Temat I

1. Dyfuzja kultur ( pojęcie dyfuzji, jej wpływ na życie społeczne, zasady przebiegu procesu dyfuzji, czynniki wpływające na jego szybkość)

Dyfuzja kulturowa, termin socjologiczny wprowadzony przez E. B. Tylora oznacza rozprzestrzenianie się i przenikanie elementów jednej kultury do drugiej, najczęściej na drodze zapożyczenia.

Wyróżnia się dyfuzję kulturową

1. bezpośrednia – bezpośrednie przekazanie odbiorcom elementów kultury dawców;

2. pośrednia – za pośrednictwem jednostek należących do kultury trzeciej lub środków masowego przekazu;

3. zamierzona – następuje poprzez presję kultury przekazującej lub planowany odbiór;

4. niezamierzona – przebiega żywiołowo;

5. prosta – przekazany jest pojedynczy element kulturowy (odrzucana przez funkcjonalizm, ponieważ w tym paradygmacie przejęcie elementu przeobraża cały system kultury^[2]:106);

6. złożona – następuje przekazanie całego kompleksu elementów;

7. połączona – kompleks zjawisk funkcjonalnie powiązanych;

8. bodźcowa – niefunkcjonalnie połączony zbiór elementów

Czynniki warunkujące przyjęcie elementu kultury

• Użyteczność danego elementu lub związane z nim kwestie estetyczne

• Prestiż społeczeństwa przekazującego i zarazem funkcja prestiżowa przyjmowanego elementu ^[1]:152

Zdarzają się przypadki przyjmowania elementów kultury ze względu na prestiż danego elementu bez przyjmowania jego użytkowości. Elementy takie, które w kulturze dawców pełnią określone funkcje użytkowe w kulturze biorców mogą pełnić funkcję ozdoby^[2]:106. W wyniku nadmiernej dyfuzji może dojść do akulturacji.

1. Kultura masowa ( pojęcie kultury masowej, wpływ kultury masowej na życie społeczne)

Kultura masowa, zjawisko socjolgiczne; termin wprowadziła A. Kłoskowska(Kultura masowa. Krytyka i obrona); w znaczeniu ogólnym – pojęcie odnoszące się do zjawisk sztuki i rozrywki, realizowanych przez rozpowszechnianie identycznych przekazów za pomocą technicznych środków umożliwiających ich odbiór w b. szerokim zakresie, przez zróżnicowaną publiczność odbiorców kultury.

W znaczeniu szczegółowym – imitacja kultury “wysokiej” i ludowej, znak unifikacji kultury, schematyzacji, standaryzacji, ilości kosztem jakości (wielkonakładowa prasa, popularyzacja amerykańskiej produkcji filmowej i telewizyjnej, tania książka, komercjalne rozgłośnie radiowe).

Temat II Socjologiczna koncepcja osobowości

1. Pojęcie osobowości w socjologii

Osobowość społeczna - zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.

Elementami osobowości społecznej — według J. Szczepańskiego — są:

1) kulturowy ideał osobowości, czyli zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa;

2) rola społeczna, czyli względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych ludzi, które przebiegają według wzoru przyjętego w danej grupie, a niekiedy nawet prawnie uregulowanego, czego przykładem jest rola studenta, pracownika, członka rodziny lub kolegi;

3) jaźń subiektywna stanowiąca zespół wyobrażeń o sobie, wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne i rzekomo wskazująca, kim „naprawdę” jest każdy z nas. Często stanowi ona chorobliwe wyobrażenia, zwane kompleksami kompensującymi nasze braki intelektualne, charakterologiczne bądź fizyczne

; 4) jaźń odzwierciedlona jest zespołem wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada o sobie, na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.

1. Czynniki kształtujące osobowość w świetle endogenicznej i egzogenicznej koncepcji osobowości

Osobowość rozwija się w trakcie życia jednostki. Nie jest więc ukształtowana z chwilą narodzin dziecka. Istnieją jedynie wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne, wpływające na dalszy rozwój, ale nie określające go ściśle.

Człowiek od urodzenia nawiązuje kontakty ze środowiskiem społecznym, co wpływa w decydujący sposób na kształtowanie się osobowości. Poznaje świat, rozwija swe zdolności i zainteresowania, kształtuje potrzeby i postawy - wchodząc ze środowiskiem w aktywny kontakt. Aktywność ta ma istotny i ukierunkowany wpływ na rozwój osobowości.

Teorie kształtowania osobowości:

1. Endogeniczna zakłada że czynnik wewnętrzny jest głównym motorem kształtowania osobowości np. koncepcja biologizmu

2. Egzogeniczna uznaje że osobowość człowieka kształtowane jest wyłącznie przez otoczenie.

Aktywność własna

Aktywność jednostki wywodzi się z jej wrodzonej zdolności do czynnego zaspokajania potrzeb. Już od wczesnego dzieciństwa człowiek reaguje aktywnie na bodźce płynące ze środowiska. Aktywność człowieka wyznaczona jest zarówno przez biologiczne właściwości organizmu, jak również przez uwarunkowania społeczne. W zależności od cech temperamentalnych jednostka może podejmować działania w określony dla siebie sposób. Percepcja otaczającego świata uwarunkowana jest zarówno tym, jaki jest świat, jak i tym, w jaki - specyficznie indywidualny - sposób jednostka może go odzwierciedlać i włączać w zakres swego doświadczenia poznawczego. Świat otaczający człowieka wyznacza w pewnym sensie zakres jego aktywności. Zjawisko to jest bardziej wyraźne w odniesieniu do małego dziecka, uzależnionego fizycznie od otoczenia.

