Memling Hans, Sąd Ostateczny

  autor — Hans Memling

data powstania — przed 1471

technika — tempera na desce

wymiary — 222 × 160 cm

miejsce przechowywania — Gdańsk, Muzeum Narodowe

Według tradycji, ołtarz ten został zrabowany w 1473 r. przez gdańskiego kapra, Paula Benecke, z okrętu płynącego z Niderlandów do Włoch. Że nie był przeznaczony dla żadnego z gdańskich kościołów, wskazują portrety fundatorów, umieszczone na rewersach skrzydeł: jest tam przedstawiony Angelo Tani i jego żona Katarzyna. Tani był do 1465 r. przedstawicielem florenckiego banku Medyceuszy w Brugii, tam zapewne zamówił ołtarz i musiał wrócić do Włoch zanim dzieło zostało ukończone. Ołtarz nie jest sygnowany, lecz według powszechnej opinii historyków sztuki autorem jego może być tylko Hans Memling, od 1465 r. wymieniany w dokumentach Brugii. Tryptyk w części środkowej przestawia Chrystusa sądzącego ludzkość, na skrzydle lewym widnieje przyjęcie zbawionych do raju, a na prawym — strącenie potępionych do piekieł. Obok głowy Sędziego Memling namalował lilię i miecz, jako symbole miłosierdzia i sprawiedliwości. Chrystusowi towarzyszą apostołowie, którzy, zgodnie z zapowiedzią z Ewangelii Mateusza (19: 28), w dniach ostatecznych będą współsędziami, zaś Maria i św. Jan Chrzciciel tradycyjnie pełnią funkcję orędowników. Na ziemi, na pierwszym planie widzimy archanioła Michała, przywódcę anielskich zastępów. Trzyma on w dłoni wagę, na której waży dobre i złe uczynki podsądnych. Od wyników tej czynności uzależniony jest ich dalszy los.

Jako całość, tryptyk ma bardzo wyważoną, harmonijną kompozycję. Mimo gwałtownej gestykulacji potępionych, postacie Memlinga — szczupłe, a nawet wiotkie, o wąskich ramionach i długich kończynach — cechuje raczej chłodna elegancja. Właściwe mistrzom niderlandzkim zamiłowanie do naturalizm u ujawnia się natomiast w starannym cyzelowaniu szczegółów oraz w umiejętności odtwarzania rozmaitych efektów świetlnych, takich jak połysk zbroi archanioła czy lśnienie kryształu, z którego zbudowane są schody prowadzące do raju.

Katarzyna Zalewska

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA