PODSTAWOWE ZASADY
DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ
Diagnoza psychologiczna
• Diagnoza w procesie terapeutycznym - celem takiej diagnozy jest przygotowanie programu oddziaływań wobec klienta, co pozwoli na wprowadzenie oddziaływań psychologicznych.
• Diagnoza rozwojowa np. badanie dziecka z trudnościami szkolnymi - celem jest wskazanie przyczyn trudności i sformułowanie wskazówek dla rodziców oraz szkoły.
• Diagnoza w procesie rekrutacyjnym - celem jest wskazanie osoby, która najlepiej będzie wypełniała rolę pracownika na danym stanowisku
Diagnoza psychologiczna
• Pamiętać należy o zasadzie zawartej w Kodeksie zawodu psychologa, która mówi:
• Wykonując czynności zawodowe, psycholog zawsze dąży do tego, żeby kontakt z nim był pomocny dla drugiego człowieka czy grupy osób. Psycholog z racji swojego zawodu poczuwa się do udzielania pomocy psychologicznej w każdych okolicznościach, gdy zachodzi taka potrzeba. (pkt i, Zasady ogólne)
Diagnoza psychologiczna
• Jedna z podstawowych form praktycznej działalności zawodowej psychologa
• Rodzaje diagnozy:
• diagnoza terapeutyczna
• diagnoza rozwojowa (dziecka)
• diagnoza na zlecenie sądu
Diagnoza psychologiczna
• Psycholog w sytuacji diagnostycznej musi zachować bezstronność i obiektywizm, jednocześnie nawiązując relację opartą na zaufaniu i gotowości do współpracy
Obiektywizm diagnostyczny
• nie polega na bezdusznym , aemocjonalnym podejściu do klienta
• bezwzględnie wyklucza udzielania pomocy psychologicznej w trakcie badania
• oddziaływanie psychologiczne pojawia się w końcowej części kontaktu psychologa
z klientem - podczas przekazywaniu informacji zwrotnej
Cechy relacji psycholog - klient
Przymus prawny
• art. 74 § 2 ust. 2 Kodeksu postępowania karnego
1. Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
2. Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:
1. (...)
2. badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, (...)
Dobrowolność kontaktu
• Badanie w pełni dobrowolne - klient samodzielnie zgłasza się na badanie
• Badanie pod przymusem np. przymus prawny - obowiązek poddania się badaniom psychologicznym
w przypadku osób oskarżonych lub podejrzanych na podstawie postanowienia organów sądowych
Dobrowolność badania
• Między całkowitą dobrowolnością, a przymusem prawnym istnieje cała gama nacisków formalnych
i psychologicznych, które powodują, że badanie staje się przymusowe:
• rekrutacja
• badanie okresowe pracownika
• dziecko skierowane przez rodziców, szkołę na badanie
• sprawa rozwodowa
• Zadaniem psychologa jest rozważyć przyczyny, które spowodowały, że osoba zgłosiła się na badanie
i uwzględnić wynikające z nich motywację do udziału w procesie diagnostycznym
Oczekiwanie badanego
• Zdaniem Orne'a, w typowej sytuacji badawczej, a więc przy dobrowolnym udziale w badaniach psychologicznych i braku poczucia zagrożenia poczucia własnej wartości, osoba badana jest skłonna współpracować z badaczem.
• Mówiąc inaczej, osoba badana będzie pozytywnie zmotywowana do tego, aby odegrać rolę „dobrej" osoby badanej i „...będzie się starała swoim zachowaniem potwierdzić postawioną przez eksperymentatora hipotezę" (Orne, 1991, s. 22-23).
Lęk przed oceną
• Relacja psycholog-badany jest niesymetryczna
• psycholog ocenia - badany jest oceniany
• nastawienie badanego na ochronę poczucia własnej wartości
• Jak zostanę oceniony przez psychologa?
• Zderzenie obrazu samego siebie z tym, który może wyłonić się z badania -Czy w obiektywnej ocenie jestem tak sprawny, jak sam sądzę?
Lęk przed oceną
• Ważne są również uprzednie doświadczenia badanego z określoną sytuacją diagnostyczną
• Czy jest to pierwsze badanie, czy kolejne?
