Rodzaje źródeł prawa powszechnie obowiązującego

W teorii prawa termin "źródła prawa" jest terminem o wielu znaczeniach. W piśmiennictwie prawniczym najczęściej rozróżnia się:

• źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscendi) - wszystkie czynniki mogące dostarczyć informacji o prawie; źródła te powinny mieć takie cechy, jak pierwotność, autentyczność, wierność i autorytatywność, np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski

• źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi) - pod tym pojęciem rozumie się różne czynniki, niekiedy używa się tego terminu dla oznaczenia wszystkich czynników wpływających na ukształtowanie się takiej a nie innej treści przepisów prawnych (źródła prawa z rozumieniu materialnym - przyczyny warunkujące treść prawa), a niekiedy na oznaczanie działań organów prawotwórczych czy też efektów ich działalności (źródła prawa w znaczeniu formalnym - przyczyny prawnego obowiązywania normy)

Z pojęciem źródeł prawa wiąże się termin źródeł obowiązywania prawa - przez, który rozumie się czynniki, które powodują, że reguła zachowania zyskuje moc reguły prawa. Jedni za podstawę obowiązywania aktów prawnych uważają materialne warunki życia społecznego, inni państwo. Ze względu na trudności w wyjaśnieniu pojęcia źródeł prawa coraz częściej zamiast źródeł prawa mówi się o sposobach powstania prawa, do których należą przed wszystkim: stanowienie, zwyczaj, precedens i umowa.

Powszechnie obowiązujące źródła prawa charakteryzują się tym, że zwierają generalne i abstrakcyjne normy prawne. Normy generalne to normy skierowane do nieokreślonego katalogu osób poprzez wskazanie cech, natomiast normy abstrakcyjne określają zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób.

Katalog powszechnie obowiązujących źródeł prawa zawiera art. 87 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., zgodnie z jego brzmieniem:

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych z 20 lipca 2000 roku. Natomiast umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.

Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych przewiduje następujące rozwiązania, gwarantujące możliwość zapoznania się ze źródłami prawa:

• Art. 1. 1. Ustawa określa zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych.

2. Zasady i tryb ogłaszania umów międzynarodowych, a także układów zbiorowych pracy określają odrębne ustawy.

• Art. 2. 1. Ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe.

2. Odrębna ustawa może wyłączyć obowiązek ogłoszenia aktu normatywnego niezawierającego przepisów powszechnie obowiązujących.

• Art. 3. Akty normatywne ogłasza się niezwłocznie.

• Art. 4. 1. Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy.

2. W uzasadnionych przypadkach akty normatywne, z zastrzeżeniem ust. 3, mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia w życie aktu normatywnego i zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym.

3. Przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. W uzasadnionych przypadkach przepisy porządkowe mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż trzy dni, a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenia życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić wejście w życie takich przepisów z dniem ich ogłoszenia.

• Art. 5. Przepisy art. 4 nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, jeżeli zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie. !!!

• Art. 7. Akty normatywne wydawane na podstawie ustaw można ogłaszać w okresie od dnia ogłoszenia danej ustawy, a przed dniem jej wejścia w życie; akt taki nie może wejść w życie wcześniej niż ustawa.

• Art. 14. 1. Przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu.

• Art. 16. 1. Jeżeli liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była wielokrotnie uprzednio nowelizowana i posługiwanie się tekstem ustawy może być istotnie utrudnione, Marszałek Sejmu ogłasza tekst jednolity ustawy. Ustawa może określić termin ogłoszenia tekstu jednolitego.

KONSTYTUCJA

Termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa constituere co oznacza : ustanawiać, urządzać. Konstytucja to akt normatywny, który zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Jest podstawą prawną, innych normatywnych aktów prawnych. Konstytucja, choć także jest ustawą, jest ustawą zasadniczą, dlatego że wykazuje pewne cech odróżniające ja od innych ustaw. Należą do nich:

• szczególny tryb zmiany konstytucji

• posiada najwyższą moc prawną

• jest podstawą kompetencyjną do stanowienia ustaw zwykłych

• ustawy muszą być zgodne z konstytucją

• poprzedzona preambułą

• reguluje kwestie ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego

USTAWA

Ustawy są normatywnymi aktami prawnymi, wydawanymi przez Sejm. W hierarchii aktów prawnych zajmują one miejsce o jeden stopień niższe niż konstytucja.

