TKANKI

1.Ogólna charakterystyka tkanki nabłonkowej.

Zróżnicowana, pochodzi ze wszystkich 4 listków zarodkowych:

-ektoderma- nabłonek który wyściela jamy ośrodkowego układu nerwowego

-endoderma- wyściela układ pokarmowy

- mezoderma- śródbłonek, np. w naczynia krwionośnych.

-mezenchyma -śródbłonek naczyń krwionośnych

Pow. wolna Błona podstawna

Pow. Boczna p.podstawna

Tkanka laczna

Charakterystyka: Komórki maja kształt wielokątów, przylegają do siebie i nie wytwarzają istoty międzykomórkowej. Leża na błonie podstawnej, a pod nią tkanka łączna. Komórki są spolaryzowane , czyli różnice w budowie i funkcji poszczególnych powierzchni kom. Nie posiada naczyń krwionośnych. Odżywiana jest przez sub. Pochodzące z tkanki łącznej. Mogą wytwarzać twory dodatkowe(rzęski, mikrokosmki, glikokaliks) wytwarzane na pow. Wolnej. Pow. Boczna wytwarza połączenia międzykomórkowe. Ma 3 pow.: wolną, boczną i podstawną.

2.Charakterystyka budowy i przykłady występowania różnych nabłonków.

- Płaski- kom. i jądro spłaszczone, włożone równolegle do błony podstawnej. Naczynia krwionośne, jama ustna, przełyk, odbyt, pochwa, rogówka

-Sześcienny- kom. kształt kwadratu, jądro okrągłe. Powierzchni jajników, w kanalikach krętych nefronu, w kanalikach wyprowadzających ślinianek, przewodach wyprowadzających gruczołów potowych.

- Walcowaty-(cylindryczny)wydłużona kom., jądro kom. ułożone prostopadle do bł. Podstawnej. Na pow. Wolnej często wys. Mikrokosmki lub rzęski. Wyściółka przewodu pokarmowego, jajowody, macicy.

-Śródbłonek- jednowarstwowy płaski, bł. Kom. mocno pofałdowana, umożliwia to ściśle przyleganie kom. do siebie, zwiększa to wytrzymałość tych kom. na działanie sił mechanicznych. Funkcja: transport gazów i wydzielanie sub o działaniu miejscowym. Wewnętrzna powierzchnia naczyń krwionośnych, limfatycznych oraz przedsionków i komór serca.

- Przejściowy- wielowarstwowy sześcienny. Posiada zmienną liczbę warstw 3-6. Jest nieprzepuszczalny, szczelny, nie przepuszcza wody, jonów. Na nabłonku są duże kom. baldaszkowate. Występuje w narządach o rozciągliwych ścianach, np. pęcherz moczowy, miedniczki nerwowe.

-wielorzędowy- komórki różnią się wysokością, osłania nabłonka jednowarstwowego cylindrycznego, jadro kom. na rożnej wys. , na pow. Wolnej SA rzęski. Występuje w przewodzie najądrza w ulk. Oddechowym.

-Nabłonki jednowarstwowe-pojedyncza warstwa komórek. Płaski-płuca, sześcienny- gr. Wydzielnicze, Walcowaty- ukł. Pokarmowy, macica.

-Nab. Wielowarstwowe- kilka warstw. Płaski-naskórek, sześcienny- ślinianki, Gr. Potowe ,Walcowaty- cewka moczowa

3.Funkcja tkanki nabłonkowej, odżywianie i regeneracja.

Funkcje: ochraniająca, odżywcza, wydzielnicza, wydalnicza, odbieranie bodźców.

-Pokrywający-ochrona mech, chem. I termiczna – naskórek

-Wyściełający-jelito cienkie

-wydzielniczy— gr. Zewnątrz wydzielnicze

-zmysłowy- odbierają bodźce-siatkówka oka, kubki smakowe

-rozrodczy-narządy rozrodcze-osteoblasty okostnej

Odżywianie tkanki nabłonkowej-Nabłonki nie mają naczyń krwionośnych i pobierają substancje odżywcze z unaczynionego podłoża łącznotkankowego za pośrednictwem błony podstawnej.

-Duże możliwości regeneracyjne - stała odnowa tkanki nabłonkowej jest sterowana czynnikami wzrostu

4.Charakterystyka tkanki łącznej.

Powstaje z mezenchymy, podtrzymuje i wypełnia przestrzenia między innymi tkankami. Składa się komórek różnego rodzaju i obfitej sub. Międzykom. – wytwarzana przez kom. Substancja składa się z: istoty podstawnej(bezpostaciowa, silnie uwodniona, wys. w niej proteoglikany, białka niekolagenowe) i włókien:

-kolagenowe największa ilość (25% wszystkich białek). Wrażliwe na działanie wys. temp. kwasów, zasad. Pod ich wpływem ulegają degradacji i tworzą klej zwierzęcy.(wł. Klejodajne). Wys. w pęcherzykach tworzonych prze wiele włókien –odporne na działanie sił mech. , rozciąganie i rozrywanie. Wys. we wszystkich typach tk. Łącznej

-elastyczne-(sprężyste) białko elastyna, nie są wrażliwe na wys. temp. , kw. Zasady. Są delikatniejsze, cieńsze od wł. Kolagenowych. Rozgałęziają się tworzą sieć. Są bardzo rozciągliwe, mogą Roz. Się do 150% swojej dł. I później powracają do stanu wyjściowego, np. chrz. Sprężysta.