• Różny poziom lęku, niepewności i poczucia zagrożenia - wymaga rozpoznania, aby zmniejszyć negatywne emocje u badanego, aby kontakt z klientem przebiegał prawidłowo
• Poziom niepewności w odniesieniu do przebiegu badania wpływa negatywnie na klienta i wzmaga potrzebę ochrony poczucia własnej wartości
Wstępne oczekiwanie
Źródło oczekiwań wstępnych
Nastawienie psychologa
• Efekt Rosenthala - psycholog przed przystąpieniem do badania może mieć już pewne oczekiwanie odnośnie do przebiegu badania, kontaktu z badanym, jego możliwości tzw. wstępne założenie, jak badany będzie się zachowywał w trakcie badania
• Potwierdzenie wstępnych oczekiwań
• pozytywnych (efekt Galatei)
• negatywnych (efekt Golema)
Wstępne oczekiwanie
• Należy pamiętać o tym, że nasilenie określonych oczekiwań wobec klienta może w rażący sposób zniekształcać zarówno cały proces diagnostyczny (wybór określonych zadań, sposób zadawania pytań w wywiadzie itp.) oraz rzutować na interpretację uzyskanych 'wyników.
Osobowość diagnosty
• Przekonania, postawy, system wartości oraz wiedza psychologa
• Największy wpływ mają takie cechy jak:
• autorytaryzm,
• dogmatyczny styl myślenia,
• konformizm,
• zależność od grupy,
• sztywność,
• utrzymywanie dystansu społecznego,
• impulsywność,
• nieufność
Posiadanie „danych obiektywnych"
• Przed przystąpieniem do badań psycholog dysponuje wstępnymi obiektywnymi informacjami na temat badanego np.
• wyniki badań medycznych, płeć, wiek, dane proto-diagnostyczne pochodzące z różnych instytucji, czy grup społecznych itp.
• Dodatkowo na nastawienie psychologa wpływają odczucia subiektywne, często formułowane na podstawie zewnętrznych, spostrzeżonych cech klienta np. wygląd zewnętrzny, sposób wysławiania się, mimika, sposób siedzenia itp. (pierwsze wrażenie)
Wcześniejsze kontakty z klientem
• wcześniejsze kontakty z klientem, które kształtują wstępne oczekiwania diagnostyczne i rzutują na przebieg i rezultaty aktualnego kontaktu
• należy unikać opiniowania psychologicznego osób, z którymi psycholog pozostawał w jakichkolwiek relacjach przed rozpoczęciem diagnozy (zasada unikania konfliktu ról)
• Niestety nie zostało to zapisane w Kodeksie etycznym psychologa
Etapy procesu diagnostycznego
Kontrakt -ustalenie celu i zakresu diagnozy
Przebieg badania diagnostycznego
Zakończenie diagnozy i opracowanie opinii
Kontrakt diagnostyczny
Początek kontraktu psychologa z klientem to ustalenie zasad współpracy oraz wyjaśnienie jej podstawowych cech.
Psycholog jako profesjonalista występuje w roli osoby, która jest przygotowana zawodowo do oceny klienta, wie więcej od niego i ma decydujący wpływ na wszystko, co się będzie działo w procesie diagnozy. Zawarcie kontraktu pozwala klientowi zrozumieć to, co będzie miało miejsce w czasie badania j jakie będą skutki (jakie jest znaczenie diagnozy? i komu zostanie przekazana?)
Kontrakt diagnostyczny
• Wyjaśnienie przebiegu diagnozy ma za zadanie:
• rozwiać wątpliwości klienta
• zmniejszyć lęk
• zmniejszyć poczucie zagrożenia wynikające z braku zrozumienia istoty diagnozy
Wiele osób uważa, że psycholog „prześwietla na wylot"!!!
Co należy omówić z klientem???
Jaki jest cel działania psychologa?
• Szczegółowe omówienie celu badania oraz metod, które zostaną użyte jest podstawą wyrażenia
świadomej i dobrowolnej zgody na poddanie się badaniom.
• Również wtedy, gdy badanie przeprowadzane jest pod przymusem, psycholog powinien dążyć do akceptacji przez klienta proponowanego procesu diagnostycznego (patrz Kodeks i Ustawa)
-Warćzym polega oKresTenTe~c~ekT badania?
• Przełożenie pytania zleceniodawcy lub zapisów prawnych na język zrozumiały dla klienta - Czemu służy badanie?
• Wytłumaczenie, na czym będą polegać poszczególne zadania stawiane przed badanym.
• Poinformowanie, że dopiero po zakończeniu procesu diagnostycznego będą przekazane wnioski dotyczące poziomu wykonania zadań i ostateczna ocena (pytanie: Czy dobrze wykonałem zadanie?)
• Zasada ograniczenia ingerencji w prywatność 1 Zakres diagnozy jest określony przez cel dlatego wyjaśnienie klientowi, jakie obszary funkcjonowania zostaną poddane ocenie, pozwala zrozumieć klientowi, że psycholog nie ma prawa ingerować w prywatność badanego i dopytywać o postawy, przekonania i fakty wykraczające poza ten zakres. 1 Nie oceniamy człowieka w ogóle, ale w wybranym zakresie np. badanie kierowcy: pamięć, uwaga, koordynacja wzrokowo-ruchowa, ale nie kompetencje interpersonalne
Jaki jest zakres interwencji
psychologicznej?