W nauce prawa istnieje rozróżnienie ustawy:

• w rozumieniu formalnym - nazywany jest każdy akt, nawet nie ustanawiający przepisów o cechach ogólności i abstrakcyjności, powstały w "drodze ustawodawczej" i noszący nazwę "ustawa"

• w rozumieniu materialnym - nazywany jest każdy przepis (norma) prawa rozgraniczający sfery wolnej działalności podmiotów, ingerujący w sferę praw i wolności jednostki, a także ograniczający korzystanie z własności, niezależnie od jego rangi

Do skutecznego uchwalenia ustawy wymagane jest przeprowadzenie procedury ustawodawczej - procesu stanowienia prawa. Z procedurą ustawodawczą wiążą się następujące pojęcia:

• inicjatywa ustawodawcza (prawo wniesienia do parlamentu przez określone podmioty projektu ustawy; prawo inicjatywy ustawodawczej może zostać ograniczone ze względu na: liczbę wnioskodawców), zgodnie z art. 118 Konstytucji

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Zgodnie z systematyką Konstytucji można wymienić trzy rodzaje umów międzynarodowych: a) ratyfikowane na podstawie zgody sejmu wyrażonej w ustawie b) ratyfikowane ale bez zgody wyrażonej w ustawie c) nieratyfikowane w ogóle ( są to wewnętrzne źródła prawa, często "porozumienia"). Hierarchia umów międzynarodowych

Zgodnie z art. 91 ust. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Zatem umowy nie ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie w hierarchii źródeł prawa stoją niżej od ratyfikowanych za zgodą w formie ustawy ponadto są niżej od ustawy.

• Umowy międzynarodowe wymagające dla ratyfikacji zgody wyrażonej w ustawie:

Konstytucja do ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

• członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Wedle art. 89 ust. 2 o zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

ROZPORZĄDZENIA

W teorii prawa rozporządzenie jest aktem wydawanym przez kompetentne organy na podstawie ustaw i dla ich wykonania. Warunkiem wejścia w życie jest publikacja w Dzienniku Ustaw. Różnic między rozporządzeniem, a ustawą dopatruje się na dwóch płaszczyznach: formalnej (chodzi o różnicę pod wzglądem mocy prawnej, ustawie przypisuję się wyższą moc prawną) i przedmiotowej (przyjmuje się, że zadaniem ustaw jest regulacja stosunków mających charakter zasadniczy i trwały, natomiast rozporządzenie odnosi się do tego, co z istoty swej jest zmieniane, mając na celu wykonanie przepisów ustawy). Dlatego też rozporządzenia nazywane są aktami wykonawczymi.

Organami kompetentnymi do wydawania rozporządzeń wedle Konstytucji są:

• Prezydent RP

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Ministrowie kierujący działem administracji rządowej

• Krajowa Rada Radiofonii I telewizji

• Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych

• Przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej,

W konstytucji wymieniono jeszcze szczególną kategorię rozporządzeń - rozporządzeń z mocą ustawy. Zgodnie, z art. 234 ust., 1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3 - 5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa.

Zatem powyższa kategoria aktów prawnych również zalicza się do powszechnie obowiązujących źródeł prawa aczkolwiek ma znikome znaczenie (oby tak dalej).

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

Wedle tego artykułu organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

Prawo miejscowe, jest zatem przejawem przyznania kompetencji prawotwórczych organom lokalnym celem lepszego uwzględnienia specyfiki lokalnej w aktach prawa powszechnie obowiązującego.

Na podstawie powyższej regulacji można wskazać następujące podstawowe cechy prawa miejscowego:

• prawo miejscowe jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego, który w hierarchii źródeł prawa zlokalizowany jest pod ustawą.

• obowiązywanie prawa miejscowego można opisać dwoma zakresami: podmiotowym i terytorialnym. Podmiotowo akty prawa miejscowego obowiązują wszystkie kategorie podmiotów (powszechne obowiązywanie). Natomiast przestrzennie (terenowo), prawo miejscowe obowiązuje na obszarze działania organów, które go ustanowiły.

• prawo miejscowe usytuowane jest w hierarchii źródeł prawa pod ustawą i z tego wynika, iż akt prawa miejscowego musi być stanowiony na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego określonego w normie ustawowej.

• prawo miejscowe może pochodzić zarówno od organów samorządu terytorialnego, jak również od terenowych organów administracji rządowej.

• warunkiem niezbędnym obowiązywania aktu prawa miejscowego jest jego ogłoszenie, na warunkach wskazanych na początku opracowania

• zarządzenie do sądu administracyjnego. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił.

Analogiczne uregulowania w zakresie aktów prawa miejscowego zawiera ustawa o samorządzie powiatu z pewnymi wyjątkami.

• Akty prawa miejscowego stanowionego przez samorząd województwa

Fakt prawny, fakt, z którym norma prawna wiąże skutek prawny w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego. Fakty prawne dzielą się na zdarzenia i na zachowania się, które mogą być zgodne z prawem (np. umowa o dzieło) lub z nim niezgodne (np. kradzież), mogą też polegać na działaniu lub zaniechaniu (powstrzymaniu się od czynności).