-srebnochłonne-(siateczkowate)-buduje kolagen, cieńsze od wł. Kolagenowych. Tworzą gęstą sieć. Wys. w narządach wew. Tworząc rodzaj zrębu (szkielet), na którym opierają się leżące narządy.5.Budowa i występowanie chrząstki szklistej, sprężystej, włóknistej.

Typy tkanki łącznej:

a.)właściwa:

-tkanka zarodkowa

-luźna (wiotka)

- zbita

-tłuszczowa- komórki adipocyty. 2 grupy : żółta( tworzy tkankę podskórna, występuje w okolicy niektórych narządów wew., funkcja: termoizolacyjna, rezerwa metaboliczna, podtaja z niej hormony sterydowe. Brunatna- w największej ilości u noworodków, u normalnego człowieka Malo, dużo u zwierząt zapadających na sen zimowy. Fun. Wytwarzane ciepła.

b.)oporowe

-kostna

-chrzestna- buduje szkielet zarodka i jest podstawa kostnienia. Jest sztywna i sprężysta. Kom. tej tkanki to chondrocyty, które ułożone SA w jamkach chrzestnych w sub. Miedzykom.(włókna kolagenowe u sprężystej wl. Sprężyste, istota podstawowa (chondryna)- zelowata konsystencja)

Jadro kom.

grupa izogeniczna jamka

Chondrocyt

Sub. Miedzykomórkowa

Nie posiada naczyń krwionośnych , odżywiona przez ochrzęstną i ochraniana. Typy:

-szklista- w jamce od 1 do kilku chondrocytów, odporna na ściskanie. Wys. w okresie embrionalnym tworzy kości dlugie, w okresie rozwojowym wys. na granicy trzonów i nasad kości długich. W późniejszym etapie w przymostkowych cz. Żeber, pow. Stawowe, oskrzela, tchawica, chrz. Krtani.

-sprężysta- w jamce 1-2 chondrocyty, jamki bliżej siebie. W sub. Miedzykom. Wys. włókna sprężyste, które się rozgałęziają tworzą siec, w mniejszej ilości wl. Kolagenowe, ist. Pods. Odporne na zginanie. Wys. w małżowinie usznej, trąbce słuchowej, nagłośni.

-włóknista- 1 jamka- 1 chondrocyt, jamki w pewnych odległościach od siebie, w sub. Miedzykom. Grube pęczki równolegle ułożonych wl. Kolagenowych i ist. Podst. Odporna na działanie sil mech. Wys. w spojeniu łonowym, chrz. Miedzykregowej, fragmenty więzadeł i Ściegien w miejscach przyczepu do kosci.

6.Budowa kości zbitej – rodzaje blaszek kostnych, ich układ w ogólnej budowie kości zbitej, osteon (system Haversa),budowa blaszki kostnej,

Rodzaje blaszek:

-systemowe- ułożone wokół kanałów naczyniowych(Haversa) tworzą osteon.

- międzysystemowe- pomiędzy osteonami, powst. W wyniku przebudowy osteonów.

-podstawowe zew- ciągły przebieg, wys. pod okostną, nie tworzą osteonów.

-podstawowe wew.- od strony jamy szpikowej, ciągły przebieg.

Osteon- zbudowana z koncentrycznie ułożonych wokół kanału Haversa blaszek kostnych (systemowych) z komórkami kostnymi.

Blaszka kostna- podstawowa jednostka strukturalna tk. Kostnej, utworzona z wł. Kolagenowych zatopione w zmineralizowanej sub. Miedzykomórkowej.

Kanał Volkmana- przepływ sub. Odżywczych miedzy osteonami.

7. Okostna i jej rola.

Pokrywa tk. Kostną. Jest to tk. Łączna właściwa, nie wys. na pow. Stawowych. Składa się z 2 warstw: zew. –włóknistej –wł. Kolagenowe i sprężyste, wew.- rozrodczej – osteoblasty. Funkcje: ochronne(unerwienie), odporna na działanie sił mech. (zbudowana z wł.), odżywcza (unaczynienie), regeneracyjna (osteoblasty)

8.Kosci gąbczastej- występowanie, czym rożni się w budowie od kości zbitej.

Wys. wew. Kości płaskich, nasad kości. Beleczki kostne powst. Z blaszek kostnych. Beleczki mają różną długość i w różną stronę się układają zależnie od działającej siły. Pomiędzy beleczkami szpik kostny. Na pow. Beleczek są osteoblasty osteoklasty, mniej niż na zbitej. Wew. Bel. Są jamki z osteocytami.

9.Ogolna charakterystyka krwi jako tkanki.

Tkanka płynna. Składa się z elementów morfotycznych(45%) i osocza 55%. Krew płynie w systemie naczyń krwionośnych zwanych układem krwionośnym, przez co jest w ciągłym ruchu. Dojrzały człowiek 5-6 litrów krwi.

