2012-12-07

1

Wykład 3

Diagnoza psychologiczna

Jedna z podstawowych form praktycznej
działalności zawodowej psychologa
Rodzaje diagnozy:

diagnoza terapeutyczna
diagnoza rozwojowa
diagnoza na zlecenie np. sądu, pracodawcy

Diagnoza psychologiczna

Diagnoza w procesie

terapeutycznym

celem takiej diagnozy jest przygotowanie programu
oddziaływań wobec klienta, co pozwoli na wprowadzenie
oddziaływań psychologicznych

Diagnoza

rozwojowa np. badanie dziecka

z trudnościami szkolnymi

celem jest wskazanie przyczyn trudności
i sformułowanie wskazówek dla rodziców oraz szkoły

Diagnoza w

procesie rekrutacyjnym

celem jest wskazanie osoby, która najlepiej będzie wypełniała
rolę pracownika na danym stanowisku

Diagnoza psychologiczna

Psycholog w sytuacji diagnostycznej musi zachować
bezstronność i obiektywizm, jednocześnie
nawiązując relację opartą na

zaufaniu i gotowości do

współpracy

Życzliwa

atmosfera

badania

Formalny

charakter

kontaktu

Diagnoza psychologiczna

Pamiętać należy o zasadzie zawartej w Kodeksie
zawodu psychologa, która mówi:

Wykonując czynności zawodowe, psycholog
zawsze dąży do tego, żeby kontakt z nim był
pomocny dla drugiego człowieka czy grupy osób.
Psycholog z racji swojego zawodu poczuwa się
do udzielania pomocy psychologicznej
w każdych okolicznościach, gdy zachodzi taka
potrzeba. (pkt 1, Zasady ogólne)

Diagnoza psychologiczna

Jak zatem pogodzić

obiektywizm,

dystans, bezstronność,
bez których niemożliwe jest
przeprowadzenie diagnozy
z

oczekiwaniem, że psycholog

zawsze powinien być pomocny
w kontakcie z klientem?

2012-12-07

2

Obiektywizm diagnostyczny

nie polega na bezdusznym , aemocjonalnym
podejściu do klienta
bezwzględnie wyklucza udzielania pomocy
psychologicznej w trakcie badania
oddziaływanie psychologiczne pojawia się
w końcowej części kontaktu psychologa
z klientem – podczas przekazywaniu
informacji zwrotnej

Cechy relacji

Dobrowolność

kontaktu

Lęk przed

oceną

Dobrowolność kontaktu

Badanie w pełni
dobrowolne

klient
samodzielnie
zgłasza się na
badanie

Badanie

pod

przymusem

np. przymus prawny –

obowiązek poddania się

badaniom

psychologicznym

w przypadku osób

oskarżonych

lub podejrzanych na

podstawie

postanowienia organów

sądowych

Przymus prawny

art. 74 § 2 ust. 2 Kodeksu postępowania karnego

1.

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności

ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

2.

Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się:

1.

(…)

2.

badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom

połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem

chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez

uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem

wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego,

jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne;

w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych

warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin

organizmu, (…)

Dobrowolność badania

Między całkowitą dobrowolnością, a przymusem prawnym

istnieje cała gama

nacisków formalnych

i psychologicznych, które powodują, że badanie staje się

przymusowe:

rekrutacja
badanie okresowe pracownika
dziecko skierowane przez rodziców, szkołę na badanie
sprawa rozwodowa

Zadaniem psychologa jest

rozważyć przyczyny,

które spowodowały, że osoba zgłosiła się na badanie

i uwzględnić wynikające z nich motywację do udziału

w procesie diagnostycznym

2012-12-07

3

Oczekiwanie badanego

Zdaniem Orne'a, w typowej sytuacji badawczej,
a więc przy dobrowolnym udziale w badaniach
psychologicznych i braku poczucia zagrożenia
poczucia własnej wartości,

osoba badana jest

skłonna współpracować z badaczem
Mówiąc inaczej,

osoba badana będzie pozytywnie

zmotywowana do tego, aby odegrać rolę „dobrej"
osoby badanej i „...będzie się starała swoim
zachowaniem potwierdzić postawioną przez
eksperymentatora hipotezę" (Orne, 1991, s. 22-23)

Lęk przed oceną

Relacja psycholog-badany jest niesymetryczna

psycholog ocenia – badany jest oceniany
nastawienie badanego - na ochronę poczucia

własnej wartości

Jak zostanę oceniony przez psychologa?
Zderzenie obrazu samego siebie z tym,

który może wyłonić się z badania –

Czy w obiektywnej ocenie jestem tak

sprawny, jak sam sądzę?

