WYKŁAD 1: STOSUNKI DYPLOMATYCZNE - WŁOCHY

Gdy myślimy o Włoszech w kontekście polityki, to przychodzą nam do głowy trzy rzeczy: błękitne barwy, hasło
„dziel i rządź” oraz sprawa Padonii, jako pomysłu oddzielenia bogatej północy od biednego południa.

Specyfika włoskiego systemu politycznego, bez precedensu był KONFLIKT INTERESÓW. Wynikał on z faktu, że sprawowanie funkcji publicznych z wyboru demokratycznego zostało powierzone bezpośrednio grupie ekonomicznej, której zwierzchnikiem stał się ówczesny premier rządu (dziś jest nim Enrico Letta). Silvio Berlusconi kształtuje prawodawstwo tak, by umacniać potencjał swojego „medialnego imperium”. Na terenie Włoch działają dodatkowo cztery wielkie mafie, są to: Camorra (zawiązana w 1830 roku w Neapolu), Cosa Nostra (Sycylia), ‘Ndrangheta
(Regio Calabria) oraz Sacra Corona Unita (Apulia).

Konflikt interesów potęgowało podejmowanie przez rząd inicjatyw legislacyjnych mających osłabić pozycję rynkową konkurencji, w tym Angelino Alfano z partii Ludu Wolności (niegdyś minister sprawiedliwości, teraz wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych). Spotęgowanie władzy politycznej i ekonomicznej w rękach magnata medialnego Silvio Berlusconiego stanowiło realne zagrożenie dla włoskiej demokracji. Silvio Berlusconi (lider partii Dom Wolności = Forza Italia) był nie tylko trzy razy premierem Włoch (1994/95, 2001-2006, 2008-2011) ale też jest właścicielem prywatnej sieci MediaSet, grupy bankowej Banca Mediolanum, akcjonariuszem hipermarketów Standa, właścicielem krajowej sieci księgarni multimedialnych Mondadori oraz prezesem klubu piłkarskiego A.C. Milan.

O zagrożeniu ze strony Berlusconiego mówił przykładowo Carlo AzeglioChampi (prezydent Włoch do 2006 roku).
Do włoskiego parlamentu wygłosił takie słowa: „niezwykłość tego stanu rzeczy spowodowała, że życie polityczne we Włoszech znalazło się w stadium nadzwyczajnego uzależnienia. Nacechowane jest podziałami społecznymi, które dodatkowo zaostrzyły istniejące konflikty ideologiczne”. Chodziło tutaj przykładowo o konflikt pomiędzy bogatą północą kraju (nazywaną „potentoni”) a biednym południem Włoch („terroni”). Taki właśnie brak zaufania do władz publicznym dał dobre podłoże do tworzenia się i funkcjonowania włoskich mafii. Rodziny mafijne odpowiadają za głośne zabójstwa dwóch sędziów: Falcone oraz Borcellini, którzy w mediach wypowiedzieli im otwartą wojnę.

W latach 1989-1994 następuje we Włoszech kulminacja zdarzeń niezwykłych dla demokracji. Wydawało się bowiem, że Włosi przyzwyczaili się do częstych zmian w rządzie, gdyż cechami tamtejszego systemu politycznego są PROWIZORYCZNOŚĆ oraz TYMCZASOWOŚĆ. Jest to kraj pełen paradoksów i niezliczonych problemów, ale też obdarzony niezwykłą zdolnością do powracania do stanu równowagi. Włoski kryzys polityczny lat ’90 dowiódł, że państwo jest nieudolne. Operacja „LEMANI PULITE” = „czyste ręce” zdemaskowała korupcję włoskiej elity politycznej. Zamachy na sędziów były demonstracją siły mafii, której trwałość historyczna wynikała z kultury opartej na mirażu lepszego losu oraz ludzkiej solidarności w obliczu zagrożeń. Ekonomiczna potęga i możliwość wpływania na władze państwowe wyniosły mafijną hierarchię do poziomu polityków najważniejszych szczebli, gdyż stały się poważnym źródłem głosów wyborczych. Egzekucje przeprowadzone na ludziach symbolizujących państwo prawa, miały pokazać społeczeństwu, że „władza bez twarzy jest skuteczniejsza od władzy legalnej”.

Cechą charakterystyczną stosunków międzynarodowych Włoch jest szczególne upartyjnienie tego kraju = PARTITO CRATIA. W takich warunkach znacznie utrudniona jest walka o rację stanu – wspólne działanie ponad podziałami partyjnymi w interesie publicznym. Silna pozycja państwa jest wówczas, gdy racja stanu jest priorytetem, we Włoszech niestety tak nie jest. Samo społeczeństwo włoskie należy do najbardziej septycznych i nieufnych wobec polityków, kolejnych rządów, prawa i wymiaru sprawiedliwości. Sceptyzm ten wynika z tego, że „dobrze jest ufać, ale jeszcze lepiej jest nie ufać”. Stanowi to idealny grunt pod działania mafii. Mafiozi wyznają zasadę, że z państwem nie należy walczyć, ale żyć z nim symbiozie tworząc tzw. SYSTEM KONTOLOWANEGO NIEPORZĄDKU („disordinecontrolato”). Pomysłodawcą tego był GaldanoBaldolamenti – jeden z szefów włoskich mafii. Tworzenie polityki Italii odbywa się w warunkach nieufności obywateli do kolejnych propozycji legislacyjnych, które cechuje prowizoryczność i tymczasowość oraz doraźny interes polityczny.

Chroniczna słabość państwa jako wspólnoty i niemożność wyegzekwowania lojalności, przyczyniają się do wzmocnienia izolacji osób i grup społecznych, które nie czują się moralnie zobowiązane wobec kogokolwiek poza rodziną – tworzy się wtedy grunt do zbudowania systemu klienteli i korupcji. Efektem tego był kryzys pierwszej republiki włoskiej w 1990 roku.

WYKŁAD 2: ROLA PAŃSTWA JAKO PODMIOTU PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Głównymi uczestnikami stosunków międzynarodowych są państwa (jest ich obecnie około 200). O państwach mówi się, że są podmiotami stosunków politycznych. Podstawą ich funkcjonowania są systemy polityczne, w obrębie których działają normy prawa międzynarodowego. To, że państwa należą do czołowych uczestników stosunków międzynarodowych wynika m.in. z tradycji, wysokiego stopnia zorganizowania, ale też jest skutkiem zdolności państwa do podejmowania odpowiedzialności i prowadzenia aktywnej działalności międzynarodowej.

Skoro państwa mają wpływ na dynamikę stosunków międzynarodowych, to powstaje pytanie o cechy państwa jako uczestnika stosunków międzynarodowych.

CECHY PAŃSTWA:

• Znaczny stopień świadomości podmiotowej

• Zdolność do trwałego oddziaływania na innych uczestników

• Reprezentuje z reguły wielkie i zorganizowane grupy społeczne

• Posiadają zdolność do czynności prawnych, utrzymywania stosunków dyplomatycznych, zawierania umów

• Posiadają zdolność do ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej

NIEZBĘDNE ELEMENTY DO UKSZTAŁTOWANIA SIĘ ORGANIZACJIO PAŃSTWOWEJ:

• Terytorium

• Ludność

• Wykształcenie się władzy publicznej, która potrafi sprawować kontrole oraz egzekwować posłuszeństwo ze strony podwładnych (aparat represji oraz przymusu)

Aby państwo mogło się utrzymać, musi nakładać podatki, więc o sile państwa decyduje też skuteczność polityki fiskalnej. Jednym z najważniejszych atrybutów władzy państwowej jest suwerenne (a więc niezależne) podejmowanie decyzji we wszystkich sprawach wewnętrznych i zewnętrznych.