Norma prawna, reguła postępowania, ustanowiona przez kompetentny organ państwa np. parlament, rząd, prezydenta, wojewodę, skierowana do abstrakcyjnego adresata, określająca sposób postępowania w przewidzianej tą normą sytuacji.

Realizacja norm prawnych zabezpieczona jest groźbą użycia przymusu przez państwo, które przewiduje w przypadku jej naruszenia sankcję (np. grzywnę, pozbawienie wolności, opuszczenie bezprawnie zajmowanego lokalu). Norma prawna wskazuje ogólne cechy adresata, np. skierowana jest do każdego studenta, nauczyciela lub każdego, kto ukończył 18 lat. Jednocześnie też od normy prawnej wymaga się, by przyznawała określone prawa i nakładała określone obowiązki równo wszystkim adresatom (np. uczniom). Ponadto norma prawna wyznacza warunki, jak i zachowania na tyle nie skonkretyzowane, aby mogły być powtarzalne (np. każdy, kto osiągnął pewien pułap rocznych dochodów musi zapłacić przewidziany prawem podatek).

Każda norma prawna składa się z 3 elementów:

1) hipotezy, wskazującej krąg adresatów oraz okoliczności, w jakich ma ona zastosowanie;

2) dyspozycji, wyznaczającej sposób postępowania sformułowanej w postaci dozwolenia, zakazu lub nakazu;

3) sankcji, określającej konsekwencje naruszenia dyspozycji np. w postaci unieważnienia zawartej umowy lub w polityce – odwołania z zajmowanego stanowiska, utraty biernego i czynnego prawa wyborczego albo zakazu pełnienia określonych funkcji publicznych. Norma prawna nie jest równoznaczna z przepisem prawnym. Dopiero na podstawie całego zespołu przepisów prawnych ustala się obowiązujące normy prawne.

Stosunek prawny - Kiedy określone stosunki społeczne są regulowane przez normy prawne, to tym samym stają się stosunkami prawnymi. Zakres tej regulacji jest zmienny, przesądzany przez ustawodawcę i ograniczony w zasadzie do spraw istotnych oraz ważnych z punktu widzenia społecznego.
Stosunek prawny to taki stosunek społeczny, w którym wyznaczona przez normy prawne sytuacja prawna jakiegoś podmiotu jest powiązana w pewien sposób z sytuacją prawną innego podmiotu. Stosunki prawne osadzone są w realiach życia społecznego, są regułami funkcjonowania sankcjonowanymi przez państwo, zachodzącymi między dwoma lub wieloma podmiotami. Stosunki prawne trwają jakiś czas, a potem wygasają na skutek osiągnięcia zamierzonych celów.

Podmioty uczestniczące w stosunkach prawnych mają określone prawa i obowiązki.
Ogól obowiązków i uprawnień podmiotów stosunków prawnych w określonych działach prawa nazywamy kompetencją podmiotu.

W każdym stosunku prawnym można wyróżnić cztery elementy:
• podmioty stosunku prawnego (tj. osoby, grupy osób, organy władzy publicznej, jednostki organizacyjne zwane osobami prawnymi, inne jednostki organizacyjne),
• przedmiot stosunku prawnego (tj. postępowanie podmiotów tego stosunku oraz rzeczy, inne przedmioty materialne i dobra niematerialne, których to zachowanie dotyczy),
• uprawnienie podmiotu rozumiane jako przyznana przez normy prawne możliwość określonego zachowania się,
• obowiązek podmiotu rozumiany jako nakazany lub zakazany adresatowi normy prawnej sposób zachowania się. Uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego są ze sobą skorelowane. Składają się one na treść stosunku prawnego.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

Norma prawna obowiązuje jeśli mamy taką sytuacje że norma została ustanowiona i do tej pory nie została uchylona przez kompetentny organ państwa. Jeżeli nie upłynął określony przez nią samą okres obowiązywania, jeśli nie została derogowana innym aktem prawnym
(tzw. temporalne kryterium obowiązywania norm prawnych)

Nowo wydany akt prawny regulujący unormowane już uprzednio stosunki prawne precyzuje zazwyczaj kwestie związane z derywacją w przepisach wprowadzających i końcowych, tudzież w osobnym akcie prawnym.

Vacatio legis okres pomiędzy opublikowaniem aktu prawnego a jego wejściem w życie

Retroakcja sytuacja w której przepisy prawa nakazują wiązać skutki prawne z faktami które wydarzyły się w przeszłości – zasada nie pozostaje w sprzeczności z regułą lex retro non agit. Skutki prawne są bowiem wiązane dopiero od momentu wejścia aktu w życie.