W miarę dorastania człowiek poszerza swój świat i wzbogaca swoją psychikę. Każdy człowiek modyfikuje oddziałujące nań wpływy zewnętrzne. Przyczynia się tym samym do biegu zdarzeń.

Dorastający człowiek, także w oparciu o własną aktywność, zdobywa coraz nowe doświadczenia, wchodzi w coraz bardziej różnorodne interakcje z różnymi ludźmi, podejmuje złożone zadania, pełni coraz bardziej skomplikowane role społeczne, a tym samym zasadniczo wpływa na kształtowanie własnej osobowości.

Środowisko biologiczne i społeczne

Człowiek żyje w określonym środowisku biologicznym, zróżnicowanym geograficznie, a zatem i klimatycznie. Przystosowuje się do życia w różnym klimacie i w różnej szerokości geograficznej, nie może jednak żyć w atmosferze pozbawionej tlenu lub w temperaturze 100 stopni Celsjusza. Przystosowanie do środowiska biologicznego ma więc pewne granice.

Ludzie przystosowują się dzięki swej wiedzy nawet do wybitnie niekorzystnych warunków środowiska biologicznego. Ta wiedza jest wytworem ludzkości. Jest ona zatem elementem środowiska społecznego człowieka.

Człowiek żyje wśród ludzi zawsze w określonej formacji historycznej i w określonej strukturze. Od chwili urodzenia wchodzi w skład grupy społecznej. Jest członkiem narodu, obywatelem państwa, członkiem rodziny, która z kolei należy do jakiejś grupy społecznej.

Każda trwała grupa społeczna posiada tradycje i reguły postępowania, obowiązujące wszystkich jej członków. Tak więc wszyscy obywatele powinni przestrzegać praw obowiązujących w danym państwie. Istnieją też reguły obowiązujące jedynie członków określonej, mniejszej grupy: student musi podporządkować się regulaminowi Uczelni, pracownik - przepisom obowiązującym w jego miejscu pracy, dziecko - nakazom rodziców.

Człowiek przyswaja sobie reguły postępowania w oparciu o różnorodne doświadczenia społeczne. Przyswojone reguły postępowania powstają jako wynik wymagań grupy społecznej w stosunku do jednostki. W zależności od tego, kim jest dany człowiek, podporządkowuje się on określonym wymaganiom.

Role społeczne

Każdy człowiek pełni w społeczeństwie różnorodne role społeczne. Rola społeczna to sposób zachowania, którego oczekuje się od jednostki ze względu na miejsce, jakie zajmuje ona w grupie społecznej. Z podjęciem danej roli wiąże się przyjęcie systemu reguł postępowania. Innego zachowania oczekuje się od ucznia, innego od nauczyciela itp. Określona kultura wymaga specyficznego sposobu pełnienia roli. Na przykład zupełnie inne reguły postępowania obowiązywały młodą dziewczynę sto lat temu, inne obowiązują dziś.

Człowiek niemal od pierwszych chwil swego życia podlega różnorodnym oddziaływaniom społecznym. Rodzice, wychowawcy, rówieśnicy stawiają jednostce wymagania dotyczące jej sposobu zachowania się. Człowiek uczy się zatem zachowywać się w taki sposób, który przynosi mu aprobatę grupy społecznej. Unika zaś tych rodzajów zachowania, które są sprzeczne z wymogami grupy.

Niektóre role są narzucane jednostce przez społeczeństwo. Są to role wywodzące się z różnic biologicznych między ludźmi oraz z różnic wieku. Są jednak także role, które człowiek wybiera sobie sam. Niezależnie od tego, czy jakąś rolę człowiek podejmuje dobrowolnie, czy też jest mu ona narzucona przez społeczeństwo, musi przy jej pełnieniu przestrzegać wymagań z nią związanych.

Nie zawsze człowiek przyjmuje rolę narzuconą mu przez społeczeństwo. Czasem dzieje się tak dlatego, że dana rola jest dla niego za trudna, kiedy ma jakieś negatywne doświadczenia związane z jej pełnieniem. Odrzucanie roli wiąże się często z brakiem właściwych wzorów postępowania.

Osoby znaczące

Na wybór i sposób pełnienia ról społecznych, a jednocześnie na kształtowanie się osobowości, wywierają duży wpływ tzw. osoby znaczące. Osobami tymi są zazwyczaj ludzie, z którymi przebywamy przez dłuższy czas, którzy są dla nas szczególnie ważni i często decydują o naszym postępowaniu. Osobami znaczącymi są przede wszystkim rodzice, rodzeństwo, wychowawcy, przyjaciele. Taką osobą może być również ulubiony aktor czy piosenkarz, a zatem osoby, z którymi nie wchodzimy w bezpośredni kontakt.

Osoby znaczące są wzorami do naśladowania. W toku rozwoju jednostka przechodzi stopniowo od naśladownictwa cenionych i atrakcyjnych sposobów zachowania się innych ludzi do przyswojenia sobie rozmaitych reguł postępowania w sposób bardziej świadomy i do samodzielnego stosowania ich w różnych sytuacjach.

Przejmowanie wzorów

Proces przyswajania sobie reguł, które jednostka ma pełnić, konstruowania obrazu samego siebie, uświadamiania sobie potrzeb i sposobów ich zaspokajania (postaw) jest długotrwały. We wczesnych stadiach życia człowieka przejmowanie wzorów odbywa się na drodze empatii, naśladowania, modelowania i identyfikacji.