Lęk przed oceną

Ważne są również

uprzednie doświadczenia

badanego z określoną sytuacją diagnostyczną

Czy jest to pierwsze badanie, czy kolejne?
Różny poziom lęku, niepewności i poczucia zagrożenia
– wymaga rozpoznania, aby zmniejszyć negatywne
emocje u badanego, aby kontakt z klientem przebiegał
prawidłowo
Poziom niepewności w odniesieniu do przebiegu
badania wpływa negatywnie na klienta i wzmaga
potrzebę ochrony poczucia własnej wartości

Nastawienie psychologa

Efekt Rosenthala - psycholog przed przystąpieniem
do badania może mieć już pewne oczekiwanie
odnośnie do przebiegu badania, kontaktu z badanym,
jego możliwości tzw.

wstępne założenie, jak badany

będzie się zachowywał w trakcie badania

Potwierdzenie wstępnych oczekiwań

pozytywnych (efekt Galatei)
negatywnych (efekt Golema)

Wstępne oczekiwanie

• Pozytywne wstępne

nastawienie wobec badanego

• Oczekiwanie sukcesu

Efekt

Galatei

• Negatywne wstępne

nastawienie wobec badanego

• Oczekiwanie porażki,

niepowodzeń

Efekt

Golema

Wstępne oczekiwanie

Należy pamiętać o tym, że nasilenie
określonych oczekiwań wobec klienta
może w rażący sposób

zniekształcać

zarówno cały proces diagnostyczny
(wybór określonych zadań, sposób
zadawania pytań w wywiadzie itp.)
oraz

rzutować na interpretację

uzyskanych wyników

2012-12-07

4

Źródło oczekiwań wstępnych

dane o badanym

– obiektywne

i subiektywne

uprzednie

kontakty

z

badanym

osobowość

psychologa

Osobowość diagnosty

Przekonania, postawy, system wartości oraz wiedza
psychologa
Największy wpływ mają takie cechy jak:

autorytaryzm,
dogmatyczny styl myślenia,
konformizm,
zależność od grupy,
sztywność,
utrzymywanie dystansu społecznego,
impulsywność,
nieufność

Posiadanie „danych obiektywnych”

Przed przystąpieniem do badań psycholog dysponuje
wstępnymi

obiektywnymi informacjami na temat

badanego np.

wyniki badań medycznych, płeć, wiek,
dane proto-diagnostyczne pochodzące z różnych
instytucji, czy grup społecznych itp.

Dodatkowo na nastawienie psychologa wpływają
odczucia subiektywne, często formułowane na
podstawie zewnętrznych, spostrzeżonych cech klienta
np. wygląd zewnętrzny, sposób wysławiania się,
mimika, sposób siedzenia itp. (

pierwsze wrażenie)

Wcześniejsze kontakty z klientem

wcześniejsze kontakty z klientem, które kształtują
wstępne oczekiwania diagnostyczne i rzutują na
przebieg i rezultaty aktualnego kontaktu
należy unikać opiniowania psychologicznego osób,
z którymi psycholog pozostawał w jakichkolwiek
relacjach przed rozpoczęciem diagnozy (

zasada

unikania konfliktu ról)
Niestety nie zostało to zapisane w Kodeksie etycznym
psychologa

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

2012-12-07

5

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

Kontrakt diagnostyczny

Początek kontaktu psychologa z klientem to

ustalenie

zasad współpracy oraz wyjaśnienie jej
podstawowych cech

Psycholog jako profesjonalista występuje w roli osoby,
która jest przygotowana zawodowo do oceny klienta,
wie więcej od niego i ma decydujący wpływ na wszystko,
co się będzie działo w procesie diagnozy
Zawarcie kontraktu

pozwala klientowi zrozumieć to,

co będzie miało miejsce w czasie badania j jakie
będą skutki (jakie jest znaczenie diagnozy? i komu
zostanie przekazana?)

Kontrakt diagnostyczny

Wyjaśnienie przebiegu diagnozy ma za zadanie:

rozwiać wątpliwości klienta
zmniejszyć lęk
zmniejszyć poczucie zagrożenia wynikające z braku

zrozumienia istoty diagnozy

Wiele osób uważa, że psycholog „prześwietla na wylot”!!!

Co należy omówić z klientem???

Ustalenie kontraktu

Cel działania psychologa

Zakres interwencji

Oczekiwane przez klienta skutki

Czas trwania badania

Wynagrodzenie psychologa

Jaki jest cel działania psychologa?

Szczegółowe omówienie

celu badania oraz metod,

które zostaną użyte jest podstawą wyrażenia
świadomej i dobrowolnej zgody na poddanie się
badaniom.
Również wtedy, gdy badanie przeprowadzane jest pod
przymusem,

psycholog powinien dążyć do

akceptacji przez klienta proponowanego procesu
diagnostycznego (patrz Kodeks i Ustawa)

Na czym polega określenie celu
badania?

Przełożenie pytania zleceniodawcy lub zapisów
prawnych na język zrozumiały dla klienta –

Czemu

służy badanie?
Wytłumaczenie,

na czym będą polegać poszczególne

zadania stawiane przed badanym.
Poinformowanie, że dopiero

po zakończeniu procesu

diagnostycznego będą przekazane wnioski
dotyczące poziomu wykonania zadań i ostateczna
ocena (pytanie: Czy dobrze wykonałem zadanie?)

2012-12-07

6

Jaki jest zakres interwencji
psychologicznej?