Biorąc pod uwagę zakres efektywnej zdolności do działań międzynarodowych, państwa dzielimy na grupy:

• Mocarstwa uniwersalne – zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych (USA, Rosja, Chiny)

• Mocarstwa sektorowe – zdolne do działań w skali globalnej, ale tylko w wybranych dziedzinach (Japonia, Arabia Saudyjska + wszystkie inne państwa zrzeszone w OPEC)

• Mocarstwa regionalne – zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie (Francja, Niemcy)

• Państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej (Polska, Czechy, Węgry)

• Mocarstwa nuklearne – wpływające na zakres bezpieczeństwa (Izrael, Indie, Korea)

Formalna równość państw z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie zmienia faktu, że państwa są bardzo zróżnicowane pod względem wielkości terytorium, liczby ludności, wielkości zasobów materialnych i bogactw naturalnych, potencjału gospodarczego, ustroju politycznego, sprawności organizacyjnej, siły zbrojnej oraz wielu innych czynników, które dają im bardzo zróżnicowane możliwości zajmowania określonej pozycji i roli w stosunkach międzynarodowych.

Powstanie i upadek państw wiąże się z głównie z warunkami jego rozwoju wewnętrznego. Czynniki wewnętrzne przesądzają o kształcie terytorialnym, strukturze prawnej, charakterze i formach władzy państwowej, układzie społecznym, kulturze i innych czynnikach funkcjonowania państwa. Nie bez znaczenia są jednak też uwarunkowania zewnętrzne (międzynarodowe), a przede wszystkim ich uznanie międzynarodowe.

Państwo powstaje najczęściej przez secesję, rozpad lub połączenie. Secesja to oderwanie się części terytorium i utworzenie nowego państwa. W drugiej połowie XX wieku powstało blisko 100 takich państw – głównie przez oderwanie się kolonii od metropolii w Azji oraz Afryce (Abchazja, Osetia Południowa, Padania). Rozpad wiąże się z reguły z powstaniem na danym terytorium kilku innych państw (ZSRR, Republika Jugosławii w 1992roku). Państwo może też powstać przez połączenie: jest to wtedy utworzenie z dwóch lub więcej państw jednego, nowego (Zjednoczone Emiraty Arabskie, Niemcy w 1990 roku). Tego typu modele powstania państwa są dopuszczalne. Prawo zabrania jednak ANEKSJI, czyli zajęcia lub przyłączenia przy zastosowaniu siły zbrojnej całości lub części nowego państwa. Dla przykładu Karta Narodów Zjednoczonych zabrania użycia siły lub groźby jej użycia przeciw integralności politycznej, niepodległości jakiegoś państwa oraz integralności terytorialnej. Konwencja Genewska ONZ (1949 rok) zakazuje też dokonywania zmian prawnych na terytorium okupowanym. Przykładem aneksji było zajęcie Kuwejtu przez Iran (wiązała się z tym akcja „pustynna burza” w 1990 roku).

Ważnym aktem życia międzynarodowego jest uznanie nowego państwa przez inne. Jest to akt prawny polegający na przyjęciu do wiadomości faktu powstania innego państwa, co wiąże się z oświadczeniem na temat charakteru utrzymywania wzajemnych stosunków między nimi. Uznanie międzynarodowe państwa powoduje zmiany prawne i polityczne: takie państwo zostaje przyjęte do społeczności międzynarodowej. Historia pokazała, że niektórych państw nie uznano albo częściowo je izolowano (NRD pomiędzy 1949 a 1972 rokiem). Dziś też państwa różnią się pod względem statusu międzynarodowego z powodu uznania lub nieuznania przez znaczną lub mniejszą liczbę państw (Liban jest nieuznawany przez Chiny, Sahara Zachodnia nie jest uznawana przez Maroko).

Ważną cechą działań międzynarodowych jest też odpowiedzialność państwa na arenie międzynarodowej. Wiąże się to z powstaniem tzw. DELIKTU MIĘDZYNARODOWEGO, a więc czynu popełnianego przez dane państwo narzucające prawo międzynarodowe świadomie, czego skutkiem jest wyrządzenie szkody innemu państwu. Prawo określa, że państwu poszkodowanemu należy się restytucja poprzez zwrot majątku – rekompensatę finansową pełną lub częściową (delikt materialny). Można też naprawić szkody wyrażeniem ubolewania lub poprzez przeprosiny na forum międzynarodowym (delikt moralny). Ten skomplikowany charakter różnych deliktów prowadzi do pewnych sporów wymagających rozwiązań kompromisowych, często angażujących inne państwa jako mediatorów sporu. Wówczas w wyniku takich działań (wspólne stanowisko) w sukurs przychodzi dyplomacja i dyplomacji, którzy nie żądają a proszą!

WYKŁAD 3: STOSUNKI DYPLOMATYCZNE - CHINY

W czerwcu 2014 roku minie 25 lat od czasu masakry chińskim Placu Niebiańskiego Spokoju (Tian’anmen). 3 czerwca 1989 roku czołgi wysłane przez komunistów na rozkaz DengXiaopinga najechały na studentów stacjonujących w miasteczku na polu namiotowym. Działo się to za czasów władzy premiera Li Penga. Według różnych źródeł zginęło wtedy od kilkuset osób do kilku tysięcy. Oficjalne dane rządu Chin mówiły o 241 zabitych oraz 7000 rannych. W taki oto sposób partia komunistyczna rozprawiła się krwawo z tymi, którzy od kilku tygodni protestowali na Placu Niebiańskiego Spokoju żądając reform politycznych oraz demokratyzacji życia publicznego. Manifestanci wspominali rządy JaoBanga, zwolennika reform politycznych, który dwa lata przed masakrą zmuszony został do rezygnacji ze stanowiska przez komunistyczny, partyjny „beton” (JaoBang zmarł w dwa lata po wygnaniu z kraju za swoje poglądy).

Nowy sekretarz Chin – ZhaoZyang był gotowy do rozmów ze studentami ale wygrała opcja siłowa Li Penga. Faktycznym przywódcą w tym czasie był jednak DengXiaoping, który potępił protesty jako antykomunistyczne.
W swoim przemówieniu powołał się na przykład z Polski, gdzie „ustępstwa prowadzą do dalszych ustępstw”.

Przygotowując się do szturmu na plac Tian’anmen 20 maja 1989 roku wprowadzono stan wyjątkowy. Na czarnej liście komunistów znalazł się niejaki Wang. Protestant ten co prawda uciekł z placu podczas masakry, ale z powodu rządowych gróźb i zapewnień o niewykonaniu kary śmierci oddał się w ręce rządu. W więzieniu spędził najpierw 4 lata więzienia, potem kolejnych 11 lat – po tej karze umożliwiono mu wyjazd z kraju.