Desuetudo sytuacja w której jakiś przepis przestaje obowiązywać na skutek zaniechania jego egzekwowania, np. na skutek jego nie adekwatności do zmieniających się warunków społecznych. / behawioralne kryteria obowiązywania prawa /

Obowiązywanie norm prawnych jest również ograniczone w przestrzeni. Akt prawotwórczy wydany przez organ centralny obowiązuje na całym terytorium danego państwa chyba że sam zakreśli to wężej.
Podobna zasada odnosi się do aktów terenowych.

Obowiązywanie prawa może być równierz ograniczone co do osób : kwestia obcokrajowców, immunitetu dyplomatycznego. ( patrz Łopatka )

Przepis prawny, część aktu prawnego, wyodrębniona jako artykuł, paragraf itp. Określenie przepisu prawnego bywa używane wymiennie z określeniem norma prawna. Elementy jednej normy mogą być zawarte w kilku różnych przepisach, np. przez odesłanie do innych artykułów danego aktu prawnego lub przez sformułowanie sankcji dla norm zawartych w innych aktach prawnych.

Prawo zwyczajowe opierało się na sankcjonowanych tradycją, niepisanych zwyczajach prawnych i obyczajach, charakteryzując się dużym partykularyzmem stanowym i prowincjonalnym.

System prawa to pojęcie używane w różnych kontekstach. Rozróżniamy system prawa danego państwa i system prawa ściśle określonego sektora prawa czy system źródeł prawa.

System źródeł danego państwa odnosi się do całości obowiązujących norm i przepisów w danym czasie i na określonym terytorium. System ten jest ujęty w jakieś ramy i uporządkowany. Jest to po prostu schematycznie ułożony system norm prawnych. System prawa w każdym państwie dzieli się na poszczególne sektory prawa, i jest wynikiem ewolucji i ciągłego rozwoju systemu prawa. Takim przykładem jednej gałęzi prawa może być np. system prawa cywilnego. System źródeł prawa do forma działań mających na celu tworzenie prawa w systemie prawnym określonego kraju.

O formie i wyglądzie systemu prawa w poszczególnych krajach decydują uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i polityczne. Systemy prawa w różnych krajach nie różnią się znacznie od siebie, ale jednak każdy kraj ma swój dostosowany do realiów w danym środowisku niepowtarzalny system prawa.

System prawa kieruje się własnymi zasadami. Zasady systemu prawa to generalnie te normy, które mają szczególne znaczenie dla danego systemu i te aksjomaty, które są odpowiednie dla danego systemu bez względu na to, w jakim stopniu mają swoje odzwierciedlenie w przepisach tego systemu prawa, w którym obowiązują. Zasady te mają ogromne znaczenie i wpływ na wygląd systemu, według tych zasad wyznacza się główne cele, założenia i kierunki w przepisach prawa. Zasady te pozostają w ścisłym związku z ideologią polityczną czy mentalnością społeczną. Takim przykładem zasad może być np. humanizm, zasada ludowładztwa czy zasada państwa prawnego. Zasady nie występują tylko jako ogólne wyznaczniki do tworzenia prawa jako całości. Odrębne zasady występują również w poszczególnych sektorach prawa, np. domniemanie niewinności przed udowodnieniem winy oskarżonemu w prawie karnym. System prawa charakteryzuje się niesprzecznością i zupełnością. Chodzi tu o to, aby jakieś dwie normy wzajemnie nakładające się na siebie nie były ze sobą sprzeczne, choć i takie normy można odnaleźć w wielu systemach i o to, że każde zagadnienie i każdy problem da się rozstrzygnąć przy pomocy obowiązującego prawa w określonym systemie prawnym.

Źródła prawa.

Pojęcie źródło prawa jest pojęciem ogólnym i mającym zastosowanie w wielu dziedzinach. Znaczenie tego terminu w naszym przypadku jest takie, że źródła prawa te zdarzenia i fakty, które tworzą prawo. To jest np. tworzenie ustaw i te działania, które mają charakter prawotwórczy, których wynikiem jest powstawanie ustaw, statutów czy dekretów. W rozumieniu potocznym źródła prawa to wszystkie czynniki społeczne, ekonomiczne i polityczne wpływające na kształt i treść norm prawnych.

W takich aktach prawnych jak konstytucja źródła prawa przedstawiane są dogmatycznie lub opisowo. W tym ujęciu źródeł prawa, uważa się, że określone normy winny być respektowane jako normy prawne albo też dane fakty ze względu na określone znaczenie uznaje się za prawotwórcze. Zadanie nauk prawnych jest określenie czynników i składników źródeł prawa.

Reguły i zasady określające i nakazujące traktowanie określonego faktu za prawotwórczy nazywane są normatywną koncepcją źródeł prawa, na które składają się dwa rodzaje reguł.