Zasada

ograniczenia ingerencji w prywatność

Zakres diagnozy jest określony przez cel dlatego

wyjaśnienie klientowi, jakie obszary funkcjonowania

zostaną poddane ocenie, pozwala zrozumieć

klientowi, że

psycholog nie ma prawa ingerować

w prywatność badanego i dopytywać o postawy,

przekonania i fakty wykraczające poza ten zakres.
Nie oceniamy człowieka w ogóle, ale w wybranym

zakresie np. badanie kierowcy: pamięć, uwaga,

koordynacja wzrokowo-ruchowa, ale nie kompetencje

interpersonalne

Czego oczekuje klient?

Klient poddawany diagnozie, próbuje odczytać
właściwy cel badania w oparciu o:

własne doświadczenie
wiedzę o badaniach psychologicznych i psychologach
informacje zwrotne

Badania zlecone przez sąd powodują, że psycholog jest
spostrzegany jako osoba, która chce zaszkodzić
klientowi – brak zaufania, brak wiary w dobre intencje
psychologa.

Jaki będzie czas trwania badania?

Określenie czasu trwania badania pozwala klientowi
zachować

kontrolę nad sytuacją, co wyraża się

wzrostem

poczucia bezpieczeństwa podczas

badania.
Przeciętnie jednorazowe badanie nie powinno
przekraczać

1,5-2 godzin (zmęczenie i znużenie

klienta może zafałszować wyniki)

Jakie jest wynagrodzenie
psychologa?

Należy pamiętać, że opłata za badanie czasem może
budować przekonanie u klienta, że ocena będzie dla
niego pozytywna
Trzeba podkreślić,

że opłata jest

za przeprowadzenie badania i czas poświęcony
na jego wykonanie

Podsumowanie – ustalanie
kontraktu

Chroni klienta przed rozczarowaniem, że nie otrzymał
od psychologa tego, czego oczekiwał
Chroni psychologa przed poczuciem, że zawiódł
Podstawowa zasada – psycholog nie bada osób, które
nie wyraziły na to zgody
Psycholog sam określa warunki badania i dobiera
określone narzędzia

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

2012-12-07

7

Przebieg badania diagnostycznego

Psycholog jest odpowiedzialny za

stworzenie właściwych

warunków badania (zasada poszanowania godności):

miejsce, które sprzyja skupieniu się – cisza, odpowiednie
oświetlenie, czytelne arkusze testowe, przybory do pisania
itp.
skoncentrowanie na kliencie – zadbanie o to, aby nikt nie
przeszkadzał w trakcie badania, wyłączone telefony

Dobór odpowiednich narzędzi diagnostycznych –
techniki trafne, rzetelne, standaryzowane, obiektywne,
z aktualną normalizacją, adoptowane do warunków
polskich

Etapy procesu diagnostycznego

Kontrakt –

ustalenie celu

i zakresu

diagnozy

Przebieg badania

diagnostycznego

Zakończenie

diagnozy

i opracowanie

opinii

Zakończenie procesu
diagnostycznego

Przekazanie

informacji

zwrotnej

Sformułowanie

pisemnej opinii

psychologicznej

Przekazanie informacji zwrotnej

To podstawowe prawo każdego klienta i podkreślenie
jego podmiotowości
Obowiązek ten zapisany jest w Kodeksie i Ustawie
Należy pamiętać, że informacja zwrotna trafia często
nie tylko do klienta, ale np. jego rodziny –
konsekwencja społeczne
Mamy tendencję do dopasowania się do diagnozy !!!!

Przekazanie informacji zwrotnej

Język zrozumiały dla klienta

Nie podawać informacji destruktywnych –

sprawiających wrażenie niezmiennych np. jesteś……

Nie podawać wyników liczbowych

Odpowiedzieć na pytania klienta

Informacje podane w formie „kanapki”

Nie stygmatyzować

Przekazanie informacji zwrotnej

Podmiotowe traktowanie klienta – wszystko, co

dotyczy klienta jest mu przekazywane; informacja, co

zostanie przekazane dalej
Wypełnienie zobowiązania zawartego w kontrakcie
Trudności:

Poczucie cierpienia i krzywdy
Łatwość asymilacji błędnej diagnozy
Pytanie: jak daleko sięga nasze prawo do budzenia

autorefleksji klienta?
Pytanie: czy diagnoza nie będzie usprawiedliwieniem

dla pewnych zachowań klienta?

2012-12-07

8

Stygmatyzacja – negatywne wartościowanie

Diagnoza psychologiczna

Czynności diagnostyczne psychologa i ich rezultaty
mogą

podlegać ocenie moralnej ze strony zarówno

klientów, jak i osób trzecich.
Psycholog powinien pamiętać, że

racje etyczne

zawsze powinny poprzedzać racje teoretyczne,
metodologiczne, czy praktyczne

ocenie takiej powinno podlegać to, czy i w jakiej mierze
czynności diagnostyczne i sama diagnoza zawiera
elementy stygmatyzujące jednostkę, czy grupę
społeczną

Diagnoza stygmatyzująca

Psycholog stygmatyzuje, gdy przyjmuje wobec osób
badanych postawę prokuratorską – podczas
diagnozowania:

przypisuje etykietki

naznacza jakimiś pejoratywnymi właściwościami
o zabarwieniu negatywnym

naraża na szwank poczucie własnej wartości i godności
w sposób jawny lub ukryty występują elementy

wartościowania – wskazywanie, w jakim stopniu i pod
jakim względem zachowanie jest niepożądane,
szkodliwe, nienormalne, zakazane, nieaprobowane

Diagnoza stygmatyzująca

Zawiera elementy pewnej

generalizacji np.

zamiast „nadużywa alkoholu” jest „alkoholik”;
zamiast „uczestniczy w bójkach” – „jest agresywny”;
zamiast „dużo mówi” – „jest gadułą” itd.

