MIEDNICA

Miednica, jako całość składa się z miednicy większej (pelvis major) i miednicy mniejszej (pelvis minor). Miednica większa stanowi górną część całości i jest włączona w obręb jamy brzusznej. Jest ona częściowo ograniczona przez powierzchnie krzyżowo-miedniczne talerzy kk. Biodrowych i górne odcinki części bocznych kości krzyżowej. Granicą między miednicą większą i mniejszą jest płaszczyzna wchodu miednicy

Zawartość miednicy większej stanowią narządy jamy brzusznej, podczas gdy zawartością miednicy mniejszej są zarówno narządy jamy brzusznej jak i narządy właściwe miednicy. Również narządy miednicy mniejszej mogą okresowo przemieszczać się do jamy brzusznej (np. ciężarna macica, wypełniony pęcherz moczowy).

• Dno miednicy

Dno miednicy jest utworzone przez przeponę miedniczną, uzupełnioną w przednim odcinku przeponą moczowo-płciową.

Przepona miedniczna (diaphragma pelvis) składa się z :

1. dwóch mięśni dźwigaczy odbytu (prawy i lewy)

2. dwóch mięśni guzicznych (prawy i lewy) oraz

górnej i dolnej powięzi przepony miednicznej (fascia diaphragmatis pelvis superior et inferior).

Przepona moczowo-płciowa (diaphragma urogenitalis) Składa się z :

1). m. poprzecznego głębokiego krocza (m. transversus perinei profundus)

2). dwóch mięśni poprzecznych powierzchownych krocza (mm. transversi perinei superficiales dex. et sin.) oraz

3). górnej i dolnej powięzi przepony moczowo-płciowej.

M. poprzeczny głęboki krocza wytwarza u płci męskiej m. zwieracz zewnętrzny cewki moczowej (m. sphincter urethrae externus), a u płci żeńskiej m. zwieracz cewki moczowej i pochwy (m. sphincter urethrovaginalis )

Przestrzeń zawartą między dnem miednicy a skórą określa się mianem przestrzeni podskórnej (spatium subcutaneum). Jest ona najniższym piętrem w jamie miednicy. Powyżej dna miednicy leży przestrzeń podotrzewnowa (spatium subperitoneale), ograniczona od góry otrzewną ścienną i łączącą się przestrzeniami za- i przedotrzewnową. Powyżej otrzewnej ściennej leży najwyższe piętro jamy miednicy - przestrzeń wewnątrzotrzewnowa

• Przestrzeń podskórna

W przestrzeni podskórnej leżą m.in. doły kulszowo-odbytnicze (prawy i lewy).

Dół kulszowo-odbytniczy wypełniony tkanką łączną i tłuszczową, a na jego bocznej ścianie, w tzw. kanale sromowym Alcocka, biegną naczynia sromowe wewnętrzne i nerw sromowy.

Kanał ten jest ograniczony od dołu przez wyrostek sierpowaty więzadła kulszowo-guzowego

przestrzeń wewnątrzotrzewnowa (spatium intraperitoneale).

W przestrzeni wewnątrzotrzewnowej w miednicy mniejszej męskiej leżą pętle jelita cienkiego, wyrostek robaczkowy i dolna pętla okrężnicy esowatej.

W miednicy żeńskiej leżą w/w twory, a dodatkowo jajowody i jajniki. Jajniki leżą nie tylko w przestrzeni wewnątrzotrzewnowej, a wręcz w jamie otrzewnowej (!) gdyż nie są pokryte otrzewną trzewną

• Zawartość przestrzeni podotrzewnowej

I. U obu płci

1. Pęcherz moczowy

2. Miedniczne części moczowodów

3. Część cewki moczowej

4. Prostnica (odbytnica)

5. Tętnice biodrowe wewnętrzne z odgałęzieniami

6. Żyły biodrowe wewnętrzne z dopływami

7. Naczynia chłonne i węzły chłonne krzyżowe, biodrowe wewnętrzne i miedniczne.

8. Sploty krzyżowe i nerwy z nich wychodzące

9. Miedniczne części pni współczulnych i włókna odchodzące od nich

10. Nerwy podbrzuszne (prawy i lewy)

11. Nerwy trzewne miedniczne

12. Sploty podbrzuszne dolne i sploty wtórne od nich

13. Nerwy zasłonowe (prawy i lewy)

Zawartość przestrzeni podotrzewnowej

II. Ponadto u płci męskiej

1. Gruczoł sterczowy

2. Miedniczne części nasieniowodów

3. Pęcherzyki nasienne

4. Przewody wytryskowe

Zawartość przestrzeni podotrzewnowej

III. U płci żeńskiej

1. Macica wraz aparatem więzadłowym

2. Część pochwy

• Pęcherz moczowy (vesica urinaria)

Położenie :Leży w miednicy mniejszej, w przestrzeni podotrzewnowej, za spojeniem łonowym; u płci męskiej na gruczole krokowym i do przodu od odbytnicy, a u płci żeńskiej na przeponie moczowo-płciowej i przedniej części przepony miednicznej, do przodu od macicy i częściowo pochwy.

Sąsiedztwo :Przednia powierzchnia pęcherza moczowego sąsiaduje z przednią ścianą brzucha i tzw. przestrzenią załonową (spatium retropubicum s. prevesicale).

W miednicy męskiej do tyłu od pęcherza leży odbytnica, na tylnej ścianie pęcherza leżą pęcherzyki nasienne, bańki nasieniowodów i przewody wytryskowe. Górna powierzchnia pęcherza sąsiaduje z pętlami jelita cienkiego i dolną pętlą okrężnicy esowatej.

W miednicy żeńskiej tylna powierzchnia pęcherza sąsiaduje z pochwą i częścią nadpochwową szyjki macicy, a górna powierzchnia z przednią powierzchnią trzonu macicy. Między trzonem macicy, a tylną ścianą pęcherza znajduje się zagłębienie pęcherzowo-maciczne (excavatio vesicouterina). Przednia powierzchnia szyjki macicy i przednia ściana pochwy są zrośnięte z tylną ścianą i dnem pęcherza w okolicy trójkąta pęcherza; w tej okolicy końcowe odcinki moczowodów stykają się z przednią ścianą pochwy.