25 lat po masakrze przywódcy komunistycznej partii Chin zdołali przekonać młodych Chińczyków, by ci zapomnieli o reformach przeciwko komunizmowi i żeby nie walczyli o wolność słowa. Umożliwiono im za to nieograniczone bogacenie się. Wielu Chińczyków zdecydowało się wymazać z pamięci tamte wydarzenia, by od tej pory żyć na bogato. W 2009 roku (w dwudziestolecie masakry) rząd Chin wydał oświadczenie, którego fragment był taki: „20 lat rozwoju Chin pokazuje, że decyzja o użyciu siły była słuszna i w pełni zasadna”. O słuszności tej drogi przekonali się również politolodzy z demokratycznego i antykomunistycznego Tajwanu. Uznali oni, że: „demokracja sprawdziła się małych krajach Europy a nie w ogromnych Chinach – demokracja to zły model dla Chin”. Przyznali oni tym samym, że sprawdził się model tzw. łagodnego hegemona. W modelu tym nie ma miejsca na bunty i ruchy separatystyczne. Polityczna destabilizacja jest groźniejsza niż brak wolności słowa czy wolnych wyborów. Dowodem na to miały być właśnie wydarzenia z 1989 roku: protestanci dostali kilkuletnie wyroki więzienia a potem pozwolono im na banicję do USA w celu bogacenia się. Niektórzy z nich po karze więzienia pracowali nawet w Shenzhen – ogromnym mieście, symbolu cudu gospodarczego, enklawie kapitalizmu na terenie komunistycznych Chin.

Obecnie mówi się jedynie o „incydencie z 4 czerwca”, gdyż tam był rzekomo „kontrrewolucyjny spisek”, który mógł doprowadzić do takiego rozpadu jaki być znany w ZSSR. DengXiaoping trzy lata po masakrze w Tien’anmen zapoczątkował proces zmian. Jedzie do wcześniej wspomnianego Shenzhen i ta podróż określana jest mianem „cesarskiej wyprawy na południe”. DengXiaoping wywołał energię najbardziej pracowitego i najsilniejszego narodu na świecie. Symbolicznie określa się to tak: Chińczycy znajdowali się w pokoju z dwoma drzwiami – na jednych było napisane GOSPODARKA a na drugich POLITYKA. Po wyborze pierwszych drzwi, Chińczycy mogli się bogacić i budować swój dobrobyt. Za drugimi drzwiami czekało na nich zderzenie z potęgą totalitarnego państwa.

Po 25 latach Chiny są wschodzącym supermocarstwem zajmującym jedno z najważniejszych miejsc na arenie stosunków międzynarodowych. Chiny to mocarstwo, które uważa, że jego model polityczno-gospodarczy jest alternatywą dla zachodnich demokracji i gospodarki rynkowej. Zachodni przywódcy odwiedzający Pekin zazwyczaj nie poruszają nawet tematu wydarzeń z 1989 roku. Wszystko więc wskazuje na to, że dalsza potęga Chin będzie budowana pod całkowicie autorytarnymi rządami.

WYKŁAD 4: DYPLOMACJA

Państwa utrzymują ze sobą kontakty polityczne dzięki dyplomacji. DYPLOMACJA to utrzymywanie stałych
i zinstytucjonalizowanych więzi pomiędzy suwerennymi państwami za pośrednictwem swoich przedstawicieli. Słowo to pochodzi jeszcze z czasów antyku i odwołuje się do słowa „diploma” (tabliczka dawana posłańcom w starożytnej Grecji). Współczesne regulacje na temat dyplomacji znajdują się w dwóch regulacjach Konwencji Wiedeńskiej:

• 18.04.1961 – o stosunkach dyplomatycznych

• 24.04.1963 – o stosunkach konsularnych

Powyższe regulacje określają obowiązki i przywileje przedstawicieli oficjalnych w stosunkach międzypaństwowych. Dyplomacja tworzy więc podstawy współpracy między państwami zgodnie z prawem międzynarodowym.

ZADANIA DYPLOMACJI:

• Prowadzenie systematycznych rozmów i rokowań międzynarodowych między państwami w celu zawierania traktatów, umów i porozumień

• Sztuka prowadzenia rokowań poprzez dobór odpowiednich argumentów, środków i metod perswazyjnych (erystyka to nauka zajmująca się sztuką prowadzenia sporów)

CELE DYPLOMACJI:

• Prowadzenie w kraju pobytu dyplomatów polityki własnego rządu i pozyskiwania dla niego akceptacji
  i zrozumienia pośród politycznych elit i społeczeństwa państwa przyjmującego. Dyplomata jest więc emisariuszem interesów swojego państwa.

• Informowanie własnego rządu o sytuacji w kraju pobytu. Jest to tzw. „biały wywiad”

EKSPULSJA A RETORSJA:

• Ekspulsja – wyrzucenie dyplomaty, gdy ten przekroczy granice lub wykrada tajne informacje i gdy za to zostanie uznany przez kontrwywiad za „persona non grata”

• Retorsja – zrobienie tego samego w kraju, którego dyplomata został nakryty, forma politycznego rewanżu

METODY I ŚRODKI REALIZACJI ZASAD DYPLOMACJI:

• Przekazywanie regularnych sprawozdań w formie depesz, notatek, poczty dyplomatycznej i szyfrogramów (osoby zajmujące się kodowaniem takich przekazów nazywani są kryptologami)

• Prowadzenie działalności publicznej w kraju pobytu: wizyty, spotkania z grupami społeczno-zawodowymi celem inwigilacji środowisk opiniotwórczych, które tworzą lobby na rzecz celów międzynarodowych

• Rozpoznawanie osób i grup mających szczególne wpływy w strategicznych sektorach gospodarki

• Tworzenie platformy porozumienia szukając nowych kontaktów handlowych, naukowych, kulturalnych

• Opieka nad wizytami oficjalnymi lub prywatnymi najważniejszych osób w państwie (np. premier w RPA) w zależności od interesów, potrzeb, zaleceń i instrukcji z kraju delegującego

MISJA DYPLOMATYCZNA: rozbudowany aparat przedstawicielstw na terenie innych państw (ambasady, konsulaty, instytuty kultury). Misje dyplomatyczne są rozpoczynane po nawiązaniu lub wznowieniu stosunków dyplomatycznych, co wiąże się z wymogiem akceptacji szefa misji przez państwo przyjmujące (jest to tak zwane „agremon” przejmowane przez Ministra Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego). Oznacza to, że przykładowo Polska nie może wysłać na Kubę jako dyplomaty nikogo, kto nie został zaakceptowany przez tamtejsze MSZ. Drugim wymogiem jest złożenie na ręce głowy państwa listów uwierzytelniających, które wystawia upoważniony do tego organ państwa wysyłającego.

KLASY SZEFÓW DYPLOMATYCZNYCH:

1. Ambasadorowie i nuncjusze (akredytowani przy głowie państwa, potrzebne porozumienie państw)

2. Posłowie, ministrowie, internuncjusze (akredytowani przy głowie państwa, potrzebne porozumienie państw)

3. Chargede’affaire (akredytowani przy MSZ, nie jest wymagane porozumienie państw)

4. Attache (polityczni, kulturalni, wojskowi – w sprawach gospodarczych może być „radca handlowy ambasad”)

PRZYWILEJE DYPLOMATÓW: (na zasadach wzajemności)

• Eksterytorialność placówek dyplomatycznych

• Przywileje skarbowe i sądowe

• Nietykalność osobista dyplomaty = immunitet

Inne przedstawicielstwa zewnętrzne państwa (ośrodki naukowe, przedstawicielstwa handlowe i bankowe, instytuty kulturalne) zasadniczo nie mają statusu przedstawicielstw dyplomatycznych ale mogą mieć ulgi celne i podatkowe. Państwa na stałe akredytują swoje przedstawicielstwa stałe przy organizacjach międzynarodowych, np. ONZ, NATO.

