SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 23.02.2010

SYSTEMY EKONOMICZNE W UJĘCIU MODELOWYM

Podejście systemowe – pierwsze lata po II WŚ. Związane z postaniem dyscypliny cybernetyka. Polega na analizowaniu określonych zjawisku lub procesów o różnych charakterze, np. ekonomicznym we wzajemnym powiązaniu. Każdy proces traktujemy jako element większej całości. Nie analizujemy niczego w całkowitym wyodrębnieniu od otoczenia. Powiązania

System – pewna całość złożona ze wzajemnie powiązanych treści, zbiór zjawisku procesów. Każdy z tych elementów oddziałuje na każdy inny element oraz każdy z nich oddziałuje na całość i całość ta oddziałuje na każdy z tych elementów. Powiązania
np. człowiek jest systemem, składa się z różnych części wzajemnie powiązanych, każda część jest powiązania z każdą inną częścią. Każda część oddziałuje na całość (osobę). Całość oddziałuje na każdy z tych elementów. ; samochód; gospodarka

Podejście systemowe – prowadzi do fałszywego pojmowania rzeczywistości

Działalność gospodarcza:
*Potrzeby ludzkie – społeczeństwo stale odczuwa rozmaite potrzeby i chce je zaspokoić, np. potrzeba głodu. Potrzeby rosną w miarę ich zaspokajania. Zwiększa się jakoś tych potrzeb. Człowiek je zaspokaja w wyniku prowadzonej przez siebie działalności. Polega na produkcji dóbr materialnych. Człowiek prowadzi działalność gospodarczą, która polega na wykonaniu dóbr materialnych – produkcja. Doprowadzanie od producenta do konsumenta.
Zużycie dóbr – konsumpcja
Produkcja, podział, konsumpcja – powiązanie, proces gospodarczy
Wszystko to działa na zasadzie systemu

Produkcja wymaga różnych zasobów gospodarczych

1. Potrzeby ciągle rosną

2. Produkcja jest ograniczona, produkowanie wymaga zużycia pewnych zasobów gospodarczych, które są ograniczone

Aby zwiększyć produkcję trzeba mieć odpowiednią ilość energii, surowców, siły roboczej, kapitału itp.
Ograniczenia są rzadkie
Zasoby są ograniczone, a potrzeby nie

Powstaje sprzeczność między potrzebami a zasobami – wynika z tego potrzeba gospodarowania (działalność gospodarcza) – jak najlepiej wykorzystać ograniczone zasoby gospodarcze dla zaspokojenia naszych stale rosnących potrzeb

Działalność gospodarcza – podejmowanie ciągłych decyzji dla zaspokojenia naszych potrzeb

Regulowanie działalności gospodarczej – musi istnieć czynnik, który podejmuje działania, które regulują cały system procesu gospodarczego. W ramach systemu działa część jednostek, której mają na celu regulację innych jednostek. W każdym systemie istnieje czynnik regulujący, np. w państwie czynnikiem regulującym jest rząd. W ramach systemu pewne jednostki odpowiadają za właściwe funkcjonowanie innych jednostek.

Sfera regulacji a reszta to SFERA REALNA – obejmuje procesy realne, fizyczne, dzięki którym przetwarzają się różne dobra i usługi

Wzajemne relacje:

• System gospodarczy, w którym sfera regulacji będzie bardzo rozbudowana

• System gospodarczy, w którym sfera regulacji skrupulatnie kontroluje wszelkie działania w sferze realnej (realna sfera stała się niesamodzielna), np. pieczywo – piekarnia i piekarze otrzymują nakaz wyprodukowania danej ilości pieczywa ( system realnego socjalizmu lub gospodarka nakazowo-rozdzielcza) lub system, w którym piekarzowi nikt nic nie nakazuje i sam wie ile musi wyprodukować – obecny system

Działalność gospodarcza i jej rezultaty zależą od konkretnego systemu gospodarczego

Adam Smith – XVIII w. ojciec systemu rynkowego kapitalizmu. Tłumaczył funkcjonowanie poszczególnych systemów (rzemieślnik i piekarz). Wszystkiego jest pod dostatkiem. Czynnikiem jest chęć osiągnięcia, zdobywania zysku, dochodu. Rządzi egoizm. Społeczeństwo dzięki temu może zaspokajać potrzeby.
Korea – tygrys azjatycki

Rezultaty działalności gospodarczej w sposób koordynowania decyzji wpływa na rezultaty działalności gospodarczej

Państwa wysoko rozwinięte są dzięki kapitalizmie rynkowym

Po II WŚ system jest mniej obiektywny, duże dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczym

1. System gospodarczy lub ekonomiczny – zbiór instytucji i mechanizmów oraz zasad ich działania regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. Decyzje uczestników muszą być regulowane

2. Samuel san – system gospodarczy – układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce regulujące różne procesy gospodarcze i rozstrzyga kwestie co, jak dla kogo ma być produkowane

Struktura systemu gospodarczego:

System gospodarczy składa się z wielki elementów – jednostek. Jednostki systemu gospodarczego to podmioty gospodarcze.

Podmiot gospodarczy – to jednostka systemu gospodarczego. Każdy człowiek, bądź organizacja uczestnicząca w procesie gospodarczym

Proces gospodarczy – produkcja, podział, konsumpcja

Produkcją zajmują się producenci

Konsumpcją zajmują się konsumenci

Dystrybucją zajmują się dystrybutanci

Podmioty mogą jednocześnie zajmować się produkcją, dystrybucją i konsumpcją

Konsumenci – wszyscy ludzie, ale nie wszyscy są producentami lub dystrybutentami

Podmioty zajmują się produkcją lub dystrybucją, np. przedsiębiorstwa

Konsumenci występują jako członkowie gospodarstw domowych. Podmiotami są gospodarstwa domowe. Podziały powiązane stosunkami rodzinnymi. Funkcją rodziny jest zaspokajanie potrzeb swoich członków. Mogą istnieć jednoosobowe gospodarstwa domowe

Podmioty dzielimy według poziomu:

1. Podstawowy poziom – podmioty mikroekonomiczne – w sferze produkcji są to przedsiębiorstwa. Pojedyncze przedsiębiorstwo traktujemy jako podmiot mikroekonomiczny. Na ich poziomie funkcjonują gospodarstwa domowe

2. Podmioty nanoekonomiczne – regiony:

• Wewnątrz krajowe, np. województwa, miasta, aglomeracje

• Sektory gospodarcze, np. sektor finansowy, bankowy, rolny, turystyczny

1. Podmioty makroekonomiczne – gospodarstwa krajowe – małe, duże, średnie, zróżnicowane. Szczególnie w Europie, np. federacja rosyjska 17,5 mln km², najmniejsze gospodarstwo światowe to Watykan 1km², ok. 400ha powierzchni

2. Podmioty organizacji międzynarodowych - ?

Sfera realna – w niej zachodzą rzeczywiste, fizyczne procesy – surowce, materiały ulegają zmianie i powstają produkty. Należą do niej przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe ( realna konsumpcja – może być jednorazowa lub stopniowa)

Sfera regulacji – obejmuje podmioty – zachodzą procesy intelektualne, np. państwo – aparat państwowy, urzędy, jednostki samorządu terytorialnego, banki

Wzajemne relacje między elementami systemu tworzą strukturę tego systemu

Aktor – nowe określenie na podmiot gospodarczy

Podstawowe cechy systemów gospodarczych:

• Własność zasobów ekonomicznych

  • Zasoby – czynniki biorące udział w procesie gospodarczym, np. kapitał, siła robocza. Mogą mieć różnych właścicieli

  • Własność – stosunek między ludźmi polegający na możliwości korzystania z pewnych zasobów gospodarczych

Właściciel może go wykorzystać do własnych potrzeb albo może podejmować istotne decyzje dotyczące tego zasobu

• Właściciel w sensie prawnym – osoba fizyczna lub prawna. Przysługuje jej prawo do korzystania wynikające z przepisów prawa

• Własność w sensie ekonomicznym – faktyczne korzystanie z danego zasobu niekoniecznie posiadając tytuł prawny. Osoba fizyczna i prawna, która faktycznie korzysta z zasobu, np. dzierżawca, lokator mieszkania

• Mechanizm funkcjonowania danego systemu.
  Kto jest właścicielem będącym w dyspozycji tego systemu zasobów ekonomicznych zależy od właściciela lub od mechanizmu

Działalność prowadzona przez właścicieli faktycznych:

Faktycznym dysponentem może być człowiek lub organizacja, która nie ma tytułu prawnego

Zróżnicowanie między właścicielami faktycznymi a prawnymi jest trudne

W przypadku zbiorowych właścicieli trudno jest odróżnić rzeczywistych od formalno-prawnych

Np. spółka akcyjna – formalno-prawny właściciel. Akcjonariusz nie ma żadnych przywilejów. Nie podejmuje decyzji.
Właścicielami ekonomicznego majątku państwowego jest grupka wysokich funkcjonariuszy państwowych, których podejmują ostateczne decyzje. Własność państwowa jest mało efektywna w sensie ekonomicznym, ponieważ jest nadużywana. Istnieje możliwość manipulacji, korupcji.

Negatywną metodą jest sprecyzowanie majątku

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 2.03.2010

Systemy ekonomiczne w ujęciu modelowym cd.

FORMY WŁASNOŚCI

1. Własność prywatna – zbiór uprawnień do określonych obiektów, w którym prawa własności są w zasadzie wyłącznie dobrowolnie przekazywalne. W przypadku własności prywatnej właściciel może wyłączyć inne jednostki z korzystania z danego obiektu, a jeśli chce swoje uprawnienia przekazać to, to następuje na drodze jego dobrowolnej decyzji. Właściciel prywatny ma monopol, wyłączność. Nie musi być własnością jednoosobową, może być zbiorowa, kolektywna, grupy osób, np. własność rodziny.

Podział własności

• Własnością prywatną są też SPÓŁKI – obejmujące wielką liczbę udziałowców, mimo to jest to własność prywatna, np. spółka akcyjna

• Może być własność prywatna wykorzystywana przez samego właściciela w jego działalności gospodarczej, tzn. właściciel jest i właścicielem i pracownikiem, który wykorzystuje w praktyce ten obiekt własności – WŁASNOŚĆ DROBNOTOWARTOWA – nie ma najemnej siły roboczej, sam właściciel pracuje korzystając jedynie z pomocy członków swojej rodziny, np. w rolnictwie indywidualnym w PL

• Może być też własność prywatna korzystająca z innych zatrudnionych przez siebie ludzi – WŁASNOŚĆ TYPU KAPITALISTYCZNEGO – są osoby które są właścicielami i są osoby, które są tylko pracownikami, którzy wynajmują swoją siłę roboczą, a ich rezultaty pracy są własnością właściciela tego obiektu

1. Własność publiczna – dana jednostka nie może wyłączyć korzystania innych jednostek z danego zbioru uprawnień, nie może też tego zbioru uprawnień przekazać. Własność publiczna wiąże się z dużymi, istotnymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek do danego obiektu. Więc te obiekty mogą być użytkowane przez różne jednostki, a każda z nich nie może wyłączyć innych z korzystania z danego obiektu. Żadna jednostka korzystająca nie może sowich uprawnień przekazać jakiejś innej jednostce. Wiąże się z większymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek

Są to typowe formy własności

POŚREDNIE FORMY WŁASNOŚCI

1. Własność komunalna – własność danej wspólnoty terytorialnej, np. gminy. W pewnej części to własność publiczna, bo wszyscy członkowie tej wspólnoty mogą z niej korzystać, ale prawa własności są ograniczone tylko do tej wspólnoty, a nie do innych członków społeczeństwa.

2. Własność spółdzielcza – częściowo publiczna, częściowo prywatna. W praktyce obecnie w Polsce zalicza się jej do formy prywatnej. Tu decydują wszyscy członkowie spółdzielni. Dawnej spółdzielnie bardzo przypominały własności państwowe.

WYRÓŻNIA SIĘ SYSTEMY

• Kapitalistyczne – oparte na prywatnej własności i najemnej sile roboczej która tą własność uruchamia

• Socjalistyczne – zwane komunistycznymi. Są oparte na publicznym systemie własności

MECHANIZM FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI- zależy od tego w jaki sposób podejmowane są decyzje gospodarcze i one mogą być podejmowane dwojako:

• Na szczeblu centralnym poza podmiotami prowadzącymi bezpośrednią działalność – SCENTRALIZOWANE – decyzje podejmowane poza jednostkami wykonującymi te decyzje, np. gospodarka PL w okresie socjalizmu – system nakazowo-rozdzielczy – formułowanie decyzji i przekazywanie je w postaci nakazu do wykonania poddanym, rozdzielenie między nich obowiązków

• Decyzje podejmowane przez same podmioty podejmujące działalność we własnym zakresie – ZDECENTRALIZOWANE – wysokoefektywne

Każdy system gospodarczy charakteryzuje się określoną formą własności i określoną formą mechanizmu funkcjonowania, a każda z tych cech występuje w 2 formach i każdy ten system podlega dwóm cechom. Mogą być 4 modele systemów gospodarczych

1. Model, który opiera się w ramach własności na własności prywatnej i w ramach mechanizmu funkcjonowania na zdecentralizowanym – prywatnie właściciele samodzielne, dobrowolnie podejmują decyzje, np. system rynkowy lub kapitalistyczny system rynkowy – najbardziej efektywny system jaki człowiek wymyślił. Prywatni właściciele sami decydują jakich pracowników zatrudnić. Każdy decyduje oddzielnie, a tych decydujących podmiotów jest dużo. Nieustająca walka konkurencyjna między właścicielami, a każdy dąży do osiągnięcia sukcesu ekonomicznego

2. Własność prywatna a funkcjonowanie scentralizowane – decyzje podejmowane poza zainteresowanymi podmiotami. System nietypowy. Są prywatni właściciele, ale muszą słuchać odgórnego centrum, które narzuca im swoją wolę. Jest sprzeczny. Wytyczone przez centrum państwowe, np. terror państwowy. Jest wewnętrznie niespójny

3. Własność publiczna a funkcjonowanie zdecentralizowane – publiczna własność, lecz rozbita na różne publiczne podmioty prowadzące samodzielne decyzje, działające w sposób zbliżony do prywatnych przedsiębiorstw. Jest wewnętrznie niespójny – własność jest publiczna, a dysponowanie własnością publiczną jest rozbite. Socjalizm rynkowy – jest mało prawdopodobny, gdyż zawiera tą wewnętrzną sprzeczność. Ciągle są zwolennicy tego rozwiązania tzw. trzecia droga – między kapitalizmem a komunizmem, np. Jugosławia

4. Własność publiczna a funkcjonowanie scentralizowane – wszystkie obiekty gospodarcze są własnością publiczną reprezentowaną przez państwo, aparat polityczny jest zhierarchizowany, np. system socjalistyczny czy komunistyczny. W rzeczywistości decyzje podejmuje niewielka grupa, np. funkcjonariusze państwowi, partie, służby specjalne. Większość jest własnością państwową. Brak konkurencji, nie grozi widmo bankructwa. Konkurencja może być między różnymi podmiotami, ale tylko wtedy jak konkurują ze sobą pomioty wyraźnie wyodrębnione. Wysoce nieefektywny ekonomicznie. Ma pozory demokracji, ale jest całkowicie antydemokratyczny

INNE FORMY SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH

• Systemy gospodarcze pod względem osiągniętego poziomu i tempa rozwoju – każdy system gospodarczy może być lepiej lub słabiej rozwinięty.
  ^POD WZGLĘDEM OSIĄGNIĘTEGO POZIOMU ROZWOJU WYRÓŻNIAMY SYSTEMY:

1. wysoko rozwinięte

2. średnio rozwinięte

3. słabo rozwinięte

Najczęstszym kryterium poziomu rozwoju jest wskaźnik PKB, PNB w przeliczeniu na liczby mieszkańców
PKB – suma wartości wszystkich produktów zarówno dóbr materialnych jak i usług wytworzonych w całej gospodarce krajowej, w danym państwie, w ciągu roku. Żeby PKB mógł być miernikiem poziomu kraju musi być odpowiednio przeliczony:

1. w stosunku do liczby mieszkańców

2. musi być obliczony w formie uwzględniającej zróżnicowanie siły nabywczej danej waluty w różnych krajach – im kraj wyżej rozwinięty tym siła nabywcza danej waluty niższa

3. obliczany przez bank światowy

4. obliczany przez tempo wzrostu – pokazuje nam dynamikę systemów gospodarczych. O ile procent w danym roku PKB zwiększył się w stosunku do ubiegłego roku

systemy charakteryzuje poziom i dynamika rozwoju

• systemy gospodarcze według charakteru stosunków z otoczenia

1. systemy otwarte – stopień otwartości może być różny. Otwartość polega na rozwoju handlu zagranicznego

2. systemy zamknięte – w dzisiejszym świecie w dosłownym tego słowa znaczeniu nie ma w dzisiejszym świecie

• systemy gospodarcze według dominującego rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej

1. rolnicze – słabiej rozwinięte

2. przemysłowe – wyżej rozwinięte. Mogą być wyspecjalizowane w różnej produkcji, np. wydobywcze

3. systemy specjalizujące się w handlu, turystyce

• systemy gospodarcze według zakresu terytorialnego:

1. krajowe

2. światowe

3. międzynarodowe

Systemy

1. łączone z państwem z gospodarką krajową

2. podsystemy – na różnych szczeblach

*poziomy regionalne
*poziomy lokalne

c) światowy rynek gospodarczy

• systemy gospodarcze według charakteru prowadzonej działalności gospodarczej

1. nastawiona na zaspokojenie własnych potrzeb gospodarujących podmiotów – GSOPODARKA NATURALNA

2. GOPODARKA TOWAROWA – produkcja przeznaczona jest na sprzedaż, celem jest zysk w formie pieniężnej i jest on przeznaczany na zakup pewnych dóbr potrzebnych na wytworzenie kolejnych potrzebnych dóbr. Zwana też gospodarką twarowo - pieniężną

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 9.03.2010

SYSTEM RYNKOWY

Występuje on w praktyce w różnych wariantach. Systemów rynkowych jest wiele. Każdy kraj, który funkcjonuje w systemie rynkowym różni się pod względem tego systemu od innych państw. Funkcjonuje w krajach wysoko rozwiniętych, średnio, słabo rozwiniętych.

System rynkowy to system gospodarczy oparty na gospodarce rynkowej – jedna z form społecznej działalności gospodarczej, działalność gospodarcza zawsze ma charakter społeczny, nawet gdy dotyczy prywatnych indywidualnych przedsiębiorców. Każda produkcja nastawiona jest na produkowanie różnych wyrobów zaspokajających ludzkie potrzeby.