Budowa: W budowie anatomicznej pęcherza można wyodrębnić szczyt, trzon i dno. Szczyt jest zwrócony ku górze i przodowi, dno ku dołowi i tyłowi. Od szczytu do pępka biegnie więzadło pępkowe pośrodkowe - pozostałość moczownika (urachus), zdążające do pępka. Do dna pęcherza uchodzą moczowody, a wychodzi z niego cewka moczowa. Ściana pęcherza moczowego ma budowę warstwową - od wewnątrz wyścielony jest błoną śluzową, spoczywającą na błonie podśluzowej, bardziej zewnętrznie leży trójwarstwowa mięśniówka gładka i przydanka łącznotkankowa, a na górnej powierzchni pęcherza - otrzewna ścienna. Błona śluzowa jest obficie pofałdowana, wyjątkiem jest obszar tzw. trójkąta pęcherza (trigonum vesicae), gdzie jest gładka. Podstawę trójkąta wyznaczają ujścia pęcherzowe moczowodów, połączone fałdem międzymoczowodowym. Szczyt trójkąta tworzy ujście wewnętrzne cewki moczowej. Błona śluzowa trójkąta wpukla się do tego ujścia, tworząc języczek pęcherza (uvula vesicae).

Błona mięśniowa jest ułożona w 3 warstwach - 2 podłużnych i między nimi leżącej warstwy okrężnej. Mięśniówkę podłużną określa się mianem mięśnia wypieracza moczu (m. detrusor urinae).

Wokół śródściennej części cewki moczowej mięśniówka tworzy okrężne zgrubienie zwane u płci żeńskiej m. zwieraczem cewki moczowej, a u płci męskiej m. zwieraczem wewnętrznym cewki moczowej (należy go odróżniać od zewnętrznego zwieracza, który jest mięśniem poprzecznie prążkowanym, leżącym w przeponie moczowo-płciowej).

Unaczynienie : Unaczynienie pęcherza pochodzi od : tt. pęcherzowych górnych od tt. pępkowych (zaopatrują górną część trzonu i szczyt), gałęzi pęcherzowych tt. odbytniczych środkowych od tt. biodrowych wewnętrznych i tt. pęcherzowych dolnych od tt. biodrowych wewnętrznych (zaopatrują dno i trzon).

Żyły pęcherza tworzą parzysty splot pęcherzowy (plexus vesicalis) leżący przy dnie pęcherza i łączą się z leżącym z przodu splotem pęcherzowo-sterczowym (plexus vesicoprostaticus), a ku tyłowi łączą się ze splotami odbytniczymi (plexus rectales). Część splotu pęcherzowego leżąca z przodu nosi nazwę splotu sromowego (plexus pudendus) i przyjmuje jako główny dopływ ż. grzbietową prącia (v. dorsalis penis). Naczynia żylne uchodzą do żż. biodrowych wewnętrznych.

Unerwienie : Unerwienie pochodzi od splotów pęcherzowych (prawego i lewego), które są wtórnymi od splotów podbrzusznych dolnych (miednicznych). Istotna jest różnica unerwienia mięśniówki - m. wypieracz moczu jest pobudzany do skurczu włóknami przywspółczulnymi, natomiast m. zwieracz wewnętrzny cewki moczowej - włóknami współczulnymi.

• Cewka moczowa męska (urethra masculina)

Wyróżnia się w niej cztery odcinki :

- odcinek śródścienny (pars intramuralis)

- odcinek sterczowy (pars prostatica)

- odcinek błoniasty (pars membranacea)

- odcinek gąbczasty (pars spongiosa)

Cewka moczowa męska (urethra masculina)

Rozpoczyna się ujściem wewnętrznym (ostium urethrae internum) w dnie pęcherza moczowego. Ujście to prowadzi do części śródściennej, przechodzącej przez dno pęcherza, otoczonej m. zwieraczem wewnętrznym cewki moczowej. Poniżej pęcherza wchodzi do gruczołu krokowego - część sterczowa cewki moczowej. Następnie, po wyjściu z gruczołu kieruje się łukiem uwypuklonym ku tyłowi przez przeponę moczowo-płciową (część błoniasta cewki, mająca odcinek przeponowy i podprzeponowy) i wchodzi przez opuszkę prącia do ciała gąbczastego prącia (część gąbczasta). W żołędzi poszerza się, tworząc dół łódkowaty (fossa scaphoidea) i kończy się ujściem zewnętrznym cewki w szczycie żołędzi.

W części sterczowej, na tylnej ścianie biegnie fałd błony śluzowej - grzebień cewki moczowej (crista urethrae), który jest przedłużeniem języczka pęcherza moczowego. W obrębie tego grzebienia występuje wzniesienie zwane wzgórkiem nasiennym (colliculus seminalis). Po bokach od wzgórka leżą zagłębienia - zatoki sterczowe (sinus prostatici) - miejsce ujść przewodów gruczołu krokowego.

W przebiegu cewki moczowej męskiej leżą dwie krzywizny :

1.podłonowa (curvatura subpubica)

2. przedłonowa (curvatura prepubica).

Krzywizna podłonowa przypada na część błoniastą i jest uwypuklona ku tyłowi, a krzywizna przedłonowa, uwypuklona ku przodowi i górze leży w części gąbczastej

• Gruczoł krokowy - stercz (prostata)

Położenie :Leży na przeponie moczowo-płciowej, poniżej dna pęcherza moczowego, do przodu od odbytnicy, do tyłu od spojenia łonowego. Powierzchnie boczne sąsiadują z mięśniami dźwigaczami odbytu. Jest przebity przez przewody wytryskowe (na granicy podstawy i powierzchni tylnej) oraz cewkę moczową (wchodzi w środek podstawy sterczu i wychodzi przez szczyt). Stercz jest ułożony podstawą ku górze, szczyt jest skierowany do przepony moczowo-płciowej.

Budowa: W budowie zewnętrznej można wyodrębnić powierzchnie : przednią, tylną i dwie boczne; podstawę oraz szczyt. Gruczoł jest otoczony torebką i ma budowę płatową, składa się z 2 płatów bocznych i tzw. cieśni (isthmus prostatae). Cieśń, zwana też płatem środkowym, leży pomiędzy przewodami wytryskowymi w tylnej części gruczołu, ku przodowi dochodzi do części sterczowej cewki moczowej.

Unaczynienie: Unaczynienie sterczu pochodzi od gałęzi sterczowych tętnic pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych.

Krew żylna uchodzi do splotu żylnego pęcherzowo-sterczowego.

Chłonka uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych zewnętrznych, wewnętrznych i krzyżowych.