„Dyplomata to człowiek, który dwa razy się zastanowi, zanim nic nie powie” - Winston Churchill

STOSUNKI KONSULARNE: są uzupełnieniem stosunków dyplomatycznych. Konsulowie zajmują się przykładowo wydawaniem wiz oraz pozwoleń na pracę. Słowo „konsul” pochodzi od słowa „consulo, consulare” (radzić się, dochodzić) zatem dziś konsul to doradca, wywodzi się od konsula – jednego z najwyższych urzędników w Cesarstwie Rzymskim. Motto: „niech baczą konsulowie, żeby republika nie doznała żadnego uszczerbku” („caveantconsulesviequiddetrimendirepublicacapiat”). Instytucja konsula powstała po to, by cudzoziemcy mieli jakąś ochronę, szczególnie w dziedzinie handlu – tak już było w czasach starożytnej Grecji.

Nawiązanie stosunków konsularnych następuje za zgodą zainteresowanych państw, które udzielaj „exequatur” - zezwolenia wytypowanej osobie na działalność w obrębie wyznaczonego obszaru administracyjnego danego państwa.

Są konsulowie zawodowi i honorowi. Konsulowie honorowi wywodzą się z obywateli danego państwa i pełnią funkcje „przy okazji” w wydzielonych miastach albo na wyznaczonym obszarze (np. województwo, land, stan). Są to zazwyczaj tereny, na których nie opłaca się organizować konsula zawodowego z uwagi na brak interesariuszy.

W zależności od wielkości państwa przyjmującego, liczby obywateli państwa wysyłającego w nim zamieszkujących:
w jednym kraju może powstać kilka konsulatów, którym podlegają okręgi konsularne (Polska ma tak przykładowo
w Rosji, na Ukrainie i w USA). Wiąże się to z ruchem turystycznym, wymianą konsularną i wzajemnymi inwestycjami. Nie raz zdarza się też tak, że całe państwo stanowi jeden, integralny okręg konsularny, gdyż nie opłaca się więcej. Podlega on wtedy wydziałowi konsularnemu w ambasadzie.

NUNCUSZ:

W Watykanie służbę dyplomatyczną pełni nuncjusz, jest stałym przedstawicielem i wysłannikiem Stolicy Apostolskiej przy rządzie danego państwa oraz jednocześnie episkopatu kościoła zachodniego. Funkcja nuncjusza nie wygasa nawet po śmierci papieża. Od czasu wyzwolenia się spod komunizmu (1989) do 2010 roku nuncjuszem apostolskim w Polsce był biskup Józef Kowalczyk, obecny prymas Polski. Obecnym nuncjuszem jest CelestinoMigliore – włoski arcybiskup, który zwyczajowo w Polsce z racji urzędu jest też dziekanem Korpusu Dyplomatycznego w RP, mówi się że jest „pierwszym spośród równych”. Zgodnie z regulacjami Konwencji Wiedeńskiej z 1963 roku, nuncjusz znajduje się na tym samym szczeblu co ambasador. Nuncjuszem z reguły jest biskup lub arcybiskup, mianuje go papież.
W zgromadzeniu do nuncjusza mówi się „eminencji” (podczas gdy do ambasadora zwracamy się „ekscelencjo”)

WYKŁAD 5: KORPUS DYPLOMATYCZY

Jest ciałem zbiorczym pozbawionym formy organizacyjnej, nie ma też osobowości prawnej – jest to gremium. Korpus dyplomatyczny nie ma też charakteru politycznego, czyli nie może podejmować kolektywnych decyzji. Gremium to pojawia się przy okazji uroczystości państwowych i świąt narodowych. Nie jest przyjęte występowanie zbiorowe korpusu dyplomatycznego w kwestiach politycznych i prawnych – jest jednak grupą nacisku, chcącą zmieniać decyzje danego rządu. Na czele korpusu dyplomatycznego stoi dziekan: nie jest on ani nominowany, ani wybierany. Zwyczajowo wyłania się go z szefów ambasadorów. Dziekan jest tą osobą, która jako pierwsza składa listy uwierzytelniające. W krajach katolickich zwyczajowo dziekanem jest nuncjusz apostolski. Niezależnie od daty rozpoczęcia rzędu, reprezentuje on korpus dyplomatyczny jako całość. Znaczna część jego funkcji dotyczy spraw protokolarnych oraz kurtuazyjnych (przemówienia, życzenia dla grupy państw).

W sprawach mogących mieć jakieś implikacje polityczne, dziekan musi się skonsultować z innymi szefami misji
w sprawie przedmiotu działań. Nie może prowadzić debat politycznych i konferencji, angażując się bez uprzedniej zgody szefów misji. Nuncjusz też jest po to, by troszczył się o korzystanie z przywilejów przez innych członków korpusu dyplomatycznego.

ZNACZENIE POJĘCIA KORPUSU DYPLOMATYCZNEGO:

• Węższe – szefowie misji dyplomatycznych akredytowani przy głowie państwa + ich małżonki

• Szersze – wszyscy członkowie personelu dyplomatycznego + małżonki (będą zatem wchodzić w tą definicje nie tylko ambasadorzy tytularni, ale też radca, minister, trzech sekretarzy, atache)

SAMOCHODOWE TABLICE DYPLOMATÓW:

Przeznaczone są dla ambasad, urzędów konsularnych, misji specjalnych oraz organizacji międzynarodowych na terenie RP oraz misji wojskowych. Ewidencję bieżącą tych rejestracji prowadzi wojewoda mazowiecki. Rejestracje zaczynają się od litery „W” po której występuje sześć cyfr: trzy pierwsze oznaczają identyfikacje państwa lub organizacji a trzy następne to przeznaczenie danego pojazdu (przykład: W 001 501 = pojazd ambasadora USA). Oznaczenie Watykanu to numer 052 (papamobile ma rejestrację SCT 1). Tablic tych może używać tylko personel placówek z immunitetem i przywilejami dyplomatycznymi. Rejestracje z niebieskim tłem i białymi numerami.

DYPLOMACJA:

• Opierający się na założeniach naukowych zespół metod i środków służących realizacji polityki zagranicznej państwa oraz sztuka osiągania poszczególnych zadań i celów

• Sztuka utrzymywania stosunków między państwami i organizacjami międzynarodowymi

• Zawód i nauka urzeczywistniania zewnętrznych funkcji państwa przez zespół ludzi przygotowanych zawodowo do wykonywania tych funkcji

• Sztuka osiągania kompromisów

• Środek prowadzenia polityki zagranicznej danego państwa

Środki realizacji polityki zagranicznej mogą być pozytywne (dyplomacja) albo negatywne (wojna – najstarszy sposób rozstrzygania spraw). Środki pozytywne obejmują szeroką gamę zachowań: mediacje, gotowość pośrednictw w danej sprawie, misje dyplomatyczne stałe oraz specjalne.

CZTERY RODZAJE DYPLOMACJI:

1. Dyplomacja prewencyjna – działania państw dla zapobiegania sporów lub ich eskalowaniu, gdy już spory nastąpią to dąży się do łagodzenia ich lub powstrzymania przed wszczynaniem kolejnych. Lata ’90 XX wieku przyniosły rozwój tego rodzaju dyplomacji: powstały wtedy nowe możliwości na rzecz umacniania współpracy międzynarodowej (ONZ, NATO). Fiaskiem dyplomacji okazała się aneksja Kuwejtu przez Irak.