- reguły walidacyjne określające kryteria obowiązywania aktów prawnych i nakazujące uznać dany fakt za prawotwórczy

- reguły egzegezy, które określają zasady odczytywania i interpretowania aktów prawnych, reguły inferencyjne natomiast dotyczą sądzenia a za tym roszczenia o obowiązywanie jakichś norm prawnych z obowiązujących już innych norm prawnych. Reguły kolizyjne, określają procedurę likwidacji niezgodności norm systemu.

Reguły walidacyjne, które nakazują uznawać jakiś fakt za prawotwórczy w danym systemie traktuje się jako normalny składnik normatywnej koncepcji źródeł prawa. Jakie więc treści norm prawnych dopuścimy jako te obowiązujące w określonym systemie prawa. To zależy nie tylko od samych faktów prawotwórczych, ale również od aprobowanych w systemie reguł egzegezy. Ponieważ, gdy założymy inne reguły egzegezy na bazie tych samych przepisów będzie można odczytać normy o różnej treści. Dlatego, aby wiedzieć, jakie treści norm uznamy za te obowiązujące w danym systemie prawa należy brać pod uwagę zarówno reguły walidacyjne jak i reguły egzegezy..

Reguły, które regulują normatywną koncepcję źródeł prawa określany jest przez prawne teksty i prawniczą ideologie. Reguły takie są dopuszczane i uznawane za obowiązujące, bo zawarte są w tekstach prawnych bądź uznaje się je za obowiązujące biorąc pod uwagę znaną i rozpowszechnioną doktrynę prawniczą. Zgodnie z ogólnie obowiązującą kulturą w środowisku prawniczym ideologie i poglądy prawnicze nie są uważane za niezależne źródło prawa. Należy jednak zauważyć, że owe doktryny są używane podczas podejmowania decyzji czy uznać jakiś fakt za prawodawczy czy też nie.

Reguły egzegezy.

Zapisy prawne jedynie określają w pełni normy zachowania, regulują to jak postępować w granicach prawa i według prawa. Również akty prawa zwyczajowe przyjmują kształt taki, że do sprecyzowania jego istoty i treści potrzebne są ustalenia. Można powiedzieć, że fakty uważane za prawodawcze na płaszczyźnie normatywnej koncepcji źródeł prawa w danym systemie nie precyzują od razu norm prawnych i nie dają gotowych rozwiązań, tylko dopiero muszą zostać ukształtowane na bazie tych prawotwórczych faktów opierając się przy tym o określone reguły. Właśnie te reguły noszą nazwę-reguły egzegezy. Inaczej mówiąc te reguły to zasady opracowywania tekstów prawnych. Na początku trzeba, więc przełożyć różne przepisy prawne na zdania, które będą miały kształt norm postępowania. Dopiero po takim zabiegu, gdy nadamy przepisom określone normy postępowania można będzie sformułować kompetencje, uprawnienia i obowiązki poszczególnych instytucji.

Rezultat egzegezy tekstów prawnych, czyli opracowanie ich i nadanie im kształtu norm postępowania w celu uzyskania zwartego systemu, może być różny w zależności od tego, jakie przyjmie się reguły i zasady interpretowania, reguły inferencyjne i kolizyjne i jakie założymy przesłanki dla ich wykorzystania. Wszystkie etapy reguł egzegezy są od siebie zależne. Ponieważ reguły inferencyjne i interpretacyjne stosowane i utworzone są w taki sposób, aby ostatecznie nie dochodziło do kolizji w normach. Jeśli interpretacja i inferencja prawnicza prowadzi w stronę powstania norm ze sobą się kłócących, to w możliwie jak najskuteczniejszy sposób eliminuje się te kolizje. Radykalne reguły egzegezy czasami łączą się z bardzo luźnymi regułami inferencyjnymi, co w rezultacie doprowadzić może do użycia luźnych reguł egzegezy a potem radykalnego i rygorystycznego wnioskowania.

Wykładnia tekstów aktów prawotwórczych jest jednym z elementarnych zadań w kanonach prawoznawstwa a za tym zasadniczym celem nauk o prawie stosowanym. Teoria prawa analizuje przebieg egzegezy dokonywanej przez zasady i normy prawnicze, nie bacząc na to, że w ramach praktycznego podejścia w metodzie budowania reguł, teoretycy opowiadają się za różnymi metodami egzegezy, wskazując przy tym na dobre i złe strony różnych reguł inferencyjnych, interpretacyjnych czy kolizyjnych.

Reguły interpretacyjne.