Empatia to wczuwanie się w stany psychiczne innych osób. Z jednej strony może to być trafne rozumienie czyichś uczuć, z drugiej - doznawanie reakcji emocjonalnej, wywołanej przez spostrzeżenie cudzych emocji.

Naśladowanie jako forma gromadzenia doświadczenia występuje wtedy, gdy jednostka, obserwując zachowanie osoby znaczącej, naśladuje je. Występuje ono wtedy, gdy jednostka znajduje się w podobnej sytuacji jak osoba, którą naśladuje. Naśladowanie wiąże się z zewnętrznym przejmowaniem reguł postępowania. Dziecko naśladuje matkę nie dlatego, iż uważa, że to, co ona robi, jest moralnie słuszne, lecz dlatego, że jest ona dla niego pierwszoplanową osobą znaczącą.

Naśladowane mogą być nie tylko osoby z najbliższego kręgu dziecka. Występuje przecież także naśladowanie bohaterów seriali telewizyjnych, filmów, bohaterów książkowych czy też ulubionych aktorów bądź piosenkarzy. Ten rodzaj naśladownictwa wiąże się z chęcią ukształtowania siebie na wzór ideału. Wpływa zatem na kształtowanie obrazu JA idealnego.

Bardziej złożonym sposobem przeniesienia doświadczenia jest modelowanie. Jednostka przejmuje od osoby znaczącej (modelu) nie tylko określone formy zachowania, ale również tendencje uczuciowo-motywacyjne. Przejmowanie emocjonalno-motywacyjnych zachowań od modelu może sprzyjać kształtowaniu się emocjonalnie pozytywnego lub też negatywnego stosunku do innych ludzi.

Kształtowanie osobowości może odbywać się także drogą identyfikacji. Niektórzy uczeni uważają, że identyfikacja to zgeneralizowane modelowanie. Identyfikacja obejmuje tendencję do przejmowania zachowań zewnętrznych i wewnętrznych stanów emocjonalno-motywacyjnych. Identyfikacja wiąże się z chęcią całkowitego upodobnienia się do osoby, z którą jednostka się identyfikuje.

W okresie, kiedy dziecko uczęszcza do szkoły, może identyfikować się także z nauczycielami i swoimi rówieśnikami. W niektórych przypadkach identyfikowanie się z rówieśnikami może prowadzić do kształtowania się osobowości społecznie nieakceptowanej. Dzieje się to wtedy, gdy rówieśnicy, z którymi identyfikuje się jednostka, kierują się aspołecznymi zasadami zachowania.

Rola oddziaływań wychowawczych

Całokształt oddziaływań środowiskowych wpływa na rozwój jednostki. Niektóre z tych oddziaływań są oddziaływaniami niekontrolowanymi, przebiegającymi spontanicznie, inne stanowią wyraźnie sformułowane programy.

Oddziaływanie środowiska przypadkowe i spontaniczne można określić jako wychowanie niezamierzone; oddziaływania zaplanowane i celowe nazywamy zachowaniem zamierzonym. Zmierzają one do uzyskania określonych efektów wychowawczych.

Wychowanie niezamierzone polega na przyswajaniu sobie niejako okazjonalnie różnych zasad zachowania i postępowania.

Przebywając wśród ludzi i obserwując ich, człowiek przyswaja sobie wiele różnorodnych zachowań, poszerzając tym samym swoje doświadczenia indywidualne.

Na ogół matka jest dla dziecka osobą znaczącą. Uczy je ona, że nie wolno kłamać. Kiedy jednak w obecności dziecka mija się z prawdą, nie zdaje sobie sprawy z tego, że choć świadomie dąży do tego, ażeby dziecko wychowywać na prawdomównego człowieka, dostarcza mu swym zachowaniem innych wzorów postępowania. Dziecko uczy się tego, że w niektórych sytuacjach kłamstwo jest wygodne i dlatego dopuszczalne.

Z oddziaływaniem wychowawczym niezamierzonym stykamy się na każdym kroku. Doświadczenia, które dzięki niemu gromadzimy, są bardzo różnorodne i trudno na ich podstawie wypracować jednolity stosunek do wymagań społeczeństwa.

Wychowanie zamierzone to proces celowych i zaplanowanych oddziaływań, ukierunkowanych na efekt wychowawczy. Rodzice i nauczyciele świadomie dążą do tego, aby wychowanek kierował się w życiu określonymi zasadami i w sposób przemyślany dostarczają mu tych wzorów.

Wychowanie zamierzone, świadome, zmierza do kształtowania charakteru człowieka. Jest to zadanie bardzo trudne, ponieważ na jednostkę oddziałuje w toku wiele rodzajów oddziaływań wychowawczych. Niekiedy oddziaływania te są ze sobą sprzeczne.

W procesie wychowania kształtują się trwałe nastawienia wyższego rzędu, składające się na osobowość. Kształtowanie osobowości jest procesem trudnym i długotrwałym, albowiem istnieją sprzeczności między zamierzonymi i niezamierzonymi oddziaływaniami wychowawczymi, a także między wychowaniem świadomym i nieświadomym.

