Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych – atrybuty oraz formy działania UE w MSP
Unia Europejska to organizacja integracji gospodarczej – taka opinia jest po części prawdziwa; Unia Europejska jako aktor podmiotowej polityki i jej rola w stosunkach międzynarodowych nadal wzrasta.
Jakie są atrybuty międzynarodowe Unii Europejskiej ?
Unia Europejska to specyficzna forma wspólnoty międzynarodowej – w skład UE wchodzą zarówno elementu międzynarodowej organizacji rządowej jak i elementy ponadnarodowości; Unia Europejska w żadnym wypadku nie tworzy super państwa; wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego, który zaczął obowiązywać od 1 XII 2009 r. Unia Europejska jest pełną organizacją międzynarodową – wcześniej między prawnikami pojawiały się różnice zdań na temat czym tak naprawdę pod względem prawa jest Unia Europejska; dawniej Unia Europejska nie była organizacją międzynarodową; podmiotowość w prawie międzynarodowym posiadały jedynie Wspólnoty Europejskie, a więc tylko część Unii; zgodnie z artykułem 1 Traktatu o UE „podstawę Unii tworzą Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy ustanowionymi niniejszym Traktatem”.
Od 1 XI 2003 r. struktura Unii Europejskiej składa się z dwóch części: dwóch Wspólnot Europejskich – Wspólnoty Europejskiej (określanej dawniej jako Europejska Wspólnota Gospodarcza oraz przejętą z dniem 23 lipca 2002 r. Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, która została zawarta traktatem paryskim z 1951 r. na okres 50 lat oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej jako postawy Unii Europejskiej.
Drugi poziom stanowią „polityki i formy współpracy” ustanowione na mocy Traktatu o UE, które są umiejscowione w II i III filarze czyli wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych; po zmianach związanych z przyjęciem Traktatu Amsterdamskiego doszło do przekazania większości spraw wchodzących w skład III filara do I filara, a III filar obejmuje już tylko współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych.
Pomiędzy tymi dwoma formami współpracy w ramach UE znajdują się podstawowe różnice: I filar prowadzi do integracji (ma charakter wspólnotowy), gdzie decyzje w ramach I filara są podejmowane na zasadach kwalifikowanej większości głosów (każde państwo członkowskie posiada określoną liczbę głosów), a w ramach II i III filara ma miejsce współpraca międzyrządowa (państwa kooperują w dwóch ostatnich filarach na podstawie prawa międzynarodowego), gdzie decyzje w ramach II i III filara są podejmowane na zasadzie 1 państwo = 1 głos (nie ma możliwości przegłosowywania państwa przez państwo); początkowo to Wspólnota Europejska jest traktowana jako organizacja międzynarodowa, a Unia Europejska jest różnie traktowana ; wśród części prawników na tym tle dochodzi do sporów; atrybuty międzynarodowe UE zmieniają się po wejściu w życiu traktatu Lizbońskiego, który stanowi tak naprawdę dwa traktaty: Traktat o UE oraz Traktat o funkcjonowaniu UE został podpisany na szczycie UE w Lizbonie dniu 13 XII 2007 r., a wszedł w życie 1 XII 2009 r. po ratyfikacji we wszystkich państwach członkowskich (problemy z ratyfikacją wystąpiły w Irlandii, gdzie zgodnie z prawem wewnętrznym Irlandii traktat musiał zostać poddany referendum, a w pierwszym referendum traktat został odrzucony, natomiast dopiero za drugim razem doszło do ratyfikacji traktatu; jako ostatnie traktat ratyfikowały Polska i Czechy); od tego czasu nastąpiło pewne ujednolicenie całej UE – UE jako całość posiada atrybuty podmiotowości prawno międzynarodowej, co sprawia, że UE stała się pełną organizacją międzynarodową; integracja w żaden sposób nie prowadzi do powstania czegoś na miarę super państwa ; od czasów traktatu z Lizbony został wprowadzony mechanizm umożliwiający wystąpienia danego państwa członkowskiego z UE.