Etykieta dotyczy osoby, a nie zachowania
Etykiety są uproszczona formą kategoryzacji
społecznej – przyporządkowują, kategoryzują ludzi
według procedury 0-1: „normalny-nienormalny”,
„inteligentny-nieinteligentny”, „przystosowany –
nieprzystosowany” itd.

Diagnoza stygmatyzująca

Stygmatyzujące ludzi

etykietki zawierają różne

treści, czy kryteria wartościujące, które wykluczają
jedne wartości, a preferują inne
Osoby stygmatyzowane są potrzebne tzw.
„normalnym” ludziom do podbudowy ich
samooceny, poczucia wyższości i sukcesu, określenia
własnego miejsca w świecie, czy umocnienia własnego
widzenia świata

Diagnoza psychologiczna

może być diagnozą

stygmatyzującą tylko dlatego, że tak została
odczytana – psycholog powinien brać pod uwagę
odbiorcę pisanej przez siebie diagnozy!!!
Moc diagnozy często jest proporcjonalna do
autorytetu diagnosty oraz instytucji, którą
reprezentuje (podpisy, pieczątki)

2012-12-07

9

Stygmaty w diagnozie psychologicznej zamiast
wyjaśniać mechanizmy psychologiczne i
determinanty określonego zachowania,
ograniczają się do

przyporządkowania osoby tak się

zachowującej do określonej grupy „dewiantów”

np. na pytanie dotyczące przyczyn naruszania przez
ucznia reguł współżycia szkolnego uzyskuje się
diagnostyczne „wyjaśnienie”, że dzieje się tak dlatego, że
uczeń

jest osobą społecznie niedostosowaną lub

emocjonalnie niedojrzałą

Błędne koło stygmatyzacji

Zamiast wyjaśniać

przyczynę zachowania

diagnoza stygmatyzująca

podsumowuje różne

objawy, symptomy,

zachowania wygodną

etykietką, która

następnie uznawana jest

jako wyjaśnienie tych

objawów, symptomów,

zachowań

alkoholik

Utrata

pracy

Ciągi

alkoholowe

Przemoc

domowa

Obiektem stygmatyzowania są przede wszystkim

osoby, które

nie spełniają oczekiwań otoczenia,

które nie chcą lub nie potrafią być takie, jak chce tego

od nich otoczenie
Dotyczy to osób odmiennych, nietypowych pod

względem cech swojego społecznego czy

psychologicznego funkcjonowania
Otoczenie oczekuje od psychologa, aby jego diagnoza

była stygmatyzująca, bo pozwoli to na

uwolnienie się

od odpowiedzialności, czy współodpowiedzialności

za ich postępowanie – on/ona po prostu taki/taka
jest

Teoria naznaczenia społecznego

Osoba, która została przez psychologa naznaczona
jakimś stygmatem, jest

karana za próby odsunięcia

go od siebie
Próby opierania się, narzuconemu przez
psychologa stygmatowi nie mają szans
powodzenia, a nawet działają na niekorzyść osoby
protestującej, ponieważ wywołują dodatkowe działania
stygmatyzacyjne ze strony otoczenia mające na celu
skłonić daną osobę do pogodzenia się ze stygmatem,
aby jej zachowania były zgodne z jego treścią
psychologiczną

Teoria naznaczenia społecznego

Stygmat tym łatwiej i

skuteczniej przylega do osób, jeśli:

czują się one wobec nich

bezsilne i bezradne,

w

otoczeniu nie ma żadnego wsparcia

antystygmatyzującego

Skutek działania stygmatu –

zmiana sposobu myślenia

danej osoby na swój własny temat
(myślenie o sobie w kategoriach stygmatu):

szkoła – uczniowie z diagnozą IQ
szpital psychiatryczny
rodzice – „mój rozrabiaka”; „zosia – samosia”; „uparty

osiołek”; „ty głupku”

akty nagany,

potępienia,

drwin itd.

wzrost

poczucia

bezsilności

i bezradności

wzrost

poczucia

zagrożenia,

obniżenie

poczucia

zaufania

bezradność

wyuczona

zachowanie

zgodnie z

etykietą

etykieta

2012-12-07

10

W stygmatach zawarte jest

pewne prognozowanie

i oczekiwanie dotyczące stylu zachowania się
danej osoby – umysłowego, emocjonalnego
i społecznego oraz kierunku rozwoju osobowości
Prognozy dotyczą zarówno

bliskiej (nie uda ci się

zrobić tego zadania), jak i

dalekiej (z ciebie nic

dobrego nie wyrośnie)

perspektywy czasowej

Efekt samospełniającego się proroctwa tzw. „efekt
Golema” – chęć faworyzowania własnej wstępnej
hipotezy

Etykiety - podsumowanie

W etykietach zawarta jest

ponura wizja przyszłości

człowieka, rzutują na interpretację/ocenę
zachowania człowieka w przyszłości:

on zawsze był trudnym dzieckiem; ona już w szkole
zachowywała się frywolnie; on już się taki urodził itp.