Działalność społeczna – służy zaspokojeniu społecznych potrzeb. Koordynacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku lub za jego pośrednictwem. Podmiotów prowadzących działalność społeczną jest bardzo dużo. Na rynku musi być wielu nabywców i sprzedawców

Monopol – zaprzeczenie gospodarki rynkowej. Jest niebezpieczne – istnieją instytucje antymonopolowe, ścigające ludzi stosujących monopol

Rynek reguluje stosunki między producentami a konsumentami

Najważniejszym elementem gospodarki rynkowej jest rynek. Rynek funkcjonuje w warunkach prywatnej własności gospodarki, ale prywatni właściciele nie są w stanie bezpośrednio wpłynąć na rynek.

POJĘCIA RYNKU

• Rynek to całokształt transakcji kupna sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Nie jest to jedna transakcja ale całokształt transakcji.

• Rynek to zorganizowana forma kupna i sprzedaży wytworzonych produktów i usług oraz czynników produkcji

• Rynek to proces w warunkach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach. Najważniejszym warunkiem jest cena – zależy ona od obu stron od kupujących i sprzedających, których jest wielu

• Rynek to proces gospodarczy prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych, czyli konsumentów, decyzje przedsiębiorstw, czyli producentów oraz decyzje pracowników zostają wzajemnie skoordynowane dzięki odpowiednim dostosowaniom cen

Pracownicy na rynku sprzedają swoją pracę. Na rynku następuje koordynacja decyzji

RODZAJE RYNKU

• Według zasięgu geograficznego

  • Lokalny – w skali naszego najbliższego otoczenia

  • Krajowy – w skali całego kraju, na całym jego obszarze

  • Międzynarodowy – w skali grupy państw, np. w skali UE

  • Światowy – na całym świecie, całokształt kupna – transakcji

• Według przedmiotu obrotu

  • Rynek artykułów przemysłowych

  • Rynek artykułów rolniczych

  • Rynek mieszkań

  • Rynek usług oświatowych

  • Rynek szkolnictwa

• Według stosunku popytu i podaży

  • Rynek sprzedawcy – jeżeli jest więcej chętnych, a mniejsza jest podaż to wtedy sprzedawca może zadecydować co będzie dalej

  • Rynek nabywcy - gdy jest podaż większa od popytu. Istnieje nadwyżka podaży nad popytem. Współcześnie tak jest. Nabywca zwraca uwag me na ceny

Rynek działa poprzez wzajemne dostosowywanie się do siebie 3 zmiennych

• Popytu – czyli potencjalnych nabywców, którzy ewentualnie kupiliby, mogą a nie muszą. Chodzi o popyt efektywny – o tych nabywców, którzy posiadają odpowiednią siłę nabywczą. Popyt potencjalny – ludzie oglądający wystawy sklepowe, ale nie kupujący, bo nie mają pieniędzy

• Podaży – czyli dostawy różnych towarów i usług na rynek

• Ceny – ostatecznie wpływa na dostosowanie podaży i popytu. Jeżeli cena będzie niższa to popyt wzrośnie i po pewnym czasie wzrośnie również podaż. Jeżeli cena wzrośnie to popyt spadnie, nabywcy natychmiast przestaną kupować to na co ich nie stać. Nawet niewielkie zmiany cen mogą spowodować duże zmiany w popycie. Cena powoduje, że popyt mniej więcej jest równy podaży

System rynkowy charakteryzuje się ciągłą równowagę rynkową. Nigdy nie ma znaczniejszej nierównowagi. Dlatego w tym systemie jest zaletą, że zawsze wszystkiego jest pod dostatkiem, bo nikt tego nie rozdziela i zawsze starczy dla wszystkich. Rynek reguluje się sam – cena się waha oddziałowując na dostawców i odbiorców, że to zawsze prowadzi do równowagi. Rynek jest niezastąpionym regulatorem działalności gospodarczej.

Na rynku panuje konkurencja. Każdy chce osiągnąć sukces. Każdy stara się podejmować optymalne decyzje gospodarcze. Większość decyzji to są decyzje racjonalne, przemyślane.

Efektywność działalności gospodarczej systemie rynkowym jest bardzo wysoka. Rynek jest najbardziej efektywnym czynnikiem działalności. Rynek stwarza silne bodźce w kierunku podejmowana racjonalnych decyzji.

Rynek jest tym systemem gospodarczym, który zapewnia najwyższą z możliwych efektywność ekonomiczną.

Konkurencja – niektórzy zwyciężają a inni upadają

Rynek jest mechanizmem działającym bezwzględnie. Jest to pewna wada, ale rynek musi być bezwzględny bo musi być efektywny. Wysoka efektywność powoduje bezwzględność w sensie społecznym, która jest elementem krytyki.

Bezrobocie jest cechą konieczną rynku.

Niedoskonałość systemu rynkowego

• Tendencja do powstawania dużych nie zawsze akceptowanych różnić w majątku, dochodach, poziomie, stylu życia

• Istnienie dób publicznych – są dystrybuowane poza rynkiem, dostęp do nich nie jest według ceny, się efektywne ekonomicznie

• Ma naturalną cechę do deformacji polegającą na odchodzeniu od konkurencyjnych dóbr. Rynek staje się instrumentem wykorzystywanym w celu osiągnięcia wysokich korzyści

Obok regulacji rynkowej występuje regulacja państwowa. W różnych państwach zakres regulacji państwowej jest różny. Różnice dotyczą też UE.

Porównanie UE z USA:

• Zakres rynku jest mniejszy UE niż w USA

• Zakres regulacji państwowej w UE jest większy niż w USA

• Efektywność ekonomiczna jest niższa w UE niż w USA (ale nie daje bezpieczeństwa socjalnego)

• PKB na jednego zatrudnionego w USA jest blisko o 50% wyższa niż w UE

• W UE przeważa model socjalny z dużym udziałem państwa i instytucji unijnych

• Niższy poziom techniczny jest w UE niż w USA

ROZWÓJ SYSTEMU RYNKOWEGO

Narodził się w wyniku upadku feudalizmu. W wyniku dojścia do głosu przedsiębiorców / kapitalistów, którzy funkcjonowali w inny sposób niż feudałowie. Feudałowie byli nastawieni na konsumpcję, pozycja była ze względu na pozycję społeczną, ze względu na posiadany majątek. U przedsiębiorców decydował poziom wykształcenia, chęć do pracy. Kapitalista stara się o to by zwiększać majątek, nawet kosztem swojej osobistej konsumpcji. Kapitalizm szybko pokonał feudalizm, ze względu na swoje cechy, bo tu chodziło o zysk, to on jest najważniejszy oraz konkurencja, która jest silnym motywem do efektywności. Rozwój systemy rynkowego można podzielić na 3 etapy

1. Kapitalizm wolnokonkurencyjny – panował do przełomu XIX / XX w państwach wysokorozwiniętych

2. Kapitalizm monopolistyczny – charakteryzował się wolną konkurencją. Jest obecny do dziś

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 16.03.2010

SYSTEMY EKONOMICZNE W UJĘCIU MODELOWYM CD.

Rozwój systemu rynkowego w Europie

Można jego historię podzielić na etapy:

• Gospodarka rynkowa / kapitalistyczna wolnokonkurencyjna – zapanowała od początku istnienia systemu rynkowego w Europie Zachodniej – jest to przełom XVII/XVIII wieku, natomiast w Europie Wschodniej zacznie później. Koniec kapitalizmu przypada na przełom XIX/ XX wieku w Europie Zachodniej
  Opiera się na swobodnej, nieskrępowanej grze sił rynkowych:

• popyt – tworzą nabywcy dysponujący odpowiednimi dochodami

• podaż – tworzą wszyscy Ci co chcą produkować, sprzedawać

• cena rynkowa – siła wypadkowa między dążeniami i oczekiwaniami nabywców z jednej strony i z drugiej strony sprzedawców

Aby taka gra mogła się toczyć muszą być spełnione warunki:

• musi istnieć wielu sprzedawców i nabywców – dlatego każdy nabywać może kupować różne towary i wielu sprzedawców

• decyzje sprzedawców i nabywców mają zapadać swobodnie, bez żadnego wpływu. Szczególnie państwo nie powinno się wtrącać w te decyzje.
  W XIX rynek funkcjonował żywiołowo, samoistnie jako mechanizm wzajemnych, nieustannych dostosowań podaży, popytu i ceny – w związku z tym cena nie zależy od nikogo, ani od żadnego sprzedawcy, ani od nabywcy, czyli od wszystkich sprzedawców i nabywców, a w związku z tym, że jest ich wielu to żaden z nich nie ma bezpośredniego wpływu na cenę. Warunki te są wartością obiektywną. Nabywca musi się dostosować się do ceny jaka obecnie panuje na rynku. W tej sytuacji wszyscy mają wyrównane szanse, każdy podmiot może osiągnąć sukces

• konkurencja sama w sobie zakłada polaryzację, czyli nierówność – jedni upadają a jedni zwyciężają – ci co odnieśli sukces dążą do tego by go zwiększać, a Ci co upadli dążą do podniesienie się z tego upadku, ale zazwyczaj jeszcze bardziej upadają. Powstaje przepaść między grupami społecznymi, przekroczenie tej przepaści jest teoretycznie możliwe, ale praktycznie bardzo trudne, ta przepaść dzieli społeczeństwo coraz bardziej. Gdyby tego nie było to nie mogłoby być gospodarki rynkowej

W XVII/XVIII wieku pojawili się liderzy – ci którym się udało, oni osiągali sukces. Było dużo ludzi drobnych i grupa liderów, wśród nich byli ważniejsi i mniej ważni. Jak ukształtuje się jakaś mała grupa społeczna liderów to dąży się do tego by wynikły między nimi porozumienia

• Monopole – powstają drogą naturalną, sam mechanizm rynkowy wyłania z siebie grupę czołowych podmiotów, którzy między sobą zwierają pisaną lub niepisaną umowę by zwiększać swoje zyski. Niektóre monopole miały charakter formalno-prawny i je można było likwidować, ograniczać przy pomocy ustawodawstwa antymonopolowego. Już w XIX wieku zauważono, że monopole dążą do tego by wzbogacić się kosztem całej reszty.
  XIX wiek ustawa monopolowa – administracja rządowa nie pozwalała na tworzenie się struktur monopolistycznych
  Działania antymonopolowe są mało skuteczne

Monopole się rozwijały – weszły w stosunki międzynarodowe

Korporacje transnarodowe – działają nawet w kilkudziesięciu państwach, zdobyły ogromne kapitały

Wolna konkurencja zeszła na dalszy plan, już praktycznie nie istnieje. Od początku XX wieku wolna konkurencja przekształca się w monopol. Największe korporacje transnarodowe realizują co najmniej 2/3 handlu narodowego.

Wielkie monopole rosły w siłę wpływając na różne sfery życia

Interwencja państwa

Aparat państwa zależy od elektoratu

We współczesnym świecie stopniowa rola państwa rośnie

W państwa rynkowych coraz większą rolę odgrywa państwo – udział państwo w nowo wytworzonym produkcie, czyli PKB. Poszczególne państwa rynkowe partycypują w wielkości kilkudziesięciu procent. Jakiś procent wytworzonego PKB przejmuje państwo, m.in. za pomocą przymusu

Obok rynku ma również miejsce regulacja państwowa

Zamiast o systemie rynkowym zaczyna mówić się o systemie mieszanym, w związku z dużym udziałem państwa

Współczesny system rynkowy nie odpowiada wyobrażeniom o wolnej konkurencji

Gospodarka wolnorynkowa z wolnokonkurencyjnej przekształciła się w monopolistyczną z dużym udziałem państwa.

Gospodarka rynkowa ewoluowała w dużym stopniu i znalazło to swój wyraz w ewolucji stosunków własnościowych

W XIX wieku dominowała własność jednoosobowa. Właściciel nie był osobą anonimową dla swoich pracowników. Monopolizacja jednak wymagała dużych kapitałów. Jak mogą powstać duże kapitały ? – drogą pączkowania małych kapitałów, musi być współpraca pokoleń między sobą

Centralizacja kapitału – skupienie, zcentralizowanie małych kapitałów w jedną całość. Utworzono spółki, a największe znaczenie zyskała spółka akcyjna. Drogą tworzenia spółki można zorganizować duży kapitał, co powstanie w krótkim czasie.

Spółka akcyjna – daje najlepsze warunki do tworzenia kapitałów. Mając niewielki kapitał można kontrolować ogromny kapitał

Dominujące znaczenie obecnie ma własność kolektywna w formie spółek

Własność osobowa straciła na znaczeniu, pojawiły się różne spółki, które są kierowane przez wyspecjalizowanych w zarządzaniu spółki akcyjnej ludzi zwanych managerami, którzy często funkcjonują w formie anonimowej – pracownicy nie wiedzą dla kogo pracują i czyją własnością jest ta firma i ogólnie jaka jest ich sytuacja. Wielkie monopole celowo starają się zachować symbole związane z daną firmą, np. Opel – założona przez Opla, a jest to własność koncernu amerykańskiego

W ramach własności monopolowej / spółek można zaobserwować

• Wzrost profesjonalizacji zarządzania

• Wzrost liczby posiadaczy akcji – akcje są środkiem gromadzenia kapitału i są one dostępne dla wszystkich, w związku z czym tych akcjonariuszy jest bardzo dużo i każdy akcjonariusz jest współwłaścicielem tego kapitału

• Wzrost roli państwa – państwo wchodzi w stosunki z innymi państwami, powstają struktury organizacji międzynarodowych

• Wzrost znaczenia polityki państwa

• Wzrost wydatków publicznych państwa – budżety państwa stają się coraz większe, pomimo tego presja na dalsze wydatki związana z funkcją interwencyjną, że te państwa muszą najczęściej korzystać jeszcze z kredytów i powstaje dla nich samych, że dług publicznych jest za duży i niemożliwy do spłacenia i z powodu tego interwencjonizmu można wpaść w pułapkę finansową

• Wzrost deficytu budżetowego – co może być przyczyną upadku struktur państwowych

Współczesny system gospodarczy polega na dwóch podmiotach na rosnącej roli państwa i na rynku

Zalety i wady czynników regulujących współczesnych proces gospodarczy ( rynek i państwo)

RYNEK

• Zalety

  • Tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych – charakteryzuje się największą z możliwych racjonalizacją ekonomiczną

  • System motywacyjny – konkurencja zmusza wszystkich do efektywnych działań

  • Wysoka innowacyjność gospodarki

  • Duża elastyczność gospodarki – przedsiębiorca musi być ciągle gotów do zmiany swojego działania

  • Tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej – w systemie rynkowej zawsze panuje co najmniej równowaga między podażą a popytem, a nawet nadwyżka podaży nad popytem – pełna równowaga rynkowa

• Wady

  • Mechanizm rynkowy sam w sobie zawiera czynniki ograniczające działalność rynku – tendencja do monopolizacji – powstają grupy liderów, które uzurpują sobie prawo do narzucania swoich rozwiązań innym uczestnikom rynku

  • Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych – polegają na negatywnych skutkach ponoszonych przez osoby trzecie nie mające związku z daną działalnością

  • Tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznych różnic w dochodach majątku poziomu życia – duże różnice mogą być jeśli są społeczne akceptowane, a jeśli nie są to mogą zagrozić podstawom funkcjonowania całego tego systemu

  • System rynkowy nie rozwiązuje problemu dóbr publicznych – dobra publiczne są dystrybuowane poza rynkiem, zazwyczaj przez aparat państwowy i one nie mają nic wspólnego z systemem rynkowym i mechanizm rynkowy dąży do likwidacji dóbr publicznych i zastąpienia ich dobrami rynkowymi – system rynkowy nie zapewnia właściwego funkcjonowania usług publicznych

PAŃSTWO

Polityka gospodarcza
Merkantylizm – przypadał na XVI i XVII wiek. Była stosowana w Niderlandach, Francji, Hiszpanii, Portugalii i niektórych państwach niemieckich, a WB doszła do mistrzostwa w tej dziedzinie. Państwo powinno podjąć głęboką interwencję w sprawy gospodarcze inicjując znacznie przyspieszenie rozwoju gospodarczego przy pomocy zasobów i czynników o charakterze ekonomicznym, prawo-administracyjnym oraz militarnym. Interwencja miała polega na rozwoju produkcji na szeroką skalę, w związku z czym trzeba było tworzyć nowe formy produkcyjne – manufaktury – fabryki, ogromne podmioty wytwarzające ogromną liczbę produktów, z których znaczna część była na zaopatrzenie armii. Nastąpiło uprzemysłowienie. Manufaktura później stopniowo zaczęła przekształcać się w fabrykę.
Produkcja wymaga infrastruktury, co wymaga rozwoju transportu – rozwój infrastruktury transportowej – drogi śródlądowe, morskie, kolejowe, drogowe

W WB chodziło głownie o transport morski – aby go rozwinąć trzeba było utworzyć Foltę wojenną i pokonać inne potęgi morskie – najpierw wypuszczano flotę, a później za nimi szli przedsiębiorcy prowadzący różne formy gospodarcze korzystający z ochrony armii
Handel na szeroką skalę rozwinięty – wymagał silnej armii – importowanie surowców, materiałów i siły roboczej z krajów słabo rozwiniętych, kolonii do swojego kraju, przetwarzanie na wyroby przemysłowe i eksportowanie
zyskano rynek surowcowy i rynek zbytu – warunkiem było posiadanie silnej siły militarnej
Skutkiem tych działań był rozwój gospodarczy państw stojących na czele świata, a Anglia stała się najbardziej rozwinięty krajem na świecie. Towarzyszyły temu zdobycze terytorialne na innych kontynentach

W europie wschodniej nie było to popularne, nie było prawie wcale manufaktur, dróg transportowych, gospodarka morska była słaba

Po okresie merkantylizmu nastąpił zwrot w poglądach państwa – zwyciężyli liberałowie, których krajem była Anglia – klasyczna ekonomia na czele z Adamem Smithem – doktryna liberalna przewidywała, że państwo bezpośrednio do gospodarki ingerować, a powinno zapewnić jak najlepsze, najbardziej sprzyjające ogólne warunki rozwoju gospodarczego (praworządność, ochrona własności prywatnej, ochrona przedsiębiorczości. Liberalne państwo to nie znaczy słabe państwo. Liberalizm oznacza, że państwo ma przestrzegać surowo prawa, które musi być egzekwowane bardzo skutecznie. Liberałowie ustanowili zasady życia społecznego bardzo praworządne i bezpieczne – nie ma naruszania własności itd.

Kryzys gospodarczy – spowodował utratę zaufania do doktryny liberalnej. Rozwój interwencjonizmu państwowego, np. tzw. polityka nowego ładu w USA wprowadzona przez Roosvelta; Kayens – jeden z najważniejszych ekonomistów światowych – uzasadnił potrzebę interwencji i wykazał, że doktryna liberalna ma duże słabości, rozpoczął okres liberalizmu gospodarczego

I WŚ – załamanie liberalizmu

Państwowe centralne planowanie gospodarki, np. Francja

Po II WŚ zapanował okres długiej wysokiej koniunktury – powrót do koncepcji liberalnej. Powstały nowe kierunki w doktrynie liberalnej: monetaryzm – zwolennikiem Milton Friedman, kierunki neoliberalne. Liberalizm odzyskał część straconych pozycji.