Unerwienie: Pochodzi ze splotu sterczowego wtórnego do splotu miednicznego (podbrzusznego dolnego).

• Pęcherzyki nasienne (vesiculae seminales, glandulae vesiculosae)

Leżą na tylnej ścianie pęcherza moczowego otoczone razem z nim i sterczem silną blaszką przegrody odbytniczo-pęcherzowej (septum rectovesicale), która oddziela je od przedniej ściany odbytnicy. Szczyty pęcherzyków są pokryte otrzewną wyścielającą zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe, pozostała część pęcherzyków nie styka się z otrzewną. Od strony przyśrodkowej pęcherzyki nasienne sąsiadują z bańkami nasieniowodów, od strony bocznej szczyty pęcherzyków sąsiadują z końcowymi odcinkami moczowodów. Pęcherzyki leżą ukośnie, odcinki dolne zbliżają się do siebie i przechodzą w cienkie krótkie przewody wydalające (ductus excretorius), które łączą się w obrębie sterczu z nasieniowodami w przewody wytryskowe (ductus ejaculatorius). Przewody wytryskowe przebijają stercz i uchodzą do cewki moczowej na wzgórku nasiennym.

• Moszna (scrotum)

Jest workiem skórno-powięziowym, powstającym z wałów płciowych dla zstępujących jąder. Warstwy jej ściany odpowiadają warstwom ściany brzucha.

1. Skóra

2. Błona kurczliwa (tunica dartos)

3. Powięź nasienna zewnętrzna (fascia spermatica externa)

4. Powięź m. dźwigacza jądra (fascia cremasterica)

5. M. dźwigacz jądra (m. cremaster)

6. Powięź nasienna wewnętrzna (fascia spermatica interna)

7. Osłonka pochwowa jądra (tunica vaginalis testis)

Unaczynienie i unerwienie: Mosznę unaczyniają : gałęzie mosznowe tylne (rr. scrotales posteriores) od t. sromowej wewnętrznej oraz gałęzie mosznowe przednie od tt. sromowych zewnętrznych. Krew żylna analogicznymi żyłami uchodzi do żył sromowych wewnętrznych i żył odpiszczelowych. Unerwienie skórne pochodzi od gałęzi płciowej nerwu płciowo-udowego i gałęzi mosznowych nerwu sromowego. Nerwy autonomiczne pochodzą ze splotu miednicznego.

Zawartość :

Worek mosznowy jest podzielony na dwie odrębne części zawierające :

- jądra

- najądrza

- części mosznowe nasieniowodów

• Jądro (testis, orchos)

Zstępowanie jąder (Descensus testium) : W 2 m-cu życia jądro ma kształt wrzecionowaty; jego biegun górny sięga do wysokości Th6, dolny do okolicy krzyżowej. Jest oddzielone od śródnercza krezką jądra (mesorchium). W 3 miesiącu jądro zmniejsza się wskutek zaniku górnego i dolnego odcinka. Z powodu szybkiego rozrostu tylnej ściany jamy brzusznej (na której leży) przemieszcza się w dół; jest to tzw. zstępowanie wewnętrzne

Już w 2 miesiącu dolny biegun jądra jest połączony z dolnym odcinkiem ściany brzusznej (w miejscu późniejszego pierścienia pachwinowego głębokiego) za pomocą jądrowodu (gubernaculum testis) - jego część górna powstaje z dolnego odcinka więzadła płciowo-pachwinowego, część dolna wyrasta z okolicy pachwinowej. Jądrowód następnie drąży w głąb wałów płciowych (z których później powstaje moszna). W 3 miesiącu w miejscu późniejszego pierścienia pachwinowego głębokiego powstaje wyrostek pochwowy otrzewnej (processus vaginalis peritonei).W 7 miesiącu przenika on przez ścianę brzucha do moszny; jądrowód ulega skróceniu, a związane z nim jądro z najądrzem zstępują wzdłuż tylnej ściany wyrostka pochwowego otrzewnej do moszny (zstępowanie zewnętrzne). Górny odcinek wyrostka pochwowego zarasta, a dolny tworzy osłonkę surowiczą jądra.

Położenie : Leży w mosznie, objęte osłonką pochwową. Do tylnego brzegu jądra przyczepia się krezka jądra (mesorchium). Dolny koniec jądra jest przymocowany do moszny więzadłem mosznowym (lig. scrotale), które jest pozostałością po jądrowodzie Huntera (gubenaculum testis), rozwijającym się z więzadła płciowo-pachwinowego (ligamentum genitoinquinale). Lewe jądro jest położone niżej niż prawe. Oś długa jądra biegnie od góry i przodu do dołu i tyłu.

Na górnym końcu jądra leży głowa najądrza, wzdłuż tylnego brzegu jądra biegnie trzon i ogon najądrza, a pod dolnym końcem jądra ogon najądrza zakręca i przechodzi w nasieniowód

Zewnętrzną warstwę jądra stanowi osłonka biaława (tunica albuginea), od której odchodzą przegrody dzielące jądro na ok. 200 zrazików. Przegrody te zmierzają w kierunku śródjądrza (mediastinum testis), które leży pod osłonką białawą, przy tylnym brzegu jądra, pod jego górnym końcem. W śródjądrzu leży sieć jądra (rete testis), do której dochodzą cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti). Każda z nich powstaje u szczytu zrazika z połączenia 1 - 4 cewek nasiennych krętych (tubuli seminiferi contorti) wychodzących ze zrazika. Z sieci jądra wychodzą przewodziki odprowadzające jądra (ductuli efferentes testis), które dochodzą do głowy najądrza i w niej przechodzą w zraziki najądrza

Unaczynienie i unerwienie: Do jądra dochodzi tętnica jądrowa (a. testicularis) odgałęziająca się od aorty brzusznej na wys. L1. Zaopatruje ona także głowę najądrza.. Tętnica jądrowa zespala się z rozgałęzieniami tętnicy nasieniowodu (a. deferentalis) i tętnicy dźwigacza jądra (a. cremasterica). Żyły jądra i najądrza tworzą splot wiciowaty (plexus pampiniformis), który podobnie jak tętnica wchodzi w skład powrózka nasiennego. Po przejściu przez kanał pachwinowy wychodzi ze splotu pojedyncza żyła jądrowa, która po stronie prawej wpada do żyły głównej dolnej, a po lewej do żyły nerkowej lewej.

Naczynia chłonne uchodzą do węzłów chłonnych lędźwiowych.