Niektóre etykiety są

dziedziczone społecznie:

rodzice upośledzonego dziecka, córka alkoholika, syn
przestępcy itp.
Istnieją też etykiety warunkujące skuteczną
rehabilitację – warunkiem skutecznej terapii jest akt
samonaznaczenia (ruch AA – jestem alkoholikiem)

Warunki dobrej diagnozy

brak emocjonalnego nastawienia do klienta
sprawdzone

kompetencje psychologa (wiedza i

umiejętności np. obserwacji, posługiwania się testami i
ich interpretacja)

konsultowanie się w sprawach wątpliwych
przyznanie się do pomyłki
ocena zachowań, a nie ludzi – unikanie

etykietyzowania !!!!!!!!!

Opinia psychologiczna

Diagnoza psychologiczna często przybiera formę
pisemnej opinii, ekspertyzy
lub raportu.
Opinia jest to:

opis stosowanych w badaniu procedur
diagnostycznych
podsumowanie i interpretacja uzyskanych z różnych
źródeł wyników badań (testy, wywiad, obserwacja)
charakterystyka funkcjonowania klienta w zakresie
ustalonym w kontrakcie

Opinia psychologiczna

Opinia jest zatem

interpretacją

wszystkich zgromadzonych o badanym

danych, odniesieniem konkretnych

wyników testowych do doświadczeń

i zachowań klienta w warunkach

naturalnych, o czym psycholog wie z

wywiadu
Celem opinii jest udzielenie odpowiedzi na

pytania zleceniodawcy

2012-12-07

11

Opinia i orzeczenie jest oceną psychologiczną, która
jednak

nie wartościuje

(psycholog nie stwierdza, czy klient jest lepszy, czy
gorszy od innych osób; określa jaki jest klient):

opis poziomu funkcjonowania klienta na określonych,
ważnych wymiarach (ocena)
porównanie wyników konkretnych testów i odniesienie
ich do norm dla danej grupy, z której pochodzi badany

Opinia a orzeczenie

Orzecznictwo to ogół decyzji jednego bądź wielu sądów
i innych organów państwa
W psychologii – jest przeniesieniem kompetencji
sądowniczej na określony obszar psychologii (ekspertyza
psychologiczna)
Czynności orzecznicze w psychologii mają ścisły związek z
regulacją prawną poprzez ustawy i rozporządzenia
wykonawcze w konkretnym obszarze życia społecznego np.
psychologiczne badanie kierowców (Dz.U. z 2005r., Nr 69
poz.622), psychologiczne badanie osób ubiegających się o
pozwolenie na broń (Dz.U. z 2000r., Nr 89 poz.898)

Orzecznictwo psychologiczne

Nakłada na psychologa te same obowiązki jak w przypadku

lekarza:

Istotą orzecznictwa lekarskiego jest wypowiadanie się
o wnioskach wynikających ze stwierdzonych badaniem
odchyleń od stanu zdrowia.
Ma ono istotne znaczenie, gdyż od niego może zależeć los

człowieka – jego zdrowie, warunki bytowe, wolność i honor.
Wydając orzeczenie specjalista powinien zdawać sobie sprawę

z odpowiedzialności i z kredytu zaufania, jakim obdarzyło go

społeczeństwo (współczucie, litość, powiązania zawodowe i

towarzyskie nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia).
Wydając orzeczenie należy przeanalizować stan faktyczny i

wysunąć wnioski, oparte na aktualnym stanie wiedzy i

przepisach prawnych w danej dziedzinie oraz etyce i sumieniu

osoby wydającej je.

Orzecznictwo psychologiczne

Orzecznictwo psychologiczne jest sformalizowane
i wypisywane na zatwierdzonym prawnie druku
(załącznik do konkretnego rozporządzenia)

Opinia powinna zawierać (1):

Pytania i problemy, które są
powodem oraz celem sporządzania
opinii.
Prezentacja problemu na początku
opinii w sposób logiczny
i jednoznaczny określa cele
diagnozy.

2012-12-07

12

Opinia powinna zawierać (2):

Dokładną charakterystykę
zastosowanych przez psychologa
metod diagnostycznych.
Należy podać pełną nazwę
stosowanych testów ze wskazaniem
wersji, jeśli dane narzędzie posiada
ich wiele.

Opinia powinna zawierać (3):

Formalną charakterystykę

badanej osoby, miejsca i czasu
diagnozy.