Z czasem doszło do odrodzenia interwencjonalizmu i zepchnięcia liberalizmu na dalszy plan. Obecnie w europie Zach. trwa spół między zwolennikami interwencji państwa a między neoliberałami, którzy uważają, że należy redukować interwencję państwa – spór nierozwiązalny

Popularność liberalizmu i interwencjonalizmu zależy od:

• Koninktury

• Tradycji – np. w Niemczech wszystko opiera się na tradycji – państwo zawsze miało wysoki autorytet

• Osiągnięty poziom rozwoju – im wyższy poziom rozwoju tym większe nastawienie ku liberalizacji, a niski poziom rozwoju wypływa na zwiększenie interwencjonalizmu

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 23.03.2010

GOSPODARKA KRAJOWA I JEJ FUNKCJE EKONOMICZNE I SPOŁECZNE W KONTEKŚCIE INTEGRACJI MIĘDZYNARODOWEJ

Rola państwa w rozwoju gospodarki krajowej

Państwo jest czynnikiem redukującym słabości rynku

1 definicja Państwo – organizacja polityczna obejmująca zakresem swego działania ogół członków społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium i wyposażona w zorganizowany aparat władzy. Państwo w stosunku do tych ludzi pełni funkcje władcze.

2 definicja Państwo – złożona, zróżnicowana wewnętrznie wieloszczeblowa struktura polityczno-administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium i dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

Państwo jest reprezentowane przez swoje władze centralne, spośród których największe znaczenie wykonawcze ma rząd. Państwo utożsamiamy z rządem

Państwo ma pewne funkcje polityczne:

• Wewnętrzne – polegają na godzeniu różnych często rozbieżnych a nawet sprzecznych interesów poszczególnych grup społecznych. Zapewnienie względnego bezpieczeństwa społeczeństwa

  • Czuwanie nad przestrzeganiem określonych norm współżycia społecznego

  • Regulowanie wzajemnych stosunków między ludźmi występującymi w różnych rolach, np. między pracownikami a pracodawcami

  • Wykonywanie działalności administracyjnej, kulturalnej, oświatowej i innych tzw. usług publicznych

• Zewnętrzne

  • Obrona terytorium kraju

  • Zabezpieczenie interesów danego społeczeństwa w stosunkach z innymi państwami

EWOLUCJA PAŃSTWA – państwo jest strukturą ulegającą zmianom. Ewolucja powoduje, że państwo pełni co raz to nowe funkcje. Dawniej na samym początku istnienia państwa te funkcje sprowadzały się do ochrony porządku, do spraw porządkowo-militarnych, później coraz bardziej państwa wnika w funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki, z biegiem czasu prowadząc tzw. interwencjonizm państwowy – państwo staje się uczestnikiem życia gospodarczego:

• Państwo jest zbiorowym przedsiębiorcom – państwo jest największym pracodawcom – wszyscy urzędnicy państwowi tworzący sektor publiczny są na to dowodem

• Państwo jest dużym odbiorcom produktów i usług

• Państwo wpływa na strukturę produkcji

• Państwo interweniuje w sytuacjach konfliktowych

Uczestnictwo państwa w gospodarcze jest przedmiotem ciągłych sporów. Można wyróżnić 2 stanowiska:

1. Etatyzm – pogląd według którego państwo powinno pełnić aktywne funkcje. Powinno głęboko interweniować w sprawy gospodarcze. Statyści są zwolennikami interwencjonalizmu państwowego

2. Antyetatyzm – państwo nie powinno interweniować w sprawy gospodarcze, a jeśli musi to robić to tylko na zasadzie wyjątków, jak najrzadziej, w jak najmniejszym stopniu. Gospodarka powinna rozwijać się automatycznie. Państwo nie powinno swobody rozwoju gospodarki zawężać. Antyestatyści posługują się dla uzasadnienia swoich poglądów różnymi argumentami:

• Za ekonomicznymi funkcjami państwa

  • Konieczność zabezpieczenia gospodarki od strony instytucjonalno-prawnej, czyli ochrona własności prywatnej, przedsiębiorczości, regulowanie prywatnej przedsiębiorczości – rozmaite prawne regulacje niezbędna dla gospodarki, które są tworzone i egzekwowane przez państwo

  • Niedoskonałości rynku i konkurencji – nie są doskonałe, prowadzi to do monopolizacji gospodarki, powstają monopole, które starają się osiągnąć wysoki zysk monopolowy kosztem konsumentów

  • Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych – takich, które są ponoszone przez osoby 3, przez ludzi niezaangażowanych w daną działalność gospodarczą, np. przez mieszkańców okolic

  • Istnienie tzw. dóbr publicznych – rynek ich nie tworzy a są potrzebne, dobra publiczne to , np. oświata publiczna, publiczne szkoły, publiczne placówki ochrony zdrowia, publiczne drogi itd.

  • Występowanie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych dla społeczeństwa, natomiast ich produkcja i sprzedaż przynosi duże zyski, np. lekarstwa

  • Wstępowanie wahań aktywności gospodarczej – wszystko ulega zmianie, zmieniają się takie kategorie jak produkt krajowy, liczba zatrudnionych, bezrobotnych itd. występują okresy załamania i gwałtownego rozwoju gospodarczego. Państwo ma złagodzić te wahania

  • Istnienie ludzi, którzy nie są w stanie sami zaspokoić swoich potrzeb – niesienie pomocy

  • Powstawanie zbyt dużych nieakceptowanych społecznie różnic w dochodach, majątku, poziomu życia – rynek prowadzi do rozwarstwienia społeczeństwa na ludzi bogatych i biednych; jeżeli te różnice nie są akceptowane to powoduje to konieczność interwencji ze strony państwa, bo może to być powodem poważnych konfliktów

• Przeciw ekonomicznym funkcjom państwa

  • Negatywne znaczenie biurokratyzacji stosunków gospodarczych – państwo włączając się do spodarki rozbudowuje swój aparat biurokratyczny i to powoduje, że rosną koszty tego aparatu, a po drugie ten aparat działa nieskutecznie, niesprawnie. Biurokracja bowiem wiele czynności wykonuje na rzecz samej siebie. Trudno jest ukrócić, zmniejszyć aparat biurokratyczny, bo on działa dla samego siebie, ale też w ramach społeczeństwa, w rozwiązywaniu problemów. Zwolennicy mają wiele przykładów na poparcie swoich teorii – różne organizacje krajowe i międzynarodowe, np. światowa organizacji zdrowia

  • Państwowy aparat generuje zjawiska korupcyjne - na styku państwa i prywatnego sektora może dochodzić do nadużyć, w tym również do korupcji. Decyzje podejmowane przez ten aparat mogą być glebą dla zjawisk korupcyjnych. Sprzyja temu duża liczba aparat biurokratycznego oraz duża liczba decyzji, które ten aparat podejmuje

  • Niska skuteczność polityki gospodarczej - obserwując działania państwa w różnych dziedzinach dochodzi się do wniosku, że ta skuteczność jest niekiedy rażąco niska w stosunku do sektora prywatnego

  • Wysokie koszty interwencjonizmu państwowego – interwencja powoduje duże obciążenie budżetu państwa i to obciążenie jest niekiedy ponad siły poszczególnych państw

  • Niepełna reprezentatywność państwa

  • Hamowanie oddolnej inicjatywy

Występuje nieograniczona liczba wariantów pośrednich. Można mówić o tendencjach, jakiejś przewadze takich czy innych poglądów, natomiast trudno mówić, że są zwolennicy tylko jednej lub drugiej teorii. To powoduje ogromne zróżnicowanie poglądów, które ewaluują w tych samych ludzi, bo zmieniają oni swoje zdanie

Ekonomiczne funkcje państwa w gospodarce rynkowej

1. Funkcje alokacyjne – od słowa alokacja, czyli rozmieszczenie w celu wykorzystania.
   Dotyczą alokacji zasobów gospodarczych, do których należą:

• Zasoby naturalne – ziemia, surowce mineralne – są alokowane pomiędzy różne możliwości ich wykorzystania

• Praca, czyli siła robocza – ludzie zdolni i chętni do pracy. Ważną sprawą jest ilość tych zasobów, ale także jakość. Nie tylko ilość ludzi, ale też ich kwalifikacji, czyli tzw. kapitał ludzki

• Kapitał

  • rzeczowy: maszyny, surowce, budynki

  • finansowy: pieniądze, papiery wartościowe

Są to zasoby podstawowe, ale też są inne:

np. techniczne – wiedza techniczna i informacja jest ważnym zasobem

Wszystkie te zasoby wymagają alokacji. Rezultaty działalności gospodarczej są różne. Państwo może wpływać na kapitał ludzki

Funkcja alokacyjna występuje też:

• Przy wspieraniu konkurencji, hamowaniu monopolów.

• Kreowanie i udostępnianie tzw. dóbr publicznych - państwo część środków zgromadzonych w swoim budżecie przeznacza na dobra publiczne

• Przeciwdziałanie negatywnym efektom zewnętrznym – państwo podejmuje decyzje by część zasobów ekonomicznych przeznaczyć na, np. oczyszczalnie ścieków

• Tworzenie przez państwo długofalowego rozwoju – niezależnie od bieżącej sytuacji rynkowej

Obecnie w dużym stopniu wykonywaniu funkcji alokacyjnych bierze udział wspólnota UE – pomaga lub niekiedy zastępuje władze państwowe

Kryteria pełnienia funkcji alokacyjnej:

PLUSY

• Efektywności ekonomiczne

• Kryteria społeczne – zaspokojenie potrzeb społecznych w jakimś zakresie, np. społecznych, zdrowotnych

• Kryteria polityczne – funkcje alokacyjne mogą służyć umacnianiu władzy politycznej w państwie

• Kryteria moralno-etyczne – różnego rodzaju wartości uznawane jako nadrzędne przez organy władzy państwowej czy unijnej, np. sprawiedliwość społeczna

Funkcje alokacyjne z jednej strony uznane się niezbędne a nawet konieczne

MINUSY

• Niska efektywność tej funkcji w stosunku do poniesionych nakładów, np. domy dziecka

• Niska efektywność działań administracji, policji, więziennictwa

1. Funkcje redystrybucyjne – niwelowanie zbyt dużych nieakceptowanych społecznie różnic w dochodach i poziomie życia oraz pomoc tym ludziom, którzy nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Redystrybucja to zabieranie pewnym grupom społecznym i przekazywanie innym grupom społecznym.

System podatkowy – im większy dochód tym większy podatek, który opłaca się według pewnej stopy dodatkowej, która rośnie wraz z wysokością dochodów

Podatek progresywny – osoby płacą większy podatek od dochodów, większą część przekazują państwu. W Polsce progresywne są podatki od dochodów osobistych, czyli od PIT’ów. Zwiększa się jego stopa

Podatek liniowy – stopy procentowe nie ulegają zmianie, są zawsze stałe

Ubezpieczenia społeczne – nie są proporcjonalne do wysokości wpłaconych składek, które zależą od dochodów

Opieka społeczna – udzielanie różnego rodzaju świadczeń socjalnych nieodpłatnych i nieuregulowanych żadnymi uwarunkowanymi płatnościami

To wszystko powoduje przeniesienie części dochodów z tych grup.

Funkcje redystrybucyjne są podobne do alokacyjnych

POZYTYWNE SKUTKI FUNKCJI REDYSTRYBUCYJNEJ

• Są niezbędne i niezwykle konieczne – w kraju jest część osób, które nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb – powinno to zrobić państwo

• Systemowa działalność państwa – państwo może objąć swoją pomocą wszystkich, którym ta pomoc się należy – związek jest to m.in. z wartościami moralnymi, religijnymi

NEGATYWNE SKUTKI FUNCKJI REDYSTRYBUCYJNEJ – mogą dotyczyć jednostek ponoszących koszty tych funkcji oraz podopiecznych

JEDNOSTKI

• Powodują wzrost obciążeń podatkowych – podmioty, które te obciążenia ponoszą nie mają możliwości rozwoju swej działalności na taką skalę jak to by było możliwe bez tych obciążeń

PODOPIECZNI

• Wymuszają różnymi sposobami świadczenia pieniężne

• Uzależnienie od pomocy społecznej

Rosnące wydatki na zaspokojenie potrzeb społecznych nie powodują zaspokojenie tych potrzeb tylko dalszy ich wzrost.

1. Funkcje stabilizacyjne – polegają na tym, że państwo wspiera tzw. stabilizację makroekonomiczną, tzn. stabilizację całej gospodarki krajowej

Stabilizacja ekonomiczna może być:

• Stabilizacja rynku dóbr i usług – równowaga między popytem a podażą

• Stabilizacja rynku pracy – stabilizacja między popytem i podażą na rynku pracy

• Stabilizacja cen – niska inflacja

• Stabilizacja finansów publicznych – budżetu państwa oraz budżetów innych organów publicznych, np. samorządy terytorialne

• Stabilizacja bilansu płatniczego – równowaga między wydatkami zagranicznymi na rzecz zagranicznych podmiotów i dochodami otrzymywanymi od podmiotów zagranicznych

Państwo może przyczynić się do stabilizacji albo do destabilizacji, czyli do zwiększenia nierównowagi

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 30.03.2010

GOSPODARKA RYNKOWA JEJ FUNKCJE SPOŁECZNE I EKONOMICZNE cd.

Stabilizacja polega na równowadze. Stabilny to zrównoważony. Stabilizacja może dotyczyć

• Stabilizacji rynku i usług – równowaga między popytem i podażą na dobra i usługi. Dzięki tej równowadze dobra i usługi są zawsze dostępne dla nabywców, a brak tej równowagi powoduje niedostępność

W Polsce i innych karach UE występuje równowaga rynkowa między popytem i podażą. Jeżeli występowałaby jakaś nierównowaga to była by to nadwyżka podaży nad popytem.

Najdłuższym okresem oczekiwania w Polsce cieszyły się mieszkania – obecnie tego nie ma.

Stabilizacja dóbr i usług jest zagwarantowana.

Stabilizacja rynku pracy – podaż pracy jest większa niż popyt na pracę. Panuje nierównowaga, czyli nadwyżka „rąk do pracy”. W Polsce również mamy bezrobocie – chętnych do wykonywania pracy ludzi jest więcej, niż wolnych miejsc pracy; istnieje nadwyżka siły roboczej – bezrobocie

Bezrobocie – jest mściciel zdefiniowanie w przepisach, w polskiej ustawie o bezrobociu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Można sformułować dwa warunki, którym powinien odpowiadać człowiek zasługujący na miano bezrobotnego:

• Bezrobotni muszą mieć odpowiednią zdolność do pracy – odpowiedni wiek, stan psychiczny, kondycja fizyczna;
  przyjmuje się w UE, że typowym wiekiem zdolności do pracy jest wiek od 15-64 roku życia włącznie bez względu na płeć, ale w poszczególnych krajach występują różne kryteria – kraje południowe są zwolennikami wczesnego przechodzenia na emeryturę, np. Grecja 61lat, a kraje północne są zwolennikami dłuższego pracowania, np. Finlandia 67lat;
  przyjmuje się, że w tym wieku 15-64 lat przyjmuje się, że powinno pracować ok.70% ludzi; 30% z tych ludzi nie pracuje z różnych powodów: uczą się, wychowują dzieci itd.
  w krajach, w których ludzie chętniej pracują (kraje skandynawskie) udział w pracy wynosi od 72-74%, natomiast w krajach południowych (Włochy, Grecja, Portugalia) udział osób pracujących wynosi 50%, a nawet mniej. W Polsce wynosi 59%.

• Bezrobotni muszą wykazywać gotowość, chęć podjęcia pracy – miernikiem bezrobocia jest stopa bezrobocia – stosunek bezrobotnych do sumy zatrudnionych i bezrobotnych, jest wyrażona procentowo. Aktualnie w Polsce wynosi ok. 13%

Bezrobocie jest zjawiskiem niewłaściwym, negatywnym ze względów gospodarczych. Bezrobotni nie wytwarzają PKB, ale go konsumują – powoduje to obciążenie dla tych, których go wytwarzają.

Prawo Okuna – stwierdził na podstawie sowich badań, że stopa bezrobocia wyższa od bezrobocia tzw. naturalnego powoduje ok. 2,5 krotnie większą stratę w potencjalnym produkcie krajowym brutto.
Bezrobocie naturalne – jego stopa wynosi kilka procent – 3%, 4%, 5% - takie bezrobocie jest całkowicie normalne, bo w każdym społeczeństwie znajdzie się grupa ludzi, która z jakiś powodów nie pracuje i nie ma zamiaru pracować. Jest w pełni dopuszczalne, usprawiedliwione
Każdy procent wyższy od bezrobocia naturalnego daje 2-2,5 procent straty w potencjalnym PKB. Potencjalny to możliwy do osiągnięcia, gdyby wszyscy pracowali, ale że tak nie jest, to każdy wzrost tej stopy daje 2-2,5 straty.

Bezrobocie jest zjawiskiem szkodliwym, któremu trzeba przeciwdziałać. Obowiązek przeciwdziałania spada na państwo.

Bezrobocie powoduje pogorszenie stosunków społecznych, np. rozpad życia rodzinnego, frustracje, szkody psychiczne

Nierównowagę bezrobocia można zmniejszyć oddziałując albo w kierunku zmniejszania podaży siły roboczej albo zwiększania popytu na siłę roboczą albo jedno i drugie

Możliwości zmniejszenia podaż siły roboczej:

• Wydłużanie nauki w szkołach

• Emigracja siły roboczej

• Skracanie czasu pracy

• W bardzo długim okresie czasu sposobem, byłoby obniżenie przyrostu naturalnego ludności

Druga stroną rynku pracy jest popyt na pracę, czyli rynek pracy. Miejsca pracy tworzy sektor prywatny.

Pracodawcy zwiększają miejsca pracy kiedy panuje wysoka koniunktura, wzrost gospodarczy.

Rozwijając technikę człowiek zmniejszył zapotrzebowanie na siłę roboczą, gdyż rolę przekazuje się maszynom.

Do niedawna dużym, potencjalnym czynnikiem wzrostu zatrudnienia były usługi. W usługach stopień uzbrojenia technicznego był niski, wobec tego dużo bezpośrednich pracowników było potrzebnych. Obecnie usługi więdną, np. usługi bytowe, zaspokojenie naszych potrzeb – produkcja odzieży.

