UE stworzyła własną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, dzięki czemu na arenie międzynarodowej może mówić jednym głosem i działać jednomyślnie.
Zmiany wprowadzone traktatem lizbońskim w 2009 roku ułatwiają UE działalność w tym obszarze i zapewniają bardziej spójne podejście. Zmiany te obejmują ustanowienie urzędu wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, którego zadaniem jest koordynowanie działań państw członkowskich w zakresie kształtowania i wdrażania polityki zagranicznej. Wysokiego przedstawiciela wspiera personel polityczny i wojskowy Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych.
Zdecydowana dyplomacja
UE udziela pomocy technicznej na granicy mołdawsko-ukraińskiej.
UE odgrywa ważną rolę w rozwiązywaniu wielu kwestii o znaczeniu międzynarodowym, począwszy od globalnego ocieplenia po konflikt na Bliskim Wschodzie. Podstawą wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE jest stosowanie dyplomacji, w razie konieczności popartej środkami handlowymi, pomocowymi, bezpieczeństwa lub obronnymi, w celu rozwiązania konfliktów i doprowadzenia do porozumienia międzynarodowego.
Misje pokojowe i stabilizacja
UE wysłała misje pokojowe w wiele regionów świata dotkniętych konfliktem. W sierpniu 2008 roku Unia przyczyniła się do zawieszenia broni między Gruzją a Rosją, wysłała obserwatorów mających monitorować sytuację (misja obserwacyjna UE w Gruzji) i udzieliła pomocy humanitarnej osobom przesiedlonym w wyniku walk.
UE odgrywa wiodącą rolę również na Bałkanach, gdzie finansuje realizowane w siedmiu krajach projekty mające przyczynić się do stabilizacji. W grudniu 2008 roku UE wysłała do Kosowa 1900 funkcjonariuszy policji i wymiaru sprawiedliwości, aby pomóc w utrzymaniu porządku publicznego (EULEX Kosowo).
Środki interwencji
Siły pokojowe UE przybywają do Czadu.
Unia nie posiada stałej armii, W ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO) polega natomiast na wojskach państw członkowskich przy realizacji celów wymienionych poniżej:
wspólne operacje rozbrojeniowe
misje humanitarne i ratunkowe
doradztwo i pomoc wojska
zapobieganie konfliktom i operacje pokojowe
misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysami, w tym misje przywracania pokoju i stabilizacyjne po konflikcie.
Wszystkie te misje mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym poprzez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach.
W ostatnim dziesięcioleciu UE zorganizowała w odpowiedzi na sytuacje kryzysowe 23 misje cywilne i operacje wojskowe na 3 kontynentach, począwszy od operacji budowania pokoju w dotkniętym tsunami Acehu, poprzez ochronę uchodźców w Czadzie, po walkę z piratami. UE odgrywa coraz większą rolę w dziedzinie bezpieczeństwa.
Od stycznia 2007 roku, w przypadku podjęcia przez Radę odpowiedniej decyzji, UE może organizować operacje szybkiego reagowania z udziałem dwóch grup bojowych liczących po 1500 członków (w razie potrzeby może rozpocząć obydwie operacje niemal równocześnie).
Rola rządów państw UE
Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa jest obszarem, w którym zasadnicza część kompetencji pozostaje w rękach rządów państw UE, chociaż Europejska Służba Działań Zewnętrznych, a w mniejszym zakresie także Komisja Europejska i Parlament Europejski, uczestniczą w procesie podejmowania decyzji. Najistotniejsze decyzje wymagają jednomyślności.
Unia wprowadziła bardziej elastyczne procedury głosowania w sprawie decyzji dotyczących WPZiB, jednak w kwestiach wojskowych i polityczno-obronnych nadal obowiązuje zasada jednomyślności.