10. Składniki morfotyczne krwi, budowa i funkcje.

- erytrocyty- powst, w szpiku kostnym, najliczniejsze kom. krwi, u kobiet 4,5 mln/mm³, u mężczyzn 5 mln/mm³. Im większa wys. n.p.m. tym więcej erytrocytów. Kształt dwuwklęsłej soczewki. Nie maja jadra, maja hemoglobinę, pozostałe organella mocno zredukowane Hemoglobina- z cz. Białkowej- globina- 4 łańcuchy polipeptydowe L,L,β,β w każdym łańcuchu znajduje się HEM- posiada jeden atom żelaza, potrzebny do wiązania tlenu, barwi erytrocyt na czerwono. W błonie erytrocytów SA antygeny, które warunkują grupę krwi. Erytrocyty żyją 120 dni, niszczone w śledzionie Lu szpiku kostnym. Erytropoetyna wytwarzana przez nerki pobudza synteze erytrocytów. Hemoglobina:

•oksyhemoglobina- tlen + hemoglobina

•karboksyhemoglobina-CO+ hemog.

•Karboaminohemoglobina-CO2+ hemog.

Hemoglobina lepiej łączy CO niż tlen, może go wypierając, jest bezbarwny i bezwonny.

-leukocyty- kulisty kszt., 1 jadro kom., 4-11 tys./mm³, mniej niż 4 tys – leukopenia, więcej niż 11 tys. Leukocytoza. Powst. W szpiku kostnym. Maja zdolność do ruchu pełzakowatego.

a.)agranulocyty

limfocyty- 25-35% wszystkich leukocytów. 50% krążące( krew, limfa, nabłonek), 50% osiadłe( śledzona, nabłonek). 1 okrągłe lub owalne jadro kom., wypełnia prawie cala kom.

-limf. B- w momencie rozpoznania genu ulęgają aktywacji , przeksz. W kom. plazmatyczne i wytwarzają przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi( reakcja humoralna)

-limf. T- jak rozpoznają antygen, aktywują inne limfocyty( reakcja typu komórkowego), wytwórz. Sub. Toksyczne, niszczą inne kom.

-limf NK- wytwórz, sub. Niszczące kom. nowotworowe i obce (naturalni zabójcy)

→ monocyty- największe kom. krwi 4-8% leukocytów. Nerkowate jadro kom. Z nich powstają makrofagi- kom. żerne. Posiadają zdolność do fagocytozy.

b.) granulocyty

→obojetnochlonne-50-75% leukocytów. Jadro składa się kilku segmentów, w jednym z fragmentów jest ciałko Baara( nieaktywny chromosom X). Posiadają ziarnistości, wybarwiają się barwnikami o pH naturalnym. Fun. Obronna bo wytwarza sub. Bakteryjne, fagocytoza.

→kwasochlonne-2-4% leukocytów, posiadają dwupłatowe jadro, ziarnistości wybarwiaj się barwami o pH kwaśnym- czerwony. W ziarnistosciach SA enzymy hydrolityczne i sub. Bakteryjne. Fun. Obronna. Ich liczba zwiększają się w chorobach pasożytniczych i alergiach – wyznaczniki.

→ zasadochłonne- mniej niż 1% leukocytów. Jadro ma 3 segmenty, układają się literę S. Wybarwiają się barwami zasadowymi. W ziarnistosciach sub. Czynne, np. heparyna ( zapobiega krzepnięciu krwi), histamina( zwieksza przepuszczalność naczyń krwionośnych), enzymy proteolityczne(rokl. Bialek), sub. Bakteriobójcze. Zdolność do fagocytozy.

11.Sklad osocza, rola.

Osocze 90% woda, 6-9 % cukry, tłuszcze, aminokwasy, hormony, witaminy, sole mineralne, białka( albuminy- wpływają na ciśnienie onkotyczne, wiążą wodę ,jony magnezu, wapnia. Globuliny- L,B,y-immunoglobuliny- przeciwciała,. Fibrynogen-krzepnięcie krwi.

12. Rola krwi w organizmie człowieka.

Fun.: Wymiana gazowa, odpornościowa, obronna, termoregulacyjna, transportowa, utrzymanie stałego pH

13.Ogolna charakterystyka tkanki mięśniowej.

Powst. Z mezodermy, jest kurczliwa(białka kurczliwe), pobudliwa, nie ma sub. Międzykom. , pomiędzy kom. tk. Łączna właściwa wiotka i śródmięsna (naczynia kr., limfatyczne i nerwy). Posiada aparat kurczliwy. Włókna białe- miofilament aktynowy(cienki), miofilament miozynowy(gruby). Ułożone równolegle względem siei, tworzą pęczki- miofibryle. Tk. poprzecznie prążkowanej miof. Uporządkowane, w gładkiej rozgałęziają się tworzą sieć. Do błony przyczepiają miof. Aktynowe.

14.Budowa Komorek mięśniowych gładkich, właściwości, występowanie.

Kom. miocyt, wrzecionowaty, najszerszy w środku, gdzie jest jądro kom. Po obu stronach jądra pozostałe organelle kom. Dobrze Roz. Gładka i szorstka siateczka śródplazmatyczna. Całą cytoplazmę wypełnia aparat kurczliwy. Różna dł. Kom., w zależności od miejsca wys. , najdłuższe w ciężarnej macicy. Wys. pojedynczo lub w grupach. Pomiędzy kom. ścisłe poł. Miedzykom., które umożliwiają przekazywanie impulsów elektrycznych miedzy kom., wszystkie kom nie są unerwione. Skurcze dłuższe, wolniejsze, nie męczą się szybko. Unerwiony prze autonomiczny ukł. Ner. Wys w narządach, wew. Ścian naczyń krwionośnych.