Nowy traktat uposażył Unię Europejską w osobowość prawną – zlikwidował Wspólnotę Europejską, a Europejska Wspólnota Energii Atomowej nie weszła w skład UE; zlikwidował również podział UE na 3 filary; wejście w życie traktatu to bardzo ważne wydarzenie w rozwoju Unii Europejskiej; integracja w ramach UE przybiera różny charakter; wzmocnienie integracji to wzmocnienie procedur międzynarodowych; najbardziej rozwój integracji hamuje polityka brytyjska z trudno wytłumaczalnych powodów; być może Wielka Brytania chcę coś ugrać dla siebie w związku z kryzysem.
Międzynarodowe atrybuty Unii Europejskiej jako aktora stosunków międzynarodowych – zdolność do działań międzynarodowych; artykuł 47 TUE stwierdza, że UE posiada osobowość prawną oraz zdolność do czynności prawnych, ale wcześniej już tak było faktycznie; to nie było mało ważne w znaczeniu prawnym; traktat rzymski o EWG przyznawał osobowość prawną Wspólnotom Europejskim, ale brak zdolności prawnej UE; uczestnictwo w tworzeniu procesu pokojowym, rozwój procesów KBWE oraz prawa człowieka dzięki działalności WE; Wspólnoty Europejskie działały w oparciu o prawo unijne, a formy współpracy oraz polityki (znajdujące się w II i III filarze) działają w oparciu o prawo międzynarodowe; w ramach WE spory były rozstrzygane przez Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu, natomiast sprawy objęte II i III filarem trafiają do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze; UE jako całość posiada osobowość prawną od traktatu z Lizbony.
Zdolność do reprezentowania siebie w stosunkach międzynarodowych i stosunki dyplomatyczne – UE reprezentuje siebie jako podmiot oraz również jako państwa członkowskie; do 1 XII 2009 r. zdolność do reprezentowania siebie dotyczyła tylko WE; powstawały przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w innych państwach oraz delegatury UE; zmienia się rola prezydencji w UE – prezydencja miała wcześniej większą rolę; wobec innych państw i innych uczestników stosunków międzynarodowych w imieniu UE występuje Urząd Przewodniczącego zwanego prezydencją. Prezydencję sprawuje państwo przewodniczące Unii w danym półroczu, zmienia się ono w sposób rotacyjny z dniem 1 stycznia oraz 1 lipca każdego roku; prezydencja jest wykonywana przez przedstawicieli państwa przewodniczącego – szefa państwa lub rządu państwa przewodniczącego, ministra spraw zagranicznych lub innego przedstawiciela rządu, stałych przedstawiciele w randze dyrektorów politycznych lub ambasadorów. Urząd przewodniczącego jest wspierany przez „trójkę” – oprócz przedstawiciela reprezentującego dane państwo sprawujące prezydencję w jego skład wchodził Wysoki Przedstawiciel do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz reprezentujący Komisję Europejską – Wysoki Komisarz do spraw Stosunków Zewnętrznych (taki był skład na mocy Traktatu Amsterdamskiego z 1999 r.).
Prezydencja jest sprawowana przez państwo przewodniczące w danym półroczu UE; pojawił się urząd Wysokiego Przedstawiciela UE do spraw polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, ale brakowało zrozumienie, że taki urząd już wcześniej istniał i nazywał się Wysoki przedstawiciel do spraw polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (był sprawowany przez Javiera Solana); Wysoki Komisarz do spraw Stosunków Zewnętrznych – brak dualizm, ponieważ od traktatu z Lizbony, ponieważ Wysoki przedstawiciel UE ds. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa jest z urzędu wiceprzewodniczącym Komisji – obecnie od XII 2009 r. Wysokim Przedstawicielem UE ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa jest Catherine Ashton; nowy urząd przewiduje szereg działań w zakresie polityki zagranicznej; z urzędu reprezentowanie UE przypada na Wysokiego Przedstawiciela i to właśnie on reprezentuje prezydencję; nie pojawiła się jednak nazwa „minister spraw zagranicznych”, ponieważ UE nie jest państwem.
