ROKOWANIA DYPLOMATYCZNE
Pojęcie rokowań dypl.
Najstarszy i najbardziej rozpowszechniony środek pokojowego załatwiania sporów mnr.
Samodzielny środek i metoda załatwiania sporów i uzgadniania woli między podmiotami PM drogą bezpośrednich rozmów (wymiany poglądów i bezpośredniego przekazywania stanowisk, niezależnie od formy) między upoważnionymi do tego przedstawicielami władz państwowych.
Rokowania/konsultacje/rozmowy prowadzone w imieniu i z upoważnienia podmiotu PM.
Rokowania sensu stricto: pokojowy środek załatwiania sporów (instytucja powszechnego PM).
Rokowania sensu largo: pokrywa się z dyplomacją, działalnością dyplomatyczną (sztuka prowadzenia rokowań);
prawo rokowań oznacza uprawnienie prowadzenia rokowań, tzn. ustnego lub pisemnego, pośredniego lub bezpośredniego załatwiania spraw zagranicznych państw, polegających na poszukiwaniu porozumienia z innymi państwami w dziedzinie interesów wspólnych, podejmowania prób pojednania interesów, gdy są przeciwstawne, na załatwianiu sporów istniejących oraz na przygotowaniu i zawieraniu traktatów;
prawny i uporządkowany administracyjny proces, przy którego pomocy rządy w wykonywaniu swych bezspornych kompetencji prowadzą swe wzajemne stosunki, dyskusje, łagodzą i załatwiają ich spory.
Karta NZ (art. 33) instytucjonalizuje rokowania jako całkowicie odrębny i niezależny od innych środek pokojowego załatwiania sporów.
Sztuka rokowań to umiejętność osiągania kompromisu.
Wg MTS rokowania są jednym ze zwyczajnych, uznanych przez PM sposobów ustanawiania, przedstawiania i regulowania roszczeń, głównie w drodze negocjacji .
Zalety rokowań dypl.
Najbardziej dogodny i przyjacielski środek służący do załatwiania wszelkiego rodzaju sporów mnr. (niezależnie czy w danym sporze przeważają aspekty polityczne, prawne, gospodarcze).
Najdogodniejszy środek umożliwiający poszukiwanie formuł kompromisowych, czynienia ustępstw na zasadzie wzajemności, pozwalającym na odpowiednie zabezpieczenie interesów państwowych i obronę suwerennych uprawnień stron w sporze, a więc maksymalne uwzględnienie suwerennie wyrażonej woli stron.
Pozwalają na ustalenie przez same strony najbardziej odpowiadającej im procedury rokowań, umożliwiającej dostosowywanie się do każdej sytuacji i przypadku.
Bezpośredni dialog między stronami sporu.
Możliwość zapewnienia maksymalnej dyskrecji, pozwalającej na uwzględnienie delikatnych kwestii, w tym prestiżowych; dyskrecja jest czynnikiem ułatwiającym osiągniecie porozumienia, eliminuje komplikujące proces rokowań momenty propagandowe, zaostrzające spór.
Pozwalają na maksymalnie szybkie, bo uzależnione tylko od woli stron załatwianie sporu.
Zakres podmiotowy i przedmiotowy
Podmiotami rokowań są podmioty PM (np. rokowania pomiędzy państwami a OM, między samymi OM).
Przedmiotem rokowań mogą być wszelkie spory i kwestie interesujące strony (procedura może być uruchomiona w każdym stadium sporu i być wznawiana w zależności od zainteresowania i woli stron).
Rozpoczęcie i zakończenie rokowań oraz kwestia obowiązku podjęcia rokowań
Na rozpoczęcie rokowań musi być uprzednia zgoda wszystkich zainteresowanych stron, wynikająca z zasady ich suwerennej równości (+zgoda stron, co do miejsca i kwestii, które mają być przedmiotem rokowań). Rozpoczęcie rokowań uzależnione jest od ustalenia procedury rokowań.