15.Budowa włókien poprzecznie prążkowanych szkieletowych, różnice w porównaniu z budowa i właściwością Komorek mięśni gładkich, mikrofibryle (sarkom er) a mechanizm skurczu wlokna.

Kom.- włókno mięśniowe, ma cylindryczny kszt., komórki maja rożna długość , włókno jest komórczakiem( wiele jader kom.). Jadro kom. i organella występują tuz pod błona kom. w włóknie poprzecznie prążkowanie przez miofilamenty: aktynowe i miozynowe. Dużo mitochondriów, dobrze rozwiniete gladka i szorstka śródplazmatyczną, w cytoplazmie jest mioglobina- wiąże i transportuje tlen. Nadaje mięśnia barwę czerwona. W cytoplazmie dużo glikogenu ( cukier złożony, składa się z wielu części glukozy) – funkcja zapasowa, energetyczna ( rozkład glikogenu).

Linia Z wyznacza sarkom er, utworzona z białka, miejsce przyczepu miof. aktynowych.

M- z białka, fun. Stabilizowanie miofilamentów podczas skurczu.

I- prążek Jany składa się z miof. aktynowych( prążek izotropowy- jasny)

A- miof. miozynowe, na które nakładają się miof. aktynowe (pr. Anizotropowy) w nim mamy smugę- H- przejaśnienie składają się miof. miozynowe.

Mechanizm skurczu: 1.Pobudzenie kom. mięśniowej

2. Do cytoplazmy uwalniane SA jony wapnia( siateczka śródplazmatyczna gładka), umożliwiają odsłonięcie miejsc aktynowych na miof. aktynowych.

3. Miofilament mioz. Wiąże ATP, hydroliza ATP

4. Uwolniona energia umożliwia polaczenie fragmentów miozyny do miejsc aktywnego miozyny i przesuniecie się Mio. Aktynowych (ruch ślizgowy. Miof. zmieniają położenie względem siebie.

16. Budowa i właściwości Komorek mięśni poprzecznie prążkowanych serca.

Komórki ułożone szeregowo miedzy kom. polaczenie kom. wstawki- zespól Pol. W jednej kom. 1 lub 2 jadra kom. Poprzeczne prążkowanie. Szeregi kom. mogą się rozgałęziać. Duża liczba mitochondriów w cytoplazmie. Aparat kurczliwy wys. w postaci sarkomerów i rozgałęziających miofibryli. Skurcze niezależne od naszej woli, skurcz objętościowy, kurczy się cały czas. Energia z procesów tlenowych. Wys. 2 typy kom. : robocze o bodźcowo -przewodzące ( przewodzą bodźce , mogą wzbudzać potencjał czynnościowy i przekazywać kom. roboczym) wys. węzeł zatokowo-przedsionkowy, przedsionkowo-komorowy.

17. Ogólna charakterystyka tkanki nerwowej.

Tworzą ja populacje 2 komórek komórki nerwowe( neurony) i glejowe ( stanowią zrąb dla neuronów). Pochodzą z ektodermy. Nie wys. sub. Miedzykom., jest tk. Typowo zwierzęca. Jest pobudliwa i charakteryzuje ja przewodnictwo impulsów. W perykarionie wy. Aparaty Gollgiego, gładkie i szorstkie retikulum cytoplazmatyczne , szorstkie lepiej rozwinięte- SA to ciałka Nisla( tigroid), mitochondriom, rybosomy na których wytwarzane SA białka sekrecyjne( wydzielane poza kom., najczęściej neuroprzekaźniki). We wnętrzu SA włókna białkowe, mikrotubule i mikrofilamenty. Perykarion odbiera impulsy z dendrytów i powoduje ich przyspieszanie lub hamowanie- wytwarzanie impulsów nerwowych. Dendryty krótkie, liczne wypustki, które się rozgałęziają. Najszersze kolo perykarionu, u swojej podstawy, gdzie zawierają ciałka Nisla, potem się zwężają. Nie posiadają osłonek, wypełnione mikrotubulami i mikrofilamentami. Tworzą szlaki po których poruszają się makrocząsteczki. Największa liczba dendrytów kończy się w synapsach. Mogą pełnić fun. Receptorów czuciowych. Impuls przekazują dośrodkowo. Akson(neuryt)-w neuronie przeważnie 1 akson, jest to długa wypustka, posiada boczne rozgałęzienia- kalotendria. Telodendron- wypełnione mikrofilamentami i mikrotubulami, fun. Jak akson. W kanale znajdują się kanały potasowe i sodowe, nie posiadają tigroidu. Dochodzą do komórek receptorowych ( mięsień, gruczoł), a w tk. Nerwowej do innego neuronu, kończą się w synapsie. Kierunek przekazu impulsu odśrodkowy. Na swojej pow. Maja osłonki mielinowa i Schwanna.

18. Budowa modelowej komórki nerwowej (neuronu)

19. Przewodnictwo impulsów nerwowych po błonach wypustek nerwowych.

Błona kom musi być spolaryzowana( różnice ładunków pomiędzy strona zew. A wew. Po stronie wew. więcej mamy ładunków ujemnych) taki rozkład umożliwia pompa sodowo-potasowa.

3Na+ Bodziec Fala depolaryzacji

+ + + + + + + + _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ K+ + + + + + + błona kom.