Czego oczekuje klient?
• Klient poddawany diagnozie, próbuje odczytać właściwy cel badania w oparciu o:
• własne doświadczenie
• wiedzę o badaniach psychologicznych i psychologach
• informacje zwrotne
• Badania zlecone przez sąd powodują, że psycholog jest spostrzegany jako osoba, która chce zaszkodzić klientowi - brak zaufania, brak wiary w dobre intencje psychologa.
Jaki będzie czas trwania badania?
• Określenie czasu trwania badania pozwala klientowi zachować kontrolę nad sytuacją, co wyraża się wzrostem poczucia bezpieczeństwa podczas badania.
• Przeciętnie jednorazowe badanie nie powinno przekraczać 1,5-2 godzin (zmęczenie i znużenie klienta może zafałszować wyniki)
Należy pamiętać, że opłata za badanie czasem może budować przekonanie u klienta, że ocena będzie dla niego pozytywna • Trzeba podkreślić, że opłata jest za przeprowadzenie badania i czas poświęcony na jego wykonanie
1 Chroni klienta przed rozczarowaniem, że nie otrzymał od psychologa tego, czego oczekiwał Chroni psychologa przed poczuciem, że zawiódł • Podstawowa zasada - psycholog nie bada osób, które nie wyraziły na to zgody
Psycholog sam określa warunki badania i dobiera określone narzędzia
Jakie jest wynagrodzenie
Podsumowanie—ustalanie
psychologa?
kontraktu
Etapy procesu diagnostycznego
Kontrakt -ustalenie celu i zakresu diagnozy
Przebieg badania diagnostycznego
Zakończenie diagnozy i opracowanie opinii
Przebieg badania diagnostycznego
Psycholog jest odpowiedzialny za stworzenie właściwych warunków badania (zasada poszanowania godności): 1 miejsce, które sprzyja skupieniu się - cisza, odpowiednie oświetlenie, czytelne arkusze testowe, przybory do pisania
itp.
• skoncentrowanie na kliencie - zadbanie o to, aby nikt nie przeszkadzał w trakcie badania, wyłączone telefony Dobór odpowiednich narzędzi diagnostycznych -techniki trafne, rzetelne, standaryzowane, obiektywne, z aktualną normalizacją, adoptowane do warunków polskich
Przekazanie informacji zwrotnej
A
Sformułowanie pisemnej opinii psychologicznej
Przekazanie informacji zwrotnej
• To podstawowe prawo każdego klienta i podkreślenie jego podmiotowości
Obowiązek ten zapisany jest w Kodeksie i Ustawie Należy pamiętać, że informacja zwrotna trafia często nie tylko do klienta, ale np. jego rodziny konsekwencja społeczne
1 Mamy tendencję do dopasowania się do diagnozy !!!!
Przekazanie informacji zwrotnej
i
e podawać informacji destruktywnych - sprawiających wrażenie niezmiennych np. jesteś agresywny
Nie stygmatyzować
5 Informacj e podane w formie „kanapki"
Przekazanie informacji zwrotnej
• Podmiotowe traktowanie klienta - wszystko, co dotyczy klienta jest mu przekazywane; informacja, co zostanie przekazane dalej
• Wypełnienie zobowiązania zawartego w kontrakcie
• Trudności:
• Poczucie cierpienia i krzywdy
• Łatwość asymilacji błędnej diagnozy
• Pytanie: jak daleko sięga nasze prawo do budzenia autorefleksji klienta?
• Pytanie: czy diagnoza nie będzie usprawiedliwieniem dla pewnych zachowań klienta?
Diagnozowanie
a etykietyzowanie ludzi
Stygmatyzacja - negatywne wartościowanie
Diagnoza psychologiczna
• Czynności diagnostyczne psychologa i ich rezultaty mogą podlegać ocenie moralnej ze strony zarówno klientów, jak i osób trzecich.
• Psycholog powinien pamiętać, że racje etyczne zawsze powinny poprzedzać racje teoretyczne, metodologiczne, czy praktyczne - ocenie takiej powinno podlegać to, czy i w jakiej mierze czynności diagnostyczne i sama diagnoza zawiera elementy stygmatyzujące jednostkę, czy grupę społeczną
Diagnoza stygmatyzująca
• Psycholog stygmatyzuje, gdy przyjmuje wobec osób badanych postawę prokuratorską - podczas diagnozowania:
• przypisuje etykietki
• naznacza jakimiś pejoratywnymi właściwościami o zabarwieniu negatywnym
• naraża na szwank poczucie własnej wartości i godności
• w sposób jawny lub ukryty występują elementy wartościowania - wskazywanie, w jakim stopniu i pod jakim względem zachowanie jest niepożądane, szkodliwe, nienormalne, zakazane, nieaprobowane
Diagnoza stygmatyzująca
• Zawiera elementy pewnej generalizacji np. zamiast „nadużywa alkoholu" jest „alkoholik"; zamiast „uczestniczy w bójkach" - „jest agresywny"; zamiast „dużo mówi" - „jest gadułą" itd.