Środowisko polityczne

Ustrój

Religia

1. Budowa osobowości i charakterystyka jej elementów składowych (biogenne, psychogenne i socjogenne)

1. Elementy biogenne – przekazywane dziedzicznie wyposażenie biologiczne.

2. Elementy biogenne
   - Pewne elementy naszej konstrukcji biologicznej są determinantami naszej osobowości:
   - Pionowa postawa
   - Chwytliwe ręce
   - Wzrok skierowany naprzód, umożliwiający trójwymiarowe widzenie
   - Duży mózg i rozbudowany system nerwowy
   Złożony mechanizm głosowy
   - Długa zależność dzieci od rodziców
   - Plastyczność wrodzonych potrzeb (brak instynktów)
   - Trwałość popędu seksualnego
   -n Płeć, wiek, rasa (zakłada determinizm)

Teoria konstytucjonalna Kretschmera

Typ asteniczny (leptosomatyk, astenik) - to osoba o budowie ciała wątłej i smukłej. Przeciętna waga oraz miary obwodu i szerokości są poniżej ogółu dla danego wieku i płci. Skóra sucha i blada, szczupłe ręce, słabo rozwinięte mięśnie i dłonie o delikatnych kostkach. Długa i wąska klatka piersiowa, płaski brzuch.

Typ pykniczny (pyknik) - to osoba o rozwiniętej głowie, klatce piersiowej i brzuchu. Ciało ma tendencje do rozkładania tłuszczu wokół tułowia. Średni wzrost, zaokrąglona figura, szeroka twarz na masywnej szyi, okazały, tłusty brzuch.

Typ atletyczny (atletyk) charakteryzuje się silnie rozwiniętym kośćcem mięśni a także skóry. Silny brzuch i dobrze rozwinięta klatka piersiowa, silne nogi.

Typ dysplastyczny (asymetryczny, dysplastyk), do którego zaliczają się te osoby, które wyraźnie odbiegają od normy.

Po porównaniu badań fizycznych pacjentów z diagnozami ich umysłowych schorzeń doszedł do wniosku, że:

• typ pykniczny ma skłonność zapadać na wahania nastroju typu maniakalno-depresyjnego,

• 2) Elementy socjogenne – są nabywane w procesie socjalizacji, przekazywane są przez osoby biorące udział w tej socjalizacji w charakterze “znaczących innych”. Elementy socjogenne (J. Szczepański wg. Floriana Znanieckiego)
  1. Kulturowy ideał osobowości
  2. Role społeczne spełniane w grupach społecznych

• Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. 
  3. Jaźń subiektywna – wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi.
  4. Jaźń odzwierciedlona – zespół wyobrażeń o sobie “odczytanych” z wyobrażeń innych ludzi o nas samych.

• Elementy socjogenne
  Kulturowy ideał osobowości jako ideał wychowawczy, służący jako wzór do naśladowania, przekazywany młodzieży w instytucjach wychowawczych – szkołach, rodzinie, grupach rówieśniczych: np. grecki model człowieka doskonałego, wszechstronnie rozwiniętego, w zharmonizowanej doskonałości cech fizycznych, umysłowych i moralnych. Ideał osobowości rycerskiej w średniowieczu, czy ideał świętego lub ascety. Kapitalizm pod wpływem etyki protestanckiej wytworzył ideał osobowości przedsiębiorczego, pracowitego i oszczędnego kapitalisty.

• Stanisław Ossowski dokonał podziału wartości na:
  - Wartości uznawane, te które uznajemy za ważne; są one słuszne w sensie obiektywnym.
  - Wartości odczuwane, te które są subiektywne, emocjonalne, według których się kierujemy.
  Inne:
  - Wartości propagowane
  - Wartości akceptowane
  - Wartości zinternalizowane
  - Wartości realizowane

• Kulturowy ideał osobowości zależny jest zatem od dwóch czynników: formacji społecznej i różnych środowisk. To co jest ideałem w jednej formacji, bądź kulturze, nie jest tym samym w innej. Ideał kulturowy osobowości zostaje zinternalizowany w okresie dojrzewania, kiedy dorastający człowiek zaczyna szukać ideałów do naśladowania. Ideał kulturowy jest więc modelem, według którego powinien kształtować swoje zachowania; jest ucieleśnieniem pożądanych cech, wysoko cenionych w grupie. Realizowanie tego ideału, starannie zmierzające w kierunku zbliżenia się do niego, ściąga na jednostkę pozytywną ocenę i różne nagrody. Zachowanie rozbieżne z ideałem kulturowym osobowości spotyka się z negatywnymi sankcjami

• Role społeczne – w każdej grupie, kręgu czy zbiorowości społecznej istnieją pewne pozycje, czy stanowiska, które zajmowane przez różnych ludzi, wymagają od nich określonych, ustalonych (kulturowo) sposobów zachowania się.
  Rola = status + miejsce. Rola zatem, to (względnie) stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru. Niektóre role są zupełnie sformalizowane i ujęte w ścisłe przepisy. Z każdą rolą społeczną wiążą się określone prawa i obowiązki. Prawa polegają na tym, że człowiek grający daną rolę może oczekiwać od innych okazywania wobec niego ustalonych sposobów postępowania. Obowiązki są zespołem zachowań oczekiwanych od niego.

Elementy psychogenne –

przekazywane dziedzicznie wyposażenie psychiczne. Są one plastyczne i mają skłonność do modyfikacji (w procesie socjalizacji) : pamięć, inteligencja, wola, wyobraźnia, temperament, spostrzegawczość itp.
Elementy psychogenne
Stopień dziedziczności współczynnika IQ jest dość wysoki, występuje tutaj jednak zjawisko regresji do średniej. W miarę wzrostu poziomu kultury, zmniejsza się udział roli IQ wrodzonego, a wzrasta rola nabytego.
Elementy psychogenne są bardzo plastyczne

1. Typy osobowości oraz kryteria ich wyróżniania

Znaniecki na podstawie badań określił następujące typy osobowości:

• człowiek zabawy – kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi, którzy mają dużo czasu. Praca dla nich to zabawa. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry.

• człowiek pracy – kształtował się wśród ludzi zajmujących się pracą fizyczną. Traktowali oni pracę jako źródło pieniędzy, środków do życia.

• człowiek dobrze wychowany – kształtował się wśród inteligencji.

• człowiek zboczeniec (dewiant) – czyli taki, który się wyróżnia od innych, niekoniecznie na minus, może to być także geniusz czy artysta.

TYPY i RODZAJE osobowości wg Hipokratesa:
· Sangwinik (Towarzyski, Otwarty)
· Melancholik (emocjonalny, depresyjny)
· Flegmatyk ( spokojny, wyciszony)
· Choleryk (pobudzony, „trudny”)
Na podstawie podziału Hipokratesa osobowości podzielono na :

I ekstrawertyków (A,D)
Ludzie otwarci, towarzyscy, szukający kontaktów społecznych, interesujący se sprawami otoczenia i z łatwością uzewnętrzniają swoje emocje

II Intrawertyków (B,C)
Osoby zamknięte w sobie, tłumiący uczucia i emocje, nie poszukują kontaktów z innymi ludźmi i nie interesują ich sprawy otoczenia.

Wg Hollanda:
Typ

Badawczy: docieka, bada sprawdza, analizuje, poszukuje prawdy, ocenia, stawia problemy, formuje teorie
Realistyczny: realnie ocenia rzeczywistość, lubi realizować zadania (wysiłek fizyczny)
Artystyczny : zajmuje się muzyką, sztuką, literaturą, ciągle tworzy nowe rzeczy, lubi sytuacje zaskakujące i niezaplanowane,
Społeczny: niesie pomoc innym ludziom, ocenia, doradza, wyjaśnia, instruuje, lubi kierować innymi.
Przedsiębiorczy: lubi prace z innymi, pod warunkiem własnych korzyści, jest typem władczym, lubi sprawować kontrole, kierować, przewodzić i zdobywać pieniądze,
Konwencjonalny: nie, lubi nowych wyzwań, ceni porządek, bezpieczeństwo, jest tradycyjny.

1. Osobowość zintegrowana oraz przyczyny jej dezintegracji

Osobowość zintegrowana – zintegrowana jedność struktury i funkcjonowania elementów biologicznych, psychogennych i socjogenicznych osobowości, które są do siebie wzajemnie przystosowana i sprzężone.

Przyczyny dezintegracji osobowości:

1. Uczestnictwo w kilku grupach społecznych narzucających rozbieżne systemy wartości i rozbieżne wzory postępowania

2. Uczestnictwo w grupach zdezorganizowanych, w których brak wyraźnie określonych ról społecznych, bark systemu kontroli społecznej i brak ustalonych kryteriów ocen

3. Rozbieżność między elementami bio- i psychogennymi a wymaganiami ról społecznych

4. Rozkład elementów psychicznych osobowości, który przecież może się dokonać na tle społecznym lub biologicznym.

[J. Szczepański s. 88.]

Temat III Grupa społeczna. Rodzina jako przykład grupy społecznej 17 XII 2015r.

1. Pojęcie grupy społecznej

Grupa społeczna – jest to typ zbiorowości, która w socjologii definiowana jest jako zbiór osób, zajmujących w danym czasie, trwale lub nie, daną przestrzeń, miedzy którymi wytworzyła się i utrzymuje chociaż przez krótki czas więź społeczna. Więź społeczna to natomiast system stosunków, instytucji i kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju [J. Szczepański]

Zatem:

Grupa społeczna to pewna ilość osób (najmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności.

Nie każda zbiorowość jest grupą społeczną.

Co odróżnia grupę społeczną od innych zbiorowości?

• Grupa społeczna ma określony skład (jest policzalna)

• Wyznacza zadania, funkcje swoich członków

• Wywiera większy wpływ na swoich członków

Przykłady grup społecznych: szkoła, zakład pracy, partia polityczna, rodzina.

1. Elementy składowe (konstytuujące) grupy społecznej

1. Struktura i organizacja społeczna? Grupy

Struktura – układ elementów składowych grupy i zasada ich wzajemnego przyporządkowania. [Szczepański]

Struktura:

1. Wymiar ról społecznych

Rola społeczna –

1. Wymiar pozycji społecznych

Pozycja społeczna – określona jest pewnym prestiżem, czyli stopniem uznania, jakim cieszy się wykonywanie danej roli w grupie, inaczej status społeczny.

1. Wymiar władzy społecznej

Władza społeczna-

1. Członkowie

2. Ośrodki skupienia

Ośrodki skupienia – wszystkie wartości, przedmioty i symbole, które identyfikują grupę, stanowią materialną i ideową podstawę jej istnienia i rozwoju.

1. Materialne (np. lokal, władz, miejsce spotkań, odznaki, pieczęcie, sztandary)

2. Duchowe (np. symbole, wartości)

Symbole- przedmioty niematerialne lub materialne za pomocą których grupa odróżnia się od innych (np. w przypadku rodziny nazwisko).