Unerwienie jąder pochodzi od splotu jądrowego, wtórnego od splotu trzewnego.

• Najądrze (epididymis)

Jest zbudowane w głowy, trzonu i ogona. Głowa ma budowę zrazikową, a trzon i ogon są zbudowane z poskręcanego przewodu najądrza (ductus epididymidis). Przewód najądrza, opuszczając ogon najądrza, przechodzi w nasieniowód.

Unaczynienie jądra i najądrza jest wspólne - od t. jądrowej od aorty brzusznej. Krew żylna odpływa splotem żylnym wiciowatym (plexus venosus pampiniformis), z którego wychodzą początkowo 2 żyły jądrowe, one następnie łączą się w 1 żyłę, która po stronie prawej uchodzi do vena cava inferior, a po stronie lewej do vena renalis sinistra.

Chłonka z najądrza odpływa do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.

Unerwienie również jest wspólne dla jądra i najądrza - przez splot jądrowy od splotu trzewnego.

• Nasieniowód (ductus deferens)

Biegnie w przedłużeniu przewodu najądrza. Jego przebieg dzielimy na 4 części : jądrową, powrózkową, pachwinową i miedniczną.

W mosznie leży część jądrowa i powrózkowa. W powrózku nasiennym biegnie część powrózkowa i pachwinowa.

Część jądrowa (p.testicularis) biegnie do góry wzdłuż tylnego brzegu jądra, przylegając do najądrza.

Część powrózkowa (p. funicularis) leży powyżej górnego końca jądra, kieruje się do pierścienia pachwinowego powierzchownego.

Część pachwinowa (p. inquinalis) biegnie przez kanał pachwinowy i wychodzi pierścieniem pachwinowym głębokim

Część miedniczna (p. pelvina) kieruje się początkowo ku dołowi i przyśrodkowo po wewnętrznej powierzchni przedniej ściany brzucha i następnie miednicy. Krzyżuje naczynia nabrzuszne dolne i następnie tętnicę pępkową (lub więzadło pępkowe boczne) od tyłu i zakręca, kierując się po ścianie bocznej miednicy do boku i tyłu. Krzyżuje od przodu naczynia biodrowe zewnętrzne, następnie nerw zasłonowy, a następnie naczynia zasłonowe i ponownie się odgina, kieruje się przyśrodkowo i ku górze na pęcherz moczowy. Wchodząc na pęcherz krzyżuje od przodu moczowód, a następnie zakręca i po tylnej ścianie pęcherza biegnie ku dołowi i przyśrodkowo. Poszerza się tworząc bańkę (ampulla ductus deferentis), która łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego (ductus excretorius vesiculae seminalis) w przewód wytryskowy, który uchodzi do części sterczowej cewki moczowej na wzgórku nasiennym.

• Powrózek nasienny (funiculus spermaticus)

Jest to zespół tworów wchodzących do moszny i wychodzących z niej. Można go podzielić na dwie części : mosznową i pachwinową. Część mosznowa jest otoczona osłonkami : fascia spermatica externa, fascia cremasterica, m. cremaster et fascia spermatica interna. W trakcie przebiegu powrózka osłonki te stopniowo przechodzą w swoje odpowiedniki w ścianie brzucha i dlatego część pachwinowa powrózka na całej długości jest objęta tylko fascia spermatica interna.

Skład powrózka nasiennego:

1). nasieniowód (ductus deferens)

2). t. i ż. nasieniowodu (a. et v. ductus deferentis)

3). t. jądrowa (a. testicularis)

4). splot żylny wiciowaty (plexus venosus pampiniformis) przechodzący w ż. jądrową

5). t. i ż. mięśnia dźwigacza jądra (a. et v. cremasterica)

6). naczynia chłonne

7). gałąź płciowa n. płciowo-udowego (ramus genitalis nervi genitofemoralis)

8). splot jądrowy (plexus testicularis) od splotu trzewnego

9). splot nasieniowodowy (plexus deferentialis) od splotu podbrzusznego dolnego

10). szczątek wyrostka pochwowego otrzewnej (vestigium processus vaginalis peritonei) - pozostałość górnej części tego wyrostka.

Droga plemnika:

1. Cewki nasienne kręte (tubuli seminiferi contorti)

2. Cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti)

3. Sieć jądra (rete testis)

4. Przewodziki wyprowadzające jądra (ductuli efferentes testis)

5. Przewód najądrza (ductus epididymidis)

6. Nasieniowód (ductus deferens) i bańka nasieniowodu (ampulla ductus deferentis)

7. Przewód wytryskowy (ductus ejaculatorius)

8. Część sterczowa cewki moczowej męskiej (pars prostatica urethrae masculinae)

9. Część błoniasta cewki moczowej męskiej (pars membranacea urethrae masculinae)

10. Część gąbczasta cewki moczowej męskiej (pars spongiosa urethrae masculinae)

11. Ujście zewnętrzne cewki moczowej (ostium externum urethrae masculinae)

• Narządy płciowe żeńskie wewnętrzne

Do narządów tych zaliczamy :

1. macicę

2. pochwę

3. jajniki

4. jajowody

• Macica (uterus, hystera, metra)

Położenie :Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, wzdłuż osi miednicy, do tyłu od pęcherza moczowego i do przodu od odbytnicy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodozgięciu i przodopochyleniu, często lekko zrotowana na prawą stronę.

Przodozgięcie (anteflexio uteri) jest to zgięcie trzonu macicy względem szyjki.

Przodopochylenie (anteversio uteri) jest to pochylenie szyjki macicy względem pochwy.

Oś miednicy jest to wyimaginowana linia łącząca środki wymiarów prostych wszystkich czterech płaszczyzn miednicy.

Budowa: Anatomicznie macica składa się z szyjki, trzonu i dna. W szyjce biegnie kanał szyjki macicy (canalis cervicis uteri), otwierający się do pochwy ujściem macicy (ostium uteri), a z jamą macicy jest połączony cieśnią (isthmus uteri). W błonie śluzowej kanału szyjki występują fałdy pierzaste (plicae palmatae). W trzonie macicy leży jama macicy, mająca na przekroju czołowym kształt trójkątny. Szczyt tego trójkąta przypada na cieśń macicy, a na kątach podstawy leżą ujścia maciczne jajowodów

Szyjkę macicy dzieli się na część pochwową (portio vaginalis cervicis uteri) i nadpochwową (portio supravaginalis). Część pochwowa jest otoczona sklepieniem pochwy. Jest ono najgłębsze z tyłu (sklepienie tylne pochwy - fornix vaginae posterior, zwane zbiorniczkiem nasienia - receptaculum seminis). Część nadpochwowa sąsiaduje od przodu z pęcherzem moczowym i cewką moczową, od tyłu przez zagłębienie maciczno-odbytnicze z bańką odbytnicy. Trzon od dołu sąsiaduje z pęcherzem moczowym, a od góry z pętlami jelita cienkiego. Do bocznego brzegu trzonu macicy, bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu przyczepiają się dwa więzadła : własne jajnika i obłe macicy.