Stałym elementem jest Europejska Służba Działań Zewnętrznych oraz nastąpiły znaczne zmiany w ramach II filara – często Europejską Służbę Działań określa się jako europejski MSZ; brakuje dużego udziału w nim Polaków – wynika to z innej w stosunku do państw Europy Zachodniej poglądów na temat polityki wschodniej.
Prezydencja w Radzie UE niewiele już dzisiaj znaczy – głównie sprowadza się do przyjmowania wspólnego stanowiska; nie przewodniczy szczytom dotyczącym spraw zagranicznym i bezpieczeństwa; prezydencja pełni rolę koordynacyjną; weto w sprawach ekonomicznych; występuje czasami pojęcie „trójki” czyli zbiorowej prezydencji – 3 państwa (obecnie sprawujące prezydencję w Radzie UE, sprawujące wcześniej oraz które będzie jest sprawować) określają program działania na następne 18 miesięcy; ciągłość w tworzeniu Unii i sterowanie w różnych sprawach; wprowadzony został urząd stałego przewodniczącego Rady Europejskiej – tego urzędu nie było wcześniej; pierwszym stałym przewodniczącym Rady Europejskiej został były premier Belgii Herman van Rompuy, który swój urząd objął w XII 2009 r. i będzie go sprawował przez 2,5- letnią kadencję; duża rola w tym zakresie Polski oraz Wielkiej Brytanii, aby stałym przewodniczącym nie został ktoś o dużym autorytecie; bardzo często zarzucano zarówno Catherine Ashton brak doświadczenia; przedstawicielstwa dyplomatyczne UE są często ustanawiane w regionach – są to praktycznie delegatury UE.
Zdolność do zawierania umów międzynarodowych – kiedyś taką zdolność posiadała Wspólnota Europejska, a było również w niektórych sprawach dotyczących UW np. umowy o ustanowieniu misji po konfliktach; organem odpowiedzialnym za zawieranie umów międzynarodowych jest Rada Europejska, która wyznacza negocjatora do przeprowadzenia rokowań i zaleceń Wysokiego Przedstawiciela; organem wspierającym w razie potrzeby Prezydencję w tym dziele jest Komisja; jeśli umowa dotyczy ważnych spraw to wymaga zgody Parlamentu Europejskiego; wzrost znaczenie Parlamentu; istnieje grupa umów, która wymagają zgody Parlamentu Europejskiego – należą do nich np. umowy o stowarzyszeniu z Unią Europejską, umowy odo konwencji ochronnych praw człowieka, o szczególnych procedurach, o skutkach budżetowych oraz o specjalnych procedurach prawodawczych; umowy wymagające konsultacji z Parlamentem Europejskim; również umowy dotyczące specjalnych procedur oraz umowy o przystąpieniu nowych państw do Unii Europejskich – zawieranie traktatów należy do decyzji Rady Europejskiej w sposób jednogłośny po zasięgnięciu opinii Komisji Europejskiej i zgody Parlamentu Europejskiego większością bezwzględną głosów w Parlamencie; państwa, które są w UE muszą przestrzegać prawa UE; Chorwacja nie chciała wyrzec się zdolności współpracy z trybunałem do spraw Jugosławii; wymiany w negocjacji rozpoczęte w VI 2011 r. – w tym czasie został skazany na karę wieloletniego więzienia Ante Gotovina przez Trybunał w Chorwacji.
Unia Europejska posiada, aby był pełnym aktorem stosunków międzynarodowych – podmiotem oraz sprawcą aktywnego działania; wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa nie jest więcej warta niż polityki zagraniczne państw członkowskich; często państwa członkowskie są bardziej zaangażowane niż UE np. wojna w Gruzji oraz aktywność Francji; jednym z celów UE jest ochrona granic zewnętrznych.