Stabilizacja cen. Ceny mają to do siebie ze stale rosną. Równowaga na rynku pieniężno kredytowym to sprawa zlikwidowania tzw. inflacji, która powoduje, że ceny z reguły rosną w mniejszym lub większym stopniu. Inflacja jest zjawiskiem szkodliwym. Jeżeli ceny drastycznie rosną to prowadzi to do upadku gospodarczego, bo w warunkach wysokiej inflacji nie sposób jest prowadzić gospodarki.

Monetaryzm – przywołanie skutki inflacji do choroby alkoholowej, bo inflacja działa w sposób nieprzewidywalny tak jak alkoholik

Walkę z inflacją powinien prowadzić bank centralny, bo on jest odpowiedzialny za politykę pieniężno-kredytową, która polega na kontrolowaniu równowagi na rynku pieniężno-kredytowym.
W UE jest strefa euro, zwana euro landem, do której należy 16 państw na 27 krajów członkowskich. W tej strefie za wszystkie sprawy związane z inflacją odpowiada Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Celem polityki pieniężno-kredytowej jest kontrola wypływu pieniądza na rynek pieniężno kredytowy. Inflacja jest dlatego, że jest za dużo pieniędzy w stosunku do masy kredytowej aktualnie oferowanej na rynku do sprzedaży. Pieniędzy jest za dużo, bo pieniądz jest dobrem powszechnie poszukiwanym i istnieje naturalna presja do wzrostu tej ilości pieniądza, ponieważ wszyscy naciskają na to by pieniądza było jak najwięcej.

Obecnie są również pieniądze kredytowe i internetowe, których w ogóle nie widać. Wobec tego istnieje wiele możliwości kreowania pieniądza na rynek. Pieniądz może kreować każdy bank, który udziela kredytu.

Podwyższenie stóp procentowych powoduje ograniczenie wypływu pieniądza – kredyt staje się droższy.

• W przypadku obniżenia stóp procentowych pieniędzy jest więcej.

• Dokładnie nigdy nie wiadomo o ile trzeba podnieść lub obniżyć stopy procentowe.

• W Polsce od wielu lat nie mamy do czynienia z dużą inflacją.

• Działania antyinflacyjne podejmuje się zbyt wcześnie i zbyt silnie, ale z drugiej strony lepiej za dużo niż za mało.

Stabilizacja finansów publicznych – finansów państwa oraz innych jednostek publicznych w Polsce są to samorządy terytorialne, które także mają swoje budżety. Środki finansowe samorządów w Polsce są większe niż te będące w dyspozycji rządu.

Finanse publiczne powinny być zrównoważone – równość między dochodami a wydatkami.

Budżet jest ustalany na bieżący rok finansowy.

Stałą, często spotykaną praktyką jest złamanie zasady równowagi budżetowej pod presją równych czynników, ludzi, środowisk, którzy przy pomocy drastycznych argumentów domagają się pieniędzy pod groźbą strajku, np. głodowego. Rząd czasem podczas strajków się ugina i wypłaca więcej pieniędzy niż ma, co powoduje deficyt budżetowy – jest zrównoważony długiem publicznym. Jeżeli rząd lub władza przekroczy pieniądze to zaciąga dług publiczny. Większość państw europejskich ma większy lub mniejszy dług publiczny, dług jest zjawiskiem niebezpiecznym jeśli urośnie do dużych rozmiarów. Jeżeli deficyt budżetowy jest w każdym roku i rośnie do takich rozmiarów, że jego likwidacja jest mało prawdopodobna to, to powoduje mocne zadłużenie kraju i może dojść do ogłoszenia niewypłacalności co powoduje różne zamieszki.
Państwo powinno starać się ograniczyć tendencję wzrostu deficytu budżetowego. Deficyt w jednym roku nie powinien przekraczać 3% PKB. Granica długu publicznego w całości, w ujęciu kumulowanym (od dawien dawna niezależnie od tego kiedy dług powstał, np. w Polsce teraz spłaca się jeszcze długi z lat 70.) nie powinna przekraczać 60% PKB.

Polska zachowuje granicę 60% długu publicznego, natomiast granicę 3% deficytu budżetowego przekracza.

Na południu Europy są duże długi i deficytu, natomiast na północy granice deficytu i długu nie są przekraczane.

Działania zapobiegające wzrostu długu publicznego i deficytu budżetowego:

• Zmniejszenie wydatków

• Zwiększenie dochodów – mało prawdopodobne

• Nauka

• Cięcia budżetowe mogą spowodować poprawę sytuacji bieżącej

Stabilizacja bilansu płatniczego. Bilans płatniczy to zestawienie odchodów i wydatków związanych ze współpracą z państwami zagranicznymi.

Jeżeli bilans płatniczy wykazuje saldo ujemne – oznacza to zadłużenie danego państwa. Nie musi to jednak oznaczać zadłużenia rządu, może być każdego innego podmiotu istniejącego w danym państwie, również osób fizycznych, przedsiębiorców.

Jeżeli zadłużenie jest duże i narasta przez dłuższy czas, to wymaga interwencji ze strony państwa. Interwencja może polegać na:

• Działaniach zwiększających dochody – na dochody składają się głownie z eksportu dóbr i usług (wprowadzanie ulg, dotacji, subwencji). Można wspierać bezpośrednio eksporterów poprzez:

  • wypłacanie im subsydiów – dopłacanie przez państwo do eksportu; krytykowane przez tych, którzy bezpośredniego wsparcia nie otrzymują. Ludzie, którzy je otrzymują twierdzą, że ma to być, a Ci co nie otrzymują to mówią, że jest to złe i ma tego nie być, co powoduje ich protesty

  • Stosuje same ulgi w podatkach, cłach, czy innych świadczeniach

  • Promocje eksporterów krajowych za granicą

  • Akcje marketingowe (targi, wystawy, ogłoszenia w gazetach za granicą wykupione przez rząd polski)

• Działaniach zmniejszających wydatki

Turystyka jest ważną pozycją bilansu płatniczego

Funkcje stabilizacyjne przynoszą zróżnicowane aspekty. We wszystkich tych aspektach państwo nie może być skuteczne w 100%, nie może zagwarantować całkowitej stabilizacji, nawet w zakresie rynku dóbr i usług.

Wszystkie kraje UE funkcjonują w systemie rynkowym.

FUNKCJE EKONOMICZNE PAŃSTWA W POKRESIE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ

Okres transformacji systemowej panował w Polsce całkiem niedawno, a niektórzy twierdzą, że jeszcze się nie zakończył.

Transformacja systemowa – w Polsce i w innych krajach europy środkowej i wschodniej rozpoczęła się na przełomie lat 80 i 90 XX wieku, a zakończyła się wraz z przyjęciem do UE według jednych, a według innych trwa do dziś. Transformacja systemowa polega na zamianie systemu panującego na inny system. Zamiana systemu tzw. nakazowo-rozdzielczego na system rynkowy, kapitalistyczny system rynkowy – istota transformacji systemowej. Państwo musi pełnić funkcje:

• Alokacyjne

• Redystrybucyjne

• Stabilizacyjne

• Musi pełnić funkcje specjalne właściwe tylko dla tego okres transformacji:

  • Dominacja własności prywatnej – prywatyzacja przeważającej części swojego majątku państwowego. Szczególna funkcja, bo polega na tym, że państwo pozbywa się swojego majątku, działa przeciwko sobie, bo samo się ogranicza.
    Prywatyzację realizowano za pomocą kilku następujących metod:

    • Prywatyzacja tzw. kapitałowa – polega na tym, że przedsiębiorstwo państwowe w toku prywatyzacji kapitałowej ulega przekształceniu w tzw. jednoosobową spółkę skarbu państwa – ma tylko jednego właściciela. Taka spółka może zwołać walne zgromadzenie, które może podjąć decyzję na mocy kodeksu handlowego o emisji i sprzedaży akcji i wtedy ta spółka staje się normalną spółką akcyjną – emituje, rozdaje, bądź rozdziela. Pracownicy często protestowali przeciw prywatyzacji.

Przebiega w dwóch etapach
1. Komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego
2. Prywatyzacja właściwa – gdy spółka przekształca się w normalną spółkę akcyjną

• Prywatyzacja przez likwidację z przyczyn ekonomicznych – na mocy prawa upadłościowego, przedsiębiorstwo upadające przejmuje syndyk – podejmuje decyzje dotyczące majątku tego przedsiębiorstwa, przeprowadza jego likwidację, sprzedaje elementy tego majątku i podejmuje zobowiązania dotyczące dalszej działalności. Gdy majątek ulega sprzedaży to ma on innych właścicieli i już tego przedsiębiorstwa nie ma, bo przestaje istnieć z przyczyn ekonomicznych

• Prywatyzacja powszechna – celem było przekazanie pewnej rekompensaty finansowej wszystkim członkom społeczeństwa niezależnie od tego czy pracowali w danym przedsiębiorstwie, czy też nie

• Reprywatyzacja – zwrot majątku byłym właścicielom, bądź im prawnym następcom. Przebieg z większymi trudnościami niż prywatyzacja. Dotyczy tylko tych przypadków indywidualnych, gdy nacjonalizacja odbyła się z naruszeniem prawa. Jest mocno kontrowersyjna.
  W Polsce jeszcze nie uregulowano reprywatyzacji, bo nie przeprowadzono reprywatyzacji powszechnej

• Odpaństwowienie życia społecznego i gospodarczego – inaczej deetatyzacja w szerokim zakresie. Wpływ państwa na życie społeczne jest o wiele mniejszy
  np. odpaństwowieniu ulega system ubezpieczeń społecznych.

• Kreowanie przez państwo długookresowej strategii rozwoju gospodarczego – tego do czego dążymy. Jest to sprawa skomplikowana. Duży wpływ miała integracja z UE, która wytyczyła pewne kierunki strategicznego rozwoju:

  • Wejście do UE

  • Zajęcie godnego miejsca w strukturze UE, tzw. „rozpychanie się”

  • Wyrównanie do przeciętnego poziomu UE i oparcie o podstawowe standardy zawarte w UE

Systemy ekonomiczne 13.04.2010r.

Czwartek za tydzień o godz. 10.30 do 13 w aud. B

Polityka gospodarcza – to całokształt funkcji państwa realizowanych w sferze, każde państwo prowadzi jakąś politykę gospodarczą, np. Polska, a ponadto prowadzi ją Unia jako całość.

• Polega na formułowaniu celów społeczno-gospodarczych oraz skutecznej i konsekwentnej realizacji. Trzeba jasno sformułować cele, musimy wiedzieć do czego dążymy.

• Politykę można porównać do każdego z nas, określamy cele i dochodzimy do tych celów. Ważniejsze cele to np. wzrost gospodarczy jest celem, który Unia chciałaby osiągnąć, polega on na zwiększeniu produkcji w porównaniu z okresem ubiegłem, wzrost gospodarczy mamy wtedy gdy dana produkcja jest większa niż w okresie poprzednim.

• Chodzi o to aby produkcja rosła z roku na rok. Jest ona jedynym źródłem dóbr materialnych zaspokajających nasze potrzeby, chcemy po prostu lepiej żyć dlatego musimy więcej produkować. -> jest to niezbędny warunek poprawy życia, trzeba osiągać wzrost gospodarczy, bez tego nie można realizować innych celów-> Produkt Narodowy Brutto powinien być on jak największy.

• Ostatnio w PL PKB zwiększył się o 1.7% i to jest wynik bardzo dobry bo we wszystkich krajach UE on się zmniejszył w różnym stopniu, w niektórych nawet o kilkanaście % . W całej Unii spadł 1,4% .

• Wzrost zatrudnienia czyli spadek bezrobocia ( jest ono b. złym zjawiskiem pod każdym względem i trzeba je zwalczać, ograniczać do wielkości kilku %) ,

stopa bezrobocia- % osób bezrobotnych w stosunku do zasobów pracy. Pracujący i zatrudniony to nie to samo. Można być pracującym, a nie zatrudnionym nigdzie, np. rolnik. Nie są bezrobotnymi jeżeli są w wieku produkcyjnym. W PL minimalnym spełnieniem tego warunku jest zarejestrowanie w Urzędzie Pracy (są wtedy w świetle pracy bezrobotnymi) 13% jest to wskaźnik niestety dość duży, chociaż nie jest on największy bo np. Hiszpania- 19%. Walka z bezrobociem jest głównym celem wszystkich państw.

Innym przykładem może być niska inflacja czyli stabilizacja cen- nie jest dobrym zjawiskiem wzrost cen, a zwłaszcza szybki wzrost cen. Ważnym celem jest stabilizacja finansów publicznych. Cele powinny odpowiadać pewnym warunkom:

1. Jasne, nie budzące wątpliwości interpretacyjnych sformułowanych celów- rozumieć je jednoznacznie

2. Powinny odpowiadać możliwością realizacyjnym (formułuje się cele większe od realnych możliwości) one od samego początku są nierealne, w PL np. ochrona zdrowia (nie ma warunków, nie ma pieniędzy…) cele nierealne trzeba odrzucić inaczej popadamy w utopie, fantazję z czego nic dobrego nie może wyniknąć

3. Potrzeba preferowania celów długookresowych na celami krótkookresowymi (istnieje kadencyjność władz)

III temat: Główne formy systemów ekonomicznych w UE

Formy systemów ekonomicznych jakie panują w UE

Unia składa się z 27 państw i każde z nich ma swoje własne preferencje jeśli chodzi o system gospodarczy, nie ma jednolitego systemu, konkretnych systemów jest tyle ile jest państw, można mówić o pewnych kategoriach, grupach podobnych ale nie takich samych. W UE panuje gospodarka rynkowa – prywatna własność zasobów ekonomicznych oraz na sposobie regulowania działalności gosp. Zakres własności prywatnej i publicznej w różnych krajach jest różny, ale wszędzie dominuje własność prywatna. Może dominować na poziomie 60% i 90% . Rynek może być bardziej lub mniej zmonopolizowany.

Skala, rozmiary działalności gosp. ?

Systemy gosp. mają określone tradycje historyczne, w niektórych krajach dłużej funkcjonują, a w niektórych krócej. II grupy krajów członkowskich. Stara *( te 15 państw, które były jako pierwsze i Nowa UE ( 12 krajów, mają krótkie tradycje, są niedoświadczone w porównaniu do starych)

Gospodarką mieszaną powinniśmy w rzeczywistości nazywać (termin ten zyskuje na znaczeniu) a nie gosp. Rynkowa -> jej w zasadzie nigdzie nie ma, jest ona tak czy inaczej zakłócona albo przez interwencjonizm państwowy albo przez monopolizacje albo przez tradycje historyczne, koleje losu i inne czynniki. Czasem mówimy konkurencja wolnorynkowa (jakby istniał rynek wolny i nie wolny, a rynek jeżeli działa to jest wolny) gospodarka mieszana -> częściami składowymi są sektory:

1. Sektor prywatny-> jest własnością prywatną. Orlen, część akcji ma skarb państwa, a co nie wyklucza -> część należy do własności prywatnych. On wszędzie dominuje, w każdym państwie ale jego zakres może być zróżnicowany

2. Sektor publiczny- w każdym państwie zachowuje mniejszość zasobów ekonomicznych, obejmuje własność państwową (i regionalną) którą kieruje funkcje właścicielskie, które pełni rząd. Sektor municypalny który zajmuje miejsce niższych szczebli, powiatów, województw itp. W porównaniu z sektorem prywatnym jest często oceniany w sposób sprzeczny.

Cechy sektora publiczny w stosunku do sektora prywatnego:

• Sektor publiczny jest z reguły mniej efektywny pod względem ekonomicznym niż sektor prywatny, efekt. ekon.-> polega na tworzeniu zysków w stosunku do posiadanego kapitału -> pod tym względem lepszy jest sektor prywatny,

• sektor publiczny charakteryzuje się większą stabilizacją, jest mniej wydajny ale bardziej stabilny, przewidywalny, działa on bowiem w warunkach możliwych do przewidzenia (przynajmniej w dużej części) w warunkach stworzonych przez państwo, a państwo określa swoją strategie na przyszłość (możemy się domyślać jaki będzie budżet, jakie będą wydatki itp.) w sektorze prywatnym nic nie wiadomo (przykładem może być światowy kryzys) sektor publiczny jest postrzegany jako bardziej ustabilizowany, bardziej odporny na kryzysy

System mieszany- obecnie interwencja państwa władzy publicznej UE i w Unii raczej powinna przestawić się i częściowo to czyni na te cele długookresowe, powinna mieć charakter długookresowy, strategiczny. Większy nacisk się kładzie na działania długookresowe o charakterze pośrednim. Nauka i postęp jest metodą długofalowego interwencjonizmu.

[Aby temu zapobiec trzeba wprowadzić racjonalną politykę.]

Polityka regionalna -> polityka spójności zdominowała politykę rolną, która jest zaraz za nią

[ interwencja długookresowa zasługuje na poparcie i uznanie i miejmy nadzieję, że nastąpi tu jeszcze większy postęp w przeciągu kolejnych lat]

2 systemy będące szczególnymi przypadkami gospodarki mieszanej:

1. System tzw. Społecznej gosp. Rynkowej - powstał w Niemczech po II wojnie światowej, chociaż jego początki można znaleźć jeszcze przed II wojną światową jego twórcami byli niemieccy neoliberałowie, którzy otworzyli nową szkołę/ kierunek ordo liberalizmu (uregulowany liberalizm) główny przedstawiciel to Eucken, Muller lub Erhart. [ Liberalna polityka ekonomiczna- w Niemczech się nie sprawdziła, była mocno krytykowana i w związku z tym w opozycji do liberalnej polityki i w opozycji do centralnej regulacji III Rzeszy-> panowała wybitnie centralnie planowana gospodarka, która przyniosła opłakane rezultaty ] gospodarka rynkowa nie jest porządkiem naturalnym. W PL długofalowe zachowanie nie jest popularne. Interwencja zachowawcza- jest niewłaściwa, nie powinna być stosowana gdyż utrwala istniejące struktury i interwencja dostosowawcza. Istotą społecznej gosp. Rynkowej jest wolność rynkowa powiązana z ugodą społeczna, istnieje zależność między ugodą społeczną, a ??