2. Dyplomacja społeczno-obywatelska – działalność związana z polityką zagraniczną prowadzona nie przez zawodowych dyplomatów ale przez lobby: organizacje pozarządowe, fundacje społeczne

3. Dyplomacja tajna – utajnianie kontaktów zawieranych na niekorzyść państw trzecich (Ribbentrop-Mołotow). Ma to ułatwić pertraktacje (np. Norwegia, która włączyła się w spór Izraela z Palestyną).

4. Dyplomacja konferencyjno-parlamentarna – specyficzne formy i metody prowadzenia dialogu i rokowań między rządami a organizacjami międzynarodowymi, pomiędzy samymi rządami państw lub na konferencjach międzynarodowych. Celem takich szczytów są rozwiązania globalne oraz ustalanie
   i przyjmowanie określonych zaleceń w danej sprawie.

PRESJA DYPLOMATYCZNA: jest to działanie nieformalne, mniejsza lub większa ingerencja w wewnętrzne sprawy danego państwa. Jest to zaprzeczenie zasady nieingerencji, służy temu też „dyplomacja kuluarowa”.

SPOTKANIA NA SZCZYCIE: to też forma dyplomacji. Są to spotkania głów państw lub szefów rządów w krajach, gdzie są oni odpowiedzialni za prowadzenie polityki zagranicznej. Mogą odbywać się bilateralnie (dwustronnie) lub multilateralnie (wielostronnie). Spotkania na szczycie należą do częstych praktyk – ideą jest rozstrzyganie kwestii spornych. Oprócz trudnych problemów porusza się też lekkie sprawy, gdyż jest to też forum wymiany poglądów przyczyniającego się do podtrzymywania dialogu międzynarodowego, gdy jest to trudne. Spotkania na szczycie są zwykle odbierane międzynarodowo jako niepisana deklaracja współpracy między danymi krajami.

WYKŁAD 6: NAWIĄZYWANIE I ZRYWANIE STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH

NAWIĄZYWANIE DYPLOMACJI:

Opiera się na dwóch działaniach: wstępnej zgodzie „agremon” oraz złożenie listów uwierzytelniających na ręce głowy państwa (Chargede’affaire składają je do Ministra Spraw Zagranicznych). Zdarza się jednak, że może dojść tylko do wstępnej zgody: w takiej sytuacji MSZ informuje, że listy uwierzytelniające nie będą obowiązywać a nowo wybrany ambasador powinien domyśleć się wtedy, że jest w danym kraju traktowany jako „persona non grata”. Wiąże się to
z opuszczeniem przez niego danego kraju przyjmującego, bez czekania na oficjalnie ogłoszenie tego faktu.

Historia zna dwa głośne przypadki odmówienia przyjęcia listów uwierzytelniających. Pierwsza sytuacja miała miejsce w 1992 roku, kiedy to Izrael nie przyjmuje listów uwierzytelniających od ambasadora Nowej Jugosławii: uzasadniają to nałożeniem sankcji ONZ na Jugosławię, kiedy to Serbia prowadziła wojnę z Jugosławią. W polskiej prasie pojawiły się nawet plakaty zachęcające do werbowania wojsk w celu wojny z Jugosławią. Było to jednak tylko działanie symboliczne, bo zgodnie z naszym prawem Polacy nie mogli odbywać służby wojskowej w obcym wojsku (był to czym zagrożony karą 25 lat pozbawienia wolności). Druga sytuacja miała miejsce wtedy, gdy papież Jan XXIII (papa Giovani) w 1959 roku odmówił przyjęcia listów uwierzytelniających od przedstawicielstwa polskiego rządu na uchodźctwie
w Londynie. Papież położył wtedy kres misjo dyplomatycznej w Stolicy Apostolskiej i tym samym uznał władze rządu PRL a nie rządu na uchodźctwie.

ZERWANIE STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH:

Jest to spowodowane pogorszeniem się stosunków politycznych między państwami a niekiedy poprzedza to nawet późniejszy konflikt zbrojny. W wyniku wypowiedzenia wojny stosunki dyplomatyczne zrywane są automatycznie (gdy Niemcy ogłosili prawdę na temat zbrodni katyńskiej, to zerwano umowę dyplomatyczną rządu na uchodźctwie z ZSSR)

Inne okoliczności zerwania stosunków międzynarodowych:

• Gdy jedno z państw przestaje istnieć (NRD)

• W razie podziału państwa (Czechosłowacja) – trzeba na nowo nawiązać umowy z każdym nowym państwem

• W sytuacji cofnięcia uznania dla rządu, gdy w danym kraju nastąpiły zasadnicze przemiany ustrojowe
  np. rewolucja, zamach stanu, pucz – gdy w wyniku rewolucji władze w państwie przejmuje inna ekipa to cofa się uznanie dla nowego rządu

• Gdy Rada Bezpieczeństwa ONZ podejrzewa państwo o naruszenie pokoju zgodnie z pkt. 41 Karty Narodów Zjednoczonych (Jugosławia zerwała stosunki dyplomatyczne z USA, Francją, Wielką Brytanią, Albanią
  i Niemcami w związku z akcją zbrojną NATO przeciw Jugosławii w sprawie Kosowa)

Skutki zerwania stosunków dyplomatycznych:

• Likwidacja misji dyplomatycznych w obu państwach – w praktyce pomieszczenia misji dyplomatycznych oraz zebrane archiwa zostają przekazane pod opiekę państwom trzecim. Aby ponownie reaktywować stosunki międzynarodowe, konieczne jest ponowne ich nawiązanie zgodnie z przyjętą procedurą

• Wizy danego państwa mogą – ale nie muszą – stracić ważność i przestać być uznawane na terenie państwa, które zerwało stosunki dyplomatyczne (w 1979 roku USA zrywają stosunki dyplomatyczne z Iranempo upadku Mohammada Reza Pahlawiego. Iran zatrzymał 52 pracowników ambasady USA jako zakładników
  w Teheranie. W odwecie USA nakazały natychmiast zamknąć ambasadę Iranu w Waszyngtonie. Na dodatek wszystkie konsulaty na terenie USA nakazały wszystkim dyplomatom irańskim opuszczenie USA w ciągu
  24 godzin, wraz z rodzinami. Po tym czasie tracili oni przywileje wynikające z Konwencji Wiedeńskiej. Opuszczający kraj dyplomaci musieli poruszać się najkrótszą trasą ewakuacji, nie mogli w tym czasie pełnić już żadnych misji służbowych. Stany Zjednoczone zamroziły też wszystkie swoje aktywa w bankach oraz unieważnili wszystkie wizy USA wydane obywatelom Iranu.

WEZWANIE NA KONSULTACJE:

To tymczasowe wycofanie szefa dyplomacji, który jest wezwany przez swój rząd. Jest to środek perswazji i nacisku, krok mniej radykalny jako demonstracja niezadowolenia. Ambasador po powrocie do swojego kraju czeka na dalsze instrukcje w sprawie swojej pracy. Krok ten nie rodzi żadnych skutków prawnych pomiędzy państwami. Przykłady:

• 1995 rok – Węgry wzywają na konsultacje swojego ambasadora ze Słowacji, który stacjonował w Bratysławie na znak protestu w związku z uchwaleniem przez parlament Słowacji ustawy o używaniu języka słowackiego jako jedynego języka urzędowego (a na Słowacji jest licząca 600 000 osób mniejszość węgierska). Podobna sytuacja jest na Ukrainie, choć na wschodzie Ukrainy i tak mówi się po rosyjsku.