• Etykieta dotyczy osoby, a nie zachowania
• Etykiety są uproszczona formą kategoryzacji społecznej - przyporządkowują, kategoryzują ludzi według procedury 0-1: „normalny-nienormalny", „inteligentny-nieinteligentny", „przystosowany -nieprzystosowany" itd.
• Diagnoza psychologiczna może być diagnozą stygmatyzującą tylko dlatego, że tak została odczytana - psycholog powinien brać pod uwagę odbiorcę pisanej przez siebie diagnozy!!!
• Moc diagnozy często jest proporcjonalna do autorytetu diagnosty oraz instytucji, którą reprezentuje (podpisy, pieczątki)
Błędne koło stygmatyzacji
• Zamiast wyjaśniać przyczynę zachowania diagnoza stygmatyzująca podsumowuje różne objawy, symptomy, zachowania wygodną etykietką, która następnie uznawana jest jako wyjaśnienie tych objawów, symptomów, zachowań
Diagnoza stygmatyzująca
• Stygmatyzujące ludzi etykietki zawierają różne treści, czy kryteria wartościujące, które wykluczają jedne wartości, a preferują inne
• Osoby stygmatyzowane są potrzebne tzw. „normalnym" ludziom do podbudowy ich samooceny, poczucia wyższości i sukcesu, określenia własnego miejsca w świecie, czy umocnienia własnego widzenia świata
• Stygmaty w diagnozie psychologiczne zamiast wyjaśniać mechanizmy psychologiczne i determinanty określonego zachowania, ograniczają się do przyporządkowania osoby tak się zachowującej do określonej grupy „dewiantów"
• np. na pytanie dotyczące przyczyn naruszania przez ucznia reguł współżycia szkolnego uzyskuje się diagnostyczne „wyjaśnienie", że dzieje się tak dlatego, że uczeń jest osobą społecznie niedostosowaną lub emocjonalnie niedojrzałą
• Obiektem stygmatyzowania są przede wszystkim osoby, które nie spełniają oczekiwań otoczenia, które nie chcą lub nie potrafią być takie, jak chce tego od nich otoczenie
• Dotyczy to osób odmiennych, nietypowych pod względem cech swojego społecznego czy psychologicznego funkcjonowania
• Otoczenie oczekuje od psychologa, aby jego diagnoza była stygmatyzująca, bo pozwoli to na uwolnienie się od odpowiedzialności, czy współodpowiedzialności za ich postępowanie - on/ona po prostu taki/taka jest
Teoria naznaczenia społecznego
• Osoba, która została przez psychologa naznaczona jakimś stygmatem, jest karana za próby odsunięcia go od siebie
• Próby opierania się, narzuconemu przez psychologa stygmatowi nie mają szans powodzenia, a nawet działają na niekorzyść osoby protestującej, ponieważ wywołują dodatkowe działania stygmatyzacyjne ze strony otoczenia mające na celu skłonić daną osobę do pogodzenia się ze stygmatem, aby jej zachowania były zgodne z jego treścią psychologiczną
Teoria naznaczenia społecznego
• Stygmat tym łatwiej i skuteczniej przylega do osób, jeśli czują się one wobec nich bezsilne i bezradne, a w otoczeniu nie ma żadnego wsparcia antystygmatyzującego
• Skutek działania stygmatu - zmiana sposobu myślenia danej osoby na swój własny temat
(myślenie o sobie w kategoriach stygmatu):
• szkoła - uczniowie z diagnozą IQ
• szpital psychiatryczny
• rodzice - „mój rozrabiaka"; „zosia - samosia"; „uparty osiołek"; „ty głupku"
1 W stygmatach zawarte jest pewne prognozowanie i oczekiwanie dotyczące stylu zachowania się danej osoby - umysłowego, emocjonalnego i społecznego oraz kierunku rozwoju osobowości
• Prognozy dotyczą zarówno bliskiej (nie uda ci się zrobić tego zadania0, jak i dalekiej (z ciebie nic dobrego nie wyrośnie) perspektywy czasowej Efekt samospełniającego się proroctwa tzw. „efekt Golema" - chęć faworyzowania własnej wstępnej hipotezy
Etykiety - podsumowanie
• W etykietach zawarta jest ponura wizja przyszłości człowieka, rzutują na interpretację/ocenę zachowania człowieka w przyszłości: on zawsze był trudnym dzieckiem; ona już w szkole zachowywała się frywolnie; on już się taki urodził itp.