- - - - - - - - - - - - - - - - - 2K- Na+ + + + + + + + + + + + + - - - - - - - - -

Potencjał spoczynkowy Potencjał czynnościowy

Potencjał spoczynkowy po stronie cytoplazmatycznej -90mV. Impuls – pompa przestaje działać , jony sodu przedostają się zgodnie z gradientem stężeń przez kanały sodowe do wew. –odwrócenie ładunków elektrycznych –depolaryzacja. Został wzbudzony potencjał czynnościowy +30 mV. Potencjał rozprzestrzenia się w postaci fali depolaryzacji ( kolejne rejony błony kom.). Po przejściu fali dep. Kanały sodowe zamykają się , otwierają się kanały potasowe i potas wychodzi z kom. zgodnie z gradientem stężeń, pompa zaczyna działać, następuje repolaryzacja – powrót do stanu pierwotnego ( ST. Spoczynkowy)

Synapsa- funkcjonalne polaczenie nerwów , tam przekazywany impuls. Występuje pomiędzy aksonem jednego neuronu i dendrytem drugiego( synapsa akso-dendryczna). Rodzaje:

-chemiczne- jest ich najwięcej. Sub. Chemiczne- mediatory, neuroprzekaźniki, neurohormony.

-elektryczne- poprzez prąd jonów

Neuroprzekaźniki:

-hamujące- glicyna

-pubudzajace – adrenalina, noradrenalina, acetylocholina

Budowa synapsy chem.

Przestrzeń miedzy błona synaptyczna a postsynaptyczna – szczelina synaptyczna. W presyn. SA pęcherzyki z neuroprzekaźnikami, w postsyn. SA receptory dla neuroprzekaźników . Pobudzenie odbywa się przez akson do zakończenia i powoduje uwolnienie do cytoplazmy jony wapnia SA potrzebne do egzocytozy neuroprzekaźników i uwalnia swoja wartość. Neuromediatory łączą się ze swoimi receptorami w bl. Postsyn. Jeśli pobudzający to wywarza się potencjał czynnościowy, jeśli hamujący to potencja się nie wzbudzi – impuls nie przekazany dalej.

20. Rodzaje neurytów pod katem osłonek.

-bezrdzenne- (bezmielinowe) – maja małą średnicę, prędkość 0,5-3 m/s

-rdzenne- (mielinowe) grubsza srednica dochodzi przekaz do 120 m/s

• osłonka schwanna- fosfolipidy i białka. Zapewnia ciągły przekaz impulsu nerwowego, fun. Ochronna, umożliwia regeneracje wl. Nerwowego. Impuls przechodzi przez cala długość kom.

•os. Mielinowa- impuls przekazywany pomiedzy jednym przewężeniem a drugim, co zwiększa szybkość przekazywania impulsu.

21.trójneuronowy luk odruchowy; przez jaka cześć centralnego ( ośrodkowego) układu nerwowego musza przejść impulsy nerwowe przy odruchu bezwarunkowym, a dokąd przy warunkowym; czym różnią się te dwa rodzaje odruchów? Łuk odruchowy, droga, jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora, stanowi strukturalny (anatomiczny) element reakcji odruchowej.

Składa się z 5 zasadniczych elementów:

1) receptora,

2) dośrodkowej drogi doprowadzającej neuronu czuciowego,

3) ośrodka nerwowego (kora mózgowa, rdzeń kręgowy, móżdżek),

4) odśrodkowej drogi wyprowadzającej neuronu ruchowego,

5) efektora.

Receptor odbiera bodziec, który wywołuje impuls nerwowy, neuron czuciowy przewodzi impuls z receptora do odpowiedniego ośrodka nerwowego w mózgu lub rdzeniu kręgowym. W ośrodku nerwowym impuls zostaje odpowiednio przetworzony i zmodyfikowany, a następnie przewodzony przez neuron ruchowy do efektora, którym jest najczęściej mięsień lub gruczoł, w którym impuls nerwowy wywołuje pobudzenie i reakcję lub czynność właściwą dla danego odruchu.

Odruchy:

- bezwarunkowy- (odruch wrodzony) dziedziczony, np. dotkniecie czegoś gorącego cofniecie reki. Impuls dociera do Redzenia kręgowego lub do ośrodków podkorowych mózgu.

-warunkowy- (nabyty)powstaje indywidualnie u każdego osobnika w wyniku jego doświadczeń życiowych. Odruchy te z czasem mogą wygasać, dla utrzymania musza być od czas do czasu wzmacniane. Impuls dociera do ośrodków kojarzeniowych w istocie szarej, np. ślinienie się na myśl o cytrynie.

GENETYKA

1.Prawa Mendla i reguły mendlowskie:

a.)Co to znaczy, ze gamety z genetycznego punkty widzenia sa czyste?

Mówi o segregacji genów po jednym z każdej pary do gamet w czasie mejozy. Jest rzeczą przypadku do której gamety trafi jeden gen, jak również jest loteria z której gamety powstaje osobnik. Gameta jest czysta, ponieważ z jednej pary genów powstaje 1 gen.

Aa

A- 50% a-50%

b.)Przy jakim uzupełnieniu prawo Medla jest uniwersalne?