Zakończenie rokowań:
przez osiągniecie porozumienia, zawarcie układu (na skutek kompromisu/wzajemnych ustępstw, zrzeczenia się całości lub części roszczeń, uznaniu roszczenia)
fiasko (rozejście się stron bez osiągnięcia porozumienia)
zerwanie rokowań
kontynuowanie załatwiania danego sporu przy pomocy innego pokojowego środka
Karta NZ zobowiązuje wszystkich członków do załatwienia swych sporów środkami pokojowymi, wskazując w pierwszym rzędzie rokowania (by nie dopuścić do przerodzenia się danego sporu w mogący zagrozić międzynarodowemu pokojowi, bezpieczeństwu i sprawiedliwości). Mechanizm pokojowy ONZ może być uruchomiony na skutek odmowy udziału w rokowaniach jednej ze stron w sporze.
Podjęcie rokowań nie powinno być uzależnione od uprzedniego spełnienia określonych warunków, gdyż może stanowić przeszkodę w dojściu do skutku rokowań.
PM nie przewiduje obowiązku stron osiągnięcia porozumienia, porozumienia za wszelką cenę i we wszelkich okolicznościach.
Wymóg uprzednich rokowań.
W lit. pogląd, że rokowania bezpośrednio poprzedzają lub powinny stanowić warunek dla zastosowania każdej innej procedury pokojowej (np. dzięki nim można określić przedmiot sporu, co przyczynia się do przygotowania postępowania sądowego).
W Konwencjach Haskich, Pakcie Ligii Narodów, Traktacie Amerykańskim (Pakt Bogotański), traktatach dwustronnych, Traktacie Bryana z 1913, Akcie Generalnym z 1928 występuje warunek uprzednich rokowań dypl.
Karta NZ wymienia rokowania na pierwszym miejscu, nie przesądzając kolejności ich stosowania i pozostawiając stronom sporu swobodę w doborze odpowiadającego im pokojowego środka załatwienia sporu. RB interweniuje po wyczerpaniu wszelkich innych środków pokojowych (art. 37 Kart NZ).
Trudno w świetle praktyki i prawa stanowionego twierdzić o istnieniu obowiązku uprzednich rokowań. Decyzja o wyborze rokowań jako pokojowego środka należy do suwerennych uprawnień państw, a wszelkie narzucenie takiego obowiązku godziłoby w te uprawnienia.
Państwa mogą formalnie odmówić wszczęcia rokowań na podstawie art. 33 Kart NZ. Jedynie w przypadku sporów kwalifikowanych w razie odmowy prowadzania rokowań strony są zobowiązane do kontynuowania rozwiązywania sporu przy pomocy jakiegokolwiek innego sposobu.
Kompetencja RB w sprawie pokojowego załatwiania sporów nie wyklucza warunku uprzednich rokowań w ramach nałożonego przez Kartę obowiązku stosowania tradycyjnych środków załatwiania sporów, wśród których praktyka przyznaje w przeważającej mierze pierwszeństwo rokowaniom dyplomatycznym.
W lit. przekonanie o pierwszoplanowy znaczeniu rokowań dypl. spośród wszystkich znanych środków pokojowego załatwiania sporów mnr.
W systemie ONZ w praktyce przeważa utrzymywanie się warunku podjęcia próby rokowań przed przekazaniem sprawy do rozstrzygnięcia Trybunałowi.
Zasady prawne rokowań.
Obowiązywanie i poszanowanie w całym procesie rokowań norm PM (norm bezwzględnie obowiązujących/ius cogens: zasady praworządności, zasada suwerennej równości państw, zasady bona fidae i pacta servanda sunt).
Zasady sprawiedliwości narodowej.
Niewymierzanie rokowań przeciwko suwerennym uprawnieniom innych państw.
Nieprowadzenie rokowań kosztem interesów państw trzecich.
Dominującym sposobem perswazja, siła argumentu, a nie argument siły, uwzględnienie wspólnych interesów i wzajemnych korzyści, a nie wzajemne oskarżanie się.
Zasada poszanowania suwerennej równości stron (m.in. poszanowanie porządku prawnego i praw drugiej strony, zachowanie się wobec partnera rokowań zgodnie z zasadami kurtuazji mnr.)