• 1998 rok – Białoruś wzywa ambasadora w Warszawie zarzucając Polsce ingerowanie w ich sprawy wewnętrzne. W Białymstoku odbyło się seminarium z udziałem białoruskiej opozycji, co białoruski MSZ odebrał za akt nieprzyjazny wobec rządu białoruskiego.

W praktyce konsultacje to zamrożenie stosunków dyplomatycznych i prowadzi do ograniczenia stanu liczebnego przedstawicieli misji dyplomatycznej (ambasady i innych placówek) oraz pozostawienia jedynie chargede’affaire, najniższego z dyplomatów. W Polsce taki przypadek miał miejsce, gdy wprowadzono u nas stan wojenny (początek 13 grudnia 1981 roku, zawieszony ostatniego dnia 1982 roku, zniesiony 22 lipca 1983 roku). Wtedy USA ograniczyło reprezentacje misji dyplomatycznej w naszym kraju – było tak aż do 1987 roku.

Misja dyplomatyczna może być zlikwidowana, gdy dane państwo traci podmiotowość prawną państwa międzynarodowego (rozpad federacji lub jednoczenie się ich – wtedy ich misje dyplomatyczne ulegają rozwiązaniu). Po przyłączeniu NRD do RFN nastąpiła likwidacja przedstawicielstw dyplomatycznych byłej NRD.

W skutek zbrojnej okupacji, państwo nie traci swojej podmiotowości w zakresie prawa międzynarodowego. Jeśli jednak na skutek przemian rewolucyjnych dojdzie do zmiany ustroju (np. z monarchii na republikę) to te zmiany mogą prowadzić do zerwania stosunków dyplomatycznych. Ponowne nawiązanie stosunków potwierdza uznanie nowych władz przez dane państwo (równocześnie z listami uwierzytelniającymi). Przy zmianie prezydenta nie jest konieczne ponowne składanie listów uwierzytelniających. Fakt pozostawienia szefa misji dyplomatycznej, jak i samej misji, w razie zmian ustrojowych lub rewolucyjnych oznacza gotowość (samo przez się) do uznania nowego reżimu.

PERSONA NON GRATA = OSOBA NIEPOŻĄDANA

Państwo przyjmujące dyplomatę może w każdej chwili zażądać odwołania szefa misji oraz innych członków misji dyplomatycznych (radcę, attaché, chargede’affaire) bez uzasadnienia. W 200 roku w Polsce za niepożądanych uznano dziesięciu dyplomatów rosyjskich, że niby prowadzili działalność szpiegowską zgodnie z decyzją Urzędu Ochrony Państwa. Zgodnie z Konwencją Wiedeńską państwo wysyłające ma odwołać wtedy tę osobę, ale może także tego odmówić. W takim wypadku państwo przyjmujące może cofnąć uznanie danej osoby jako członka misji dyplomatycznej oraz zagrozić mu ogłoszeniem go osobą prywatną (może być wtedy pociągnięty do odpowiedzialności karnej państwa przyjmującego). Można zażądać od niego natychmiastowego opuszczenia kraju, państwo przyjmujące może go też wydalić (EKSPULSJA), gdy ten nie chce dobrowolnie wyjechać. Wtedy dany dyplomata jest odprowadzany do granicy lub na lotnisko siłą pod eskortą policji. Do takiej sytuacji doszło w maju 1981 roku, kiedy to zamach na amerykański samolot linii Panam dokonał agent libijskiego wywiadu. Departament Stanu USA wydał wtedy decyzję o utracie przywilejów przez dyplomatów Libii.

PREZENTACJA - AGANISTAN: miał być czołowym bastionem obronnym Indii Brytyjskich przed ekspansjonizmem carskiej Rosji. Celem tej ekspansji rosyjskiej było zdobycie nowych obszarów, na których miałby wyłączność rosyjski handel i budowa autorytetu Rosji w Azji Centralnej.

WYKŁAD 7: NIETYKALNOŚĆ POMIESZCZEŃ DYPLOMATYCZNYCH

Z pojęciem nietykalności osobistej dyplomaty wiąże się nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznych. Stanowi to ważną rolę w sprawowaniu misji dyplomatycznych.Funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mogą wkraczać do pomieszczeń misji, chyba że występuje to za zgodą kierownika misji - zgodnie z Konwencją Wiedeńską. Natomiast polski kodeks postępowania karnego mówi, że przeszukania placówki dyplomatycznej i pomieszczeń można dokonywać tylko za zgodą szefa danego przedstawicielstwa. Na państwie przyjmującym spoczywa obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa swobodnego wykonywania misji: obowiązek ochrony pomieszczeń przed wtargnięciem, szkodą, zakłóceniem spokoju lub uchybieniem godności misji. Od zasady nietykalności pomieszczeń Konwencja Wiedeńska nie przewiduje żadnych wyjątków.

Państwo przyjmujące odpowiada za bezpieczeństwo placówek i ich ochronę, nawet w przypadkach działania tzw. siły wyższej (gwałtownych manifestacji politycznych, zamachów terrorystycznych, demonstracji) – w takich sytuacjach państwo przyjmujące zobowiązane jest do wyrównania szkód i do wypłacenia wynagrodzenia za zaistniałe szkody.
Do tego składa się też „wyrazy ubolewania” w nocie dyplomatycznej. W USA ambasady chronione są na podstawie przepisów statusu okręgu Waszyngton (zakaz zastraszania i ośmieszania poprzez: wystawianie ich portretów, przeszkadzanie w wypełnianiu ich funkcji, zakaz podchodzenia niż 500 stóp – 152 metry). Natomiast poza okręgiem Waszyngton zabrania się podchodzenie na 100 stóp od rezydencji dyplomatów. W polskim prawie jest prawo
o zgromadzeniach z 1950 roku: władze gminy zawiadamiają MSZ i komendanta gminy o niepokojowych zgromadzeniach w pobliżu placówek dyplomatycznych.

Na zasadzie wzajemności pomieszczenia te są chronione przez specjalną jednostkę policji. Nietykalność pomieszczeń polega też na tym, że urzędnicy sądowi i komornicy, urzędnicy skarbowi i celni a zwłaszcza policja, nie mogą wykonywać swoich obowiązków i czynności urzędowych na terenie misji dyplomatycznych. Nie można też tam zakładać podsłuchów. Dodatkowo środki transportu, pomieszczenia i urządzenia nie podlegają rewizji czy zajęcia.

TRYB MIANOWANIA AMBASADORA I NAWIĄZYWANIA STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH:

Do ambasadora zwracamy się per ekscelencjo. Ekscelere – łac. wywyższać się, pierwszeństwo przed innymi. Eminencja pochodzi od łac. eminere – wznosić się ponad, doniosłość, wyniosłość (tytuł nuncjusza apostolskiego albo kardynała). Sam fakt wyboru i mianowania szefa misji dyplomatycznej należy do wyłącznej kompetencji państwa wysyłającego. Ustawodawstwo wewnętrze państw określa zasady powoływania i odwoływania szefów misji dyplomatycznych: w Polsce jest to prezydent RP, który mianuje i odwołuje szefów misji dyplomatycznych w randze ambasadora zgodnie z art. 133 KRP na wniosek MSZ i za zgodą premiera.

