PSYCHOLOGICZNE MECHANIZMY UZALEŻNIEŃ . PRZEGLĄD TEORII

Wykład Jolanta Koczurowska

Co wyjaśniają teorie uzależnień ?

Jakie substancje i z jakich powodów wywołują zależność

Jakie doświadczenia życiowe człowieka czynią go podatnym na uzależnienia

W jakim okresie rozwojowym i dlaczego różna jest skłonność do zależności

Jakie czynniki społeczne wpływają na powstanie uzależnienia

Jakie są różnice indywidualne między tymi, którzy uzależniają się a tymi, którzy nie, itp..

Teorie uzależnień stanowią podstawę i uzasadniają stosowanie określonych programów, strategii czy metod terapeutycznych

Nurty z których wywodzą się TEORIE UZALEŻNIEŃ

BIOLOGICZNY wskazujący na neurobiologiczne skutki działania substancji;

PSYCHOLOGICZNY- modele behawioralne, poznawcze, różnic indywidualnych, itp..

SPOŁECZNO- KULTUROWY uwzględniający zwiększające ryzyko uzależnienia czynniki kulturowe i środowiskowe

NURT BIOLOGICZNY

2 kierunki badań:

1)   indywidualne różnice w podatności na uzależnienie wynikają z cech genetycznych;

2) zmiany mózgowe spowodowane przewlekłym przyjmowaniem substancji;

NURTY PSYCHOLOGICZNE:

RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

PSYCHOANALITYCZNY

BEHAWIORALNO - POZNAWCZE

NURT SPOŁECZNO -KULTUROWY

środowisko rodzinne;

środowisko rówieśnicze;

warunki społeczno- ekonomiczne.

Teorie charakterystyk indywidualnych a uzależnienie

Uzależnienie warunkowane jest względnie trwałymi predyspozycjami psychicznymi jednostki

Podatność na uzależnienie uzależniona jest od występowania określonych różnic indywidualnych szczególnie w takich wymiarach jak:

- cechy osobowości

- poziom samooceny i czynniki ją kształtujące

- odporność na stress

Teoria kontroli nad czynnikami poznawczo-afektywno- farmakologicznymi (PAF)

Opiera się na założeniu, że na zachowanie człowieka wpływają nieobserwowalne zmienne pośredniczące:

LĘK

poglądy

przekonania

nastawienia

strategie

Bodziec_____________oczekiwania_______________Reakcja

normy

Konstrukty pośredniczące

Wskazania dla terapii

Skuteczna i trwała zmiana wymaga zrozumienia, że zachowania pociągają za sobą pewne konsekwencje

Osoba nadużywająca aby zastąpić poczucie bezsilności poczuciem sprawczości musi nauczyć się alternatywnych sposobów reagowania na stress wewnętrzny i zewnętrzny. Do ćwiczeń tych umiejętności niezbędna jest abstynencja

Plan terapii musi być wielomodalny i uwzględniać:

- negatywne emocje (lęk)

- nieprzyjemne fizyczne doznania

- natrętne wyobrażenia (np.wspomnienia dotychczasowych niepowodzeń)

- błędne przekonania ( np.nic mi się nie uda)

- trudności w kontaktach interpersonalnych

opr. Elżbieta Rachowska

TEORIE BEHAWIORALNO-POZNAWCZE
obejmują trzy strategie:

1) trening umiejętności radzenia sobie z problemami (trening umiejętności społecznych) w sytuacjach, w których nawrót jest prawdopodobny

2) mobilizowanie osobistych zasobów, bardziej niż wytyczanie „drogi zdrowienia”- motywacyjna terapia wzmacniająca

3) program 12 kroków AA

TEORIE PSYCHOANALITYCZNE- uzależnienie jest wynikiem zaburzonego dzieciństwa).
Narkotyki chronią od nieuświadomionych bolesnych uczuć. Poczuciu winy towarzyszy jednoczesny pomysł na brak prawa do miłości.
Za narkomana uważa się osobę, która podświadomie chce znowu być dzieckiem, być zależna i nie przyjmować żadnej odpowiedzialności  

Teorie Psychoanalityczne cd.

Więź emocjonalna i fizyczna bliskość z drugą osobą jest jak podstawowa biologiczna potrzeba. Brak więzi powoduje podatność na psychopatologie( w tym uzależnienia).
 
Uzależnienie jako wynik niskiej samooceny- to z kolei wynikiem niemożności zaspokojenia realistycznych bądź zbyt wysoko postawionych sobie celów. Niska samoocena może być wynikiem postawy nadopiekuńczej!

TEORIE BEHAWIORYSTYCZNE
- głównym celem jest oduczenie się zachowań nałogowych związanych z narkotykami i alkoholem i zastąpienie ich innymi zachowaniami.

Teorie behawiorystyczne cd

Zachowanie nałogowe traktowane jest utrwalony i nie konstruktywny sposób radzenia sobie ze stresem.

Stres ten jest związany z brakiem równowagi między wymogami stawianymi przez środowisko a możliwościami jednostki

W oparciu o teorię społecznego uczenia ( Bandura) ustalono kilka reguł ważnych dla rozumienia uzależnienia i opracowania programów terapeutycznych

- rola modelowania

-wpływ wzorców nadużywania w najbliższym środowisku na powstawanie uzależnienia

- rola poczucia skuteczności własnych działań i oczekiwań co do sposobu zakończenia ważnych sytuacji

Teorie behawiorystyczne cd.

- deficyty umiejętności interpersonalnych u osób uzależnionych zmniejszają poziom ich kontroli nad sytuacjami życiowymi i ograniczają możliwości podejmowania zachowań alternatywnych do zażywania

TEORIE SYSTEMOWE- uzależnienie jako wynik patologicznej równowagi w związku lub systemie rodzinnym

W systemie rodzinnym uzależnienie jednego członka rodziny spycha inne problemy na dalszy plan i scala rodzinę skupiając uwagę na osobie uzależnionej

Istnieją powiązania pomiędzy jakością relacji dziecko – rodzic na zażywanie narkotyków

TEORIE SPOŁECZNE- uzależnienie jako ucieczka przed presją społeczną albo protest przeciwko normom.