Zasady rozpoznawania psychologicznych mechanizmów uzależnień 1. Nie pytać wprost 2. Badać ich efekty (wpływ na zachowanie) 3. Formułować pytania tak, aby pacjent miał okazję o tym powiedzieć i uzasadnić (np. dlaczego pijesz?, jak reagujesz, kiedy czujesz złość?) 1. Alkohol stanowi podstawowe źródło uczuć 2. Alkoholik manipuluje uczuciami 3. Uczucia oscylują między cierpieniem i ulgą 4. Występuje zmniejszenie odporności na cierpienie 5. Lęk przed cierpieniem przerasta lęk przed negatywnymi skutkami picia 6. Złe znoszenie monotonii emocjonalnej 7. Nałogowe wykonywanie innych działań 1. Zmienianie tego, co już było, co jest i co będzie 2. Rytuały i zabiegi magiczne związane z alkoholem 1. Istnienie dwubiegunowej wersji siebie 2. Zaburzenie granic (rozproszenie) Ja 3. Wydrążenie (brak sensu i oparcia w sobie)

Diagnoza psychologicznych mechanizmów uzależnienia Mechanizmy uzależnienia występują u wszystkich alkoholików, współoddziaływując z osobowością i w zależności od jej rodzaju będą służyły do usprawiedliwiania picia i zmiany uczuć. Uwzględnienie typu osobowości ma znaczenie w ustaleniu strategii terapeutycznych, celem uzyskania wiedzy na temat rozpoznawania i modyfikowania zachowania. Diagnoza W procesie diagnozy należy uwzględnić fakt, że psychologiczne mechanizmy uzależnienia są podświadome, tzn., że pacjent nie wie, że jest pod ich działaniem. Bezpośrednie pytanie o nie - aktywizuje je. Biorąc pod uwagę ich działanie zniekształcające, odwoływanie się w diagnozie do myślenia zdroworozsądkowego nie ma sensu. Poza tym uzależnieni pacjenci nie mają nawyku obserwacji, mówieniu o trudnościach oraz poważne deficyty w zakresie umiejętności analizowania własnego zachowania. Tymczasem do diagnozy potrzebne jest minimum wglądu. Podstawą odróżnienia mechanizmu uzależnienia od innych mechanizmów osobowości jest odpowiedź na pytanie, co daje on pacjentowi, a zwłaszcza: czy umożliwia mu powrót do picia czy wynik jego działania jest destrukcyjny czy „zwalnia” z odpowiedzialności czy występuje samowzmacnianie mechanizmu czy występuje osłabienie kontroli nad działaniem i jego automatyzm czy ma miejsce przymusowość działania czy brak jest korekty zachowania pod wpływem faktów czy ma miejsce „abstrakcyjność” wypowiedzi (piękne hasła bez czynów) czy wypowiedzi wpływają na realne działanie, czy tylko na samopoczucie Zasady postępowania diagnostycznego Przeprowadzając postępowanie diagnostyczne nie należy w nie mieszać konfrontacji, będącej już elementem terapii. Jeśli terapeuta jednak to robi, to pacjent przestaje udzielać informacji. A przecież chodzi o to, żeby pacjent pokazał te mechanizmy. Należy tak formułować pytania, aby pacjent ukonkretniał odpowiedzi i wyjaśniał, co miał na myśli, pamiętając, że pacjenci uczestniczący w terapii po raz kolejny, wiedzą już o co będą pytani. Diagnozę nozologiczną przeprowadza się po to, żeby dowiedzieć się, czy pacjent ma być leczony, a problemową - żeby zaplanować strategię i zadania terapeutyczne. Jeżeli nie wiadomo, na czym polega cierpienie pacjenta, to trudno zaplanować terapię. Diagnoza Mechanizmu Nałogowego Regulowania Uczuć Przykłady pytań: Co ważnego ostatnio przeżywałeś? Co lub kto wzbudza twoje uczucia? Jak się czujesz bez alkoholu? (liczenie abstynencji, źródło dumy) Co czujesz, odkąd nie pijesz? Co robisz, kiedy przeżywasz napięcie lub silne uczucia? Jak przeżywasz przykre uczucia? Co robisz, żeby nie myśleć o tych przykrościach? Co przeżywasz, od kiedy nie pijesz? Co robisz z pustką emocjonalną? Jak sobie radzisz bólem? Czy mniej, czy więcej cierpisz? Jak radzisz sobie ze stresem? Czy jesteś odporny na ból? Co się dzieje z tobą zanim sięgniesz po kieliszek? Jak sobie radzisz, żeby uniknąć cierpienia? Co przeżywasz, o czym myślisz? Jak sobie radzisz, kiedy nic się nie dzieje? Co robisz ze złością? Co robisz, kiedy pojawiają się nieprzyjemne uczucia? Co cię cieszy? Co ci przynosi ulgę? Co robisz, żeby poradzić sobie z napięciem? Co ostatnio trwale poprawiło ci nastrój? Diagnoza Mechanizmu Iluzji i Zaprzeczania Przykłady pytań: Jak wspominasz to, co się działo, kiedy miałeś kontakt z alkoholem? Jak sobie wyobrażasz swoje życie po zakończeniu terapii? Jak rozwiązujesz trudne problemy? Jak tłumaczysz niepowodzenia, które ci się zdarzają? Co takiego się zdarzyło, że zdecydowałeś się na terapię? Czy istnieją marzenia i fantazje, które zastępują realne działanie? Czy mają miejsce przekonania, typu: `Wystarczy tylko chcieć”. itp. Czy mają miejsce pozytywne afirmacje, a fakty temu przeczą (np. „jestem dobrym mężem”, a nie daje pieniędzy na życie”). Dlaczego robił przerwy w piciu? Dlaczego po przerwach wracałeś do picia? Jak sobie wyobrażasz życie bez alkoholu? Diagnoza Mechanizmu Rozdwajania i Rozpraszania Ja Przykłady pytań: Jaki jesteś? Dobry, czy zły? Od czego zależy twój obraz siebie? (np. od samopoczucia) Jaki masz do siebie stosunek? Co sądzisz na swój temat? Jak dobrze siebie znasz? Czym się kierujesz, oceniając siebie? Pod jakim względem różnisz się od innych? Na czym się znasz? Co umiesz? W czym jesteś dobry? Jak reagujesz na zakazy, nakazy i autorytety? Jak wywiązujesz się z obietnic? Jakie masz cele życiowe? Czym się kierujesz w życiu? Jakie normy życiowe wyznajesz? Jakie masz plany? Jak je osiągniesz? Kim jesteś? Jaki jest sens twojego życia? Jak podejmujesz decyzje? Co dla ciebie jest najważniejsze? Jakie są twoje atuty i najsilniejsze strony? Z czego jesteś dumny? Co jest dla ciebie najważniejsze? Co ci daje siłę do realizacji celów? Czym się w życiu kierujesz? Kto jest, według ciebie, alkoholikiem? Pytania muszą być dostosowane do stanu pacjenta i jego poziomu intelektualnego. Można posługiwać się ankietą (np. Z. Sobolewskiej). Nie z każdym się to udaje. Czasem musi wystarczyć obserwacja.

89

Studium Terapii Uzależnień

Warszawa 2003

---