Zasady: ( powinny być stosowane w sposób uzasadniony, racjonalny aby przyczyniały się do rozwoju, aby w przyszłości można było zaprzestać tego wspierania. Ze wsparcia nie można korzystać ciągle)

^ subsydiarności -> pomocniczości państwa względem ludzi i między podmiotami pań. ; Państwo powinno pomagać wtedy gdy ta jednostka, która dotyczy-> nie będzie miało możliwości udzielenia wzajemnej pomocy w takim stopniu aby te podstawowe sprawy były zaspokojone. Państwo powinno być czynnikiem pomocniczym)

^ solidarności (ekwiwalentności ) -> interes wspólny wymaga wsparcia, interes musi być sfinansowany

1. tzw. Państwa dobrobytu/ państwa opiekuńczego – wynikła w Wielkiej Brytanii w okresie międzywojennym, odwoływali się do niej znani ekonomiści, myśliciele np. Roosvelt, Bismarck(wprowadził ubezpieczenia społeczne- można to uznać za początek tej koncepcji!) produkcja powinna odbywać się w warunkach konkurencji rynkowej po to aby być efektywna, produkcja musi być efektywna, muszą być środki- których nie zdobędziemy bez konkurencji. Koncepcja ta uważała, że ma być konkurencja rynkowa oparta na własności prywatnej, podział nowej wartości wytworzonej przez sferę prywatną powinien się dokonywać przez państwo na zasadach państwowej dystrybucji (społeczeństwo poprzez państwo ma tu uczestniczyć – kapitalizm w produkcji, a socjalizm w podziale) w tym celowały państwa bogate, które od dawna miały pewne implikacje- przed wszystkim kraje Skandynawskie (szczególnie w Szwecji) np. w Danii stopa zatrudnienia przekracza 70%

2. Systemy ekonomiczne 22.04.2010r.

4. Temat nr 4. Miejsce w Europie i UE we współczesnym światowym systemie gospodarczym

6. Europa - nazwa pochodzi z mitologii greckiej i oznaczała imię pewnej bardzo pięknej królewny, która została porwana przez Zeusa i razem z nim założyła nową dynastię. (…) to nie jest kontynent ale jedna z części świata położona na kontynencie Euroazjatyckim . Nie są konkretnie określone granice terytorialne Europy. Powierzchnia Europy wynosi około 10.5 mln km kwadratowych. Ogólna powierzchnia lądów całej kuli ziemskiej to -> 7.1% Zajmuje stosunkowo niewielki fragment lądów znajdującej się na naszej planecie. Nieco większa jest rola Europy gdy weźmiemy pod uwagę liczbę ludności, jest to liczba trudna do ustalenia (w sensie świata nie znajdziemy tej liczby, gdyż kilka państw jest położona np. w Azji, a to jest trudne w sensie statystycznym do określenia) Ludność Europy jest podawana jako ludność wszystkich krajów Europejskich + ludność Federacji Rosyjskiej + część Turcji (Kazachstan – leży w Europie, ale jest spór czy większa część leży w Europie czy w Azji)

7. Ok. 730mln osób (ok. 12% ludności całego świata, 6 miliardów, 200mln)

8. Ludność Europy jest bardzo zróżnicowana; jest to kontynent nieco bardziej zaludniony niż cały świat przeciętnie ale mimo wszystko ta gęstość zaludnienia nie jest imponująca – na 1km kwadratowy w Europie przypadają przeciętnie 32osoby. W Polsce na 1km przypadają 123 osoby ( 4 razy więcej). Europa jest obszarem o długiej burzliwej historii. W S części na obszarach Morza Śródziemnego narodziła się nasza europejska cywilizacja (dominuje ona na całym świecie, on częściowo ja naśladował)

9. Europa jest obszarem bardzo zróżnicowanym np. pod względem geograficznym ( występują różne strefy klimatyczne, różne ukształtowanie powierzchni, linia brzegowa jest bardzo urozmaicona, występują różne gleby, o różnej jakości, obszary różniące się fauną i florą) -> różnice są bardzo wyraźne. Inne warunki panują na S, a inne na N.

10. Różnice dotyczą również wyposażenia w surowce naturalne, które mają znaczące wyposażenie dla gospodarki, surowce te są rozłożone nierównomiernie i niektórych ważnych bogactw w Europie brakuje. Pewną wadą jest deficyt surowców energetycznych.

11. Europa jest w sposób zróżnicowany wyposażona w gleby – rolnictwo jest zróżnicowane w sposobie swojej produktywności, pod względem gleb – lepsza sytuacja występuje w Europie Wschodniej(ona dominowała jeżeli chodzi o rolnictwo) żywność „przypływała” z Zachodu na Wschód.

12. Ludność jest bardzo zróżnicowana, gęstość zaludnienia jest bardzo zróżnicowana. Najgęściej zaludnionymi państwami europejskimi są: Belgia – 332os. , Niderlandy, Wielka Brytania, Niemcy ; słabo zaludnione to np. Finlandia (16os.), Szwecja (20os.) . Nasuwa to wniosek, że również działalność gospodarcza musi być zróżnicowana [ jeżeli jest więcej ludzi na danym obszarze to muszą oni więcej produkować]

13. Na początku naszej cywilizacji zdecydowanie górowało Południe, było ono najlepiej zagospodarowane, gospodarka była tam na największym poziomie, występują duże miasta, zwane metropoliami.

14. Rozwijała się produkcja na południu (Grecja, płw. Apeniński, Chorwacja) rozwój gospodarczy S część Europy wynikał stąd, że panowały tam korzystne warunki naturalne- ciepły klimat, dobre gleby, które umożliwiały produkcję różnych upraw w dużej skali, występowały także surowce mineralne. Doskonałe warunki do żeglugi morskiej – była ona dogodnym środkiem transportu- miało to wielkie znaczenie dla gospodarki, a także dla rozwoju kulturalnego i społecznego ludności.

15. Północ była o wiele słabiej rozwinięta, znajdowała się w inne epoce. Gospodarka przemieszczała się w kierunku zachodnim i północnym, obecnie jest inaczej niż p.n.e. Obecnie bardziej rozwinięta jest północ niż kraje południa. [ kłopoty finansowe Grecji, która jest prawie na skraju bankructwa] Najbogatsze kraje to te które są najbardziej położone na N czyli Norwegia (niekorzystne warunki, skaliste obszary itp. Mimo wszystko zdobyła dla siebie wysoki poziom gospodarki, a także związany z nim poziom życia, świadczą o tym wskaźniki przeciętnego życia ludzkiego, które są o wiele wyższe niż np. w Grecji.)

16. Warunki naturalne są bardzo ważnym czynnikiem rozwoju gosp. Ale niekoniecznie decydującym! W pewnym sensie niekorzystne warunki są bodźcem Trudne warunki naturalne wymuszają na ludziach większą aktywność, większą pracowitość i to powoduje, że swoją pracą mogą z nadwyżką zrekompensować niekorzystne warunki naturalne. Źródłem rozwoju gospodarczego jest ludzka praca [ludność południa nie należy do ludzi zbytnio pracowitych, co jest przeciwieństwem ludzi z północy; nie tylko w Europie występuje taka prawidłowość]

17. Część zachodnia jest bardziej rozwinięta niż część wschodnia. Dotyczy to także uwarunkowań demograficznych typu – przynależność kulturowa, języki, religia -> wszystko to jest bardzo zróżnicowane. Dla Europy wielkie znaczenie miało chrześcijaństwo, które bardzo szybko się rozpowszechniało (uważa się, że cywilizacja europejska jest cywilizacją chrześcijańską) Następnie pojawiły się kolejne podziały, część zachodnia podzieliła się na różne rozłamy protestantyzmu, które przykładały do gospodarki wielkie znaczenie. Te kraje w których dominuje wyznanie protestanckie to przeważnie należą do najwyżej rozwiniętych.

18. Zróżnicowanie polityczne – Europa jest podzielona gęstą siatką granic politycznych oddzielających różne państwa, istnieje duża liczba państw, obecnie są 43 państwa leżące w Europie, ta liczba jednak ulega zmianie zarówno obecnie jak i dawniej. Liczba państw rośnie ostatnio w związku z transformacją systemową np. Bałkany – Kosowo (państwo bardzo młode, nie wszyscy uznają je za państwo, Polska np. je uznaje. Czymś w rodzaju państwa jest tzw. Jest Republika Naddniestrzańską i np. na Kaukazie (Osetia) . Państwa o współcześnie uznawanym statusie państwa to 43, jest to duża liczba, na znacznie większym Półwyspie Amerykańskim mieszczą się tylko 3 państwa.

19. W wielu miejscach Europy ciągle mają miejsce działania polityczne zmierzające do oderwania się od państwa do którego należą i utworzenia nowych jednostek państwowych – tzw. Ruchy separatystyczne, np. kraj Basków, Korsyka, Irlandia N (są to działania ukrywane przed opinią publiczną) Widzimy więc, że Europa jest niestabilnym politycznie kontynentem. W Europie znajduje się państwo, które jest najmniejsze państwo świata- Watykan, który obejmuje tylko kilkaset ha rozrzuconych w obrębie całego Rzymu, ludność poniżej 1000.

20. Federacja Rosyjska – jej powierzchnia to ponad 17mln km kwadratowych ( czyli znacznie więcej niż cała Europa razem wzięta) na kontynencie Azjatyckim większość jego terytorium się rozpościera.

21. Obecnie do tych największych państw należy: Ukraina, Francja- 551 tys. Km, Hiszpania- 506, Szwecja-450, Niemcy-357, Finlandia- 328, Norwegia- 323, POLSKA-312,7 ( od II wojny światowej)

22. Do najmniejszych państw należą: San Marino (enklawa), Monako, Andora -> one nie są wymieniane wśród państw UE, chociaż w niej są. Najmniejsze państwo w UE to Malta (jest jednym z 27 państw członkowskich UE)

23. Europa ze względu na swoją długa historię i rozwój gospodarczy zdobyła wiele terytoriów położonych poza Europą – np. kolonie, nazywane w statystykach jako posiadłości -> oderwały się od państw macierzystych, np. na kontynencie Afrykańskim- Wyspy Kanaryjskie, które nalezą do Hiszpanii, Gujana – Francja, Falklandy – W. Brytania, Grenlandia – Dania. Było to źródłem bardzo dramatycznych wydarzeń w historii UE – np. wojny, powstania narodowościowe, wyzwoleńcze, ruchy separatystyczne występują także. W związku z II wojną światową Europa podzieliła się na 2 części, na część wschodnią i zachodnią (która była bardziej rozwinięta niż wschodnia)

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 04.05.2010

MIEJSCE EUROPY I UE WE WSPÓŁCZESNYM , ŚWIATOWYM SYSTEMIE GOSPODARCZYM c.d.

Rozwój gospodarki europejskiej w ujęciu historycznym :

• O początkach gospodarki europejskiej można mówić od początku XVI stulecia – wtedy to w Europie Zachodniej i Północnej wprowadzono w życie pierwszy z bliskich współczesności kierunków polityki ekonomicznej - kierunek ten nazywamy merkantylizmem – polegał on na przyspieszonym rozwoju gospodarczym niektórych państw zachodnio – europejskich pod wpływem działań ze strony władzy państwowej. Władza starała się wzmocnić gospodarkę, aby nie mogła ona paść łupem najeźdźców i aby stwarzała szansę wypraw wojennych . przede wszystkim merkantylizm polegał na uprzemysłowieniu gospodarki , szczególnie na potrzeby armii. Tworzono przedsiębiorstwa „manufaktury” , które często pracowały dla potrzeb sektora militarnego, ale miały również wpływ na ogólny rozwój gospodarczy. Produkcja manufaktur była tańsza niż produkcja w ramach systemu rzemieślniczego, stanowiła ona duży postęp w rozwoju gospodarczym.

• Przemysł stał się głównym działem gospodarki Europy Zachodniej, dzięki czemu Europa achodnia stała się najwyżej rozwiniętym regionem ówczesnego świata. Produkcja przemysłowa wymaga zbytu, wymaga odbiorców, ponieważ jest to produkcja masowa. Trudno było znaleźć zbyt wewnątrz kraju , więc rozwinął się handel zagraniczny. Ponieważ kraje zachodnie są położone nad morzem, to rozwinęła się gospodarka morska. Rozwój gospodarki morskiej dawał możliwość podporządkowania sobie rozległych terenów na nowo odkrytych kontynentach po wielkich odkryciach europejskich. Zdobyte imperia kolonialne były bogatym źródłem dostaw różnorodnych materiałów, surowców, nawet włącznie ze złotem.

• Niezbędna była przede wszystkim infrastruktura transportowa dla gospodarki, manufaktur, fabryk i handlu.

• Bardzo ważne było bezpieczeństwo działalności gospodarczej – trzeba było zapewnić wymagany poziom bezpieczeństwa, czyli trzeba było rozbudowywać wojsko, budować punkty oporu, wprowadzać armię pod osłoną , której realizowano penetrację gospodarczą, handlową. Korzystając z przewagi militarnej i technicznej oraz rozbudowanej infrastruktury starano się wykorzystać to dla rozwoju krajów zachodnioeuropejskich. Do państw, które dzięki tej polityce wyszło na przód całego świata należą :

• Niderlandy,

• Francja , Hiszpania

• niektóre państwa niemieckie,

• Portugalia , Wielka Brytania

Wschodnia Europa tą drogą nie poszła , wprost przeciwnie – przemysł był bardzo słaby, manufaktur prawie wcale nie było - wyjątkiem były Czechy. Kraje Wschodnie zajmowały się przede wszystkim rolnictwem.

• Rewolucja przemysłowa XIX wieczna – wysoki poziom gospodarczy zdobyty w okresie poprzednim w XVI wieku zaowocował m.in. wysokim poziomem nauki i techniki. Nauka i technika jest w pewnym sensie funkcją gospodarki. Rewolucja przemysłowa wprowadziła nowe wynalazki takie jak maszyna parowa (Anglia), Szkoła ekonomii (również Anglia), itd. Dodatkowo w tym okresie wytwarza się gospodarka atlantycka – po wschodniej i zachodniej stronie Atlantyku ; konkurent Europy zachodniej np. USA wzorując się przede wszystkim na Wielkiej Brytanii.
  W Europie Wschodniej jeden kraj zaaplikował terapię takie jak kraje zachodnioeuropejskie, a była to Rosja, ale nawet i ona nie była w stanie dorównać.

• Przemieszczanie się kapitałów zachodnioeuropejskich, które miały miejsce głównie od połowy XIX wieku – głównie W. Brytania, ale też inne kraje zachodnie korzystając ze swoich przewag konkurencyjnych eksportowały nie tylko towary, ale też kapitał, starając się o to, aby dzięki temu kapitałowi zapewnić sobie dostawy niedrogich i gwarantowanych surowców mineralnych, rolnych, itd. Inwestowano, więc w obszarach kolonialnych głównie po to, aby zdobyć sobie zaplecze surowcowe i tego też dokonano. Kapitały, które te państwa posiadały i których było dużo, po zainwestowaniu mogły przynieść wielokrotne dochody , większe niż w swoim kraju. Zwłaszcza W. Brytania stała się centrum gospodarczym całego świata. Taka sytuacja panowała do początku XX stulecia – potem zaszły zmiany w gospodarce europejskiej; okazało się , że za Atlantykiem jest poważny konkurent. Podczas, gdy rozwój gospodarczy uległ zahamowaniu w skutek wydarzeń wojennych , gospodarka zachodniej Europy w okresie międzywojennym była słabiej dynamiczna niż gospodarka USA. Europa Zachodnia straciła więc przodującą pozycję. Po II WŚ dzięki integracji Europejskiej zdołała w dużym stopniu odbudować stracone pozycje; stała się ważnym elementem światowego systemu gospodarczego , ale nie najważniejszym i nie najsilniejszym.
  Ukształtował się układ tzw. triady – 3 obszary wysoko rozwinięte:

• Europa zachodnia

• Ameryka północna, a w tym zwłaszcza Stany Zjednoczone

• Daleki Wschód – Azja południowa i Wschodnia. Najpierw głównym graczem była Japonia, potem wyrosły tygrysy azjatyckie (Tajwan, Korea S. , Singapur, itd.)

• Fazy rozwoju:
  

• Faza wyprzedzania :
  -w nowożytnej historii Europy to dominacja Holandii – początek XVI wieku do lat 70 XVII wieku.

• Faza wyrównywania :
  -Inne kraje chcące wyrównać poziomowi Holandii to Francja, Hamburg i Nadrenia oraz Anglia.
  -Później wyprzedzenie brytyjskie od końca XVIII do połowy XIX wieku.
  -Następnie wyrównywanie do W. Brytanii zwłaszcza przez Niemcy jeśli chodzi o wyrównanie Europy, a jeśli chodzi o świat to wyrównanie przez USA.
  -XX wiek – to wyprzedzenie amerykańskie.
  -Połowa XX wieku – wyrównywanie ze strony dalekiego wschodu zwłaszcza Japonii.

Wskaźniki statystyczne :

• jeśli wziąć pod uwagę strukturę produktu globalnego wytworzonego we wszystkich krajach świata w 2007 roku wynosił 64 biliony 909,7 mld .
  Nafta (USA, Canada, Meksyk) – przypada ¼ światowego PKB.
  Na UE w składzie 27 państw przypada -> 22,8 % .
  Na Chiny przypada 10,9 % światowego PKB, na Japonię 6,6 %, na Indię 4,8%.
  Europa środkowo - wschodnia wytwarzała -> 2,6 % PKB.
  Podsumowując Udział całej dziesiątki -> 2,6 % PKB.

*Według kursu walut :
Nafta wytwarza 29,5%

USA – 23,2 %
Na UE - 30,9%
Na kraje Europy środkowo –wschodniej – 2,1%
Na wspólnotę niepodległych państw 3,1% (a wg parytetu 4, 5%)

Ponad 70% światowej produkcji skoncentrowanych jest w tej triadzie.
A na całą resztę świata pozostaje około 20%.

• Panuje polaryzacja – rozwarstwienie, zróżnicowanie poziomu gospodarczego. Udział triady w światowej produkcji ciągle rośnie.
  
  *W 2007 roku, jeśli wziąć pod uwagę kryterium PKB wg parytetu siły publicznej na jednego mieszkańca :
  1. Lichtenstein – 85 382 tys. $
  2.Luksemburg
  3. Demokratyczna Republika Kongo
  
  W 1997 roku :
  1. USA

*Zróżnicowanie gospodarcze jest o wiele większe na innych obszarach świata niż w UE.

*W UE PKB na jednego mieszkańca licząc , że przeciętnie na 1 mieszkańca PKB = 100, to:
1. Luksemburg – 276, 4% w stosunku do średniej
2. Irlandia – 146 % w stosunku do średniej
.
.
Najmniejszy wskaźnik osiągnęła Bułgaria – 38, 1 % w stosunku do średniej

*We Wspólnocie niepodległych państw (niedawne ZSRR) – poziom rozwoju gospodarczego był w ZSRR wyrównany.

1. Federacja rosyjska – 9,9 tys. $
.
.
Tadżykistan – 1,2

*UE jest jedynym obszarem świata, które wbrew ogólnoświatowej tendencji do polaryzacji, ma tu miejsce nie polaryzacja, a tzw. spójność, czyli wyrównywanie tego poziomu gospodarczego.

*Francja, Włochy, Niemcy – ekonomiczne mocarstwa Europy.

• Unia Europejska problem rozwiązania poziomu gospodarczego nie tylko na poziomie państw, ale także na poziomie regionów

• Region Paryża, Madrytu, Barcelony, Lizbony, Aten – najbardziej rozwinięte.

• Zróżnicowanie przebiega nie tylko na poziomie geograficznym, ale również według poziomu urbanizacji.

• Zróżnicowania gospodarcze można analizować w różnych wymiarach – istotnym wymiarem jest wymiar przedsiębiorstw. We współczesnym świecie występuje takie zjawisko, że produkcja koncertuje się na obszarach triady, a z drugiej strony na korporacjach transnarodowych – są to duże przedsiębiorstwach działające w kilkudziesięciu krajach i dysponujące dochodami większymi niekiedy, niż cały dochód narodowy. Większość z tych korporacji posiada swoje siedziby w Stanach Zjednoczonych , co powoduje , że Stany górują nad np. Europą Wschodnią. Nieliczne korporacje mają swoje siedziby w Europie Zachodniej, a w Europie Wschodniej żadna. Obecnie prawdopodobnie te korporacje kontrolują około ¾ światowego handlu zagranicznego.

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 6.05.2010

ŚWIATOWY SYSTEM GOSPODARCZY cd.

Miejsce Europy w tzw. Megatrendach systemu gospodarczego:

Światowy system gospodarczy rozwija się zgodnie z pewnymi prawidłowościami / tendencjami. Najbardziej podstawowe prawidłowości, które działają w zróżnicowany sposób w całym świecie są nazywane MEGATRENDAMI.

• Megatrendy działają w sposób obiektywny – tzn. niezależny od świadomości i woli ludzi

• Istnieją niezależnie od tego czy o tym wiemy czy nie wiemy i niezależnie od tego czy chcemy czy nie chcemy żeby działały

• Megatrendy są skazane na niepowodzenie

• Są to prawidłowości o charakterze obiektywnym. Trzeba przyjąć, że najlepszą reakcją na megatrendy jest przystosowanie się do nich, nawet jeśli one nam nie odpowiadają to jedynym wyjściem jest ich zaakceptowanie

Rodzaje megatrendów:

1. Globalizacja

   • trend wieloaspektowy

   • W sensie ekonomicznym przez globalizację rozumiemy coraz ściślejsze wzajemne powiązanie podmiotów światowego systemu gospodarczego niezależnie od ich przynależności państwowej.

   • Aspekt finansowy: polega na funkcjonowaniu światowego rynku finansowego w skali całego globu.
     Są w zasadzie tylko dwa miasta światowe: Londyn i Paryż. Główne ośrodki finansowe są w Stanach. W Europie Wschodniej nie ma żadnego ośrodka finansowego.

   • Aspekt techniczny: kombinacja technik komputerowych i telekomunikacyjnych oraz powiązań satelitarnych bez włącznie przekazujących informacje na cały świat i powodujących kurczenie się czasoprzestrzeni. Można gromadzić masę informacji, przetwarzać ją i wysyłać.
     UE jest mocno zróżnicowana. Kraje Skandynawskie mają szeroko rozwinięty aspekt techniczny. Są też kraje, które ustępują średniemu rozwojowi technicznych kombinacji, np. Polska. Sytuacja jest zróżnicowana.

   • Aspekt ekonomiczny: w gospodarce światowej dominują korporacje transnarodowe. Wykorzystują one surowce z całego świata i rozprowadzają swoje surowce po całym świecie.
     Europejskich korporacji transnarodowych jest bardzo mało, mają swoje siedziby w W. Brytanii, Niderlandach i we Francji. UE raczej jest ekspansji i eksploracji przez firmy globalne amerykańskie bądź dalekowschodnie.

   • Aspekt kulturowy: konsumpcja produktów globalnych. Sprowadza się to zazwyczaj do homogenizacji, czyli ujednolicenia pewnych produktów.
     Są popularne w świecie produkty amerykańskie, ale europejskie też cieszą się dużym autorytetem. Europa na tym odcinku nie musi mieć kompleksów, bo stanowi tradycyjny obszar kultury.

   • Aspekt polityczny: Rozprzestrzenianie się programu neoliberalnego (promującego swobodę działania, zmniejszenie roli państwa, prywatyzacja, deregulacja)
     UE jest na czele świata. USA również, ale Daleki Wschód nie. Europa pod tym względem dominuje w świecie, np. strefa Schengen, strefa Euro

   • Aspekt ekologiczny: troska o przetrwanie życia na ziemi.
     UE jest najlepsza w świecie.

   • Aspekt geograficzny: takie przekształcenie przestrzeni, że miejsce relacji państwo – naród zajmują relacje bez granic. Powstaje świat bez granic.
     UE jest na samym czele świata pokazując pewne priorytety w skali ogólnoświatowej.

   • Aspekt socjologiczny: powstawanie jednego społeczeństwa światowego jako powiązanej całości społecznej.
     UE jest liderem w skali światowej. Tzw. tożsamość europejska.

   • Wszystkie te aspekty są jeszcze na progu

   • Rozwój tego systemu pozwala, że w dalszej przyszłości rozwój ten będzie się właśnie w tych aspektach dokonywał

   • UE stanowi jeden z 3 najważniejszych ośrodków globalizującego się świata i jest w stanie podjąć konkurencję z innymi centrami światowymi

Z globalizacją łączą się inne megatrendy światowe:

Cywilizacja informatyczna

^ Jednym z najważniejszych, a być może najważniejszym czynnikiem rozwoju staje się informacja, która do niedawna w ogóle nie była brana w analizach ekonomicznych.
^ Możliwości techniczne i umiejętności posługiwania się technikami komputerowymi i telekomunikacyjnymi jest koniecznym warunkiem przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego. Koniecznością się staje ukształtowanie możliwości technicznych i niezbędnych umiejętności posługiwania się skomplikowanym aparatem technik komputerowych i komunikacyjnych.
^ Dostęp do wygodnego, taniego i szybkiego Internetu.
^ dzieli się na dwie części:

• Cywilizacja, która uczestniczy w życiu informatycznym - bogaci

• Cywilizacja, która nie uczestniczy w życiu - biedni

To grozi rozerwaniem się systemu informatycznego

1. Rozwój zrównoważony
   ^ Oznacza to przede wszystkim zachowanie środowiska przyrodniczego / zachowanie równowagi ekologicznej
   ^ nie ma tu podziałów
   ^ konieczne jest utrzymanie w skali globalnej równowagi ekonomicznej

2. Metropolizacja
   ^ są to miasta tzw. światowe, które koncentrują ogromną część całej ogólnoświatowej aktywności gospodarczej
   ^ coraz większą rolę odgrywają duże miasta i będą ją odgrywać nadal, jest to prawidłowość obiektywna
   ^ duże miasta zdecydowanie przeważają nad resztą i ta przewaga ciągle się nasila:

   • polega ona na tym, że duże miasta dysponują największą infrastrukturą społeczno-ekonomiczną, których tworzenie jest wysoce kosztowne

   • duże miasta są ośrodkami rynków finansowych (siedziby zarządów wielkich firm, banków światowych)

   • są największymi ośrodkami nauki i techniki

   • oferują największą ofertę pod względem kulturowo rozrywkowym

   • mają najłatwiejszą komunikację

3. Demokratyzacja i ogólna liberalizacja życia społeczno-gospodarczego
   ^ przeżywa ostatnio megatrend
   ^ żaden kraj nie jest demokratyczny w pełnym sensie; być niedemokratycznym jest czymś niebywałym, każde państwa chcą być demokratyczne
   ^ pojawiają się głosy o ograniczenie tego megatrendu i wprowadzenie niedemokratycznych ruchów i działań w państwach
   ^ liberalizm jest obecnie krytykowany
   ^ konieczność wprowadzenia instytucji światowych o charakterze władczym

TĘPO WZROSTU PRODKUTU KRAJOWEGO BRUTTO

PKB w Polsce wynosi -4,1%

Do roku 2008 wskaźniki tępa wzrostu UE były dodatnie i wynosiły od 1-3% w skali roku.

Irlandia w 1999r. miała 10,1%, w 2000r. 9,2%, w 2008r. nastąpił spadek o -2,3%, a w 2009r. nastąpił spadek o kolejne -9%. Irlandia należała do Tygrysów UE.

Luksemburg 8,4% w 1999r. , spadek nastąpił w 2008 i 2009 roku.

Pozostałe kraje miały raczej umiarkowane tępo wzrostu. Do roku 2008 albo 2009 tępo było dodatnie.

W nowych krajach członkowskich UE wskaźniki były niższe niż w starych krajach.

Jeżeli kraj w danym roku rozwija się bardzo szybko, to w późniejszych latach może gwałtownie spadać.

Polska miała dość wysokie i względnie stabilne tępo, w okresie kryzysu odnotowała też spadek, ale nie poniżej zera.

UE do 2008r. rozwijała się systematycznie w granicach 1-3% potem wpadła w kryzys amerykański odczuwając go mocniej niż USA. Sytuacja w UE jest zróżnicowana. Największe spadki odnotowano w krajach, które poprzednio rozwijały się najszybciej.

Konkurenci UE:

• USA rozwijały się lepiej niż UE, przeważnie tępo miały wyższe niż UE. Później wybuchły kryzys finansowy w siedzibie zglobalizowanych instytucji finansowych, ale stany wcale na tym tak bardzo nie ucierpiały, bardziej to dotknęło UE. Stany zjednoczone wyeksportowały kryzys, gdzie się tylko dało i dzięki temu tępo wzrostu mimo, że było ujemne w roku 2008 to i tak było niższe niż w UE

• W Japonii załamanie nastąpiło głębsze niż w stanach i w UE

WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE MEGATRENDÓW

Cywilizacja informatyczna

• Dostęp do Internetu: w UE jako całości wynosi 60% udziału Internetu w gospodarstwach domowych. Ale w poszczególnych krajach UE sytuacja jest bardzo zróżnicowana. Najwyższy procent udziału mają kraje Skandynawskie. Udział jest skorelowany z wielkością PKB, im wyższe PKB tym udział w dostępie do Internetu również wyższy.
  Polska ma 48% udziału
  Rumunia ma 30% udziału

Systemy ekonomiczne 11.05.2010r.

Temat 5: Ewolucja systemów ekonomicznych

Polityczno-gospodarcza sytuacja powojennego świata i Europy. II Wojna światowa spowodowała duże i do dzisiaj istotne zmiany w systemach gospodarczych Europy i w całym systemie gospodarczym.

1. Powstanie 3 układów gospodarczych i społecznych – świat podzielił się na 3 części:

• 1 część to rozwinięte kraje kapitalistyczne, w Europie to kraje zachodnioeuropejskie (np. USA, Kanada, Japonia-> tzw. tygrysy azjatyckie, Australia, Nowa Zelandia, w Afryce – RPA; ta grupa państw była niezbyt duża)

• ZSRR + kraje objęte jego wpływem w wyniku układów kończących II Wojnę Św. W Teheranie, Jałcie, Poczdamie, w Europie to są kraje komunistyczne czy socjalistyczne, które nazywano krajami demokracji ludowej, poza Europą to np. Chiny

• Trzeci świat albo kraje rozwijające się, słabo rozwinięte, zacofane gospodarczo – to ogromna przestrzeń prawie cała Azja z wyjątkiem Japonii, Chin, Mongolii, prawie cała Afryka, cała Ameryka Łacińska z Brazylią przede wszystkim. Ulegał on gwałtownym wstrząsom po II Wojnie Św. Rozpoczął się proces dekolonizacji

Wymiana między tymi państwami była ograniczona, ograniczała tą wymianę tzw. żelazna kurtyna. Nieco większe stosunki panowały między państwami komunistycznymi, a krajami 3-ciego świata.

Miejsce tzw. kolonializmu zajął tzw. neokolonializm. Kraje Europy ucierpiały w związku z tym gdyż te państwa posiadały duże terytoria, które zdobywszy samodzielność- zaprzestały kontakt ze swoimi byłymi metropoliami, ograniczyły stosunki jednak nie brakowało konfliktów wojennych czego wynikiem były różne problemy np. gospodarcze.

Wzrost roli Ameryki i Azji w gospodarce i w polityce światowej.

• Za Ameryką szybko posuwała się Azja N i S, Europa stała się jednym z 3 ośrodków i to nie najważniejszym, poprzednio pełniła tą funkcję - centrum ówczesnego świata. [erozja pozycji Europy] cała Europa była bardzo zniszczona po II Wojnie Św. Sytuacja gospodarcza stałą się tak trudna, że ciężko było wyżywić społeczeństwo -> stąd duża rola USA (plan Marshalla) pomoc przyjęta nie była w Europie Wschodniej, która coraz bardziej oddalała się od Europy Zachodniej pod względem gospodarczym.

• Po 2 Wojnie Św. W całym świecie i w Europie Zachodniej panowała dobra, stabilna konigtura, nie było większych załamań, kryzysów gosp. Utrzymywał się przez ponad 20 lat stan dobrej, wysokiej koniugtury bez znaczniejszych załamań gosp. Tempo było stabilne i wysokie. Zachowana była równowaga makroekonomiczna w krajach kapitalistycznych.

• Dobrej sytuacji gosp. Towarzyszyła stabilizacja systemu walutowego, postanowiono wprowadzić system walutowy oparty na dolarze amerykańskim po stałym parytecie złota. Stałe kursy wymienne walut opartych na dolarze amerykańskim co uzgodniono na konferencji w USA w 1944r wymagało to powołania paru instytucji- powstały organizacje takie jak, np. Bank Światowy [ przez pierwsze 20 lat ten system doskonale zdawał egzamin] przyspieszony rozwój gosp. Europy powodował, że zmieniły się relacje makroekonomiczne między Europą Zachodnią, a USA zmieniła się wydajność pracy, finansów publicznych.

• Relacje walutowe ustanowione w 1944r. coraz bardziej zaczęły odbiegać od rzeczywistości- powodowało to odbieg złota z USA do Europy. W 1961r. USA po raz 1. Ewoluują dolara, rok później ponowna dewaluacja. W I połowie lat 70 nastąpił kryzys. lata 50, 60 zanotowane były jako bardzo dobre lata w historii gospodarki europejskiej.

Mówiąc o systemach ekonomicznych trzeba podkreślić ze te lata 50 i 60 to okres kenisizmu? Koncepcji Johna Keynes’a. po II Wojnie Św. Powrócono do tych koncepcji, znacznie je rozwijając i znacznie je doskonalić w tym czasie Europa Zachodnia dominowała ze względu na te koncepcje, które polegały na daleko posuniętym interwencjonizmie gospodarczym ze względu na gospodarkę. Uważano, ze interweniować gospodarkę powinno państwo. Liberalizm był wtedy na dalszym planie, był niemodny, większość ekonomistów i polityków odwoływała się do tej koncepcji. W krajach komunistycznych komuniści racjonowali wszystko ale np. energetyka, transport kolejowy, górnictwo węglowe, a nawet p. przemysłowy były objęte interwencją państwa.

Niezwykły rozwój funkcji opiekuńczych państwa w krajach Skandynawskich ale także w W. Brytanii w Niemczech, Austrii + niemieckojęzyczne państwa Europy .

Inny kierunek to wydatki państwa wzbudzane ze wzrostem popytu. Uważano, że wzrost zależy od popytu, jeżeli jest popyt to produkcja (PKB) rośnie, popyt zależy m.in. od dochodów więc był nacisk na wzrost dochodów m.in. poprzez te funkcje opiekuńcze. Nacisk na wzrost popytu, pobudzanie go, zwłaszcza popytu długookresowego. Interwencja miała też polegać na kształtowaniu stóp procentowych. [Popyt powoduje presję na odbiorców.]

Wprowadzenie planowania makroekonomicznego w Zachodniej Europie, gospodarkę socjalistyczną nazywano gospodarką planową.

Tendencja długookresowa/ długofalowa. Keynes był zwolennikiem tendencji krótkookresowej – gdy nastąpiło jakieś zaburzenia w gosp. Jego zwolennicy uważali, że trzeba zmienić działania i trzeba przejść na strategie długofalowe.

Planowanie makroekonomiczne długookresowe (UE – 7 letnie perspektywy czasowe)

W związku z tym podejściem położono duży nacisk na określone instrumenty długofalowego rozwoju:

1. Planowanie makroekonomiczne

2. Rozwój tzw. sektora B+R (badania + rozwój) – nauka i postęp techniczny; jest to ważny element interwencji długofalowej ; jego działanie obywa się w długim okresie czasu

3. Polityka regionalna- która również po II WŚ. Nabrała tempa, przed II WŚ. Nie było jej wcale. Chodzi o to aby nie dopuszczać do tego, że niektóre obszary są jałowe, depresyjne, a niektóre są przesadnie rozwinięte.

4. Sektor publiczny – obejmuje podmioty gosp. Stanowiące własność publiczną (państwa) ma on wadę polegającą na niskiej efektywności ekonomicznej; jest on bardziej stabilny, daje większą gwarancję systematycznego funkcjonowania i rozwoju; obejmuje on dziedziny o podstawowym/ strategicznym znaczeniu np. energetykę- co powoduje, że jego znaczenie jest jeszcze większe. [ powoduje to, że ta gospodarka była bardziej ustabilizowana gdyż sektor publiczny po II WŚ. Był bardzo rozbudowany, w W.B. miała miejsce także racjonalizacja.

[ Następuje powrót do koncepcji liberalnej chcą odejść od jego teorii, powrót do ekonomi klasycznej, neoklasycznej na tym tle powstają nowe kierunki takie jak np. monetaryzm.

W latach 70 rola interwencjonizmu państwowego i rola państwa maleje, państwo staje się mniej aktywne, stara się przekazać swoje funkcje na rynek, chce odejść od tego głębokiego uregulowania. Już w latach 80 obserwujemy odwrotną tendencje-> powrót do liberalizmu szczególnie wyraźny jest w USA gdzie w tym okresie prezydentem był Reagan i od jego nazwiska przyjęta byłą koncepcja reaganowska? W końcu lat 80 pojawia się coraz więcej wątpliwość pod adresem neoliberalizmu. Państwo pełni rolę coraz bardziej aktywną, stara się coraz bardziej aktywnie wkraczać w rolę gospodarki.

W końcu lat 80 mamy do czynienia ze załamaniem, ze spadkiem dochodu narodowego (i w PL i w innych krajach komunistycznych nigdy czegoś takiego nie było; w PL w roku 1879r. dochód bardzo się obniżył- spowodowało to m.in. stan wojenny, spadek gospodarki itp.

Systemy gosp. UE są bardziej wyrównane przestrzennie, geograficznie, są bardziej zrównoważone w porównaniu do innych światowych systemów, nawet w porównaniu do USA. W Zachodniej Europie takich różnic nie ma dzięki tej interwencji państwa i UE. Rozpoczyna się stopniowo transformacja systemowa co wywiera wpływ na resztą Europy i świata. W Zach. Europie ewaluowały systemy gosp. Od interwencjonizmu przez powrót do liberalizmu po kolejny powrót do interwencjonalizmu. Europa komunistyczna rozwijała się znacznie inaczej, dopiero w latach 90 doszło do zbliżenia.