Opinia psychologiczna

Każda opinia powinna być sporządzona z

kopią, która

pozostaje u psychologa

na kopii klient potwierdza psychologowi otrzymanie
przez niego opinii

Opis procedury diagnostycznej jest cenną
informacją dla innego psychologa, który będzie badał
klienta np. w procedurze odwoławczej
Opinia powinna być w miarę

krótka – daje to

możliwość kontroli, w jaki sposób interpretacje i
wnioski zostaną odebrane i zrozumiane

Standardy pisania opinii:

Ograniczenie zakresu opinii do celu jej sporządzenia

Selekcja informacji uzyskanych w procesie diagnozy

Interpretacja wyłącznie materiału diagnostycznego

Sformułowanie opinii w sposób komunikatywny –

w języku zrozumiałym dla klienta

Unikanie stygmatyzacji i etykietyzowania

Ograniczenie zakresu opinii do celu
jej sporządzenia

Opinia musi odpowiadać na wszystkie
pytania zamawiającego lub określać
funkcjonowanie klienta w wymienionych
zakresach we właściwym akcie prawnym.
Zasada ochrony prywatności klienta
wskazuje, że psycholog powinien ograniczyć
informacje, wnioski, oceny i interpretacje
wyłącznie do tych, które służą opinii.

Ograniczenie zakresu opinii do celu
jej sporządzenia - przykład

24-letni mężczyzna starający się o zezwolenie na

posiadanie broni (stanowisko pracy: wartownik)

Opiniowany pochodzi z rodziny pełnej, ma sześcioro rodzeństwa
(on jest trzeci). Mama jest emerytką, pracowała jako tkaczka, ojciec
pracuje w zakładach energetycznych. Ojciec nadużywa alkoholu,
bywa, że awanturuje się. Pamięta, jak w dzieciństwie matka
zabierała dzieci do jednego pokoju i zamykała się. (…) Jedynie
starsza siostra jest mężatką i usamodzielniła się, pozostałe dzieci
mieszkają z rodzicami.

Jakie znaczenie dla intelektualnego i emocjonalnego

funkcjonowania klienta oraz reagowania na sytuacje

trudne (zakres diagnozy) mają opisane fakty z życia

rodzinnego? Czy istnieje potrzeba ujawniania podanych

informacji?

2012-12-07

13

Selekcja informacji uzyskanych
w procesie diagnozy

Wiąże się z zasadą ochrony
prywatności i poufności relacji
klientem.
W opinii powinny być zawarte
wyłącznie informacje niezbędne
i związane z pytaniami np.
postawionymi przez sąd.

Interpretacja wyłącznie materiału
diagnostycznego

W opinii należy odwoływać się wyłącznie do
informacji uzyskanych z badania.
Należy oddzielić wyniki badań i fakty od interpretacji.
Wnioskowanie uwzględniające dane spoza badania
może spowodować podważenie wiarygodności opinii
i jej odrzucenie.
Nie wolno wypowiadać się na temat osób, które nie
zostały poddane badaniu.
W opinii nie podaje się danych liczbowych, a jedynie
ich interpretacje !!!!!

Sformułowanie opinii w sposób
komunikatywny

Nie należy w opinii używać wyłącznie języka
specjalistycznego (hermetycznego języka
naukowego lub żargonu zawodowego), ani języka
potocznego, bez odwoływania się do wyjaśnień
psychologicznych.
Przygotowując opinię należy pamiętać:

kto jest

właściwym odbiorcą opinii?
Opinia powinna być zrozumiała dla laika
i jednocześnie powinna wyjaśniać psychologiczny
mechanizm funkcjonowania klienta.

Unikanie stygmatyzacji
i etykietyzowania

W opinii należy unikać wszelkich wartościowań
zachowania klienta oraz należy unikać przypisywania
mu etykiet (nie zachęca do pracy nad własnym
problemami)

niedojrzały emocjonalnie – negatywna ocena, która nie
pokazuje jak człowiek zachowuje się w rozmaitych
sytuacjach życiowych

Wpływ opinii psychologicznych

Opinia psychologiczna ma

znaczenie społeczne –

zarówno klient, jak i zleceniodawca może wykorzystać

ją niezależnie od pierwotnego celu

(niebezpieczeństwem są diagnozy stygmatyzujące):

badany zaczyna dostosowywać się do oczekiwań

otoczenia
badany może mieć poczucie, że niezależnie od tego, co

robi to i tak został naznaczony i zaliczony do określonej

kategorii – wysiłki, aby zmienić pogląd otoczenia nie

prowadzą do sukcesu
stygmatyzacja może zmienić kształtującą się tożsamość

młodego człowieka

Podstawowe zasady -
podsumowanie

Opinia (ekspertyza) musi odpowiadać na wszystkie pytania
zamawiającego, ale tylko na te pytania
Opinia powinna być napisana zrozumiale, bez epatowania
terminami psychologicznymi
Opinia nie może zawierać liczbowych wyników testów
Sporządzając opinię należy bezwzględnie przestrzegać
formalnych zasad
Każda opinia powinna być sporządzana z kopią, która

pozostaje u psychologa
Sporządzając opinię psycholog pamięta, że podstawową

wartością jest dobro jednostki - PIERWSZEŃSTWO

INTERESU BADANEGO NAD CHĘCIĄ

USATYSFAKCJONOWANIA ZLECENIODAWCY

2012-12-07

14

Dokumentacja z badań

W zakres dokumentacji pracy psychologa wchodzą:

protokoły przeprowadzonych badań testowych
notatki z obserwacji, wywiadu, przebiegu diagnozy
i terapii
wytwory klienta np. rysunki, opowiadania itp.
nagrania z przebiegu kontaktu psycholog – klient
końcowa opinia (zawierająca diagnozę lub raport
terapeutyczny, badawczy)

Dokumentacja z badań

Musi być przechowywana w taki
sposób, aby klient czuł się bezpiecznie
i wiedział, że nikt poza psychologiem
nie będzie miał do nich dostępu –
zasada poufności kontaktu z
psychologiem

Dlaczego przechowujemy
dokumentację z badań?

Uzasadniają one podjęcie określonego postępowania
terapeutycznego lub wydanie opinii psychologicznej
czy orzeczenia
Umożliwiają w przyszłości działania innych
psychologów wobec klienta
Odpowiadają wymaganiom formalnym danej
instytucji
Zapewniają postępowanie zgodne z prawem

Czas przechowywania
dokumentów?

Brakuje odpowiednich zapisów w Ustawie oraz
Kodeksie, które precyzowałyby długość czasu
przechowywania o chronienia dokumentów z badań
psychologicznych
Są jednak pewne przepisy prawne ustalające prawne
zasady w tym zakresie

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z
uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach
trudnych, a także określenie poziomu dojrzałości
społecznej osoby badanej

dotyczy osób ubiegających się o licencję pracownika
ochrony fizycznej, 1999r. – 20 lat
dotyczy osób ubiegających się lub posiadających
pozwolenie na broń, 2000r. – 20 lat

2012-12-07

15

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Określenie poziomu intelektualnego i opis cech
osobowości, a także określenie poziomu dojrzałości
społecznej

dotyczy osób ubiegających się lub posiadających prawo
do wykonywania lub kierowania działalnością
gospodarczą albo bezpośrednio zatrudnianych przy
wytwarzaniu i obrocie materiałami wybuchowymi,
bronią, amunicją oraz wyrobami o przeznaczeniu
wojskowym lub policyjnym, 2002r. – 10 lat

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Ocena cech osobowości, sprawności intelektualnej i

sprawności psychofizycznej

dotyczy kierowców i osób ubiegających się o

uprawnienia do kierowania pojazdami oraz

wykonujących pracę na stanowisku kierowcy, 2005r. – 20

lat

Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości,

z uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach

trudnych,

a także określenie poziomu dojrzałości społecznej

dotyczy osób ubiegających się o przyjęcie do służby oraz

pełniących służbę w strażach gminnych, 2004r. – 20 lat

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Ocena poziomu umysłowego, ocena osobowości ze
szczególnym uwzględnieniem funkcjonowania w
sytuacjach trudnych, i ocenę poziomu dojrzałości
społecznej i emocjonalnej

dotyczy osób ubiegających się lub posiadających licencję

detektywa, 2003r. – 20 lat

Ocenę poziomu rozwoju umysłowego, dojrzałości

społecznej i emocjonalnej oraz opis cech osobowości

dotyczy osób ubiegających się lub posiadających pozwolenie

na nabywanie oraz przechowywanie materiałów

wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego, 2003r. –

20 lat

Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości

Opis cech osobowości z uwzględnieniem zdolności do
podejmowania decyzji, zdolności do samodzielnego
oceniania sytuacji oraz odporności na trudne sytuacje

dotyczy kandydatów do objęcia urzędu sędziego, 2002r.
– 10 lat

Rozporządzenia Ministra
Infrastruktury

Określenie poziomu rozwoju intelektualnego i cech
osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w
sytuacjach trudnych, a także określenie poziomu
dojrzałości społecznej

dotyczy przeprowadzania badań w celu stwierdzenia istnienia
lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania
czynności inspektora transportu drogowego, 2002r. – 20 lat
dotyczy szczegółowych warunków, jakim powinni
odpowiadać funkcjonariusze straży ochrony kolei, zasad
oceny zdolności fizycznej i psychicznej do służby oraz trybu i
jednostek uprawnionych do orzekania o tej zdolności, 2004r.
– 20 lat

Rozporządzenia Ministra Spraw
Wew. i Administracji

Ocena poziomu umysłowego i cech osobowości, z
uwzględnieniem funkcjonowania w sytuacjach
trudnych , a także określenie poziomu dojrzałości
społecznej

dotyczy funkcjonariuszy Straży Granicznej w związku z
pełnieniem służby w kontyngencie, 2005r. – 20 lat

2012-12-07

16

Jeżeli prawo nie stanowi inaczej,
to….

proponuje się, aby uznać, że 5 lat od zakończenia
kontaktu psycholog-klient to podstawowy minimalny
okres niezbędnego przechowywania dokumentacji
psychologicznej
należy odwołać się do regulacji przyjętych w
instytucjach, w których pracuje psycholog