ZASADA AGREMON

Zapisana w Konwencji Wiedeńskiej, Konwencji Hawajskiej: jest to wstępna zgoda państwa przyjmującego na przyjęcie niektórych kategorii przedstawicieli dyplomatycznych państwa wysyłającego. Taka zgoda wymagana jest
w stosunku do ambasadora, nuncjusza, posła dyplomatycznego, fakultatywnie wobec attaché wojskowego ale NIE jest wymagana do chargede’affaire. Oczywiste jest, że dyplomaci wysyłani na placówkę muszą cieszyć się „zaufaniem i szacunkiem rządu państwa przyjmującego”.

Konwencja Wiedeńska w art. 4.1 mówi o prośbie o agremon: państwo wysyłające musi upewnić się czy osoba/kandydat na misjędyplomatyczną otrzyma agremon, czyli wstępną zgodę. Prośba o agremon jest przekazywana notą dyplomatyczną do MSZ, natomiast odpowiedź na tę prośbę udzielana jest dotychczasowemu szefowi misji w terminie od 2 do 5 tygodni. Dopiero po otrzymaniu wstępnej zgodny, nazwisko osoby desygnowanej do roli ambasadora jest podawane do publicznej wiadomości. Zgodnie z prawem dyplomatycznym, państwo może odmówić agremon bez żadnego uzasadnienia. Do objęcia urzędu dyplomaty nie wystarcza agremon: musi kandydat przejść przez II fazę: dać listy uwierzytelniające głowie państwa przyjmującego. W praktyce jest to jeden, krótki dokument stanowiący dowód oficjalny mianowania osoby szefem misji dyplomatycznej w państwie przyjmującym.

WYKŁAD 8: UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Przygotowywanie umów międzynarodowych jest jedną z ważniejszych funkcji dyplomacji. Są to wspólne oświadczenia podmiotów prawa międzynarodowego, z których to dla kontrahentów wynikają określone uprawnienia oraz obowiązki. Głównymi kontrahentami (stronami) umów międzynarodowych są państwa lub organizacje prawa międzynarodowego (tudzież strony konfliktu). Strony muszą wspólnie określić charakter takiej umowy międzynarodowej, bo nie wszystkie wspólne oświadczenia spełniają jej kryteria.

PODZIAŁ UMÓW MĘDZYNARODOWYCH:

• ze względu na liczbę kontrahentów (stron umowy)

• bilateralne (dwustronne)

• multilateralne (wielostronne)

• ze względu na treść – określana jest ona zwykle w nazwie umowy (np. traktat graniczny, układ sojuszniczy)

• prawne

• polityczne

• gospodarcze

• wojskowe

• kulturalne

• ze względu na czas trwania

• terminowe

• bezterminowe

• ze względu na rangę

• państwowe – traktaty pokojowe, układ o współpracy, traktat o dobrym sąsiedztwie

• rządowe –odnoszą się do dwóch, lub więcej resortów (np. budowa autostrady wymaga połączenia pracy resortu komunikacji i ochrony środowiska). Nie posiada znamion umów międzypaństwowych

• resortowe – odnoszą się tylko do kompetencji jednego resportu np. gdy w strefie nadgranicznej powstaje rozszerzenie parku narodowego)

NAZWY UMÓW MĘDZYNARODOWYCH:

w zależności od tradycji i ważności, różne są nazwy umów międzynarodowych. Mogą to być przykładowo układy, traktaty, pakty, deklaracje, konkordaty albo protokoły). Z prawnego punktu widzenia różnice te nie mają żadnego skutku prawnego. Ważna jest natomiast forma, treść i tryb zawierania umów. Każda umowa międzynarodowa posiada tytuł, wstęp, część merytoryczną oraz postanowienia końcowe.

KSZTAŁT UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ:

W preambule/wstępie ustalani są kontrahenci umowy (strony), motywy oraz stwierdzenie uzgodnienia treści tekstu danej umowy między stronami, których będzie dotyczyć. W części merytorycznej jest mowa o prawach
i obowiązkach stron, dołączane są też klauzule szczegółowe. W postanowieniach końcowych z kolei podejmowany jest szereg kwestii natury formalno-prawnej (ratyfikacja, czas obowiązywania, możliwości ewentualnego wypowiedzenia). W zakończeniu takiej umowy międzynarodowej znajduje się data, miejsce, podpisy i pieczęcie, dane na temat liczby egzemplarzy. W średniowieczu umowy międzynarodowe pisane były po łacinie, nowożytne najpierw po francusku a potem po angielsku. Dzisiaj uznanymi językami umów międzynarodowych są: angielski, francuski, rosyjski, hiszpański, arabski oraz chiński. Umowy powstają też w językach narodowych obu stron.

Umowa międzynarodowa nabiera ważności wraz z datą ratyfikacji oraz wymianą dokumentów ratyfikacyjnych. Zgodnie z pkt. 133 KRP: „Prezydent Rzeczypospolitej jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych”. Oznacza to, że ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe (o czym zawiadamia Sejm i Senat) oraz przyjmuje
i odwołuje listy uwierzytelniające.

Prezydent przed ratyfikowaniem danej umowy może skonsultować się z Trybunałem Konstytucyjnym w celu sprawdzenia zgodności umowy z polską Konstytucją. Niektóre umowy mogą ograniczać nasze wolności osobiste, np. wolność wyrażania opinii. Prezydent w zakresie polityki międzynarodowej współpracuje z premierem i MSZ.

TEORIA POLITYKI ZAGRANICZNEJ PAŃSTWA:

1. Słowo „polityka” pochodzi etymologicznie od greckiego słowa „polites” (obywatel). Słowo „polityczny” odwołuje się do języka starogreckiego i znaczy tyle samo, co „społeczny, publiczny, wspólny, państwowy, obywatelski”.

2. Słowo „polityka” pochodzi etymologicznie od greckiego słowa „politeja” (organizacja państwowa). W tej definicji akcent stawiamy jest na umiejętne kierowanie ludźmi, organami państwowymi albo całym państwem – jest to nawet „sztuka rządzenia państwem”.

POLIS to struktura, państwo-miasto w starożytnej Helladzie, były to występujące wówczas organizacje państwowe (Ateny, Teby, Sparta). POLIS to ograniczona wspólnota wolnych obywateli ze swoimi celami i interesami, bo wolny obywatel nie pracował a politykował. POLIS to zatem „kraj, ojczyzna, wspólnota, państwo, społeczeństwo, gród, zamek, miasto, obywatel, sprawy publiczne”. W takim POLIS używano tego samego języka, była ta sama religia i wspólne obyczaje. Hellada to nie było państwo jednolite, ponieważ w tamtych czasach trzy wielkie miasta na przemian sprawowały hegemonię, lecz ich rządy nie objęły wszystkich polis (każdy chciał mieć swoich polityków,rząd)

W Polsce słowo „polityka” użyto dopiero w XVII wieku, gdy na polskie salony wchodzi język francuski. Wtedy pojęcie polityki znaczyło sztukę utrzymywania stosunków z innymi państwami.