Wartości – dowolne przedmioty materialne lub idealne w stosunku do których jednostki lun zbiorowości przyjmuj postawę szacunku, przypisują im ważna rolę w swoim życiu i dążenie do ich osiągnięcia odczuwają jako przymus.

Wartości duchowe – np. miłość, szacunek, poczucie bezpieczeństwa.

1. Cele i zadania grupy – szczególna misja grupy

1. Rodzaje przynależności do grup społecznych

1. Obiektywna

2. Subiektywna

3. Realna

4. Ideologiczna

1. Klasyfikacja grup społecznych

Ze względu na wielkość grupy społeczne dzieli się na:

• grupy małe – kilku- lub kilkunastoosobowe, umożliwiające bezpośrednie stosunki między członkami (np. rodzina, grupy rówieśnicze);

• grupy duże – charakteryzują je minimalne kontakty bezpośrednie lub ich brak, gdyż duża liczebność uniemożliwia nawiązywanie bezpośrednich stosunków między ich członkami (np. grupa zawodowa, narody).

Ze względu na stopień sformalizowania grupy społeczne dzieli się na:

• grupy formalne – posiadają ściśle określone struktury, cele, normy, często wyznaczane z zewnątrz. Działalność określają prawo i przepisy (np. partie polityczne, Związek Harcerstwa Polskiego);

• grupy nieformalne – powstają spontanicznie, w ich ramach występują instytucje nieformalne, a zasady działania wynikają ze wzajemnych interakcji (np. grupy koleżeńskie, subkultury młodzieżowe).

Ze względu na typ więzi grupy społeczne dzieli się na:

• grupy pierwotne – w ich ramach istnieją więzi emocjonalne oparte na kontaktach osobistych. Grupy takie cechuje niewielka liczebność, przy czym przynależność do takiej grupy nie zawsze jest dobrowolna (np. rodzina, grupa rówieśnicza);

• grupy wtórne – przynależność do nich wynika z dobrowolnego wyboru, cechuje je duża liczebność, a tworzone są dla osiągnięcia określonego celu (np. partie polityczne).

Ze względu na stopień ograniczoności liczby członków grupy społeczne dzieli się na:

• grupy zamknięte (ekskluzywne) – stosując liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć nowych członków, na przykład urodzenie, status majątkowy, rodzaj wykonywanego zawodu (np. kluby biznesmenów, związki rodzin arystokratycznych);

• grupy otwarte (inkluzywne) – są dostępne dla wszystkich chętnych (np. osiedlowe koła szachowe);

• grupy ograniczone – stosują różne kryteria przyjmowania członków, np.: wykonywany zawód, wiek, jednak nie tak rygorystyczne jak grupy ekskluzywne (np. klub emerytów, kluby lekarzy).

1. Rodzina jako grupa społeczna

• Pojęcie rodziny

Rodzina – mała grupa pierwotna złożona z osób powiązanych stosunkiem małżeńskim lub rodzicielskim oraz silną więzią międzyosobowa. [Szczepański]

Definicja rodziny z ustawy o pomocy społecznej.

Rodzina – osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku wspólnej zamieszkujące i gospodarujące.

• Typy małżeństw oraz rodzin i kryteria ich wyróżniania

1. Ze względu na liczbę partnerów w małżeństwie

Rodzina monogamiczna

Małżeństwo jednego mężczyzny i jednej kobiety.

Rodzina poligamiczna

Wielomałżeństwo, więcej niż dwoje partnerów.

W odróżnieniu od monogamii, oznacza związek małżeński z wieloma osobami. Amerykański etnolog i historyk, pionier badań etnograficznych wśród Irokezów L.H. Morgan (1818-81) oraz inni przedstawiciele dziewiętnastowiecznego ewolucjonizmu uważali poligamię za wcześniejszą od monogamii formę małżeństwa.

W Japonii występowała do XIX wieku, Ajnowie (rdzenna ludność z wyspy Hokkaido, Japonia) stosują ją do dziś, także wśród Aborygenów (Australia), Prusów, Zaratusztrian, Hindusów i wielu innych.

• poligynię – (wielożeństwo); związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami.

• poliandrię – (wielomęstwo) związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami.

1. Ze względu na zakres wyboru małżonka

Rodzina endogamiczna

Wybór współmałżonka w ramach własnej zbiorowości etnicznej, religijnej, klasowej, terytorialnej, szczepu, rodu, kasty, klanu.

Zawarcie związku z osobą spoza danej grupy uważane jest za pogwałcenie podstawowych zasad i bywa karane wykluczeniem ze społeczności.

Rodzina egzogamiczna

Jest to wybór małżonka poza własną zbiorowością.W niektórych społecznościach, głównie na wyspach Oceanii, istnieje natomiast nakaz szukania partnera poza swoją grupą.

1. Ze względu na typ władzy wewnątrz rodzinnej

Rodzina matriarchalna

Władza należy głównie do matki i żony

• uprzywilejowana pozycja kobiet,

• szczególny kult dla tzw. kobiecych czynności np. macierzyństwa

Rodzina patriarchalna

Władza i prestiż należą głównie do ojca i męża

• uprzywilejowana sytuacja mężczyzny,

• wyłączna jego odpowiedzialność za byt i standard życia rodziny

• wyłączne prawo do podejmowania strategicznych decyzji

• podział zadań oparty na kryterium płci.

Władza jest oparta na uznaniu reguł, za którymi stoi siła, a nie na poszanowaniu więzów krwi i miłości.