Więzadło własne jajnika (ligamentum ovarii proprium) jest pozostałością po górnej części ligamentum genitoinguinale, biegnie od macicznego końca jajnika do bocznego brzegu trzonu macicy, tuż poniżej ujścia jajowodu.

Więzadło obłe macicy (ligamentum teres uteri) jest pozostałością dolnej części lig. genitoinguinale, biegnie od bocznego brzegu macicy (bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu), następnie jest otoczone przednią blaszką więzadła szerokiego macicy, przechodzi przez kanał pachwinowy i dochodzi do wargi sromowej większej.

Ściana macicy jest zbudowana z :

• błony śluzowej (endometrium),

• błony mięśniowej (myometrium)

• otrzewnej, zwanej omaciczem (perimetrium).

Otrzewna pokrywa dno i trzon macicy oraz tylną powierzchnię części nadpochwowej szyjki. Czyli nie pokryte otrzewną pozostają : część pochwowa szyjki i przednia powierzchnia części nadpochwowej.

Mięśniówka macicy ma układ trójwarstwowy : dwie wewnętrzne warstwy mają przebieg spiralny, są ułożone do siebie prostopadle, w szyjce przechodzą one w układ okrężny. Warstwa zewnętrzna występuje tylko w trzonie - ma ona przebieg promienisty. Włókna biegną od części nadpochwowej szyjki wachlarzowato w kierunku dna macicy.

Unaczynienie i unerwienie: Unaczynienie macicy pochodzi od tt. macicznych (od tt. biodrowych wewnętrznych).

T. maciczna biegnie przyśrodkowo, objęta więzadłem szerokim macicy, dochodzi do ściany macicy na poziomie sklepienia pochwy, oddaje t. pochwową i zakręca ku górze. Biegnie wzdłuż brzegu bocznego macicy silnie wężowato, oddając liczne gałęzie do macicy. Dochodzi do rogu macicy (przy ujściu macicznym jajowodu) i dzieli się na gałąź jajowodową i jajnikową (gałąź ta zespala się z tętnicą jajnikową od aorty brzusznej).

Krew żylna odpływa parzystym splotem żylnym maciczno-pochwowym i dalej żyłami macicznymi do żył biodrowych wewnętrznych

Unerwienie macicy pochodzi od splotów maciczno-pochwowych od splotów podbrzusznych dolnych (miednicznych).

Umocowanie: Umocowanie macicy zapewniają dwa układy : wieszadłowy i podporowy. W skład układu wieszadłowego macicy wchodzą więzadła :

1). podstawowe (ligg. cardinalia) - biegnące od części nadpochwowej szyjki w płaszczyźnie czołowej do bocznych ścian miednicy.

2). łonowo-pęcherzowo-maciczne (ligg. pubovesicouterina) - biegną od tylnej powierzchni spojenia łonowego i dolnych gałęzi kk. łonowych ku tyłowi, omijają pęcherz moczowy, łącząc się pasmami tkanki łącznej z jego przydanką i dochodzą do części nadpochwowej szyjki macicy.

3). krzyżowo-odbytniczo-maciczne (ligg. sacrorectouterina) biegną od powierzchni miednicznej kości krzyżowej ku przodowi, łączą się pasmami tkanki łącznej z przydanką na bocznych ścianach bańki odbytnicy i dochodzą do części nadpochwowej szyjki macicy, wywołując na otrzewnej fałdy odbytniczo-maciczne.

Układ podporowy jest utworzony przez pochwę wraz z jej umocowaniem. Pochwa obejmuje sklepieniem cześć pochwową szyjki macicy. Do tworów mocujących pochwę należy : m. zwieracz cewki moczowej i pochwy (w przeponie moczowo-płciowej), pasma tkanki łącznej, które łączą ją z odbytnicą, pęcherzem i cewką moczową oraz więzadło poprzeczne krocza

• Więzadło szerokie macicy (lig. latum uteri) albo fałd szeroki (plica lata)

Jest zbudowane z dwóch blaszek otrzewnej, zwisającej z jajowodu. Ułożone jest w płaszczyźnie czołowej. Ku dołowi sięga do dna miednicy, bocznie do jej bocznej ściany, przyśrodkowo do macicy, ku górze do jajowodu. Od tylnej blaszki więzadła szerokiego macicy odgałęzia się kolejne zdwojenie otrzewnej, dochodzące do przedniego brzegu jajnika, noszące nazwę krezki jajnika (mesovarium). Linia odejścia tej krezki wyznacza granice między częścią górną fałdu szerokiego, zwaną krezką jajowodu (mesosalpinx), a częścią dolną, zwaną krezką macicy (mesometrium).

Krezka jajnika zawiera:

-więzadło własne jajnika (lig. ovarii proprium)

-gałąź jajnikową t. macicznej (ramus ovaricus a. uterinae)

-żyłę i naczynia chłonne towarzyszące tej tętnicy

-włókna nerwowe autonomiczne

Krezka jajowodu zawiera:

-gałęzie jajowodowe od t. macicznej i t. jajnikowej

-żyły i naczynia chłonne

-splot autonomiczny od splotu maciczno-pochwowego

-nadjajnik (epoophoron)

-przyjajnik (paroophoron)

-przewód podłużny nadjajnika Gartnera (ductus epoophori longitudina lis)

Krezka macicy zawiera:

-przymacicze (parametrium):

Zawartość przymacicza:

1). t. maciczna z odgałęzieniami

2). splot żylny maciczno-pochwowy z dopływami i wychodząca z niego ż. maciczna

3). naczynia i węzły chłonne przymacicza

4). splot autonomiczny maciczno-pochwowy od splotu podbrzusznego dolnego (miednicznego)

5). końcowy odcinek moczowodu

6). wiotka tkanka łączna

• Jajnik (ovarium )

Położenie: Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, na jej tylno-bocznej ścianie, w jamie otrzewnowej (nie jest pokryty otrzewną, gdyż przekształciła się w nabłonek płciowy), spoczywa w dołku jajnikowym, leżącym na powięzi zasłonowej. Dołek jajnikowy (fossa ovarica) jest ograniczony od góry przez podział t. biodrowej wspólnej, od góry i przodu przez t. biodrową zewnętrzną, od tyłu przez t. biodrową wewnętrzną i od dołu przez t. zasłonową. Przez dołek przebiega n. zasłonowy.