II prawo Mendla – niezależnego dziedziczenia cech, rozpatruje więcej cech ( kształt, barwa). Mówi o niezależnej segregacji genów po jednej z każdej pary w czasie mejozy, dziedziczenie jednej cechy nie zależy od dziedziczenia innej cechy. II Prawo Mendla wymaga uzupełnienia: dziedziczenie jest niezależne tylko wówczas gdy rozpatrywane geny w dziedziczeniu znajdują się w różnych nie homologicznych chromosomach. Geny znajdują się w jednym chromosomie dziedziczą się razem czyli w sposób sprzężony.

A B A B

c.)Dlaczego osobniki F1 sa jednolitymi mieszańcami?

Ponieważ krzyżował ze sobą tylko osobniki homozygotyczne.

d.)Co oznaczają stosunki 3:1,1:2:1,9:3:3:1?

3:1 w przypadku dominacji F2 krzyżowanie 2 heterozygot w F1(AaxAa) I Iprawo.

1:2:1 brak dominacji, ko dominacja F2 2 homozygoty w F1(BCxBC) II prawo

9:3:3:1 jednolite heterozygoty III prawo

e.)Jak oblicza się kombinacje gamet, genotypów , fenotypów?

2.Chromosomowa teoria dziedziczności Morgana.

a.)Główne osiągniecie Morgana i jego uczniów na polu genetyki.

Twórca chromosomowej teorii dziedziczenia, wiedza o dziedziczeniu + wiedza o komórce.

-czynnikami dziedziczności SA geny

- geny SA ułożone w chromosomach linowo i zajmują ściśle określone miejsce w chrm.( im bliżej tym SA silniej sprzężone)

- jeden chromosom tworzy 1 grupę sprzężeń

- geny sa sprzężone w ukl. Liniowy

- osobnik ma tyle sprzężeń ile wynosi jego pojedynczy garnitur chromosomowy(23 grupy sprzężeń u człowieka)

- crossing-over (zaprezentował to zjawisko), np. muszka owocowa.

- cechy sprzężone z płcią

b.)Który rodzaj gamet decyduje o płci potomstwa na tle znanych modeli determinacji płci w przyrodzie( homo-, heterogametycznosci), który rodzaj gamet decyduje o płci potomstwa, który z heterosomów o płci męskiej?

Osobniki hetero gametyczne decydują o płci potomstwa( u człowieka mężczyzna XY). O pci meskiej decyduje chromosom Y.

Modele determinacji pluciowej :

MEZCZYZNA	KOBIETA
XY	XX
XX	XY
X-	XX
XX	X-

MOTYLE, PTAKI

BEKREGOWCE

c.)Dziedziczenie cech sprzężonych z płcią ( hemofilia, daltonizm, dystrofia mięśniowa Duchanne’a).

Cechy sprzężone z płcią- geny sa w chromosomach płci, głównie w chromosomie X.

Dystrofia mięśniowa Duchenne'a – dziedziczy się ją z płcią. Chorują na nią osobnicy płci męskiej. Objawami w pierwszych latach życia jest upośledzenie ruchów, trudności w chodzeniu, bieganiu.

Hemofilia (krwawiączka) -gen recesywny mający locus w chromosomie X. Brak zdolności do krzepnięcia krwi. Cecha sprzężona z płcią. Zazwyczaj chorują mężczyźni, kobiety nosicielki. Nigdy nie dziedziczony z ojców na synów , tylko na córki.XhX- nosicielka, XhY,XhXh- chory, XHXh-zrdowy

-gen letalny-dla kobiety umiera przy pierwszej miesiączce

-gen subletalny- dla mężczyzny , zyje ale obniża możliwość przeżywalności

Daltonizm- wywołane zmutowanym genem recesywnym, cecha sprzezona z plcia (chromosom X)Objawy:

-brak zdolności do rozróżniania barw(zielona, czerwona)

-uszkodzone czopki w oku

d.)Dlaczego występuje znacznie mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania na hemofilie niż wystąpienie daltonizmu, dlaczego kobiety nie chorują na hemofilie, kogo uważa się za propanda hemofilii?

Kobiety SA tylko nosicielkami. Hemofilia jest sprzężona z chromosomem X i wywołana przez allel recesywny.

Propand- osoba od której rodowodowo wyprowadza się nieprawidłowość.

e.)Cechy związane z płcią( na przykładzie łysienia i innych)

Cechy zlokalizowane w autosomach. Dziedziczone wraz płcią. Ujawnienie się cechy związanej z płcią zależy od płci osobnika. Cechy na Y- rybia łuska.

Dziedziczenie łysienia:

ŁŁ- łysienie u kobiety i mężczyzny

ŁO- łysienie tylko u mężczyzny

OO- brak

3. Pojęcia stosowane w genetyce podstawowej,

a.) Genotyp- geny osobnika.

Fenotyp- zespól cech osobnika, wypadkowa genotypu i czynników zewnętrznych.

Epistaza-zmniejszenie działania innych genów(reduktory, inhibitory)

Norma reakcji- ( zakres reakcji) zakres zmian fenotypowych organizmów o identycznych genotypach. Przykładem są bliźnięta jednojajowe wychowujące się w różnych warunkach.

Krzyżowanie- łączenie osobników o rożnych wartościach genowych w procesie pluciowym. Efektem krzyżowania jest krzyżówka.

Krzyżowanie wsobne- krzyżowanie osobników blisko spokrewnionych, stosowane w hodowli. Stosujemy by ujawnić recesywne cechy.

Krzyżowanie wsteczne- heterozygoty potomka z homozygota form rodzicielskich (PxF1- AAxAa).

Krzyżowanie testowe- homozygoty recesywnej z osobnikiem o którym nie wiemy czy jest hetero- czy homozygota.( aaxAa; aaxAA)

Linia czysta- linia osobników homozygotycznych na drodze krzyzowania wsobnego lub klonowania.

Klon-osobnik powstały w wyniku klonowania.

2n n- usunięto jadro

2n- w cytoplazmie informacja o ekspresji genów

Fenokopia- sobowtór, wygład zew. Jakiegoś osobnika , czyli fenotyp tak zmieniony przez czynniki zew. , ze przypomina wygląd osobnika z innym genotypem.

Heterozja– wybujałość mieszańców, powstaje mieszanie większe rozmiary wigor.(ABCD)x(EFGH)

(ABCEFGH)-MIESZNIEC BEZPLODNY Kon + osioł= wól

b.)Rodzaje genów:

Dominujący- taki gen , w którym w prostym Mendlowkim dziedziczeniu ujawnia się w homo- i heterozygocie.

Recesywny-(ustępujący) taki gen , w którym w prostym Mendlowkim dziedziczeniu ujawnia się wyłącznie w homozygocie, chemizygocie.

Letalny- (geny śmierci)- pojawienie się jego w genomie powoduje śmierć osobnika, np. hemofilia u kobiet.

Subletalny- wpływają na obniżenie żywotności homozygot.

Allele- odmiany genów z jednego locus.

Allele wielokrotne- jeśli jakaś cecha w populacji jest zdeterminowana przez 2 allele.

Geny hipostatyczne- geny odpowiedzialne za geny o mniejszej sile dzialania.

Geny plejotropowe- (geny polifeniczne) – geny odpowiadające za ujawnienie się więcej niż jednej cechy (albinizm-brak barwnika w skórze )

G

C1 C2 C3

Gen modyfikator - każdy gen, który wskutek współdziałania z innym genem wpływa na sposób jego ujawniania się w fenotypie, osłabiając lub wzmacniając jego efekty. Przykładem genów modyfikatorów są geny wpływające na wielkość białych plam sierści u ssaków.

Reduktory- obniżają działanie innych genów.

Inhibitory- związek chemiczny powodujący zahamowanie bądź spowolnienie reakcji chemicznej. Proces ten nazywa się inhibicją.

Regulatory-to geny, które kontrolują działanie genów struktury – włączają lub wyłączają ich aktywność

Teoria operonu- W 1961 roku francuscy badacze F.Jaco i J.Monod zaproponowali model genetycznej regulacji syntezy białek uczestniczących w procesie wykorzystywania laktozy. Badacze ci założyli, co następnie potwierdzono w dalszych badaniach, że zespół genów kodujących trzy niezbędne w procesie wykorzystania laktozy białka enzymatyczne znajdują się na nici DNA obok siebie. Geny te nazwano genami struktury. Geny struktury wraz z dwoma innymi sąsiadującymi genami, to jest genem operatorem i genem promotorem, stanowią jednostkę funkcjonalną zwaną operonem. Promotor i operator kontrolują ekspresję genów struktury.

Geny współdziałające-współdziałające ze sobą w tworzeniu jednej cechy, ponieważ ich działanie indywidualne ma niewielkie efekty fenotypowe.

Geny niezależne-W sposób niezależny dziedziczone są zaś cechy, których geny leżą w różnych chromosomach

Geny polimeryczne-(kumulatywne)jeśli jakaś cecha dziedziczona przez kilka par genów, różnych co do swej istoty , a efekt działania tych genów się sumuje (inteligencja, sprawność fizyczna).

C

G1 G2 G3

4. Rodzaje zmienności:

a.) Zmienność fenotypowa- wywołana czynnikami środowiskowymi, zmienność modyfikacyjna, nie jest dziedziczona, przekazywana. Znaczenie adaptacyjny, czyli przystosowanie do środowiskowych warunków, np. mniszek lekarski( w warunkach górskich- mały, leśnych- Duzy)

-fluktuacyjna- siła przejawu cechy ma związek z czynnikiem wywołującym. Jest proporcjonalna.

-alternatywna- cecha zmienia się po przekroczeniu wartości progowych

b.) zmienność genotypowa- dziedziczenie przekazywane, ponieważ znajduje odzwierciedlenie w genotypie, ma to znaczenie w procesach ewolucyjnych.

-rekombinacyjna- jest wynikiem łączenia się form rodzicielskich w nowych kombinacjach w potomstwie mieszańców. Jest wynikiem crossing-over(nowe kombinacje cech sprzężonych(, losowe układanie się chromosomów w płycie równikowej w czasie podziału komórki(efekt współdziałania genów niezależnych), losowe łączenie Się gamet.