Rodzina partnerska

Model, który ukształtował się współcześnie, wówczas, gdy kobieta i mężczyzna dzielą prawa i obowiązki wynikające z uczestnictwa w życiu rodzinnym.

1. Ze względu na wzory dziedziczenia nazwiska, prestiżu i majątku

Rodzina matrylinearna

Linia przodków lub potomków wyłącznie kobiecych czyli matka, matka matki, babka macierzysta matki itp. W linii tej nigdy nie występują mężczyźni, chyba że jako ostatnie ogniwo.

Rodzina patrylinearna

Linia przodków lub potomków wyłącznie męskich czyli ojciec, ojciec ojca, dziadek ojczysty ojca itp.

W genealogii jest to linia dziedziczenia nazwiska. W linii tej nigdy nie występują kobiety. Genetycznie jest to dziedziczenie po chromosomie Y, który przekazywany jest jedynie z ojca do syna, nigdy do córki.

Rodzina bilinearna

Linia przodków lub potomków po obu stronach małżeństwa. Dziedziczenie następuje po obu liniach pokrewieństwa.

1. Ze względu na miejsce zamieszkania po ślubie

Rodzina matrylokalna

Małżeństwo zamieszkuje w domu rodzinnym żony. Mężczyzna włączony zostaje do grupy, w której żyje żona.

Rodzina patrylokalna

Małżeństwo zamieszkuje w domu rodzinnym męża. Kobieta włączona zostaje do grupy, w której żyje mąż.

Rodzina neolokalna

Występuje najczęściej w nowoczesnych społeczeństwach. Małżeństwo zamieszkuje osobno od rodziców we własnym domu.

1. Ze względu na strukturę rodziny:

• rodzina pełna, czyli składająca się z rodziców i dzieci. W ogólnej liczbie rodzin, to ona właśnie dominuje. Tylko rodzina pełna gwarantuje prawidłowy rozwój społeczny, psychologiczny i emocjonalny jednostki, i w przypadku jej dobrego funkcjonowania, stanowi obronę przed stresującymi, zewnątrzpochodnymi. czynnikami.

• rodzina niepełna, w której dziecko (lub dzieci) jest wychowywane przez tylko jednego z rodziców. Wyróżnia się następujące typy rodzin niepełnych:

• Funkcje rodziny [wg J. Szczepańskiego]

  1. Utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa

  2. Utrzymanie ciągłości kulturalnej społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa kulturalnego następnym pokoleniom; dokonuje socjalizacji młodego pokolenia

  3. Nadawanie pozycji społecznej swoim dzieciom

  4. Zapewnienie jednostką zaspokojenia potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego współżycia, daje poczucie bezpieczeństwa, zapewnia równowagę emocjonalną, a zatem zapobiega dezintegracji osobowoći.

  5. Kontrola społeczna

Funkcje rodziny [wg. Franciszka Adamskiego] można podzielić także ze względu na pojmowanie rodziny jako grupy i instytucji społecznej na:

1. instytucjonalne

• Prokreacyjna

• Ekonomiczna

• Opiekuńcza

• Socjalizacyjna

• Stratyfikacyjna

• integracyjna

  1. osobowe

• małżeńska

• rodzicielska

• braterska

• przemiany rodziny na przestrzeni wieków

• Kryzys współczesnej rodziny: jego przejawy, przyczyny i skutki

Instytucje i kontrola społeczna

1. Instytucje

• Pojęcie instytucji

Instytucje – zespoły urządzeń, w których pewni ludzie , wybrani członkowie grup, otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i interpersonalnie, dla zaspokajania istniejących potrzeb jednostkowych i zbiorowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy.

Wyróżniamy cztery podstawowe znaczenia terminu „instytucje”

1. Nazwa ta może oznaczać pewną grupę osób powołanych do załatwiania spraw doniosłych dla życia zbiorowego. W tym znaczeniu instytucją nazywamy pewną grupę ludzi, wykonujących funkcje publiczne

2. Nazwa ta może oznaczać pewne formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całej grupy

3. Nazwa ta może oznaczać zespół urządzeń materialnych i środków działania pozwalających niektórym upoważnionym jednostkom na wykonywanie publicznych i impersonalnych funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb oraz regulowanie zachowań członków grup

4. Nazwa ta może oznaczać niektóre role społeczne szczególnie doniosłe dla grupy

[J. Szczepański, s. 110, 111]

• Rodzaje instytucji

Instytucje ze względu na stopień sformalizowania można podzielić na:

1. Instytucje formalne – funkcje, środki i metody tych instytucji zostały dokładnie ujęte w przepisach (np. prezydentura)

2. Instytucje nieformalne – funkcje, środki i metody tych instytucji nie zostały ujęte w sformalizowanych przepisach

Ze względu na zadania merytoryczne spełniane przez instytucje

1. Ekonomiczne – zaliczamy do nich wszystkie te instytucje, które zajmują się produkcją i podziałem dóbr i usług, regulowaniem obiegu pieniądza, organizowaniem i podziałem pracy itp. Składają się one na bazę materialną społeczeństwa.

2. Polityczne – instytucje związane ze zdobywanie, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy. Polityką w węższym tego słowa znaczeniu nazywamy zespół środków, czynności polegających głównie na manipulowaniu elementami siły dla zdobycia, wykonywani i utrzymania władzy. Polityczne są takie instytucje jak rząd, parlament, policja, partie polityczne itp.

3. Wychowawcze i kulturalne – wszystkie instytucje, które zostały powołane dla utrzymywania, tworzenia i rozwijania kultury, dla socjalizacji młodego pokolenia, dla przekazywania mu wartości kulturalnych społeczeństwa jako całości.

