznej, wymienianymi przez Europejską Kartę Regionów Granicznych i Transgranicznych są:

• nowa jakość granic: obszary spotkań

• umacnianie warunków gospodarczych i społeczno-kulturalnych

• regiony siłą napędową współpracy transgranicznej

• ujednolicanie zagospodarowania przestrzennego w Europie

• niwelowanie gospodarczych oraz infrastrukturalnych przeszkód i dysproporcji

Tak jak w hierarchii celów, na samym początku wymienione są cele polityczne tak w hierarchii przedsięwzięć dominują inicjatywy gospodarcze:

• intensyfikacja trwałego transgranicznego zagospodarowania przestrzennego i polityki regionalnej

• infrastruktura i gospodarka

• doskonalenie transgranicznej ochrony środowiska i przyrody

• rozwiązywanie przygranicznego ruchu osobowego

• wspieranie transgranicznej współpracy kulturalnej

• środki organizacyjne i prawne.

Punkt trzeci trzeciego rozdziału EKRGiT nosi tytuł „Regiony siłą napędową współpracy transgranicznej”, wydaje się, że to sformułowanie i jego miejsce najlepiej oddaje istotę zależności pomiędzy regionem a rozwojem współpracy transgranicznej. W rozdziale tym podkreślone jest znaczenie uwzględniania, we wszystkich dziedzinach współpracy w Europie, odrębności wyrosłych na gruncie regionalnym, potrzeba solidarności z tymi regionami granicznymi i transgranicznymi, które są w szczególny sposób upośledzone oraz korzyści, jakie wynikają dla współpracy transgranicznej z wprowadzania idei regionalizacji do konstytucji państw Europy. Regiony przygraniczne i transgraniczne przedstawione są w tym dokumencie jako narzędzie rozwoju Unii Europejskiej, narzędzie wyjątkowe i skuteczne dzięki swojej bliskości do obywateli.

---