Anatomicznie jajnik ma 2 końce : maciczny i jajowodowy, 2 brzegi : przedni (krezkowy) i tylny (wolny) oraz 2 powierzchnie : boczną (ścienną) i przyśrodkową (trzewną). W budowie wewnętrznej odróżnia się rdzeń, zawierający naczynia, nerwy i tkankę łączną, oraz korę, w której leżą pęcherzyki jajnikowe na różnych etapach rozwoju. Na przednim brzegu jajnika leży wnęka, przez którą przechodzą naczynia i nerwy.

Sąsiedztwo : Jajnik sąsiaduje z lejkiem jajowodu i jego strzępkami, z naczyniami otaczającymi dołek jajnikowy (p. wyżej), prawy z wyrostkiem robaczkowym, a lewy z dolną pętlą okrężnicy esowatej. Brzeg przedni jajnika sąsiaduje z krezką jajnika. Koniec jajowodowy jest miejscem przyczepu więzadła wieszadłowego jajnika. Koniec maciczny (zwłaszcza u wieloródek) zstępuje na dno miednicy, nawet do zagłębienia odbytniczo-macicznego. Może się wówczas stykać z odbytnicą, a nawet pochwą.

Unaczynienie i unerwienie : Do jajnika dochodzi tętnica jajnikowa odchodząca na wysokości L2 od aorty brzusznej (biegnie zaotrzewnowo, dochodzi do miednicy, biegnie w więzadle wieszadłowym jajnika, następnie w krezce jajnika i wchodzi przez wnękę do narządu) oraz gałąź jajnikowa tętnicy macicznej (odchodzi na wysokości dna macicy, wchodzi w więzadło własne jajnika i zespala się z tętnicą jajnikową).

Krew odpływa głównie żyła jajnikową - prawa do v. cava inferior, lewa do v. renalis sinistra; ponadto żyła towarzyszącą gałęzi jajnikowej t. macicznej do splotu żylnego maciczno-pochwowego.

Chłonka odpływa do węzłów lędźwiowych.

Unerwienie pochodzi od splotu jajnikowego od splotu trzewnego (dociera z tętnicą jajnikową) lub od splotu miednicznego (z gałęzią jajnikową tętnicy macicznej).

Umocowanie :

1). Krezka jajnika (mesovarium) - zdwojenie tylnej blaszki fałdu szerokiego biegnie od fałdu szerokiego (wzdłuż granicy między mesosalpinx a mesometrium) i dochodzi do przedniego brzegu jajnika. Przez krezkę wchodzą do wnęki jajnika naczynia i nerwy.

2). Więzadło własne jajnika (lig. ovarii proprium) - pozostałość po górnej części ligamentum genitoinguinale, łączy koniec maciczny jajnika z brzegiem bocznym macicy, do którego dochodzi bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu. Więzadło to biegnie w krezce jajnika, wzdłuż niego biegnie gałąź jajnikowa t. macicznej z żyłą.

3). Więzadło wieszadłowe jajnika (lig. suspensorium ovarii) - jest to fałd otrzewnej, w którym biegną naczynia jajnikowe. Fałd ten odchodzi od ściany miednicy w miejscu podziału t. biodrowej wspólnej i dochodzi do jajowodowego końca jajnika.

4). Więzadło lejkowo-jajnikowe (lig. infundibuloovaricum) - jest najdłuższym strzępkiem jajowodu, dochodzi do jajowodowego końca jajnika.

Budowa :

Na przekroju wyróżniamy warstwy : błonę śluzową, błonę mięśniową i otrzewną.

Odcinki :

1. śródścienny (maciczny) - rozpoczynający się ujściem macicznym

2. cieśń (isthmus)

3. bańka (ampulla)

4. lejek z ujściem brzusznym (ostium abdominale), otoczonym strzępkami.

Sąsiedztwo : Po prawej stronie jajowód sąsiaduje z wyrostkiem robaczkowym, po lewej z esicą. Oba jajowody mogą się stykać z pętlami jelita cienkiego.

Unaczynienie i unerwienie : Unaczynienie jajowodu pochodzi od gałęzi jajowodowych od t. macicznej i jajnikowej, krew żylna uchodzi do splotu maciczno-pochwowego; chłonka do węzłów chłonnych lędźwiowych; unerwienie od splotu maciczno-pochwowego od splotu podbrzusznego dolnego (miednicznego)

• Przedsionek pochwy (vestibulum vaginae)

Jest ograniczony po bokach przez wargi sromowe mniejsze, od przodu przez wędzidełko łechtaczki, od tyłu przez wędzidełko warg sromowych. Między nim a pochwą znajduje się błona dziewicza (hymen). Do przedsionka pochwy uchodzą : pochwa, cewka moczowa, gruczoły przedsionkowe większe i mniejsze oraz gruczoły przycewkowe.

• Łechtaczka (clitoris), odpowiednik prącia, jest zbudowana z dwóch ciał jamistych, które rozpoczynają się odnogami (crura), łączą się w trzon biegnący pod spojeniem łonowym i zakończony żołędzią.

• Cewka moczowa

Podobnie jak u mężczyzny może być podzielona na cztery odcinki (choć niektórzy wyróżniają tylko dwa : śródścienny i jamisty) :

- część śródścienna (pars intramuralis)

- część nadprzeponowa (pars supradiaphragmatica)

- część przeponowa (pars diaphragmatica)

- część podprzeponowa (pars infradiaphragmatica) - uchodzi do przedsionka pochwy w miejscu zwanym brodawką cewkową (papilla urethralis).