Stosunki zewnętrzne
Odpowiedzialność w skali globalnej
Ogromne znaczenie gospodarcze, handlowe i finansowe Unii Europejskiej złożonej z 27 państw stanowi o jej wadze na arenie międzynarodowej. Jest ona największym partnerem handlowym na świecie, emitującym drugą co do znaczenia walutę świata. Zawarła też porozumienia o handlu i współpracy z większością krajów świata i wydaje prawie 7 mld euro rocznie na pomoc krajom rozwijającym się.
UE odgrywa bardzo istotną rolę na arenie międzynarodowej. A im częściej w sprawach polityki zagranicznej państwa członkowskie przemawiają jednym głosem, tym głos ten rozbrzmiewa donośniej.
Współpraca z republikami położonymi w Azji Środkowej
UE utrzymuje partnerskie stosunki ze wszystkimi najważniejszymi partnerami na świecie – również nowymi – z których każdy ma swoje własne poglądy i interesy. UE dąży do tego, aby partnerstwa oparte były na wspólnych interesach i korzyściach, aby każda strona miała zarówno prawa, jak i obowiązki. UE uczestniczy regularnie w spotkaniach na szczycie z głównymi partnerami, takimi jak Stany Zjednoczone, Japonia, Kanada, Rosja, Indie i Chiny. Współpraca dotyczy wielu dziedzin, takich jak edukacja, ochrona środowiska, bezpieczeństwo i obrona, walka z przestępczością oraz ochrona praw człowieka.
Stany Zjednoczone
Unia z zaangażowaniem rozwija skuteczne i zrównoważone partnerstwo ze Stanami Zjednoczonymi, które są jej największym partnerem handlowym. Współpraca odbywa się na wielu różnych poziomach:
Transatlantycka Rada Gospodarcza czuwa nad zacieśnianiem więzi gospodarczych
porozumienie ramowe w sprawie ściślejszej współpracy w dziedzinie zarządzania kryzysowego umożliwia UE i USA ściślejszą współpracę, jak np. w Kosowie i w Demokratycznej Republice Konga, a w przyszłości ułatwi też współpracę w ramach wspólnych misji zawiązanych z europejską polityką bezpieczeństwa i obrony.
Unia dąży też do bliższej współpracy w walce ze zmianami klimatu oraz w naprawie światowego systemu bankowego.
Kwestie sporne:
Terroryzm międzynarodowy
Iran i jego program jądrowy
Rozwiązanie konfliktu bliskowschodniego(Izrael-Palestyna)
Sprzedaż broni do Chin
Bezpieczeństwo energetyczne i Kioto
Główne problemy w relacjach transatlantyckich w sferze politycznej i bezpieczeństwa wynikają z braku wspólnego stanowiska co do kluczowych problemów pojawiających się na światowej scenie politycznej. Problemy wynikają z jednej strony z ambicji UE zmierzających do uniezależnienia się od USA i jednocześnie z jej realnej słabości politycznej, a z drugiej z braku jednoczesnego stanowiska USA, jeśli chodzi o ewentualny wzrost jej siły politycznej i zdolności obronnych.
Rosja
Z uwagi na pogłębiające się więzi UE i Rosja poszukują możliwości współpracy w wielu dziedzinach. Są to między innymi:
dostawy energii
inwestycje i innowacje
kwestie bezpieczeństwa, w tym tzw. „zamrożone” konflikty, walka z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną
środowisko (w tym zmiany klimatu).
W dziedzinie wspólnej unijnej polityki bezpieczeństwa i obrony budowane są z Rosja szczególne relacje w formie wspólnego planu na rzecz bezpieczeństwa, w którym przedstawiono konkretne środki zacieśniania współpracy. Od 2003 roku Rosja wniosła swój wkład w niektóre misje UE (np. w Bośni i Hercegowinie oraz w Czadzie).
Główny problem polega na tym, że Rosja dąży do zbudowania społeczeństwa demokratycznego, tyle że w sposób odmienny od zachowdniego, gdyż do Rosji nie pasują wzorce zachodnie. Formuła „demokracji po rosyjsku- suwerennej demokracji” jest odbierana jako zasłona dymna mająca przesłonić narodziny nowej mutacji systemu- „caro komuny o ludzkim obliczu”.