Zasada pokojowego współistnienia państw.
Niedopuszczanie do świadomego wprowadzania w błąd partnera i uciekania się do posunięć sprzecznych z normami etycznymi.
Swoboda wypowiadania się i wyrażania woli stron.
Poszanowanie równości i równouprawnienia stron.
Dążenie do kompromisu, do osiągnięcia porozumienia.
Dążenie do utrwalenia pokojowych stosunków między państwami.
Konieczność uznania zasady wzajemnych korzyści.
Rzeczywiste dążenie stron sporu do jego rozwiązania w oparciu o cierpliwe poszukiwanie kompromisu na podstawie wzajemnych ustępstw.
Zaufanie między stronami, poszanowanie praw, tradycji partnerów.
Zasada nieszkodzenia żadnej ze stron rokowań i branie pod uwagę interesów wszystkich partnerów i występujące uwarunkowania i ograniczenia stron.
Zasada równego bezpieczeństwa, nie przynosząca uszczerbku bezpieczeństwa żadnej ze stron.
Żadna ze stron nie powinna odnosić jednostronnych korzyści w wyniku rokowań.
Zasada nieprzynoszenia uszczerbku interesom państw trzecich.
Zasada partnerstwa, która nie dopuszcza podziału na zwycięzców i zwyciężonych.
Formy prowadzenia rokowań.
Rokowania na szczycie (głowy państwa lub rządu).
Rokowania niskiego, technicznego szczebla.
Rokowania między dwoma specjalnie upoważnionymi do tego delegacjami.
Rokowania i dialog między państwami prowadzone przez stałe misje dypl.
Rokowania za pośrednictwem misji specjalnych ad hoc.
Rokowania osób indywidualnych (do tego upoważnionych).
Rokowania prowadzone w sposób nieoficjalny (w kuluarach, przy okazji konferencji, spotkań mnr.)
Rokowania dwustronne/ wielostronne.
Rokowania prowadzone w sposób ustny, w formie wymiany korespondencji, telegramów, przy pomocy gorącej linii.
Rokowania na międzynarodowych konferencjach, naradach (dyplomacja konferencyjna, parlamentarna).
Dialogi prowadzone przez przywódców różnych państw, spotkania na szczycie, konsultacje.
Rokowania jawne/tajne.
Procedura rokowań.
PM nie reguluje kwestii procedury rokowań dypl., nie wiążąc i nie krępując stron a priori określonymi zasadami postępowania w procesie rokowań. Procedura ustalana jest zazwyczaj każdorazowo przez same zainteresowane strony i nie może być narzucona żadnej ze stron.
Rokowania w sprawie ustalenia procedury pochłaniają wiele czasu i często są odbiciem faktycznego stanu stosunków między stronami (kryją się za nimi często ważne kwestie polityczne). Wbrew zasadzie dobrej woli rokowania w sprawie procedury mogą niekiedy być sztucznie przeciągane i świadomie komplikowane przez jedną ze stron.
Rola rokowań w dobie pokojowego współistnienia państw o różnych systemach politycznych i społ.
Szczególnie wielka rola, która nie ulegnie zmniejszeniu nawet w przypadku utworzenia skutecznego mnr. systemu rozwiązywania sporów, opierającego się na mechanizmie kolektywnego bezpieczeństwa państw należących do różnych systemów społecznych. Rokowania bowiem są instytucją służącą najlepiej zabezpieczaniu suwerennych uprawnień państw, a więc odpowiadają zasadzie poszanowania suwerennej równości państw.
W dobie współczesnej szczególnie bezpośrednie kontakty i rokowania (rozmowy) między przywódcami krajów stanowią ważny środek i metodę pokojowego załatwiania spornych kwestii, niekiedy o doniosłym światowym znaczeniu. Jest to wyższa forma rokowań, świadcząca o ich wszechstronności i elastyczności. Dzięki długotrwałym i żmudnym rokowaniom osiągnięto pewne postępy na drodze zahamowania i ograniczenia zbrojeń.