• Pochwa (vagina, kolpos)

Sięga od ujścia zewnętrznego macicy (ostium uteri externum)do ujścia zewnętrznego w obrębie sromu. Stanowi przewód leżący pośrodkowo w miednicy, biegnący skośnie od tyłu i góry, ku przodowi i dołowi. Ściana przednia i tylna przylegają do siebie

Sąsiedztwo : Ściana przednia jest zrośnięta z tylną ścianą pęcherza moczowego i cewką moczową przy pomocy tkanki łącznej. Ściana tylna jest oddzielona od przedniej ściany odbytnicy przez tkankę łączną przegrody odbytniczo-pochwowej (septum rectovaginale) i zagłębienie odbytniczo-maciczne (excavatio rectouterina).

Ściana przednia pochwy jest krótsza niż tylna, stąd w miejscu otaczającym ujście macicy tworzą się dwa sklepienia : przednie (fornix anterior) - mniejsze i płytsze oraz tylne (fornix posterior) - głębsze i wyższe.

Uwaga : sklepienie tylne jest pokryte otrzewną zagłębienia odbytniczo-macicznego

W budowie wewnętrznej wyróżniamy warstwy :

- błonę śluzową

• błonę mięśniową (warstwa okrężna i podłużna)

- przydankę łącznotkankową

Anatomicznie w pochwie wyróżniamy dwie części :

- śródmiedniczną (pars intrapelvina)

- przeponową (pars diaphragmatica)

Znany jest także podział na trzy odcinki:

- górny (sąsiaduje przez zagłębienie odbytniczo-maciczne z odbytnicą)

- środkowy (otoczony pasmami mięśnia dźwigacza odbytu)

- dolny (przechodzi przez przeponę moczowo-płciową między wiązkami mięśnia poprzecznego głębokiego krocza).

Unaczynienie i unerwienie : Pochwa otrzymuje unaczynienie za pośrednictwem parzystej tętnicy pochwowej od tt. macicznych i gałęzi pochwowych od tt. pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych.

Krew żylna odpływa do splotu żylnego maciczno-pochwowego i dalej żyłą sromową wewnętrzną do żyły biodrowej wewnętrznej.

Chłonka z górnej części pochwy uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych, a z odcinka do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych.

Unerwienie pochwy pochodzi ze splotu nerwowego maciczno-pochwowego.

• Krocze (perineum)

Obszar ograniczony od tyłu wierzchołkiem kości guzicznej, od boków więzadłami krzyżowo-guzowymi, gałęziami dolnymi kk. łonowych i gałęziami kk. kulszowych, a z przodu spojeniem łonowym stanowi okolicę kroczową (regio perinealis).

Przepona moczowo-płciowa ma kształt trójkąta, którego podstawa jest linią biegnącą przez najszerszą część krocza między guzami kulszowymi. Linia ta dzieli okolicę kroczową na dwa trójkąty o wspólnej podstawie : przedni - trójkąt moczowo-płciowy (trigonum urogenitale) oraz tylny - trójkąt odbytowy (trigonum rectale) lub okolicę odbytowa (regio analis).

• Trójkąt moczowo-płciowy (trigonum urogenitale)

W trójkącie moczowo-płciowym znajduje się przestrzeń międzypowięziowa, zawarta między dolną powięzią przepony moczowo-płciowej, a powięzią powierzchowną krocza (fascia perinei superficialis).

W przestrzeni tej znajdują się u mężczyzny : ciała jamiste prącia (corpora cavernosa penis), ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis), pokrywające je mięśnie kulszowo-jamiste (mm. ischiocavernosi) i opuszkowo-gąbczasty (m. bulbospongiosus), rozgałęzienia tętnicy sromowej wewnętrznej, towarzyszące naczynia żylne i chłonne oraz nerw sromowy.

Powierzchownie na przeponie moczowo-płciowej leżą ciała jamiste prącia i ich mięśnie.

Ciała jamiste prącia (corpora cavernosa penis) biegną od guzów kulszowych, wzdłuż gałęzi kk. kulszowych, zbieżnie w kierunku spojenia łonowego.

Ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum penis) leży w linii środkowej krocza pod przepona moczowo-płciową. Z tyłu jest grubsze, tworząc opuszkę (bulbus penis), ku przodowi stopniowo cieńczeje i układa się między ciałami jamistymi prącia w rowku od dołu.

Każde ciało jamiste jest pokryte mięśniem kulszowo-jamistym (m. ischiocavernosus), który przyczepia się do guza kulszowego i biegnie na powierzchni przyśrodkowej i dolnej ciała jamistego przechodząc ostatecznie na grzbiet prącia.

Mięsień opuszkowo-jamisty (m. bulbocavernosus) biegnie od środka ścięgnistego krocza i od szwu na dolnej powierzchni opuszki, w bok i ku przodowi otaczając opuszkę prącia oraz ciało gąbczaste; część włókien tego mięśnia przechodzi na ciało jamiste prącia i w jego powięź grzbietową.

Unaczynienie okolicy pochodzi od tętnicy sromowej wewnętrznej (a. pudenda interna), która biegnie w kanale sromowym, wzdłuż gałęzi k. kulszowej, następnie w kierunku spojenia łonowego pod ciałem jamistym (odnogą prącia) i pokrywającym je mięśniem kulszowo-jamistym oraz dochodzi do przedniego brzegu przepony moczowo-płciowej

• Trójkąt odbytniczy (trigonum rectale)

W trójkącie odbytniczym znajdują się doły kulszowo-odbytnicze. W linii środkowej krocza, ok. 5 cm. od k. guzicznej leży odbyt (anus). Między odbytem a szczytem k. guzicznej biegnie więzadło odbytowo-guziczne (lig. anococcygeum), które służy za przyczep m. dźwigacza odbytu. Do przodu między odbytem i przeponą moczowo-płciową znajduje się środek ścięgnisty krocza (centrum tendineum perinei).

Środek ścięgnisty krocza jest wspólnym ścięgnem dla mięśni:

1). włókna przednie m. zwieracza zewnętrznego odbytu

2). oba powierzchowne poprzeczne mm. krocza

3). m. poprzeczny głęboki krocza

4). m. opuszkowo-gąbczasty

5). częściowo m. dźwigacz odbytu.

• Okolica sromowa męska (regio pudendalis masculinum)

Okolica moczowo-płciowa przechodzi ku przodowi w okolicę sromową (regio pudendalis), w której u mężczyzn znajdują się : worek mosznowy wraz z zawartością i prącie.

Pośrodkowo na skórze krocza biegnie szew krocza (raphe perinei), który u mężczyzny przechodzi w szew moszny(raphe scroti).