Unia Europejska prowadzi dwa rodzaje polityki zagranicznych – wspólną politykę zagraniczną oraz wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa; w jej skład wchodzą następujące polityki: wspólna polityka handlowa – brak wyłączności do prowadzenia polityki handlowej; współpraca na rzecz rozwoju – polityka uzupełniająca, stanowi kompetencje dzielone z państwami członkowskimi – prowadzona przez Komisję Europejską oraz państwa członkowskie; w ramach polityki humanitarnej jest duże znaczenie UE jako dostarczyciela pomocy humanitarnej (Komisja Biura Pomocy Humanitarnej – ECHO) oraz również udzielana przez państwa członkowskie; wspólna polityka rolna – kompetencje dzielone.
Procedura podejmowania decyzji w Komisji Europejskiej polega na kwalifikowanej większości głosów; do 31 XII 2014 r. obowiązuje procedura z Nicei – decyzja zapada kwalifikowaną większością głosów na wydanie prawa wtórnego –wszystkie z państw posiada obecnie 345 głosów liczonych kwalifikowaną większością głosów; Polska posiada 27 głosów tyle samo co Hiszpania, chociaż Hiszpania jest znacznie większa od Polski; obecnie do podjęcia decyzji jest potrzebne uzyskanie 255 głosów za; trzeba zebrać 91 głosów, aby mieć mniejszość blokującą i co najmniej połowa państw członkowskich; jeśli decyzja jest podejmowana bez propozycji Komisji Europejskiej potrzebne jest oddanie 255 głosów przez co najmniej 2/3 państw członkowskich; potrzebne jest weryfikacja demograficzna – każde państwo może postanowić czy ludność państw opowiadających za podjęcie decyzji stanowi 62% ludności UE oraz ponad 50 % państw członkowskich; w czasie uchwalanie Traktatu Amsterdamskiego pojawia się hasło rzucone przez Jana Marię Rokitę: Nicea albo śmierć; procedura podejmowania decyzji w Radzie UE jest dosyć skomplikowaną procedurą; system nicejski miał być wprowadzony dzięki inicjatywie prezydenta Polski – chodzi w szczególności o kompromis z Joaniny – zasada wprowadzona w 1994 r. polegająca na tym, że jeśli nie uda się podjąć jakieś decyzji to odkłada się jej podjęcie na potem; większość jednak decyzji w Radzie UE jest podejmowanych na zasadzie konsensusu, a do głosowania nie dochodzi.
Od 1 XII 2014 r. zostanie wprowadzona zasada podwójnej większości; za podjęciem decyzji musi być co najmniej 55 % członków Rady oraz łącznie musi być 65 % populacji w ramach UE; na tym polega podwójna większość, że niezbędne jest zarówno spełnienie warunku dotyczącego liczby państw (co najmniej 55 % członków Rady UE) oraz spełnienie warunku dotyczącego ludności UE (co najmniej 65 % ludności UE); dopiero od 1 XI 2014 r. mniejszość blokująca będzie wynosiła 35 % ludności UE – 4 państwa lub więcej i prowadzi do blokady.
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa została ustanowiona Traktatem z Maastricht umieszczony w II filarze mającym charakter współpracy międzyrządowej; Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB) jest szczegółowo określona przepisami Tytułu V Traktatu o Unii Europejskiej. W dokumencie z Maastricht podmiotem tej polityki uczyniono Unię i jej państwa członkowskie, natomiast w Traktacie Amsterdamskim jest już mowa wyłącznie o Unii Europejskiej jako podmiocie WPZiB.