Reguły interpretacyjne należy rozumieć jako interpretowanie artykułów prawnych, które polega generalnie na zamienieniu artykułów prawnych na specyficzne normy postępowania. Ogólnie ujmując reguły interpretacyjne można rozdzielić i wyróżnić dwie różne fazy wykładni:

- I faza wykładni- to taka, która opierając się o różne przepisy prawne, dąży do utworzenia i odtworzenia takiej wypowiedzi, która będzie miała ukształtowaną formę normy postępowania

- II faza wykładni- to taka, która w zinterpretowanych komunikatach normatywnych ustala, uściśla i precyzuje treść i znaczenie właśnie tych komunikatów

Zarówno pierwszą fazę wykładni jak i drugą w działaniach praktycznych ciężko jest od siebie odróżnić i oddzielić, dlatego, że gdy odtwarzamy normy postępowania, bazując na przepisach prawnych, ukierunkowujemy się w pewnym stopniu na to, że normy postępowania muszą mieć wytłumaczenie aksjologiczne wytwarzając przy tym zwarty i logiczny system norm. Patrząc, więc na drugą fazę wykładani widzimy, że już przy pierwszej fazie bierzemy pod uwagę te czynniki, które detalicznie bierze się pod uwagę w fazie drugiej. Na reguły interpretacyjne składają się zarówno normy znaczeniowe jak i normy składni występujące w języku prawniczym. Normy znaczeniowe nie ogranicza się jednak tylko do dopasowania określonych sytuacji do określonych zwrotów, tylko uwzględnia również znaczenie innych zawartych w tekstach prawnych zwrotów i warunki społeczne utworzenia określonego zapisu prawnego. Biorąc pod uwagę wyżej wymienione czynniki trudno jest utworzyć zbiór tych wszystkich reguł znaczeniowych, do jakich każą odnosić się reguły interpretacyjne językowe.

Reguły inferencyjne.

Reguły inferencyjne- interpretacja faktów prawotwórczych zakłada, jakie reguły zostały ujęte w słowa na skutek, czego powstały przepisy prawne i wzór prawa zwyczajowego. Na tym rola egzegezy faktów jednak się nie kończy. Bazując na tak zinterpretowanych regułach za normy w danym systemie prawnym uważa się także inne normy, ogólnie wyprowadzone z reguł wcześniej zaliczanych do systemu lub uważanych w danym systemie prawnym reguł inferencyjnych. Jeżeli w tej ewentualności weźmiemy pod uwagę inferencje to z tego powodu, że pojęcie inferencji używa się zazwyczaj do zagadnień opisowych i ogranicza się do wyprowadzania wywodów, w wyniku, czego uznamy za autentyczne czy choćby prawdopodobne określone zagadnienia, dochodzi do uznania innych zagadnień opisowych za autentyczne czy prawdopodobne. Takie rozumienie tej kwestii, w zależności od tego, według jakich reguł wnioskowania przebiega, uznawane jest za uzasadnione w mniejszym bądź większym stopniu. W sytuacji, gdy weźmiemy pod uwagę reguły postępowania nie należy twierdzić o ich autentyczności czy prawdopodobieństwie i stąd precyzując nie należy twierdzić o wnioskowaniu z reguł o regułach. W tym przypadku należy pojmować to w taki sposób, że opierając się o zdanie, które mówi o obowiązywaniu określonej normy w danym systemie prawnym uważa się to zdanie, które mówi o innej normie prawnej w tym systemie prawnym, posiadającej moc prawną, wtedy, gdy pomiędzy tymi właśnie regułami zachodzą określone relacje. Mogą być to relacje rozumiane ogólnie lub takie relacje, w których dane normy posiadają jednakowe wytłumaczenie aksjologiczne i idąc dalej, jeżeli uznamy normę za obowiązującą to należałoby uznać za obowiązujące również inne normy biorąc pod uwagę odpowiednie rozumowanie i interpretowanie prawodawcy, który wytrwale kieruje się danymi diagnozami. Wracając do stwierdzenia "wynikanie reguł z reguł", to należy wyjaśnić, że w tym przypadku termin wynikanie dotyczy zdań, a nie reguł, takich zdań w przypadku, których autentyczność jednego zdania przesądza o autentyczności drugiego zdania. "Wynikanie reguł z reguł" czy też inaczej "wynikanie norm z norm", oznaczać może również, że urzeczywistnienie zagadnień dotyczących pierwszej normy jest wystarczającym działaniem, aby druga norma weszła w życie, i na odwrót, gdy zrealizuje się wszelkie wskazania drugiej reguły otwarta jest droga do realizacji tej pierwszej reguły.

Reasumując, nie można się nie zgodzić ze stwierdzeniem, że im większa liczba reguł inferencyjnych i im bardziej te reguły są liberalne i nie restrykcyjne w danym systemie prawnym, tym więcej danych norm należy dopisać do systemu opierając się o ich zinterpretowanie z przepisów.

Reguły kolizyjne.