Należą tu rodzina jako instytucja wychowująca, szkoły, instytucje naukowe, artystyczne itp.

1. Socjalne (społeczne w wąskim znaczeniu tego słowa ( w szerszym znaczeniu społeczne są bowiem wszystkie rodzaje instytucji)) – są to wszystkie instytucje, które organizują dobrowolne zrzeszenia, społeczności lokalne, kluby i urządzenia towarzyskie, instytucje kontrolujące postępowanie członków grup, instytucje „ceremonialne”

Instytucje te regulują codzienne styczności międzyludzkie, ułatwiają porozumiewanie się, zapewniają sprawny przebieg życia codziennego.

1. Religijne – organizują stosunek człowieka do sił transcendentnych, tzn. do sił nadzmysłowych, działających poza empiryczną kontrolą człowieka, stosunek człowieka do przedmiotów i sił świętych. Instytucje religijne w niektórych społeczeństwach wywierają silny wpływ na przebieg stosunków międzyludzkich, stając się instytucjami dominującymi

[J. Szczepański]

• Znaczenie instytucji

Instytucje pełnią wiele znaczących funkcji w życiu społecznym:

1. Stwarzają członkom możliwość zaspokajania ich różnego rodzaju potrzeb

2. Regulują działania członków w ramach stosunków społecznych, tzn. zapewniają wykonywanie czynności pożądanych i dokonują represji zachowań niepożądanych

3. Zapewniają ciągłość życia społecznego przez utrzymywanie i kontynuację czynności publicznych impersonalnych

4. Dokonują integracji dążności, działań i stosunków jednostek i zapewniają wewnętrzną spójność zbiorowości

[J. Szczepański]

• Warunki sprawnego funkcjonowania instytucji

1. Wyraźne określenie celu i zakresu wykonywanych czynności czy też zakresu funkcji.

Jeżeli funkcja instytucji jest niewyraźnie określona to, nie może się ona włączyć w sposób bezkonfliktowy w globalny system instytucji danej zbiorowości i napotyka różne opory

1. Racjonalny podział pracy i racjonalna jej organizacja

2. Depersonalizacja czynności i obiektywizacja funkcji.

Innymi słowy jeżeli dana instytucja przekształca się w urządzenie zależne od interesów ludzi powołanych do sprawowania funkcji zinstytucjonalizowanych, wtedy traci ona swój charakter publiczny, prestiż i zaufanie całej grupy

1. Uznanie i prestiż, które instytucja powinna posiadać w oczach całej grupy lub przeważającej jej części.

2. Bezkonfliktowe włączenie się do globalnego systemu instytucji

[J. Szczepański, s. 113)

1. Kontrola społeczna

• Środki i mechanizmy kontroli społecznej (materialnospołeczny i psychospołeczny)

• Źródła norm

Obyczaje i zwyczaje – określają zachowania niezbędne dla trwania danej społeczności.	Normy moralne – określają zachowania niezbędne dla utrzymania wewnętrznego ładu jednostki lub społeczności.	Prawo – określa zachowania niezbędne dla utrzymania całości społeczności.

• Istota i rodzaje sankcji

Sankcje – reakcja grupy na zachowanie osobnika w sytuacjach szczególnie ważnych. Są one wytworem zbiorowości niezbędnych do kierowania zachowaniem swoich członków, do wywoływania zachowań pożądanych i eliminowania zachowań niepożądanych, do zapewnienia wewnętrznej spójności i ciągłości życia społecznego.

Podział sankcji:

1. Pozytywne

2. Negatywne

Ze względu na stopień sformalizowania

1. Formalne – reakcje instytucji formalnych na pewne zachowania

• Negatywne – kary przewidziane przepisami prawa – upomnienia, nagany, grzywna, reszt, pozbawienie wolności, ekskomunika, kara śmierci.

• Kary te działają poprzez odstraszenie, zagrożenie, ostrzeżenie potencjalne, co grozi za dokonywanie czynów aspołecznych lub antyspołecznych.

• Pozytywne – publiczna pochwał władzy, awans, przyznanie orderu, dopuszczenie do honorowych funkcji, wysokich stanowisk itp.

  1. Nieformalne – reakcje mające swoje źródło w opinii, kręgach koleżeńskich sąsiedzkich, instytucjach nieformalnych

• Negatywne – wyrażenie zdziwienia, zgorszenia, niezadowolenie, nieprzyjazne plotki itp. Sankcje te prowadzą do pozbawienia pewnych korzyści, wyłączenia z pewnych stosunków towarzyskich itp.

• Pozytywne – reakcja środowiska społecznego na zachowania pozytywne czyli reakcje środowiska społecznego na zachowania pozytywne, zgodne ze wzorami i systemem wartości, oraz korzystne dla grupy. Polegają na przyznaniu uznanie i nagród.

Ze względu na treść nacisku wywieranego przez sankcje:

1. Prawne – system kar i wyróżnień za określone czyny przewidziane przez przepisy prawa

2. Etyczne – systemy potępień, nagan, wyróżnień wynikających z uznawanych zasad moralnych

3. Satyryczne – system ośmieszeń, drwin, lekceważenia, okazywanych człowiekowi zachowującemu się inaczej niż jest to przyjęte

4. Religijne – kary i nagrody przewidziane przez system dogmatów i wierzeń danej religii za zachowania przestrzegające lub naruszające jej zakazy i nakazy.