W placówkach medycznych w dokumentacji pacjenta

psycholog zamieszcza wyłącznie diagnozę lub

przebieg terapii – absolutnie zakazane jest dołączanie

protokołów badań diagnostycznych i notatek z sesji

terapeutycznej:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21.12.2006r. w
sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w
zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej
przetwarzania (Dz.U. Nr 247 poz.1819) „historia

choroby” składa się z: (f) wyników badań

diagnostycznych, (g) wyników konsultacji, jeżeli nie

zostały wpisane w formularz historii choroby,

Informacje gromadzone w procesie
diagnozy:

Opinia psychologiczna – pisemny raport podsumowujący

historię badanego, wyniki testowe oraz wszelkie otrzymane

w czasie badania dane
Wszelkie notatki psychologa zawierające obserwacje i

uwagi psychologa w czasie procesu badania
Protokoły badań testowych, wyniki liczbowe wskazujące na

liczbę poprawnych odpowiedzi, także standaryzowane

wyniki testów wraz z ich interpretacją
Bodźce stosowane przez psychologa np. pytania, zadania

lub próby stosowane podczas diagnozy
Wytwory badanego – odpowiedzi na konkretne pytania,

rysunki, opowiadania itp.

Dokumentacja psychologiczna

Szczegółowa,

poufna

• Notatki
• Protokoły

badania

• Wytwory

klienta

Ogólna,

zewnętrzna

• Opinia
• Udostępniana

klientowi i

zleceniodawcy

Dokumentacja psychologiczna

Szczegółowa, poufna

• nie wydawana klientowi
• pod stałą kontrolą psychologa
• służy do celów diagnostycznych oraz planowania i prowadzenia

oddziaływań wobec klienta

• udostępnia się innemu psychologowi (konsultant)
• udostępnia się sądowi/prokuratorowi na podstawie pisemnego

postanowienia (zwalnia psychologa z tajemnicy zawodowej,

art.180 par.2 KPK)

• psycholog odmawia ujawnienia dokumentacji przed sądem

rodzinnym (postępowanie cywilne) (art.248 par.1 KPC)

Dokumentacja psychologiczna

Ogólna, zewnętrzna

• wydawana klientowi, opiekunowi prawnemu,

zleceniodawcy

• opinia psychologiczna (podsumowanie diagnozy

psychologicznej) lub zaświadczenie (informacja o

przeprowadzeniu diagnozy)

• wydawane na prośbę klienta, opiekuna

prawnego/faktycznego (małoletni do 16r.ż.), dziecka

powyżej 16 r.ż.

• wydawane instytucji (np. szkoła, zakład pracy) na

podstawie zgody klienta

2012-12-07

17

Dokumentacja terapeutyczna

Szczegółową dokumentację terapeutyczną stanowią :

dane zebrane w procesie diagnozy niezbędnej dla

zaprojektowania oddziaływania
dane z sesji psychoterapeutycznych

Jest to materiał poufny, wyłącznie do użytku

wewnętrznego dla celów planowania i prowadzenia

terapii i superwizji
Klient otrzymuje (na jego życzenie) opinię jako wniosek

z przebiegu terapii oraz zaświadczenie potwierdzające

odbywanie psychoterapii w wymienionym okresie

(kopia pozostaje w dokumentacji psychologa)

Co powinno znaleźć się w
dokumentacji terapeutycznej?

zaleca, aby zapisywać dokładnie, co i dlaczego robi
psychoterapeuta
zapisywać informacje otrzymane z konsultacji z
superwizorem lub innym psychoterapeutą
zaleca się rejestrację kolejnych sesji terapeutycznych,
aby móc je poddać superwizji

ustawa o ochronie danych
osobowych

Ochrona danych osobowych oznacza:

Gromadzenie i przetwarzanie danych zgodnie z prawem
Uzyskiwanie danych tylko dla specyficznych, prawnie

określonych celów
Uzyskiwanie danych tylko niezbędnych i adekwatnych do tych

celów
Dane są dokładne, trafne i przechowywane zgodnie z prawem do

określonego momentu
Dane przechowywane są nie dłużej niż jest to niezbędne
Dane są przechowywane i przetwarzane zgodnie z prawami osób,

których dotyczą
Dane są chronione przed nieuprawnionym używaniem lub

zgubieniem
Dane są chronione przed przekazywaniem do innych krajów Unii,

jeśli nie mają one podobnej ochrony danych osobowych

Problemy organizacyjne

Remont – przechowywanie i przenoszenie w sposób
uniemożliwiający osobom postronnym wglądu w
dokumenty
Rozwiązanie umowy o pracę – protokolarne
przekazanie dokumentów swoich klientów innemu
psychologowi lub kierownikowi placówki
Likwidacja placówki – np. przekazanie dokumentów
oraz narzędzi psychologicznych najbliższej PPP
Śmierć psychoterapeuty – przekazanie dokumentów
jego superwizorowi

Proces selekcji pracowników

W aktach personalnych nie mogą być umieszczane
kwestionariusze testowe – wyłącznie opinia
psychologiczna
Kwestionariusze osób niezatrudnionych można
komisyjnie zniszczyć (?)