• Niektóre etykiety są dziedziczone społecznie: rodzice upośledzonego dziecka, córka alkoholika, syn przestępcy itp.
• Istnieją też etykiety warunkujące skuteczną rehabilitację - warunkiem skutecznej terapii jest akt samonaznaczenia (ruch AA - jestem alkoholikiem)
Warunki dobrej diagnozy
• brak emocjonalnego nastawienia do klienta
• sprawdzone kompetencje psychologa (wiedza i umiejętności np. obserwacji, posługiwania się testami i ich interpretacja)
• konsultowanie się w sprawach wątpliwych
• przyznanie się do pomyłki
• ocena zachowań, a nie ludzi - unikanie etykietyzowania !!!!!!!!!
Orzeczenia i opinie psychologiczne
Opinia psychologiczna
• Opinia jest zatem interpretacją wszystkich zgromadzonych o badanym danych, odniesieniem konkretnych wyników testowych do doświadczeń i zachowań klienta w warunkach naturalnych, o czym psycholog wie z wywiadu
• Celem opinii jest udzielenie odpowiedzi na pytania zleceniodawcy
Opinia a orzeczenie
• Orzecznictwo to ogół decyzji jednego bądź wielu sadów i innych organów państwa
• W psychologii - jest przeniesieniem kompetencji sądowniczej na określony obszar psychologii (ekspertyza psychologiczna)
• Czynności orzecznicze w psychologii mają ścisły związek z regulacją prawną poprzez ustawy i rozporządzenia wykonawcze w konkretnym obszarze życia społecznego np. psychologiczne badanie kierowców (Dz.U. z 2005r., Nr 69 poz.622), psychologiczne badanie osób ubiegających się o pozwolenie na broń (Dz.U. z 2000r., Nr 89 poz.898)
Opinia psychologiczna
• Diagnoza psychologiczna często przybiera formę pisemnej opinii, ekspertyzy
lub raportu.
• Opinia jest to opis stosowanych w badaniu procedur diagnostycznych, podsumowanie i interpretacja uzyskanych z różnych źródeł wyników badań (testy, wywiad, obserwacja) oraz charakterystyka funkcjonowania klienta w ustalonym w kontrakcie zakresie
• Opinia i orzeczenie jest oceną psychologiczną, która jednak nie wartościuje (psycholog nie stwierdza, czy klient jest lepszy, czy gorszy od innych osób; określa jaki jest klient):
• opis poziomu funkcjonowania klienta na określonych, ważnych wymiarach (ocena)
• porównanie wyników konkretnych testów i odniesienie ich do norm dla danej grupy, z której pochodzi badany
Orzecznictwo psychologiczne
• Nakłada na psychologa te same obowiązki jak w przypadku lekarza:
• Istotą orzecznictwa lekarskiego jest wypowiadanie się o wnioskach wynikających ze stwierdzonych badaniem odchyleń od stanu zdrowia.
• Ma ono istotne znaczenie, gdyż od niego może zależeć los człowieka - jego zdrowie, warunki bytowe, wolność i honor.
• Wydając orzeczenie specjalista powinien zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności i z kredytu zaufania, jakim obdarzyło go społeczeństwo (współczucie, litość, powiązania zawodowe i towarzyskie nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia).
• Wydając orzeczenie należy przeanalizować stan faktyczny i wysunąć wnioski, oparte na aktualnym stanie wiedzy i przepisach prawnych w danej dziedzinie oraz etyce i sumieniu osoby wydającej je.
Orzecznictwo psychologiczne
• Orzecznictwo psychologiczne jest sformalizowane i wypisywane na zatwierdzonym prawnie druku (załącznik do konkretnego rozporządzenia)
Opinia powinna zawierać (1):
•Pytania i problemy, które są powodem oraz celem sporządzania opinii.
•Prezentacja problemu na początku opinii w sposób logiczny i jednoznaczny określa cele diagnozy.
Opinia powinna zawierać (3):
•Formalną charakterystykę badanej osoby, miejsca i czasu diagnozy.
Zasady przygotowania opinii psychologicznej
Opinia powinna zawierać (2):
•Dokładna charakterystykę zastosowanych przez psychologa metod diagnostycznych.
•Należy podać pełną nazwę stosowanych testów ze wskazaniem wersji, jeśli dane narzędzie posiada ich wiele.
Opinia psychologiczna
• Każda opinia powinna być sporządzona z kopią, która pozostaje u psychologa - na kopii klient potwierdza psychologowi otrzymanie przez niego opinii
• Opis procedury diagnostycznej jest cenną informacją dla innego psychologa, który będzie badał klienta np. w procedurze odwoławczej
• Opinia powinna być w miarę krótka - daje to możliwość kontroli , w jaki sposób interpretacje i wnioski zostaną odebrane i zrozumiane
Standardy pisania opinii:
Ograniczenie zakresu opinii do celu jej sporządzenia
■■ Selekcja informacji uzyskanych w procesie diagnozy
Interpretacja wyłącznie materiału diagnostycznego
k Sformułowanie opinii w sposób komunikatywny -w języku zrozumiałym dla klienta
4 Unikanie stygmatyzacji i etykietyzowania
• Opinia musi odpowiadać na wszystkie pytania zamawiającego lub określać funkcjonowanie klienta w wymienionych zakresach we właściwym akcie prawnym.
• Zasada ochrony prywatności klienta wskazuje, że psycholog powinien ograniczyć informacje, wnioski, oceny i interpretacje wyłącznie do tych, które służą opinii.
Ograniczenie zakieuropinN do celu
jej sporządzenia
Ograniczenie zakresu opinii do celu jej sporządzenia - przykład
• 24-letni mężczyzna starający się o zezwolenie na posiadanie broni (stanowisko pracy: wartownik)
• Opiniowany pochodzi z rodziny pełnej, ma sześcioro rodzeństwa (on jest trzeci). Mama jest emerytką, pracowała jako tkaczka, ojciec pracuje w zakładach energetycznych. Ojciec nadużywa alkoholu, bywa, że awanturuje się. Pamięta, jak w dzieciństwie matka zabierała dzieci do jednego pokoju i zamykała się. (...) Jedynie starsza siostra jest mężatką i usamodzielniła się, pozostałe dzieci mieszkają z rodzicami.
• Jakie znaczenie dla intelektualnego i emocjonalnego funkcjonowania klienta oraz reagowania na sytuacje trudne (zakres diagnozy) mają opisane fakty z życia rodzinnego? Czy istnieje potrzeba ujawniania podanych informacji?
• Wiąże się z zasadą ochrony prywatności i poufności relacji klientem.
• W opinii powinny być zawarte wyłącznie informacje niezbędne i związane z pytaniami np.
postawionymi przez sąd.
Selekcja informaqruzyskainyćh
w procesie diagnozy
• W opinii należy odwoływać się wyłącznie do informacji uzyskanych z badania. Należy oddzielić wyniki badań i fakty od interpretacji. Wnioskowanie uwzględniające dane spoza badania może spowodować podważenie wiarygodności opinii i jej odrzucenie.
Nie wolno wypowiadać się na temat osób, które nie zostały poddane badaniu.
• W opinii nie podaje się danych liczbowych, a jedynie ich interpretacje !!!!!
' Nie należy w opinii używać wyłącznie języka specjalistycznego (hermetycznego języka naukowego lub żargonu zawodowego), ani języka potocznego, bez odwoływania się do wyjaśnień psychologicznych.
' Przygotowując opinię należy pamiętać: kto jest właściwym odbiorcą opinii?
' Opinia powinna być zrozumiała dla laika i jednocześnie powinna wyjaśniać psychologiczny mechanizm funkcjonowania klienta.
Interpretacja wyłącznieTnateriału
Sformułowanie opinii w sposób
diagnostycznego
komunikatywny
Unikanie stygimatyzacji- ~~~ i etykietyzowania
• W opinii należy unikać wszelkich wartościowań zachowania klienta oraz należy unikać przypisywania mu etykiet (nie zachęca do pracy nad własnym problemami)
• niedojrzały emocjonalnie - negatywna ocena, która nie pokazuje jak człowiek zachowuje się w rozmaitych sytuacjach życiowych
Wpływ opinii psychologicznych
• Opinia psychologiczna ma znaczenie społeczne -zarówno klient, jak i zleceniodawca może wykorzystać ją niezależnie od pierwotnego celu (niebezpieczeństwem są diagnozy stygmatyzujące):
• badany zaczyna dostosowywać się do oczekiwań otoczenia
• badany może mieć poczucie, że niezależnie od tego, co robi to i tak został naznaczony i zaliczony do określonej kategorii - wysiłki, aby zmienić pogląd otoczenia nie prowadzą do sukcesu
• stygmatyzacja może zmienić kształtującą się tożsamośc młodego człowieka
-Podstawowe zasady podsumowanie
Opinia (ekspertyza) musi odpowiadać na wszystkie pytania zamawiającego, ale tylko na te pytania Opinia powinna być napisana zrozumiale, bez epatowania terminami psychologicznymi
Opinia nie może zawierać liczbowych wyników testów ' Sporządzając opinię należy bezwzględnie przestrzegać
formalnych zasad ' Każda opinia powinna być sporządzana z kopią, która
pozostaje u psychologa ' Sporządzając opinię psycholog pamięta, że podstawową
wartością jest dobro jednostki - PIERWSZEŃSTWO
INTERESU BADANEGO NAD CHĘCIĄ
USATYSFAKCJONOWANIA ZLECENIODAWCY
Dokumentacja z badań
• W zakres dokumentacji pracy psychologa wchodzą:
• protokoły przeprowadzonych badań testowych
• notatki z obserwacji, wywiadu, przebiegu diagnozy i terapii
• wytwory klienta np. rysunki, opowiadania itp.
• nagrania z przebiegu kontaktu psycholog - klient
• końcowa opinia (zawierająca diagnozę lub raport terapeutyczny, badawczy)
Dokumentacja z badań
• Musi być przechowywana w taki sposób, aby klient czuł się bezpiecznie i wiedział, że nikt poza psychologiem nie będzie miał do nich dostępu -zasada poufności kontaktu z psychologiem
-Dlaczego przechowujemy dokumentację z badań?
• Uzasadniają one podjęcie określonego postępowania terapeutycznego lub wydanie opinii psychologicznej czy orzeczenia
• Umożliwiają w przyszłości działania innych psychologów wobec klienta
• Odpowiadają wymaganiom formalnym danej instytucji
• Zapewniają postępowanie zgodne z prawem
1 Brakuje odpowiednich zapisów w Ustawie oraz Kodeksie, które precyzowałyby długość czasu przechowywania o chronienia dokumentów z badań psychologicznych
• Są jednak pewne przepisy prawne ustalające prawne zasady w tym zakresie
€zas" przechowywania
dokumentów?
Rozporządzenia Ministra Zdrowia
• Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych, a także określenie poziomu dojrzałości społecznej osoby badanej
• dotyczy osób ubiegających się o licencję pracownika ochrony fizycznej, I999r. - 20 lat
• dotyczy osób ubiegających się lub posiadających pozwolenie na broń, 2000r. - 20 lat
Rozporządzenia Ministra Zdrowia
• Określenie poziomu intelektualnego i opis cech osobowości, a także określenie poziomu dojrzałości społecznej
• dotyczy osób ubiegających się lub posiadających prawo do wykonywania lub kierowania działalnością gospodarczą albo bezpośrednio zatrudnianych przy wytwarzaniu i obrocie materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, 2002r. - 10 lat
Rozporządzenia Ministra Zdrowia
• Ocena cech osobowości, sprawności intelektualnej i sprawności psychofizycznej
• dotyczy kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz wykonujących pracę na stanowisku kierowcy, 2005^ - 20 lat
• Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych, a także określenie poziomu dojrzałości społecznej
• dotyczy osób ubiegających się o przyjęcie do służby oraz pełniących służbę w strażach gminnych, a także jednostek uprawnionych do przeprowadzania badań, 2004r. - 20 lat
Rozporządzenia Ministra Zdrowia
• Ocena poziomu umysłowego, ocenę osobowości ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych, i ocenę poziomu dojrzałości społecznej i emocjonalnej
• dotyczy osób ubiegających się lub posiadających licencję detektywa, 2003^ - 20 lat
• Ocenę poziomu rozwoju umysłowego, dojrzałości społecznej i emocjonalnej oraz opis cech osobowości
• dotyczy osób ubiegających się lub posiadających pozwolenie na nabywanie oraz przechowywanie materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego, 2003^ -20 lat
• Opis cech osobowości z uwzględnieniem zdolności do podejmowania decyzji, zdolności do samodzielnego oceniania sytuacji oraz odporności na trudne sytuacje dotyczy kandydatów do objęcia urzędu sędziego, 2002r. 10 lat
Określenie poziomu rozwoju intelektualnego i cech osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych, a także określenie poziomu dojrzałości społecznej
dotyczy przeprowadzania badań w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania czynności inspektora transportu drogowego, 2002r. - 20 lat 1 dotyczy szczegółowych warunków, jakim powinni odpowiadać funkcjonariusze straży ochrony kolei, zasad oceny zdolności fizycznej i psychicznej do służby oraz trybu i jednostek uprawnionych do orzekania o tej zdolności, 2004r.
0 lat
■RozporządzenialMTnTstra
Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości
nfrastruktury
Rozporządzenia Ministra Spraw Wew. i Administracji
• Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach trudnych , a także określenie poziomu dojrzałości społecznej
• dotyczy funkcjonariuszy Straży Granicznej w związku z pełnieniem służby w kontyngencie, 2005r. - 20 lat
• proponuje się, aby uznać, że 5 lat od zakończenia kontaktu psycholog-klient to podstawowy minimalny okres niezbędnego przechowywania dokumentacji psychologicznej
• należy odwołać się do regulacji przyjętych w instytucjach, w których pracuje psycholog
Jeżeli prawo nie stanownnaczej,
to....
• W placówkach medycznych w dokumentacji pacjenta psycholog zamieszcza wyłącznie diagnozę lub przebieg terapii - absolutnie zakazane jest dołączanie protokołów badań diagnostycznych i notatek z sesji terapeutycznej:
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2i.i2.20o6r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz.U. Nr 247 poz.1819) „historia choroby" skada się z: (f) wyników badań diagnostycznych, (g) wyników konsultacji, jeżeli nie zostały wpisane w formularz historii choroby,
4nformacje gromadzonewprocesie diagnozy:
• Opinia psychologiczna - pisemny raport podsumowujący historię badanego, wyniki testowe oraz wszelkie otrzymane w czasie badania dane
• Wszelkie notatki psychologa zawierające obserwacje i uwagi psychologa w czasie procesu badania
• Protokoły badań testowych, wyniki liczbowe wskazujące na liczbę poprawnych odpowiedzi, także standaryzowane wyniki testów wraz z ich interpretacją
• Bodźce stosowane przez psychologa np. pytania, zadania lub próby stosowane podczas diagnozy
• Wytwory badanego - odpowiedzi na konkretne pytania, rysunki, opowiadania itp.
Dokumentacja psychologiczna
Ogólna, zewnętrzna
Notatki
Protokoły
badania
Wytwory
klienta
Opinia
Udostępniana
klientowi i
zleceniodawcy
Dokumentacja psychologiczna
nie wydawana klientowi pod stałą kontrolą psychologa
służy do celów diagnostycznych oraz planowania i prowadzenia
oddziaływań wobec klienta
udostępnia się innemu psychologowi (konsultant)
udostępnia się sądowi/prokuratorowi na podstawie pisemnego postanowienia (zwalnia psychologa z tajemnicy zawodowej, art.180 par.2 KPK)
psycholog odmawia ujawnienia dokumentacji przed sądem
rodzinnym (postępowanie cywilne) (art.248 par.1 KPC)
Dokumentacja psychologiczna
I
• wydawana klientowi, opiekunowi prawnemu,
zleceniodawcy
• opinia psychologiczna (podsumowanie diagnozy psychologicznej) lub zaświadczenie (informacja o
przeprowadzeniu diagnozy)
• wydawane na prośbę klienta, opiekuna prawnego/faktycznego (małoletni do 16r.ż.), dziecka powyżej 16 r.ż.
• wydawane instytucji (np. szkoła, zakład pracy) na
podstawie zgody klienta
Dokumentacja terapeutyczna
• Szczegółową dokumentację terapeutyczna stanowią :
• dane zebrane w procesie diagnozy niezbędnej dla zaprojektowania oddziaływania
• dane z sesji psychoterapeutycznych.
• Jest to materiał poufny, wyłącznie do użytku wewnętrznego dla celów planowania i prowadzenia terapii i superwizji.
• Klient otrzymuje (na jego życzenie) opinię jako wniosek z przebiegu terapii oraz zaświadczenie potwierdzające odbywanie psychoterapii w wymienionym okresie (kopia pozostaje w dokumentacji psychologa).
• zaleca, aby zapisywać dokładnie, co i dlaczego robi psychoterapeuta
zapisywać informacje otrzymane z konsultacji z superwizorem lub innym psychoterapeutą zaleca się rejestracji kolejnych sesji terapeutycznych, aby móc je poddać superwizji
Problemy organizacyjne
1 Remont - przechowywanie i przenoszenie w sposób uniemożliwiający osobom postronnym wglądu w dokumenty
Rozwiązanie umowy o pracę - protokolarne przekazanie dokumentów swoich klientów innemu psychologowi lub kierownikowi placówki
1 Likwidacja placówki - np. przekazanie dokumentów oraz narzędzi psychologicznych najbliższej PPP
1 Śmierć psychoterapeuty - przekazanie dokumentów jego superwizorowi
Copowinno znaleźć się w
dokumentacji terapeutycznej?
Proces selekcji pracowników
• W aktach personalnych nie mogą być umieszczane kwestionariusze testowe - wyłącznie opinia psychologiczna
• Kwestionariusze osób niezatrudnionych można komisyjnie zniszczyć (?)