W założeniach prawodawców nigdy nie ma takiej sytuacji, gdzie tworzy się dwie nakładające się na siebie, niezgodne ze sobą normy. Takie niezgodne ze sobą normy nie są odpowiednim środkiem dla kierowania zachowaniem ludzi. Prawnicze pozycje książkowe do określenie takich niezgodnych ze sobą norm używają określenia "sprzeczne normy". Należy jednak zwrócić uwagę na różnorodność takich sprzecznych norm, jakie występują. Mianowicie występują różne odmiany niezgodnych norm, każda z nich powoduje różne konsekwencje i prowadzi do różnych skutków przy kreowaniu systemu prawnego. Eliminacja sprzecznych norm zachodzi w toku egzegezy przepisów prawnych. W takim przypadku myśl prawnicza stosuje tzw. Zespół reguł kolizyjnych. Zadaniem reguł kolizyjnych jest nie dopuszczenie do obowiązywania określonej normy prawnej wtedy, gdy okaże się ona nie zgodna z inną już istniejącą normą prawną w danym systemie prawnym. Innym zadaniem reguł kolizyjnych jest takie działanie, ograniczanie zakresu stosowania jednej z norm, które ma sprzeczności likwidować.

Precyzując normy prawne ze sobą sprzeczne, to takie normy, które w danej sytuacji, jedna z norm zezwala na jakieś działanie czy postępowanie natomiast druga z norm w identycznej, analogicznej sytuacji zakazuje jakiegoś tegoż samego postępowania czy działania. Jedna reguła prawna zezwala na coś inna natomiast zakazuje tego samego. Jeżeli te dwie reguły prawne maja jedynie część wspólnego zakresu działania i odnoszą się w zasadzie do zupełnie innych dziedzin, ale pokrywają się w kilku kwestiach, to taką sprzeczność nie trudno jest wyeliminować ograniczając zakres stosowania jednej z nich. Ograniczenie to polega na tym, że po jego zastosowaniu dwie normy nie mają już wspólnej płaszczyzny działania.

Reguły kolizyjne stosuje się w przypadku nie istnienia określonego przepisu, który anulowałby przepisy, na które składają się sprzeczne i niezgodne ze sobą normy. O sprzeczności norm orzekać można po tym, jak wcześniej przepisy zostaną poddane interpretacji, i gdy okaże się, że te przepisy tworzą normy ze sobą niezgodne w jakiejś dziedzinie.

Czynniki kształtujące treść prawa

Twórcy prawa nadają cel prawu oraz łączą i dobierają efektywne i wydajne środki do urzeczywistniania wcześniej nadanych celów. Prawodawca nie może w sposób dla siebie wygodny i dowolny tworzyć prawa, tylko musi brać pod uwagę wiele czynników i elementów. Jego działanie musi być dostosowane do rozkładu sił politycznych w parlamencie, do ustroju politycznego i ekonomicznego, struktury i mentalność społeczną, przyjęty system norm i zasad w danym kraju, tradycję i kulturę. Jak więc widać na zawartość kodeksów i przepisów prawnych wpływa wiele różnorodnych elementów.

Ogromny wpływ na tworzenie prawa w danym państwie mają grupy społeczne o charakterze społecznym i politycznym, które potrafią oddziaływać na decyzję. Te grupy to partie polityczne a wyraz ich dążeń do uzyskania jak największych wpływów w dziedzinie tworzenia prawa można znaleźć w programach gospodarczych politycznych danej partii. Inne wpływowe grupy to grupy interesów często powiązane ze światem biznesu oraz inne grupy interesów. Sam fakt, że osoba z danej grupy politycznej zajmuje wysokie stanowisko w organach władzy państwowej, również w organach o charakterze prawodawczym, nie oznacza oczywiście, że ma decydujący wpływ na kierunek sfery tworzenia prawa, niemniej jednak stwarza to tej osobie ramy i warunki do urzeczywistniania odpowiedniego dla swojej grupy programu, który często skutecznie działa na zasadzie lobby, co w efekcie ma znaczenie w końcowym wyglądzie systemu prawnego w danym państwie. Skuteczność grup politycznych w tym zakresie zależy od odpowiedniego współdziałania wewnętrznego członków grupy w sferze prawodawstwa i jednolitości członków grupy w zakresie poglądów.