Rosja nie postrzega do końca UE poważnie. Ma ja raczej za eksperyment bez przyszłości. Europejska strategia Rosji zbudowana jest na przekonaniu, iż o przyszłości Europy będą decydować państwa narodowe.
W ramach działań na rzecz praw człowieka UE wysyła swoich obserwatorów na wybory w krajach całego świata.
Wschodni sąsiedzi
UE pragnie również zacieśnić relacje z Gruzją, Armenią, Azerbejdżanem, Mołdawią, Ukrainą i Białorusią. UE poświęca szczególną uwagę stabilności w tym regionie po wojnie między Rosją a Gruzją w sierpniu 2008 r., która zakończyła się wynegocjowaniem z pomocą UE zawieszenia broni oraz wysłaniem do Gruzji misji obserwacyjnej. Unia planuje zwiększyć pulę środków na pomoc tym krajom i, jeśli podejmą one reformy polityczne i gospodarcze mające na celu wzmocnienie demokracji, zaoferować im zawarcie umów o wolnym handlu.
TACIS- program pomocy krajom WNP, póżniej krajom postradzuieckim i Mongolii
Układy o Partnerstwie i Współpracy
Europejska Polityka Sąsiedztwa(2004-2007)
Partnerstwo Wschodnie
Bliższe stosunki: kraje śródziemnomorskie i Bliski Wschód
Unię dla Śródziemnomorza(2008) powołano, aby budować bliższe stosunki z krajami Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. To forum, skupiające 27 państw członkowskich UE i 16 innych krajów tak różnych jak Izrael, Turcja czy Syria, łącznie reprezentuje rzeszę niemal 800 milionów obywateli. Jego zadaniem będzie realizowanie projektów mających poprawić sytuację w regionie Morza Śródziemnego, takich jak usuwanie skutków zanieczyszczeń, odnawianie portów, usprawnianie żeglugi i upowszechnianie energii słonecznej. Swoich przedstawicieli w tej organizacji będą również miały Liga Państw Arabskich oraz Autonomia Palestyńska.
Azja i Ameryka Łacińska
Unia Europejska rozwija relacje z grupami regionalnymi na całym świecie, szczególnie w Ameryce Łacińskiej i w Azji. Z szybko rozwijającymi się partnerami azjatyckimi UE ustanowiła tzw. zacieśnione partnerstwa, które zapewniają lepszą równowagę między gospodarczymi, politycznymi, społecznymi i kulturalnymi elementami współpracy.
UE-Chiny
2004-Oficjalne partnerstwo strategiczne
Ważne :wymiana handlowa i stosunki gospodarcze. Także inwestycje bezpośrednie, transfer technologii, współpraca w dziedzine kultury, oświaty
Faktem jest, że Chiny także nie posiadają strategii wobec UE, ani wizji całości stosunków ze Wspólnotą.
Różnice
Problem praw człowieka
Wpływ polityki amerykańskiej na stosunki Kraj Środka-UE
Problem zniesienia embarga na sprzedaż broni i sprzętu wojskowego
Praktyki protekcyjne władz UE wobec chińskiego eksportu i przeszkody stawiane przy imporcie
Bałkany: w oczekiwaniu na członkostwo w UE
Chorwacji(Chorwacja w UE od lipca 2012) i Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (BJRM) oficjalnie przyznano już status kandydatów do członkostwa w UE. Potencjalnymi kandydatami są również Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra i Serbia.
W 2008 r. Kosowo ogłosiło niepodległość i odłączenie się od Serbii, nie osiągnięto jeszcze jednak międzynarodowego consensusu co do jego statusu. Unia aktywnie angażuje się w poszukiwanie dyplomatycznych rozwiązań, a jednocześnie służy doraźną pomocą.
Trójwymiarowość polityki UE wobec Bałkanów:
organizowanie misji cywilnych i wojskowych
finansowanie działań wspierających stabilizację polityczną i ekonomiczną
przybliżanie poszczególnych państw do członkostwa poprzez umowy stowarzyszeniowe