Brak jasności co decyduje; traktat z Maastricht przedstawił UZE jako realne przejście w II filarze
Zasady i ogólne wytyczne realizowane przez Radę Europejską; wspólne działania przyjęte przez Radę Europejską
Instrumenty wspólnej polityki zagranicznej – instrumenty ramowe, strukturalne, handlowe, o stowarzyszeniu; ; instrumenty regulacyjne; środki antydumpingowe; instrumenty wymuszania – mają charakter sankcji negatywnych np. sankcje na państwo łamiące prawa człowieka; nie mają szczebla – często towarzyszy im wspólne decydowanie w I filarze UE np. sankcję nałożone na Bośnię; nie ma to jednak zbytniego sensu, ponieważ państwo, którego dotyczy sankcje nie pyta czy decyzja zapadła czy zapadła za pomocą większością kwalifikowaną albo; zresztą z punktu widzenia świata nie ma większego znaczenia czy działania podejmowane są przez Unię na podstawie Traktatu o WE (w procedurze głosowania większościowego), czy w wyniku jednomyślnych decyzji w filarach II i III. Wpływ międzynarodowy Unii mierzy się natomiast skutkami jej działań, a nie różnymi procedurami głosowania. Adresaci decyzji unijnych oceniają je merytorycznie, a nie pod względem ich wypracowywania. Działania Unii podejmowane w np. w drodze głosowania kwalifikowanego większością głosów na forum Rady czy międzyrządowe decyzje o nałożeniu sankcji ekonomicznych podejmowane przez państwa członkowskie w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa są prawnie wiążące i postrzegane przez państwa trzecie jako działania Unii.
Drugi filar UE obejmuje Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB), która zastąpiła dotychczasową Europejską Współpracę Polityczne. Kwestie dotyczące WPZiB zostały uregulowane w Tytule V Traktatu o UE podpisanym w Maastricht 7 lutego 1992 r.;
Traktat z Maastricht poprzestawiał UZE – rzeczywiste miejsce w II filarze i jest budowanie UZE; dawne przejęte przez misje petersberskie oraz zarządzanie kryzysowe
Instrumenty WPZiB - od Lizbony zmieniły się: zasady i ogólne wytyczne określane przez Radę Europejską; wspólne działania podejmowane przez Radę Unii Europejskiej; wspólne; systematyczna współpraca między państwami członkowskimi; wspólne stanowiska należące do Rady Unii Europejskiej
Nowe nazewnictwo od czasu wprowadzenia traktatu lizbońskiego: ogólne wytyczne określane przez Radę Europejską; decyzje – mogą określać działania, stanowiska i zasady wykonywania decyzji oraz wzmocnienie współpracy między państwami.
Procedury podejmowania decyzji w ramach WPZiB – nie ma głosowania ważonego; decyzje zapadają zgodnie z zasadą 1 państwo= 1 głos; występuje konstruktywne prawo weta; jeśli jakiś kraj nie zgadza się to może się wstrzymać od głosu i sprawa toczy się dalej i od się do posiedzenia Rady Europejskiej i decyzja zapada poprzez jednogłośne decydowanie; w obrębie drugiego filara mamy do czynienia z procedurą międzyrządową, a nie wspólnotową która często powoduje brak powodzenia idei WPZiB; stała współpraca koordynacyjna w ramach rządów.
Główny organ decyzyjnym WPZiB jest Rada Unii Europejska w procedurze większościowej, ale też decydującą rola Komisji Europejskiej, która podejmuje decyzje w oparciu o procedurę większości; pojawia się Wysoki Przedstawiciel do spraw WPZiB i to on jest wiceprzewodniczącym Komisji Europejskiej; wspólna polityka bezpieczeństwa i obronna została zapoczątkowana po wojnie w Jugosławii w 1991 r.; wysyłanie żołnierzy od UZE od 2000 r.
Główne cele Unii Europejskiej
Ochrona wartości UE, podestowych interesów, bezpieczeństwa , integralności, niezależności
Wzmocnienie i wsparcia dla demokracji, rządów prawa, prawa człowieka
Pokojowe rozwiązywanie konfliktów
Wsparcie dla trwałego zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego
Zachęcanie do integracji gospodarczej
Przyczynianie się do działań na rzecz ochrony środowiska itp. < unia myśli globalnie>
Pomoc narodom, krajom regionom- klęski żywiołowe, katastrofy spowodowane przez działania człowieka
Wspieranie systemu międzynarodowego - współpraca wielostronna, multilateralizm
Rodzaj polityki la 1-8- WPZiB < kiedyś miękkie aspekty dyplomacji, teraz tez operacje wojskowe