- Zmienność mutacyjna – mutacje- nagle, skokowe, niezgodne z kierunkiem ewolucji zmiany w materiale dziedzicznym, utrwalone. Wywołane czynnikami mutagennymi= mutagen. Zjawisko niekorzystne. Mutant-osobnik zmieniony. Mutacje SA za zazwyczaj niekorzystne, ponieważ doprowadzają do ujawnienia się cech niekorzystnych(upośledzenie umysłowe). Czynnikami mutagennymi mogą być: antybiotyki, kolchicyna( powoduje poliploidyzacja zwiekszaia garnituru chromosomowego), promieniowanie ultrafioletowe.Mutacje obojętne- Rodzaje:

•Genomowa - polegają na zmianie liczby chromosomów wskutek zakłóceń w procesach podziału jądra komórkowego. Rodzaje:

>euploidealnosc -(zawsze letalna) zmiana dotyczy całego genomu, np.1n=4, 3n=12, 4n=16,5n=20. Powstają euploidy.

> aneuploidealnosc- zmiana dotyczy 1 lub kilku par chromosomów, np. 2n+1/9, 2n+2/10, 2n+1/10. Rodzaje:

→autosomalna:

- Zespól Downa- (trisomia chromosomu 21) 2n+1. Częstotliwość Downa wzrasta wraz z wzrostem wieku matki. Cechy: plaski profil twarzy, mongoloidalne ustawienie szpary powiek, zmarszczki natkane, Duzy język, zmniejszone napiecie mięśniowe, wiotkość więzadeł, wady serca, ukl. Moczowego, odpornościowego, duza zapadalność na bialaczki.

- Zespól Edwartsa- (trisomia chrm. 18)2n+1. Cechy; otwór miedzy przedsionkowy- mieszanie się krwi.

-Zespól Patau’a- (trisomia chrm. 13)2n+1. Cechy: podwójny moczowód, wada serca, osobnik umiera jak nie w zarodku to po porodzie.

→chromosomów płci ( heterosomalne)

-Zespól Klinefeltera- (47/XXY)(mężczyzna chromatyno dodatni) 2n+1 Cechy: niepłodność, niski wzrost(kończyny dolne długie), postępowe zeszkliwienia kanalików nasiennych, budowa ciala miedzy kobieta a mężczyzna. Mężczyźni (XYY) nadsamce, kobiety (XXX)-nadsamice.

- Zespól Turnera- (monosomia X) kobieta chromatyno ujemna. Cechy: bezpłodność, niski wzrost, pletwistosc szyi, koślawość łokci, szeroko rozstawione sutki, upośledzenie umysłowe. 1 na 2000 narodzonych.

•Chromosomowa- zmiana struktury chromosomu. Rodzaje aberracji chrm. :

- delecja- wypadniecie fragmentu chromosomu, środkowy lub końcowy odcinek.

- inwersja- odwrócenie chrom. O 180 stopni.

- translokacja- przeniesienie fragmentu chrm. Na inny chromosom nie homologiczny.

- duplikacja – podwojenie fragmentu chrm. Wraz z genami.

• Genowa (punktowe) - są to zmiany sekwencji nukleotydów danego genu rozpatrywane są na poziomie DNA , dotyczą zmiany zasad w DNA. Zmiany genu już istniejącego lub pojawienie się nowego. Rodzaje:

- tranzycja- puryna na purynę, pirymidyna na pirymidynę

- trans wersja – puryna na pirymidynę, pirymidyna na purynę

- duplikacja- powielenie

- insercja- wbudowanie fragmentu DNA

- inwersja- obrócenie o 180 stopni

- insercja kodonu nonsensownego- wstawienie kodonu stop

Baar i Bertram- w jadrze kom. żeńskim znaleźli bruzde- chromatyne płci – ciałko Baara (nieaktywny chromosom X) . Kto nie ma ciałka Baara chromatyno ujemny.

Nondysjunkcja- nieprawidłowe rozejście się chromosomów w czasie podziału komórki (sklejenie się chromosomów). Efekt :

2n+1 trisomia 2n-1 monosomia 2n+1+1 podwójna trisomia

2n+2 tetrosomia autosomalna i heterosomalna

Endomitoza - podziały chromosomów w obrębie jądra komórkowego, którym nie towarzyszy zanik błony jądrowej i podział jądra (bez udziału wrzeciona podziałowego). Prowadzi do znacznego niekiedy zwielokrotnienia liczby chromosomów w jądrze i znacznego powiększenia jego rozmiarów, a co za tym idzie, również rozmiarów komórki (endopoliploidalność, poliploidalność).

Sierpowatość hemoglobiny- (mutacja faworyzująca) β hemoglobina – walina zamiast kwasu glutaminowego. Krwinki maja kszt. Sierpa, tkanki niedożywione umierają. Krwinki się sklejają i pękają prowadzi to do anemii hemolitycznej. Przy homozygocie 50% sierpy, 50% normalne krwinki. Przy heterozygocie 80% normalne, 20% sierpy. Częściej występuje u ludzi w krajach tropikalnych.

Bloki metaboliczne- nieprawidłowa budowa białka enzymatycznego, pojawienie się sub. Toksycznych, uszkodzenie narządów wew., , Np.:

-fenyloketonuria- brak odpowiedniego enzymu, który może zmetabolizowac fenyloalaninę w tyrozynę. Powstaje kwas fenylopirogronowy. Głębokie upośledzenie umysłowe, jasna skóra, włosy.

-mukowiscydoza- złe funkcjonowanie gruczołów zew. Wydzielniczych, zły śluz jest wytwarzany, choroba letalna. Zaburzenia ukl. Pokarmowego i oddechowego.

5.Znaczenie dziedziczenia i zmienności w sporcie – w selekcji, treningu.