Zmiany systemu realnego w 1950r powoduje zmiany w ZSRR później zmiany w PL, na Węgrzech itp. Nastąpiło pewne ocieplenie, obrazowo- pewna odwilż, pewien nieśmiały zwrot w kierunku liberalizmu (trzeba to rozumieć bardzo w przenośni)

Druga fala to koniec lat 60 i początek lat 70. – znowu wypadki polityczne, zmiana na szczycie władzy w ZSRR władzę obejmuje teraz Chruszczow oddał władze kolejnemu przywódcy – a więc kolejna faza reform następuje.

Losy innych krajów komunistycznych: Czech, Węgier czy same ZSRR też miały takie problemy, stopniowo stwierdzano, że system ówczesny nie nadaje się już do reformowania. Kolejne fale reform powodujące na krótki czas polepszenie – nie zmieniają istoty tego systemu. Nastąpiło przekonanie żeby tego systemu więcej nie reformować tylko TRANSFORMOWAĆ.

Trójkąt Wyszehradzki – między prezydentami PL i Czechosłowacji, a premierem węgierskim; później powstała CEFTA (dołączyła Rumunia i Bułgaria i tak tworzyła się strefa wolnego handlu) - inicjatywa środkowo europejska, organizacja pracy Morza Czarnego i jeszcze kilka innych) Głównym kierunkiem okazała się integracja z UE w 2004r. PL + 7 innych krajów dołączyła do UE. Część państw kierowała się na zachód aby stworzyć taki system jak oni, część stworzyła wspólnotę niepodległych państw – liderem jest Federacja Rosyjska, która z sukcesami rozwija się do dnia dzisiejszego, występują tam tendencje integracyjne i dezintegracyjne w różnych okresach, różne tendencje biorą górę.

Transformacja systemu gospodarczego w państwach Europy Środkowo-Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem Polski.

Podjęto transformację, a nie reformę, a nie modyfikację. Transformacja oznacza tutaj zmianę zasadniczą, reformę głęboką, po prostu zamianę systemu gospodarczego; stało się to możliwe dopiero po przewrocie politycznym. Najpierw musiała dokonać się wiara władzy i dopiero później można było przystąpić do transformacji (czerwiec 89r.) władze przejęła opozycja.

Plan Balcerowicza zakładał realizację reform w 3 głównych kierunkach: EGZ!

• Stabilizacja makroekonomiczna – oznaczała ona wtedy w PL i wielu innych krajach postkomunistycznych (ale nie we wszystkich) sytuacja, socjalizm nie był jednolity, głównym problemem jaki wtedy był to była walka z inflacją; ceny rosły niemal z dnia na dzień osiągając astronomiczne wartości; inflacja wynosiła oficjalnie pod koniec lat 80 w PL ponad 600% w skali rocznej ale w różnych miesiącach była różna (istniał taki odcinek 12miesięcy gdzie ona sięgnęła 2000% czyli 20 razy był wzrost cen w ciągu 12 miesięcy; oznacza to całkowity chaos, nikt na nikim nie panuje, nie można prowadzić racjonalnych działań; jeżeli mamy pieniądze to trzeba je natychmiast na byle co wydać bo jeśli się spóźnimy chociaż 1 dzień to bardzo na tym stracimy; trzeba było opanować inflację (gospodarka upadała) dokonano tego przy użyciu metod monetarystycznych. Prof. Leszek Balcerowicz jest oceniany jako zwolennik monetaryzmu, w PL zastosowano te metody. (pod kierunkiem Friedmana w Chicago powstał kierunek zwany monetaryzmem wśród ludzi głodnych nazwanych żartobliwie „Chicago boys”. Zastosowano te metody, które polegają na bardzo silnym, restrykcyjnym ograniczeniu pieniądza na rynku pieniężno-kredytowym. Można inflacje traktować jako zjawisko ilościowo pieniężne. Można ją widzieć jako skutek nadmiernej ilości pieniądza. Wynika to z tego, że trzeba zmniejszyć ilość pieniądza, w PL w ten sposób zrobiono (została zastosowana terapia szokowa) gwałtowne zmniejszenie pieniądza- oznacza to duży wzrost stóp procentowych Banku Centralnego w skutek czego rosną też stopy % banków komercyjnych. Stopy % liczy się w stosunku rocznym. Postanowiono przejść ze skali rocznej na miesięcznej (w styczniu w 1999r. stopy % sięgnęły 70% w skali miesięcznej, a w socjalizmie- kilka % w skali rocznej!

• Inflacja zjadała kredyty i państwo spłacało kredyty, które ludzie zaciągnęli. Udzielenie kredytu = przekazanie komuś jakiegoś prezentu. Postanowione z tym skończyć, oprocentowanie kredytu ma być większe(bo dochodzi jeszcze np. Zysk banku) od inflacji. Więc oprocentowanie musiało być bardzo wysokie. W ten sposób wiele przedsiębiorstw bankrutowało. Produkcja spadła powstało bezrobocie, zjawisko nieznane w socjalizmie, ale jednocześnie z miesiąca na miesiąc, a nawet z dnia na dzień inflacja malała, ceny malały. Zlikwidowano administracyjne państwowe ceny wprowadzając ceny wolne co spowodowało, że zapełniły się sklepy. To spowodowało, że powoli zaczęła się tworzyć stabilizacja makroekonomiczna. Opłaty będą bardzo ograniczone spowodowało to, że zmieniło się bardzo finansowanie wszystkich wydatków finansowanych przez państwo np. wydatki na ochronę zdrowia.

1. Liberalizacja mikroekonomiczna – przede wszystkim polegała na urynkowieniu gospodarki- na wprowadzeniu mechanizmu rynkowego-> wymaga on wolnych cen czyli dokonano liberalizacji cen, dawniej ceny były ustanowione przez państwo(urząd decydował o cenie każdego przedmiotu o ile był on w sklepach;]) popyt zrównał się z podażą co spowodowało pojawienie się towarów na półkach sklepowych. W socjalizmie zawsze panowała nierównowaga rynkowa- był to dla socjalizmu stan normalny i duża nadwyżka towaru nad … nadwyżka cen wystąpiła, przebudowa systemu bankowego, dawniej w socjalizmie było tylko kilka banków (tylko 3 banki funkcjonowało ale każdy miał wiele rozdziałów i wszystkie były państwowe teraz to zmieniono wprowadzając nowe banki poprzez podział tych państwowych albo przez utworzenie całkiem nowych; teraz mamy ich ponad 70; one prowadzą między sobą konkurencje w postaci stóp % [ stało się to możliwe dzięki liberalizacji]

Polegała ona także na zniesieniu handlu zagranicznego. Całkowita zmiana sytemu podatkowego [osób fizycznych dotyczyły w niewielkim stopniu, one się praktycznie nie rozliczały; teraz każdy człowiek musi się rozliczać np. wypełniać PITY. Jest jeszcze podatek akcyzowy, uruchomiono rynek kapitałowy [uruchomiono giełdę] dzięki temu gospodarka uległa urynkowieniu

1. Przebudowa instytucjonalna – szeroki, obszerny kierunek

Każdy proces był skomplikowany i trudny, jednocześnie społeczeństwo było rozemocjonowane tymi nastrojami. [Nie wiedziano jak przeprowadzić te kierunki, czy jednocześnie czy stopniowo po kolei] w PL zwyciężył pogląd, że należy jednocześnie transformować, określamy to jako terapię szokową, szok- to coś gwałtownego ale krótkiego i właśnie o to chodziło w tej transformacji, aby nie przeciągała się długo w czasie gdyż istniała obawa że społ. Może się do tych zmian zniechęcić. Przychylność do reform mogła z biegiem czasu przekształcić się w swoje zaprzeczenie tzn. w niechęć, w przepaść. Nastąpiło zmęczenie materiału. Nie należy przeciągać struny zbyt długo, należy działać szybko ( tak wtedy w PL uważano) Czechosłowacja miała sprzeczne zdanie- aby powolnie te zmiany przeprowadzić i tam nastąpiła transformacja ewolucyjna- stopniowa, powolna. Trudno powiedzieć co jest lepsze. Jedno i drugie ma swoje zalety i wady. Dużo (ale nie wszystko) zależy od twórców (od twórców- Balcerowicza, od Marcinkiewicza) postanowiono jednocześnie w tych wszystkich 3 kierunkach działać i tak zrobiono. Wymagało to przyjęcia dużej ilości ustaw zmieniających całkowicie prawo gospodarcze, do tej pory obowiązywały ustawy z socjalizmu ( w nim nie było giełdy, papierów wartościowych, dlatego nie było specjalistów- od strony technicznej było to trudne do zrobienia) np. system podatkowy w socjalizmie był całkowicie inny niż powinien być, trzeba go było od góry do dołu zmienić ale nie było specjalistów od tego. Piętrzyły się ogromne trudności przed ówczesnymi finansjerami.

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 18.05.2010

c.d. tematu z zeszłego tygodnia PRZEBUDOWA INSTYTUCJONALNA

Przebudowa instytucjonalna – wymaga przede wszystkim przebudowy instytucji własności. Własność decyduje o charakterze stosunków ekonomicznych. Inaczej mówiąc o wykorzystaniu zasobów ekonomicznych decyduje przede wszystkim właściciel i dlatego musiała zaistnieć przebudowa stosunków jakościowych.

Przebudowa z instytucji własnościowych:

• Prywatyzacja - polega na zmianie własności państwowej na prywatną.

• Reprywatyzacja– polega na zwrocie własności niesłusznie dawniej odebranej pewnym prywatnym właścicielom.

Prywatyzacja i reprywatyzacja maja ciągle szeroki zakres.
Opracowano pewne metody tego działania prywatyzacji, podobne we wszystkich krajach komunistycznych. Do tych metod należały :

1. Prywatyzacja kapitałowa – polega na tym, że przedsiębiorstwo państwowe na mocy decyzji tzw. organu założycielskiego, którym przeważnie jest minister skarbu państwa, zostaje przekształcony w trybie administracyjnym, a następnie zostaje przekształcony w jednoosobowa spółkę państwa (jedynym właścicielem tej spółki jest właśnie skarb państwa)– komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego. Ma ona charakter przejściowy. Jej celem jest to, aby zmienić zasady działania.
   Przedsiębiorstwo państwowe działa na podstawie przepisów o przedsiębiorstwie państwowym.
   Spółka natomiast działa na zasadzie prawa spółek. Spółka chociaż jednoosobowa, ale korzysta z prawa emisji akcji i realizując to prawo staje się już zwykłą spółką akcyjną – emituje akcje, które następnie rozprowadza, sprzedaje, ewentualnie przekazuje nieodpłatnie część akcji, ponieważ pracownicy są przeciwnikami prywatyzacji np. pracownikom, kierownictwu.
   W prywatyzacji kapitałowej mogą brać udział różne osoby : fizyczne i prawne, krajowe i zagraniczne.

2. Prywatyzacja przez likwidację z przyczyn ekonomicznych – tą przyczyną ekonomiczną jest bankructwo. Do bankructwa dochodzi wtedy, gdy przedsiębiorstwo nie jest w stanie zapłacić swoich zobowiązań w określonych terminach.

3. Prywatyzacja powszechna - rzadka, bo objęła tylko niewiele przedsiębiorstw, ale powszechna, bo objęła wszystkich dorosłych ludzi. Właściciele mogli się stać zwykłymi akcjonariuszami. Spowodowała ona rezultaty podobne jak akcje wśród pracowników –większość pracowników pozbyła się tych akcji udziałowych, bo wartość była niewielka.

4. Prywatyzacja nieruchomości rolnych – ziemi i budynków stanowiących własność tzw. państwowych gospodarstw rolnych. Metoda ta polegała na przejęciu tego majątku w trybie decyzji administracyjnych przez specjalne instytucje powołane do tego. Ocenia się negatywnie tą metodę prywatyzacji ze względów społecznych, gdyż dotknęła ona wielu ludzi, którzy z dnia na dzień ulegli degradacji fizycznej i biologicznej, stracili swoje warsztaty, nie mieli pieniędzy ani kwalifikacji do zdobycia innej pracy, itd. – największy odsetek był w województwie warmińsko – mazurskim.

Prywatyzacja była procesem trudnym, tak trudnym jak sobie tego nie wyobrażano. Napotykała krytykę w związku z towarzyszącymi jej zjawiskami patologicznymi, niektórymi nawet kryminalnymi. Zamiast PGR-ów, lasów, innych terenów, których wartość potem wzrosła ze względu na popyt, na dobre warunki rekreacyjne, itd. powstały latyfundia, korzystające obecnie z dopłat UE.
Dzięki prywatyzacji w Polsce od połowy lat 90tych zaczął dominować sektor prywatny – zaczął mieć więcej niż połowę majątku. W tym sektorze dominuje własność zbiorowa , a własność indywidualna jest w mniejszości. Poza tym istnieje także sektor komunalny obejmujący własność samorządów terytorialnych, który też nie będzie już dalej prywatyzowany. Reszta pozostanie we własności państwowej reprezentowanej przez rząd, albo we własności komunalnej / municypalnej reprezentowanej przez gminy, województwa, itd.

Reprywatyzacja również była i jest prowadzona w Polsce, ale w tempie bardzo powolnym i tylko w tych przypadkach, które były dokonane dawniej w okresie nacjonalizacji niezgodnie z obowiązującym niegdyś prawem.

*Zmianę struktury nazywamy często restrukturyzacją własności.

*Przemiany instytucjonalne dotyczyły także innych dziedzin. Ważną formą instytucjonalną w ramach tej przebudowy transformacyjnej była zmiana najpierw ustroju terytorialnego i wynikającego z tego systemu administracji publicznej:

• Władza terenowa była też władzą państwową podporządkowaną władzy centralnej.

• Organ samorządny – nie podlega żadnym wyższym organom, podlega tylko prawu.
  Zmieniono całkowicie ustrój terytorialny wprowadzając samorządy, dokonano nowego podziału terytorialno – administracyjnego zmieniając kompetencje i możliwości poszczególnych jednostek tego samorządu. A więc wprowadzono zasadę samorządności terytorialnej na najniższych 2 szczeblach w Polsce, czyli na szczeblach : gmin i powiatu. Natomiast na szczeblu województw wprowadzono dwoisty system administracyjny, tzn. dwuwładzę.

*Polityka Regionalna Unii Europejskiej:

• Wprowadzono podział na jednostki regionalne na trzech poziomach zwane z angielskiego nuts i dwa poziomy jednostek lokalnych terytorialnych zwanych Lau. Niektóre z tych poziomów mogą odpowiadać jednostką na danym obszarze. Podział UE dzieli Polskę na 6 poziomów:

• najwyższym poziomem UE jest poziom nuts1 – w Polsce regiony północne, pomorskie, kujawsko – pomorskie ,warmińsko – mazurskie, itd.

• Poziom drugi UE tworzą regiony tzw. nuts2 – w Polsce odpowiednikiem są województwa

• nuts3 – W Polsce są to podregiony (np. toruński, włocławski, grudziądzki – nie mają znaczenia w sensie administracji krajowej, są tylko dla celów UE), albo subregiony.

• nuts4 (lau1)– powiaty, które w Polsce mamy ziemskie i grodzkie

• nuts5 (lau2) – gminy

*Transformacje systemowe:

• Dokonano innych zmian instytucjonalnych np. zmieniono system zabezpieczenia społecznego – państwo przejmowało wszystkie płynące z tego tytułu dochody i przekazywało wszystkie zaświadczenia typu renty, zasiłki. Obecnie to zmieniono, w Polsce np. wprowadzono 3 filary ubezpieczeń społecznych – państwo dalej kontynuuje formę zabezpieczenia, ale w dużym stopniu przekazane jest to na rzecz prywatnych funduszach tzw. emerytalnych, oraz część osobom prywatnym.

• Zostały zreformowane usługi oświatowe – część została sprywatyzowana , a także dopuszczono samorządy terytorialne i inne samorządy np. różne organizacje społeczne. Administracja szkolna – zajmowała się funkcjonowaniem systemu oświaty i szkolnictwa wyższego, wyjątkiem był tylko KUL (katolicki uniwersytet).

• Zmieniono system stosunków międzynarodowych.

• Reforma mediów tzn. prasy, radia, a zwłaszcza telewizji.

Ta transformacja objęła wszystkie kraje postkomunistyczne. Jednak co do zakresu, tempa i szczegółowych rozwiązań są między nimi spore jeszcze różnice. Niektóre kraje postkomunistyczne nie miały żadnych tradycji rynkowych, a więc pewne uwarunkowania historyczne rzutują na proces transformacji.

Kraje postkomunistyczne :
- Kraje które w okresie międzywojennym były suwerennymi państwami – Polska, Litwa , Łotwa i Estonia oraz kraje należące do ZSRR. W tych krajach transformacja przebiega trudniej i wolniej.

Rezultaty transformacji systemowej :

• ważnym rezultatem jest poszerzenie UE w kierunku wschodnim. Dzięki transformacji systemowej kraje postkomunistyczne (niektóre) weszły do Unii, a drugiej strony dzięki integracji z UE transformacja następowała szybciej.

• Związek między transformacją systemową a integracją europejską można określić jako sprzężenie zwrotne – z jednej strony unia się poszerzyła, a z drugiej strony nowe kraje tak się transformowały dzięki właśnie UE.

• UE od samego początku podejmowała bardzo konkretne działania wspierające transformację systemową. Wsparcie unijne dla procesu transformacji w krajach postkomunistycznych miało różny charakter po pierwsze ekonomiczno – finansowy – Unia wspierała przemiany przy pomocy swoich środków finansowych, najpierw utworzyła fundusz stabilizacyjny, a potem fundusz wsparcia dla Polski i Węgier –ten fundusz nazwano PHAREL . A później tym funduszem objęto wszystkie kraje postkomunistyczne chcące wstąpić do UE. Później utworzono fundusz SAPARD – w celu przemian zachodzących w rolnictwie. Wprowadzono też program ISPARD – to program przeznaczony dla budowy i modernizacji infrastruktury w dziedzinie transportu oraz ochrony środowiska.

• Unia służyła pomocą organizacyjną – organizowała grupę ekspertów, którzy przyjeżdżali do tych krajów. Samo przygotowanie planu Balcerowicza nastąpiło przy dużym udziale ekspertów zachodnich i później cały czas ci eksperci byli tu obecni.

• UE służyła pomocą w sensie również moralnym – wpierała zwolenników UE w Polsce i w innych krajach, a także propagowała to poszerzenie w swoich własnych krajach.

• Także inne organizacje wspomagały proces transformacji, aby przebiegał w miarę możliwości szybko i sprawnie np. wstąpienie do NATO – nawet wcześniej to nastąpiło niż wejście do UE.

• UE oraz inne organizacje wspierają nie tylko kraje, które pragną wejść do UE, ale także kraje, które nie chciały wejść do UE, czyli np. kraje byłego ZSRR.
  Również wsparcie organizowane było dzięki programowi TASIS – program realizowany dla krajów byłego ZSRR.
  Polityka Sąsiedztwa – realizowana przez UE w kierunku wschodnim(nakierowany na współpracę z Federacją Rosyjską, Mołdawią, Białorusią, itd.) i południowym (kraje basenu morza śródziemnego).

• EUROREGIONY – grupy współpracujących ze sobą regionów położonych w różnych krajach, lecz sąsiadujących ze sobą poprzez granice państwowe. W Polsce np. Puszcza Białowieska. Dzięki temu granice przestają być barierą a stają się czynnikiem rozwoju, nie tylko granice wewnątrz, ale i na zewnątrz Unii np. granica Polsko – Rosyjska, Polsko - Ukraińska. Następuje wymiana integralna, wspólna troska o środowiska przyrodnicze, itd. Wszystko to przyspiesza proces transformacji systemowej, dzięki temu np. na Ukrainie, Białorusi jest większa przychylność do integracji, do UE.

• Rezultaty ekonomiczne ulegały zmianom wraz z biegiem czasu – początkowo po uruchomieniu tego procesu transformacji regułą było pogłębienie się kryzysu gospodarczego i to bardzo znacznie – zjawisko to nazywamy recesją transformacyjną – polega na gwałtownym spadku PKB przede wszystkim. Zjawisko to wystąpiło we wszystkich krajach, ale w różnym czasie. W Polsce miało to miejsce w dwóch latach w 1990 i 1991, natomiast w roku 1992 nastąpiła stabilizacja, a w 1993 roku ruch do przodu. W Polsce była szokowa terapia – szybko i gwałtowanie, proces ten trwał stosunkowo krótko, bo praktycznie 2 lata. W większości krajach proces ten trwał do połowy lat 90tych, a niektórych nawet do końca lat 90tych.
  Proces recesji transformacyjna sięgnął ponad 40% PKB, w niektórych krajach nawet przekraczał połowę tego co było przed transformacją.
  Najgłębsza i najdłuższa recesja transformacyjna panowała na Ukrainie oraz w Mołdowie i Gruzji.

• Recesji transformacyjnej towarzyszy gwałtowny wzrost bezrobocia. Wraz z bezrobociem rozwinął się np. wzrost przestępczości, powstanie różnych subkultur nieprzystosowanych do życia społecznego, rozkład życia rodzinnego, itd.

• Skutkiem recesji transformacyjnej i bezrobocia obniżył się poziom życia ludności, który już socjalizmie był niewysoki, a teraz jeszcze upadł. W związku z tym nastąpiła np. emigracja zarobkowa.

• Po okresie recesji transformacyjnej następował dynamiczny wzrost gospodarczy, a w związku z tym wzrost dochodów ludności, poprawa warunków życia, spadek bezrobocia, itd.
  *Również nastąpiło zjawisko równowagi rynkowej – wyrównanie popytu z podażą; sklepy zapełniły się towarami.

*Nastąpił rozwój sektora prywatnego i towarzyszący mu rozwój przedsiębiorczości, innowacyjności, itd.
*Dużym sukcesem było też opanowanie inflacji, która była charakterystyczna dla socjalizmu.
*Otworzyły się granice – korzyści ekonomiczne, społeczne, kulturowe, edukacyjne.

• Transformacja systemowa przyniosła rezultaty i pozytywne i negatywne.

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 1.06.2010

SPÓJNOŚĆ SPOŁECZNA, TERYTORIALNA I GOSPODARCZA UE NA POZIOMIE PAŃSTW I REGIONÓW

Jednym z podstawowych problemów dla każdego systemu gospodarczego jest problem wewnętrznej równowagi. Każdy system pracuje prawidłowo, gdzie jest wewnętrznie zrównoważony, gdy nie ma dysproporcji między elementami współpracującego ze sobą systemu. Jeżeli są duże różnice to efekty całości są słabe, gorsze od możliwych do osiągnięcia.

Efektywność integracji europejskiej wymaga spójności. Jeśli integracja ma być procesem efektywnym w sensie ekonomicznym i społecznym to powinniśmy w miarę możliwości zadbać o spójność UE. O zmniejszenie zróżnicowań, dysproporcji dzielących poszczególne państwa członkowskie oraz poszczególne regiony.

Poziom rozwoju poszczególnych państw członkowskich i regionów miarę możliwości powinien być wyrównywany. Nie powinno być w nim dużych zróżnicowań. Jeśli one istnieją to obniża to efektywność funkcjonowania całego systemu.

W UE problem spójności bardzo się nasilił po ostatnich posiedzeniach, dawniej występował w mniejszej skali. Kraje Europy były zbliżone do siebie pod względem rozwoju.

Problem spójności został już zauważony

• w traktatach rzymskich z 1957 roku. Mówiono o zbliżeniu polityki gospodarczej państw członkowskich i harmonijnym rozwoju całej wspólnoty.

• Dalszy rozwój spójności obserwujmy po utworzeniu specjalnego organu po nazwie Dyrekcja Generalna Do Spraw Polityki Regionalnej 1968 rok – zajmuje się koordynacją polityki regionalnej; jest do działanie na rzecz spójności.

• Utworzono Europejski System Rozwoju Funduszu Regionalnego – w całości jest źródłem finansowania działań w kierunku spójności na rzecz regionów; stanowi główne źródło finansowania polityki spójności.

• Jednolity Akt Europejski 1986 – stanowił nowelizację traktatów rzymskich. Ustalono podstawy funkcjonowania jednolitego rynku europejskiego, tzw. cztery swobody jednolitego rynku:

  • Przepływu towarów

  • Przepływu usług

  • Przepływu osób

  • Przepływu kapitału

• Spójność znalazła szerokie miejsce w traktacie z Maastricht 1993 – używa pojęcia spójność gospodarcza, społeczna, ale także wprowadza po raz pierwszy nowy rodzaj spójności – terytorialną. Poszerza on na sprawy terytorialne zagospodarowanie przestrzenne państw i regionów członkowskich

• Pośrednio spójności służy Europejski Fundusz Społeczny – zgłasza spójności społecznej, a także środki pozabudżetowe, którymi UE dysponuje, np. środki europejskiego banku inwestycyjnego. Dzięki temu następuje spójność

Wskaźnik ilustrujący spójność i niespójność to PKB w przeliczeniu według standardu siły nabywczej na jednego mieszkańca. Nie jest idealny, ma wiele wad, ale jest łatwo dostępny i nie ma innych lepszych wskaźników.

Najlepszy wskaźnik ma Luksemburg a najniższy Bułgaria.

Spójność polega na zmniejszaniu zróżnicowań.

ZASADY POLITYKI SPÓJNOŚCI

• Jest prowadzona w dużym, przeważającym stopniu jako polityka regionalna, bo chodzi o wyrównywanie regionów.

• Poziom krajowy jest niewystarczający dla polityki spójności dlatego musi ona chodzi w dół do regionów. Sprawowana ona jest za pomocą ?nutz 2? – są one nadal na duże dla państw dlatego trzeba zejść do regionów nutz 3 (subregiony) – są nie administracyjne, służą tylko dla polityki regionalnej i danych statystycznych.

• Im mniejsza skala przestrzenna tym większa możliwość obserwacji zróżnicowania przestrzennego. Na poziomie kraju może ona być ograniczona.

• Jest bardzo bliska, a nawet identyczna z polityką regionalną

• Wyrównuje regiony

• Polityka spójności, strukturalna i regionalna są to synonimy lub określenia bardzo bliskoznaczne

Istnieje też pojęcie polityki strukturalnej – chodzi o wyrównywanie struktury, poszczególnych elementów UE . elementami są państwa, regiony i podregiony. W zasadzie jest tym samym co polityka regionalna i spójności.

Zasady generalne polityki spójności

• Subsydialności – jest odzwierciedleniem praktycznej realizacji zasady pomocniczości. Nie wyręcza podmiotów w ich własnej działalności i w ich obowiązkach samodzielnego rozwiązywania ich problemów, może tylko pomóc, nie może wyręczyć i zastąpić. W polityce spójności zasada pomocniczości przejawia się w zasadzie subsydialności. Problemy rozwoju regionalnego pozostają w gestii danego regionu oraz państwa, do którego on należy. UE ingeruje w ten rozwój jedynie pomocniczo pozostawiają jak najwięcej swobody regionom i reprezentującym ich organom. Każdy podmiot i każdy człowiek musi samodzielnie załatwiać swoje sprawy.

• Koordynacji – dotyczy:

  • Zintegrowania dostępnych instrumentów finansowych – stosowania kompleksowych rozwiązań.

  • Koordynowania przez UE polityk regionalnych krajów członkowskich – ma na celu przeciwdziałanie nieuczciwej, zniekształconej konkurencji. Poprzez politykę spójności może zaistnieć zniekształcanie stosunków wolnej konkurencji.
    np. Dużą deformacją jest tworzenie specjalnych dużych stref ekonomicznych.

  • Harmonijnego rozwoju przestrzeni europejskiej – chodzi o przeciwdziałanie żywiołowemu zagospodarowaniu przestrzennemu

• Elastyczności – respektowanie zróżnicowania regionów oraz ich specyfiki

Zasady organizacji polityki spójności

• Zasada programowania – konieczność opracowania odpowiednich programów rozwoju na poziomie strategicznym wyznaczających pewne długofalowe cele. Opracowanie długofalowych programów strategicznych i dostosowywanie poszczególnych zadań do tych programów

• Zasada partnerstwa – politykę spójności należy prowadzić w miarę możliwości we współpracy z różnymi organami władzy, organizacjami społecznymi, podmiotami gospodarczymi, z różnymi osobami / konkretnymi ludźmi. Jest tu mowa o współpracy między władzami samorządowymi. Realizacja prawa publiczno-prywatnego.

• Zasada kompatybilności – polityka spójności ma być zgrana z innymi politykami wspólnoty, np. z polityką rolną. Działanie nie ma być sprzeczne z innym działaniem na tym samym terytorium.

Zasady finansowania polityki spójności

• Zasada koncentracji – skupienie środków finansowych na pewnych priorytetach, które mają podstawowe znaczenia dla danego regionu bądź państwa. Fundusze powinny być przeznaczone na realizację ograniczonej liczby celów.

• Zasada doda walności – związana z zasada subsydialności. Jeżeli UE ma tylko pomagać, to nie powinna niczego finansować w 100%, tylko część. Zasada mówi, że działania w zakresie polityki spójności są tylko dofinansowane przez UE przy częściowym wykorzystaniu środków własnych tego podmiotu, którego dotyczą.

Zasady oceny realizacji programów

• Zasada monitorowania – śledzenie przebiegu realizacji programu. W trakcie realizacji następuje monitoring, do którego są wyznaczone specjalne osoby, których zadaniem jest obserwować jak następuje realizacja danego programu.

• Zasada oceny wstępnej (ex ante), bieżącej(mitter) i następczej(expost) – aby oceniać w trakcie to ocena bieżąca, poza kończeniu działania następuje końcowa ocena.

• Zasada kontroli finansowej – kontrola finansowa spoczywa pierwszym rzędzie na państwach członkowskich i dlatego państwa odpowiadają za wykorzystanie środków finansowych. Jeśli państwo się nie wywiązuje z tego zadania, nie kontroluje właściwie środków, to komisja może zmniejszyć przydzielone wcześniej fundusze lub może całkowicie je wstrzymać. Tak się niekiedy dzieje.

Instrumenty polityki spójności

• Środki finansowe – źródłami ich są fundusze strukturalne, którymi są obecnie Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rozwoju regionalnego (1975) poza tym fundusz spójności (1993). Traktowane są jako twarde instrumenty

Środki pozabudżetowe – są małe, pełnią niewielką rolę

• Instrumenty miękkie – albo miękki rozwój ekonomiczny:

  • Wsparcie informacyjne

  • Wsparcie doradcze

  • Wsparcie Edukacyjne

  • Wsparcie Szkoleniowe

  • Wsparcie Badawcze

  • Metody promocji, tzw marketingu terytorialnego – kursy, szkolenia, pomoc ekspercka, środki promocji, wystawy, targi, wydawnictwa promocyjne

• Plany zagospodarowania przestrzennego – są tworzone na różnym poziomie:

  • miejscowe – na poziomie poszczególnych miejscowości. Regulują w sposób dokładny wykorzystanie określonego terenu. Jest szczegółowy. Za niewykonanie planu ponosi się sankcje karne.

  • Obejmujące regiony

  • Obejmujące państwa

  • Obejmujące UE
    Są mniej ogólne. Nie ma sankcji pranych za ich niewykonanie. Decydują o lokalizacji sieci infrastruktury. W całej UE istnieje przestrzenne zagospodarowanie państw – ułatwia w sensie fizyczny dotarcie do każdego regionu.

• Przepisy prawa – regulujące określone aspekty rozwoju przestrzennego i regionalnego, np. prawo budowlane nakłada określone obowiązki na inwestorów, wyznacza szczegółowe warunki jakie muszą być spełnione, prawo wodne szczegółowo reguluje kwestie dostępu do wody.

Spójność finansowa – konwergencja. Swoista spójność o innych charakterze niż wyżej wymienione instrumenty. Dotyczy państw nie regionów, lecz państw członkowskich, ponieważ ona obejmuje finanse publiczne, czyli budżet państwa tzw. skonsolidowany – obejmujące również budżety samorządów terytorialnych jeśli takie istnieją. Jako kryteria tej spójności mamy:

• Kryteria z Maastricht – są wymagane w szczególności przy rozszerzaniu strefy euro. Kryteria:

  • Inflacja – roczny wskaźnik inflacji w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w 3 krajach o najniższych pod tym względem wskaźnikach.

  • Wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3% PKB – czyli nadwyżka wydatków publicznych.

  • Wysokość długu publicznego tzw. skumulowanego nie może przekroczyć 60% PKB w skali roku – z dowolnego poprzedniego okresu

  • Wysokość średniej nominalnej stopy procentowej – nie może przekroczyć 2% ponad średnio nominalną długookresową stopę procentową o 3 krajach o najniższym rocznym wskaźniku inflacji

  • Państwo powinno przez co najmniej dwa lata zachować normalny przedział kuru walut
    Te warunki są trudne do spełnienia. W tej chwili tylko Estonia spełnia te warunki, aby móc przyjąć euro w swoim kraju.

SYSTEMY EKONOMICZNE PAŃSTW UE 8.06.2010

PROCESY WZROSTU I ROZWOJU GOSPODARCZEGO W UE – KONWERGENCJA I DYWERGENCJA

Wzrost gospodarczy jest najważniejszym elementem polityki spójności gospodarczej.

Konwergencja – upodobnienie, zbliżenie, wyrównanie, zmniejszenie dysproporcji. Chodzi tu o dysproporcje społeczne i gospodarcze. W UE polega na tym, by te zróżnicowania zmniejszyć a instrumentem prowadzącym do tego jest wzrost gospodarczy. Spotyka się ona z dywergencją.

Dywergencja – polega na pogłębianiu się zróżnicowań, na powstawaniu coraz większych dysproporcji, na coraz większych różnicach w rozwoju gospodarczym i społecznym.

Konwergencja i dywergencja nieustannie sobie towarzyszą, tak jak integracja i dysintegracja. Nie sposób tego uniknąć. Można dążyć do tego by dominowała konwergencja nad dywergencją. Całkowite wyeliminowanie dywergencji jest niemożliwe.

Ten drugi proces jest widoczny na poziomie regionów. W regionach występuje z reguły proces konwergencji, czyli zbliżania się do siebie poziomów rozwoju, ale w niektórych przypadkach, w niektórych regionach widoczna jest dywergencja. Im mniejsze regiony bierzemy pod uwagę tym łatwiej dostrzec proces dywergencji. Na poziomie dużych regionów jest on słabo widoczny. Ogromna ilość dużych regionów podlega konwergencji.

*W Polsce region, który chce się uporać z zacofaniem jest województwo mazowieckie.

Mniejsze regiony to subregiony lub podregiony w Polsce ich jest 66.

Polaryzacja – następują w krajach Europejskich coraz większe rozpiętości między regionami.

Połacie obszarów – wyludnianie obszarów, zmniejszenie zaludnienia

W skali całej UE dywergencja nie występuje, tylko konwergencja.

TEMPO WZROSTU

Tempo wzrostu gospodarczego mierzy się wzrostem PKB w %.

Następuje powolne wyrównywanie się poziomu rozwoju gospodarczego między państwami UE.

Regiony nuts 2 to województwa w Polsce.

Polityka spójności wkłada określone środki, które mają na celu wyrównać proces rozwojowy. Wyrównanie w przyszłości może przebiegać w taki sposób:

• Słowacja 2009

• Czechy 2012

• Estonia 2019

• Następne kraje do 2024 będą na poziomie słabszym poniżej 90%

Fundusz strukturalny i spójności są przeznaczone na konwergencję.

Alokacja według państwa członkowskich – limity dla każdego kraju. Są to sumy możliwe do wykorzystania, ale nie oznacza to, że będą na pewno wykorzystane.

Środki przeznaczane na politykę spójności w relacji do PKB całej UE lekko, wolno spadają. Dawniej były większe – największe w 1999 roku

Cele i ogólne zasady pomocy na lata 2007-2013:

• Konwergencja – środki na ten cel pochodzą europejskiego funduszu rozwoju regionalnego, strukturalnego i spójności

  • Ożywienie wzrostu gospodarczego – wzrost produkcji

  • Innowacyjność

  • Społeczeństwo oparte na wiedzy

  • Obejmuje najsłabiej rozwinięte państwa i regiony

Tylko Praga, Bratysława, budapesztański region i Słowenia, później dochodzi mazowieckie – nie spełniają kryterium do wsparcia w celu konwergencji

Wszystkie kraje komunistyczne spełniają kryterium do wsparcia w zakresie konwergencji.

Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie – cel realizowany może być w tych regionach, które nie są objęte celem pierwszym. Polska nie jest nią objęta, bo wszystkie jej regiony są objęte konwergencją.

• Uprzedza zmiany gospodarze i społeczne

• Współpraca trans graniczna- granice wewnętrzne i zewnętrzne

• Cel- europejska współpraca terytorialna ma wspierać współprace trans graniczną

• Ci, którzy najwięcej otrzymywali nadal najwięcej otrzymują (woj. maz. ,śląskie, itp., tam gdzie są duże aglomeracje). Każdy kraj wpłaca do budżetu i otrzymuje z niego środki. W Pl jest wyraża przewaga środków uzyskanych nad środkami wpłacanymi. Istnieją też wypłaty.