Wpływy określonych grup politycznych, społecznych czy grupo interesu na zakres i treść przepisów prawnych nie jest nieograniczona, jest obwarowana różnymi elementami, które mają nie dopuścić do przejęcia kompetencji w zakresie tworzenia prawa przez osoby nieodpowiednie. Jednym z takich elementów jest kompromis zawierany pomiędzy różnymi grupami czy klasami społecznymi w zależności od celu i interesu, do jakiego dąży dana grupa czy klasa. Kompromis może zaistnieć w wyniku pojawienia się jakiejś specyficznej sytuacji zewnętrznej lub wewnętrznej jak niepokoje społeczne, narodowe czy religijne. Często do kompromisu dochodzi, gdy istnieje intensywny i zagrażający życiu publicznemu konflikt pomiędzy interesem społecznym całego kraju a interesem przeważającej, zwierzchniej grupy. Kompromis może również zaistnieć, gdy dana grupa społeczna nie ma możliwości siłą nałożyć norm o, dla tej grupy, odpowiedniej treści, ponieważ nie ma faktycznej pozycji, która dawałaby jej taką możliwość, bądź ma taką pozycję, ale jest ona w sposób wyraźny zagrożona.

Bez względu na interesy poszczególnych grup społecznych, prawo musi zapewnić podstawowe elementy, które razem tworzą jakiś uporządkowany ład. Prawo musi gwarantować przede wszystkim prawo do życia, ochronę zdrowia, zapewniać bezpieczeństwo. Takie, ale i wiele innych elementarnych czynników muszą znaleźć swoje odbicie w każdym systemie prawnym. Treść przepisów prawnych w sferze życia biologicznego pozwala na ułożenie wzajemnych relacji między członkami grupy.

Bardzo istotny wpływ na wygląd przepisów prawnych mają ogólnie znane i upowszechnione kanony, zasady i normy, jakie występują w danym społeczeństwie. Prawodawcy przy swojej pracy nie może ominąć tych elementów, inaczej doprowadziłby do konfliktów społecznych, który byłby wynikiem niezadowolenia społecznego z obowiązujących norm prawnych.

Elementy, które także znacząco oddziaływają na treść, jaką zawierają normy prawne to tradycja i kultura prawna określonego kraju. Te dwa czynniki bardziej niż na treść norm prawnych wpływają na sposób wykładni i interpretacje prawa w świetle utworzonych przepisów.

Państwowe organy władzy przeważnie w interpretacji i w stosowaniu prawa posługują się wzorcami, które są zaczerpnięte z dotychczasowych zasad interpretowania. Przyzwyczajenie organów władzy do interpretowania i stosowania prawa na dotychczasowych zasadach znacząco wpływa treść norm prawnych na ich realizację i zasady działania. Zmiany, które pomogłyby wyeliminować tego typu zwyczaje, muszą wprowadzić prawodawcy. Muszą to być zmiany radykalne, takie, które pozwalałyby na tworzenie takich przepisów, które uniemożliwiłyby zastosowanie dawnych zasad i dyrektyw interpretacyjnych lub nawet zabroniłyby stosowanie jakichkolwiek zaleceń interpretacyjnych.

Na obraz i wygląd przepisów prawa w danym systemie prawa wpływa również struktura i położenie organów państwowych, tych organów, które utworzono do stosowania prawa. Duże znaczenie ma relacje, jakie łączą te organy z innymi instytucjami mającymi wpływ na kreowanie prawa. Ważny jest również stopień politycznych związków w ramach państwa. W sytuacji, gdzie system polityczny w danym kraju jest ugruntowany, stabilny i niczym niezagrożony można zredukować karne środki i ograniczyć oddziaływanie, a najniebezpieczniejsze społeczne działania mogą być zagrożone sankcjami karnymi. Natomiast w państwach mniej stabilnych politycznie, społecznie i gospodarczo ciężko jest ograniczyć wpływy grup społecznych a przepisy prawne przeważnie interpretowane są znacznie radykalniej niż w tych krajach o stabilnej sytuacji. Kiedy organy wykonawcze w państwie posiadają odpowiednie kompetencje, kwalifikacje i są godne zaufania odpowiednie instytucje mogą tworzyć ogólne normy, co zostawia dużą swobodę organowi wykonawczemu w zakresie interpretacji i stosowania prawa. W sytuacji braku takiego zaufanego i wykwalifikowanego organu wykonawczego niezbędne stają się rozwiązania bardziej radykalne, nieelastyczne, kazuistyczne i unikające warunków zastrzeżeń generalnych.

Współcześnie tworzą się inne, niezależne grupy i organizacje wywierające, w zależności o zamiarów, nacisk lub wpływ na organy tworzące prawo w danym systemie prawnym. Działalność takich grup objawia się w różnych formach. Jedne grupy starają się jak najskuteczniej wpływać na działania i decyzję członków organów prawodawczych, inne natomiast swą aktywność wyrażają w udzielaniu pomocy i fachowych porad dla prawodawców czy dostarczanie różnego rodzaju informacji, tworzenie projektów i ekspertyz. Te grupy wpływu mają dziś ogromne znaczenie i wkład w zakres, treść i wygląd norm prawnych.