• Prącie (penis)

Składa się z dwóch ciał jamistych i jednego ciała gąbczastego, otoczonych skórą. Wszystkie trzy ciała znajdują się w obrębie przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego. Ciała jamiste tworzą odnogi prącia (crura penis). Są one przymocowane do gałęzi kk. kulszowych i gałęzi dolnych kk. łonowych tkanka łączną i pokryte mięśniami kulszowo-jamistymi.

Na przeponie moczowo-płciowej leży ciało gąbczaste, rozpoczynające się opuszką (bulbus), otoczone mięśniem opuszkowo-jamistym. Ciała jamiste prącia tworzą w przestrzeni międzypowięziowej jego korzeń (radix) = część ustalona (pars fixa).

Ciała jamiste łączą się ze sobą , układając się ponad ciałem gąbczastym.

Prącie jest umocowane:

1). przez więzadło wieszadłowe prącia (lig. suspensorium penis) - biegnie od dolnej powierzchni spojenia łonowego do grzbietu prącia.

2). więzadło procowate prącia (lig. fundiforme penis) - odchodzi od kresy białej powyżej spojenia łonowego, jako pasma powięzi powierzchownej brzucha, przechodząc na prącie w postaci dwóch odnóg, kończących się w powięzi głębokiej prącia.

Część ruchoma prącia (pars mobilis) zwisa pod spojeniem łonowym do przodu od moszny (część wisząca = pars pendula). Część ruchoma prącia nosi także nazwę trzonu prącia (corpus penis) i zawiera cewkę moczową. Trzon jest zakończony żołędzią (glans penis) utworzoną przez zgrubienie i rozszerzenie ciała gąbczastego. Żołądź jest pokryta podwójnym fałdem skóry zwanym napletkiem (preputium). W żołędzi możemy wyróżnić : szczyt otaczający ujście cewki moczowej, podstawę (zwaną koroną) i szyjkę.

Unaczynienie i unerwienie: Unaczynienie tętnicze pochodzi od:

- tętnicy opuszki prącia

- tętnicy cewki moczowej

- tętnicy grzbietowej prącia

- tętnicy głębokiej prącia - są to gałęzie t. sromowej wewnętrznej.

- do skóry i osłon prącia dochodzą drobne tętnice mosznowe przednie, gałęzie tt. sromowych zewnętrznych.

Żyły prącia dzieli się na powierzchowne i głębokie. Żyły powierzchowne leżą na powierzchni prącia w jego powięzi powierzchownej, biegnąc od żołędzi do żył sromowych zewnętrznych.

Żyły głębokie prącia zbierają się w ciałach jamistych i gąbczastym prącia, towarzysząc tętnicom okalającym, uchodząc do nieparzystej żyły grzbietowej prącia, która uchodzi do splotu żylnego pęcherzowego.

Unerwienie: Unerwienie ruchowe pochodzi od nerwu sromowego i jest przeznaczone dla mięśni ciał jamistych oraz ciała gąbczastego. Unerwienie czuciowe pochodzi również z nerwu sromowego (od nerwów mosznowych tylnych i nerwów grzbietowych prącia). Unerwienie autonomiczne pochodzi od splotu miednicznego, dochodzi wraz z tętnicami prącia).

• Okolica sromowa żeńska (regio pudendalis femininum)

U kobiety krocze sięga od odbytu do szpary sromowej (ograniczonej od tyłu przez spoidło tylne warg sromowych większych).

W przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego znajdują się ciała jamiste łechtaczki (corpora cavernosa clitoridis) i opuszki przedsionka (corpora cavernosa bulbi vestibuli). Ciała jamiste łechtaczki tworzą odnogi biegnące wzdłuż gałęzi dolnych kk. łonowych. Odnogi te łączą się pod spojeniem łonowym w trzon łechtaczki (corpus clitoridis). Odnogi są pokryte mięśniami kulszowo-jamistymi. Opuszki przedsionka są żeńskimi odpowiednikami ciała gąbczastego prącia. Leżą po obu stronach przedsionka pochwy. Każda opuszka dochodzi do cewki moczowej. Po stronie wewnętrznej opuszka jest przykryta mięśniem opuszkowo-jamistym (m. bulbocavernosus).

• Narządy płciowe zewnętrzne żeńskie

Do narządów płciowych zewnętrznych żeńskich zaliczamy :

- ujście pochwy

- ujście zewnętrzne cewki moczowej

- wargi sromowe większe (powstają z wałów płciowych)

- wargi sromowe mniejsze (powstają z fałdów płciowych)

- łechtaczkę (powstaje z żeńskiego wyrostka płciowego)

- wędzidełko łechtaczki

- napletek łechtaczki

- gruczoły przedsionkowe większe

- gruczoły przedsionkowe mniejsze

- gruczoły przycewkowe

- przedsionek pochwy (jest to w zasadzie przestrzeń) (powstaje ze szczeliny moczowo-płciowej, która rozwija się z części przedniej zatoki moczowo-płciowej)

- błonę dziewiczą

- wzgórek łonowy

- opuszki przedsionka

- spoidło przednie warg sromowych

- spoidło tylne warg sromowych

- wędzidełko warg sromowych

- gruczoły sutkowe

• Narządy płciowe zewnętrzne żeńskie

Odpowiednikiem moszny u kobiety są wargi sromowe większe (labia pudendi majora). Są to dwa fałdy skórne które z tyłu łączą się spoidłem tylnym warg (commissura labiorum posterior), a z przodu spoidłem przednim warg (commissura labiorum anterior). Ku przodowi wargi sromowe większe przechodzą we wzgórek łonowy (mons pubis).

Przyśrodkowo od warg sromowych większych znajdują się wargi sromowe mniejsze (labia pudendi minora), otaczające od przodu dwiema odnogami łechtaczkę. Odnogi leżące do przodu i powyżej od łechtaczki tworzą napletek łechtaczki (preputium clitoridis); leżące do tyłu i poniżej tworzą wędzidełko łechtaczki (frenulum clitoridis). Wargi sromowe większe są oddzielone od mniejszych bruzdami międzywargowymi (sulcus nympholabialis).

Unaczynienie: Zarówno wargi sromowe większe, jak i mniejsze są unaczynione przez tętnice wargowe tylne (aa. labiales posteriores), pochodzące od tętnicy sromowej wewnętrznej i tętnice wargowe przednie (aa. labiales anteriores) od tętnic sromowych zewnętrznych. Naczynia chłonne uchodzą do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych