REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE (RIO)

RIO - organ nadzoru i kontroli

Regionalne Izby Obrachunkowe to państwowe organy nadzoru i kontroli gospodarki finansowej nad jednostkami samorządu terytorialnego. Izby to państwowe jednostki budżetowe. Prowadzą działalność informacyjną i szkoleniową w sprawach dotyczących budżetu. RIO powstały na mocy ustawy z 7 października 1992 roku¹, a funkcjonują według rozporządzeniu Rady Ministrów z 9 grudnia 1992 roku². Działalność tego organu jest też zagwarantowana w Konstytucji, artykule 171.³

Nadzór nad działalnością izb sprawuje minister właściwy do spraw administracji publicznej (obecnie jest to Michał Boni – Minister Administracji i Cyfryzacji). Natomiast Prezes Rady Ministrów może rozwiązać kolegium w przypadku powtarzającego się naruszenia prawa.

Obecnie istnieje 16 organów kontroli finansowej w Polsce:

1. Województwo dolnośląskie - Regionalna Izba Obrachunkowa we Wrocławiu

Siedziby zamiejscowe: Jelenia Góra, Legnica, Wałbrzych

1. Województwo kujawsko-pomorskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Bydgoszczy

Siedziby zamiejscowe: Toruń, Włocławek

1. Województwo lubelskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Lublinie

Siedziby zamiejscowe: Biała Podlaska, Chełm, Zamość

1. Województwo lubuskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Zielonej Górze

Siedziba zamiejscowa: Gorzów Wielkopolski

1. Województwo łódzkie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Łodzi

Siedziby zamiejscowe: Piotrków Trybunalski, Sieradz, Skierniewice

1. Województwo małopolskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Krakowie

Siedziby zamiejscowe: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim

1. Województwo mazowieckie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie

Siedziby zamiejscowe: Ciechanów, Ostrołęka, Siedlce, Płock, Radom

1. Województwo opolskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Opolu

2. Województwo podkarpackie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Rzeszowie

Siedziby zamiejscowe: Krosno, Przemyśl, Tarnobrzeg

1. Województwo podlaskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Białymstoku

Siedziby zamiejscowe: Łomża, Suwałki

1. Województwo pomorskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Gdańsku

Siedziba zamiejscowa: Słupsk

1. Województwo Śląskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Katowicach

Siedziby zamiejscowe: Bielsko-Biała, Częstochowa

1. Województwo świętokrzyskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Kielcach

Siedziba zamiejscowa: Sandomierz

1. Województwo warmińsko-mazurskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Olsztynie

Siedziba zamiejscowa: Elbląg

1. Województwo wielkopolskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Poznaniu

Siedziby zamiejscowe: Kalisz, Konin, Leszno, Piła

1. Województwo zachodniopomorskie - Regionalna Izba Obrachunkowa w Szczecinie

Siedziba zamiejscowa: Koszalin⁴

Organizacja RIO

Regionalna Izba Obrachunkowa działa za pomocą kolegium izby. Składa się na nie: prezes izby – przewodniczący, zastępca prezesa oraz pozostali członkowie. Osoby wchodzące w skład kolegium powołuje premier na wniosek przewodniczącego regionalnej izby obrachunkowej. Połowa składu kolegium izby pochodzi spośród kandydatów zgłoszonych przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego.

W Izbach są 2 kategorie członków kolegium:

• członkowie etatowi, których powołuje się na czas nieokreślony oraz

• członkowie pozaetatowi – sprawują swój urząd przez 6 lat.

Charakter członkostwa określa premier, na wniosek prezesa izby. Wszyscy pracownicy kolegium są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom w zakresie realizacji zadań nadzorczych i funkcji kontrolnych. Członkowie organu nadzoru i kontroli finansowej, w zakresie wykonywanych czynności, korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.

Nad wszelkimi czynnościami kolegium czuwa Prezes RIO. Kieruje on pracami izby, a w szczególności:

1. reprezentuje izbę na zewnątrz,

2. jest przełożonym pracowników izby,

3. przedkłada, po przyjęciu przez kolegium izby, ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej roczne sprawozdanie z wykonania budżetu oraz sprawozdanie z działalności kontrolnej i informacyjno-szkoleniowej izby, w terminie do końca pierwszego kwartału roku następującego po roku objętym sprawozdaniem,

4. opracowuje projekt regulaminu organizacyjnego izby,

5. występuje do Prezesa Rady Ministrów z wnioskami o powołanie i o odwołanie zastępcy prezesa oraz o powołanie, odwołanie lub zmianę charakteru zatrudnienia członka kolegium,

6. występuje do Prezesa Rady Ministrów o zwiększenie liczby członków kolegium,

7. wyznacza składy orzekające i ich przewodniczących,

8. ogłasza konkurs na stanowisko członka kolegium,

9. zwołuje posiedzenia kolegium izby,

10. powołuje, spośród członków kolegium, komisję do rozpatrywania spraw związanych z kontrasygnatą skarbnika, oraz wyznacza jej przewodniczącego,

11. wykonuje również inne czynności przewidziane przepisami prawa, a niezastrzeżone dla kolegium izby, komisji orzekającej w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz składów orzekających.

RIO, w celu zapewnienia prawidłowego wykonywania zadań, podzielona jest na wydziały:

1. kontroli gospodarki finansowej - opracowują projekt, sprawozdanie z działalności i przeprowadzają kontrolę. Kontrolę mogą przeprowadzić: kompleksowo, problemowo lub doraźnie, w zależności od potrzeby.

2. informacji, analiz i szkoleń – one przygotowują ramowy plan pracy izb, przygotowują projekty uchwał, prowadzą szkolenia w zakresie spraw finansowych, opracowują sprawozdania i raporty z działalności izb.

Podejmowanie uchwał przez kolegium izby

W izbie działają składy orzekające, złożone z 3 członków kolegium. Do właściwości składów orzekających należy wydawanie opinii w sprawach określonych w ustawach. Np. w sprawie uchwały rady gminy o nieudzieleniu absolutorium wójtowi/burmistrzowi/prezydentowi miasta izby wydają opinię w terminie 14 dni.

Posiedzenia kolegium izby zwołuje (i przewodniczy) prezes izby. Odbywają się one w razie potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Prezes izby zwołuje kolegium także na pisemny wniosek co najmniej połowy członków kolegium, w terminie 14 dni od dnia jego złożenia.

Rozstrzygnięcia nadzorcze, postanowienia i opinie kolegium w sprawach objętych ustawą o RIO są podejmowane w formie uchwał. Uchwały kolegium izby zapadają na posiedzeniach, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej 1/2 liczby członków kolegium izby. W posiedzeniu kolegium izby ma prawo uczestniczyć przedstawiciel podmiotu kontrolowanego, którego sprawa jest rozpatrywana. Uchwały powinny zawierać uzasadnienie i są podpisywane przez przewodniczącego składu.

Od uchwał składów orzekających służy odwołanie do kolegium izby w terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały. Odwołanie od opinii wydanej przez skład orzekający rozpatrywane jest przez kolegium izby, nie później niż w terminie 14 dni od daty jego wniesienia.

Do wyłącznej właściwości kolegium izby należy:

1. ustalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego w przypadku nieuchwalenia budżetu przez jednostkę do 31 stycznia roku budżetowego⁵, oraz orzekanie o nieważności uchwał i zarządzeń,

2. rozpatrywanie odwołań od uchwał składów orzekających,

3. przyjmowanie sprawozdań z działalności kontrolnej i informacyjno-szkoleniowej izby,

4. uchwalanie wniosków do projektu budżetu izby oraz ramowego planu pracy,

5. przyjmowanie sprawozdań z wykonania budżetu oraz rocznego ramowego planu pracy izby, w tym planu kontroli,

6. rozpatrywanie zastrzeżeń do wniosków zawartych w wystąpieniach pokontrolnych,

7. opiniowanie kandydatów na członków kolegium,

8. wybór kandydata na prezesa izby,

9. uchwalanie regulaminu organizacyjnego izby,

10. podejmowanie uchwał w innych sprawach, określonych w odrębnych przepisach.

Działalność kontrolna⁶

Regionalna izba obrachunkowa kontroluje legalność zobowiązań podatkowych, zamówień publicznych jednostek samorządu terytorialnego oraz wykonywanie zadań administracji rządowej pod względem celowości, rzetelności i gospodarności. Oprócz zwierzchności nad jednostkami samorządu terytorialnego sprawuje również pieczę nad: związkami międzygminnymi i powiatowymi; stowarzyszeniami gmin i powiatów; samorządowymi jednostkami organizacyjnymi, w tym samorządowymi osobami prawnymi; innymi podmiotami w zakresie przyznawanych im dotacji z budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Organ kontroli finansowej najpierw obserwuje stan faktyczny, poznaje zakres i przedmiot kontroli. Następnie porównuje stan rzeczywisty ze stanem prawnym, czy są jakieś różnice. Potem kolegium zastanawia się nad przyczynami niezgodności w działaniu np. jednostki samorządu terytorialnego i informuje ją o swoich spostrzeżeniach.

Po tych czynnościach inspektor, spisując protokół pokontrolny, zawiera w nim błędy, wskazania możliwości poprawy sytuacji itp. W przypadku, gdy są rażące naruszenia to zgromadzone dane może przekazać dalej do właściwego organu, aby zajął się sprawą.

Izby muszą, co najmniej raz na 4 lata kompleksowo skontrolować gospodarkę finansową jednostki samorządu terytorialnego. Poza tym kontrolują pod względem rachunkowym i formalnym kwartalne sprawozdania z wykonania budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz wnioski o przyznanie części rekompensującej subwencję ogólną.

Przed każdą kontrolą regionalna izba obrachunkowa musi poinformować jednostkę o zamierzonych działaniach, najpóźniej na 7 dni przed jej rozpoczęciem. Wykonuje ją Inspektor do spraw kontroli gospodarki finansowej. Może on w szczególności:

1. żądać niezbędnych informacji dotyczących działalności kontrolowanych jednostek, w szczególności ich gospodarki finansowej z zakresu realizacji budżetu oraz gospodarki finansowej,

2. wstępować na teren i do pomieszczeń jednostek kontrolowanych,

3. przeglądać dokumentację związaną z dysponowaniem środkami pieniężnymi, łącznie z kontrolą stanu kasy,

4. mieć wgląd w dokumentację związaną z gospodarką środkami rzeczowymi,

5. przeglądać dokumentację związaną z gospodarką finansową kontrolowanej jednostki,

6. zabezpieczać dokumenty i inne dowody,

7. mieć wgląd w indywidualną dokumentację podatkową podmiotów ponoszących ciężary publiczne na rzecz jednostek samorządu terytorialnego,

8. żądać dostępu do danych osobowych dotyczących kwalifikacji i uposażenia pracowników samorządowych,

9. sporządzać lub zlecać sporządzenie niezbędnych do kontroli odpisów oraz wyciągów z dokumentów.

Po przeprowadzeniu kontroli sporządza się protokół, który podpisują inspektor i kierownik kontrolowanej jednostki oraz skarbnik.

Gdy są stwierdzone nieprawidłowości w zakresie danych dotyczących naliczenia subwencji i rozliczeń dotacji celowych to prezes RIO przekazuje tą informację organom dokonującym podziału tych środków.

Jeżeli jednostka powtarza swoje nieprawidłowe zachowania lub istnieje realne zagrożenie niewykonywania ustawowych zadań, to izba musi wtedy przedstawić raport o stanie gospodarki finansowej tej jednostki.

Nadzór prowadzony przez Izby⁷

Oprócz działalności kontrolnej RIO prowadzi jeszcze nadzór. Nadzór jest pojęciem szerszym od kontroli. Oprócz czynności kontrolnych zawiera możliwość ingerencji w organ nadzorowany, w celu przywrócenia działania zgodnego z prawem. Mogą to być wszelkiego rodzaju polecenia czy zarządzenia.

Środki nadzoru, jakie stosuje RIO można podzielić na 4 grupy:

1. prewencyjne (zapobiegawcze) – jest to zatwierdzenie, uzgodnienie i zaopiniowanie, np. budżetu jednostki samorządu terytorialnego czy wieloletniej prognozy finansowej,

2. informacyjne – to prawo do żądania informacji i danych np. dotyczących subwencji,

3. ostrzegawcze - to zawiadomienie i wszczęcie postępowania nadzorczego,

4. represyjne – tu zaliczamy takie akty jak rozstrzygnięcie nadzorcze, wskazanie, że naruszono prawo przy uchwale, czy też skarga do sądu administracyjnego i zarządzenie zastępcze.

Nadzór prowadzony przez regionalne izby obrachunkowe dotyczy w szczególności:

1. procedury uchwalania budżetu i jego zmian,

2. budżetu i jego zmian,

3. zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek,

4. zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,

5. podatków i opłat lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy – Ordynacja podatkowa,

6. absolutorium,

7. wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian.

Jeżeli jednostka nie podejmie uchwały budżetowej do 31 stycznia roku budżetowego, to izba ustala budżet tej jednostki do końca lutego.

W przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale lub zarządzeniu izba nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia, lecz ogranicza się do wskazania, że wydano je z naruszeniem prawa.

RIO, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego za nieważną w całości lub w części, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia.

Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości - kolegium izby orzeka o nieważności uchwał w całości lub w części, a budżet lub jego część, dotknięte nieważnością, ustala kolegium izby.

Inne zadania

Oprócz wymienionych działań nadzorczych i kontrolnych do zadań izby należy ponadto:

1. wydawanie, na wniosek organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego, opinii o możliwości spłaty kredytu, pożyczki lub wykupu papierów wartościowych,

2. wydawanie opinii o przedkładanych projektach uchwał budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,

3. wydawanie opinii o przedkładanych przez zarządy powiatów i województw oraz przez wójtów/burmistrzów/prezydentów miast informacji o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze,

4. wydawanie opinii o przedkładanych przez zarządy powiatów i województw oraz przez wójtów/burmistrzów/prezydentów miast sprawozdań z wykonania budżetu wraz z informacjami o stanie mienia jednostek samorządu terytorialnego i objaśnieniami,

5. wydawanie opinii o wnioskach komisji rewizyjnych organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego w sprawie absolutorium oraz opinii w sprawie uchwały rady gminy o nieudzieleniu wójtowi absolutorium,

6. rozpatrywanie spraw dotyczących powiadomień przez skarbnika/głównego księgowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika, zgodnie z odrębnymi ustawami,

7. wydawanie opinii o przedkładanych projektach uchwał o wieloletnich prognozach finansowych,

8. rozpatrywanie innych spraw określonych w odrębnych ustawach⁸.

Po kilkunastu latach od powstania regionalnych izb obrachunkowych, można stwierdzić, że są one bardzo potrzebną instytucją. Oprócz działalności nadzorczej i kontrolnej, w coraz większym stopniu rozwijają funkcje opiniodawcze i instruktażowo-szkoleniowe. Niejako, stały się one, organami bardziej „przyjaznymi” dla jednostek samorządu terytorialnego. To dodatkowo wzmacnia wizerunek izb, jako organów wspierających samorządy w ich legalnej działalności finansowej.

Bibliografia:

Dariusz Górecki, Polskie prawo konstytucyjne, wydawnictwo Wolters Kluwer Polska – Lex, Warszawa 2012,

Marek Dylewski, Model nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego. Kryteria skuteczności, wydawnictwo Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2011

Konstytucja RP (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 7 października 1992 roku o regionalnych izbach obrachunkowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.)

Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 9 grudnia 1992 roku w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb i trybu postępowania (Dz. U. z 1992 r. Nr 94, poz. 463)

Rozporządzenie Prezesa. Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2004 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania (Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1747)

---

1. Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 577 z późn. zm.↩

2. Dz. U. z 1992 r. Nr 94, poz. 463 z późn. zm.↩

3. Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.↩

4. Rozp. Pr. RM z 16 VII 2004 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania (Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1747)↩

5. Art. 240 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.)↩

6. Dariusz Górecki, Polskie prawo konstytucyjne, wydawnictwo Wolters Kluwer Polska – Lex, Warszawa 2012↩

7. Marek Dylewski, Model nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego. Kryteria skuteczności, wydawnictwo Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2011↩

8. Rozporządzenie Prezesa. Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1747)↩