Polityk –> człowiek obyty, znający światPolityczność –> układność, grzeczność, dobre maniery, etykieta, takt

HISTORYCZNE DEFINICJE POLITYKI:

• XIX wiek

• Nauka, jak rządzić państwem

• Nauka, jak rozpoznawać sprawy i problemy państwa

• Roztropność , umożliwiająca rządzącym wykonywanie określonych działań

• Grzeczność i dobre obyczaje

• XX wiek

• Sztuka rządzenia państwem

• Sztuka utrzymywania stosunków z innymi państwami

• Plan postępowania osób rządzących w kraju

• XXI wiek

• Dziedzina zaspokajania potrzeb i interesów społecznych

• Zaspokajanie potrzeb bezpieczeństwa i stabilności

• Gwarantowanie szerszego udziału obywateli w decydowaniu o sprawach publicznych

• Tworzenie warunków swobodnego kształtowania własnych losów

• Chęć dominacji, sięgania po władzę dla podporządkowania innych swojej własnej woli

• Sfera daleka od etycznej klarowności, gdzie cel uświęca środki a skuteczność określa wybór metod oraz sposobu postępowania

Najstarsze klasyczne definicje polityki oparte są na kategoriach przymusu, siły, przemocy. Polityka to było sprawowanie władzy. Jest to narzucanie swojej woli przez rządzących wobec poddanych, mające pod groźbą zastosowania przymusu spowodować trwałe ich zachowania, które są oczekiwane i akceptowane przez sprawujących władzę. Polityka posiadała więc FUNKCJĘ REPRESYJNĄ. Środki przemocy stosowane w systemach totalitarnych to właśnie sposób wywierania wpływu, gdyż władza chce określonych zachowań od społeczeństwa.

WYKŁAD 9: POLITYCY W MEDIACH

Ustawa o radiofonii i telewizji (29 grudnia 1992) w art. 21 mówi:

„Publiczna radiofonia i telewizja realizuje misję publiczną, oferując, na zasadach określonych w ustawie, całemu społeczeństwu i poszczególnym jego częściom, zróżnicowane programy i inne usługi w zakresie informacji, publicystyki, kultury, rozrywki, edukacji i sportu, cechujące się pluralizmem, bezstronnością, wyważeniem
i niezależnością oraz innowacyjnością, wysoką jakością i integralnością przekazu”

• Programy publicznej radiofonii i telewizji powinny sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli i formułowaniu się opinii publicznej. Oznacza to, że po obejrzeniu danego programu, każdy
  z widzów ma „mieć swoje zdanie na damy temat” – nic nie może być narzucone.

• Media powinny umożliwić obywatelom wykonywanie prawa do kontroli oraz krytyki społecznej
  i uczestniczenie w życiu publicznym, poprzez prezentowanie odmiennych poglądów i stanowisk oraz

Art. 22:

„Jednostki publicznej radiofonii i telewizji umożliwiają naczelnym organom państwowym
bezpośrednią prezentację oraz wyjaśnianie polityki państwa”

Nadawca publiczny na umożliwiać wytłumaczenie polityki państwa – atrybut szczególny, dotyczący publicznej radiofonii i TV, której zadaniem jest wychodzenie naprzeciw naczelnym organom państwa bez żadnych ograniczeń. Jest do tego rozporządzenie z 21 sierpnia 1996 roku w sprawie trybu postępowania w związku z prezentowaniem
i wyjaśnianiem w publicznej radiofonii i TV polityki państwa przez naczelne organy państwowe. Godzina 19:30 kluczowa dla polityków – dwa lata sporów o tą możliwość wystąpień polityków. Media nie są teraz w dyspozycji polityków po 1989 roku robi się wszystko, by zagwarantować sobie jak największy dostęp do mediów publicznych.

Rozporządzenie mówi o tym, że prezydent, premier, marszałkowie Sejmu i Senatu mogą w sposób bezpośredni prezentować i wyjaśniać politykę państwa na antenie mediów publicznych. Maksymalnie 10 minut ale nie ma w ogóle mowy o częstotliwości tych wystąpień. Nagranie i wyemitowanie takiego spotu politycznego ma być darmowe, media nie mogą ingerować w treść tego wystąpienia.

Art. 23:

„Jednostki publicznej radiofonii i telewizji stwarzają partiom politycznym możliwość
przedstawienia stanowiska w węzłowych sprawach publicznych. Uprawnienia stosuje się też odpowiednio
do ogólnokrajowych organizacji związków zawodowych i związków pracodawców”

23 kwietnia 2003 – wtedy powstaje stosowne rozporządzenie w tej sprawie. Powoduje to konflikt interesów, bo nie wiadomo co to ta węzłowa sprawa publiczna: dla jednych może to być jakaś polityczna błahostka, która akurat ich zdaniem powinna być przedmiotem zainteresowania mediów. Partie żądają więc anteny publicznej na każde wydarzenie np. konferencja o sytuacji na Ukrainie i aktywności Polski w sprawie naszych wschodnich sąsiadów.

Konstrukcja ustawy medialnej daje uprzywilejowaną pozycję politykom: oni domagają się anteny wyłącznie dla siebie. Media maja co kwartał zrobić zestawienie: podają nazwę programu z politykiem, czas co do jednej sekundy. Potem muszą to przesłać do KRRiT w celu udowodnienia realizacji zadań wynikających z ustawy.

GWARANCJE WOLNOŚCI MEDIÓW W KONSTYTUCJI RP:

Art. 14:

„Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu”

Wolność mediów ma swój zasadniczy cel – jest nim umożliwienie społecznego/obywatelskiego dyskursu nad wspólnym dobrem jakim jest Rzeczpospolita. Wolne media powinny więc nie służyć tylko obywatelom i ich organizacjom, ale także samemu państwu. Uczestnikami dyskursu obywatelskiego z jednej strony są przedstawiciele władzy a z drugiej obywatele oczekujący od mediów by stały się forum wymiany poglądów.

Jest to wyrażanie poglądów bez cenzury prewencyjnej - art. 54:

„Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej”

Wyrażanie poglądów bez możliwości uzewnętrznia ich na forum publicznym za pośrednictwem mediów byłoby czymś niepełnym i czymś pozbawionym swej istoty. Na to powołują się często dziennikarze Art. 31. mówi jednak
o ograniczeniach związanych z poszanowaniem czyiś dóbr, moralności publicznej oraz interesu państwa:

„Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie
i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób”

INNE PRAWA GRAWANTUJĄCE WOLNOŚĆ MEDIÓW:

Skarga do Trybunału w Strasburgu złożona na Austrię, która zastosowała sankcję do dziennikarza piszącego krytyczny tekst o JorguHeiderze (leideshaupmann – prawicowy polityk austriacki, premier Karyntii). Dziennikarz pisał w swoim tekście o wystąpieniu tego polityka, który mówiąc o czasach II wojny usprawiedliwiał żołnierzy zabijający innych w walce o budowę Europy. Dziennikarz Gerard Oberslicht został skazany za niewielką grzywnę gdyż chodziło o znieważenie polityka. W ocenie skazanego dziennikarza reakcja na działania polityka była uzasadniona. Przed sądem tłumaczył, że w swoim tekście celowo użył sformułowania „idiota” by „obudzić Austrię z letargu” że ten polityk może pretendować do funkcji kanclerza Austrii. W ocenie Trybunału w Strasburgu to działanie dziennikarza było uzasadnione, bo w niektórych sytuacjach dopuszcza się ostrej reakcji mediów w celu ochrony interesu publicznego. Ten wyrok stał się precedensem jeśli chodzi o kwestie działań państwa wobec dziennikarzy. Rzekomo inwektywy nie mogą być bronią w obronie interesu publicznego – to teoria przeciwko dziennikarzowi.

W 1993 roku Polska ratyfikuje Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku. Art. 10 mówi o tym, że „każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii, prawo to obejmuje możliwość wyrażania poglądów oraz otrzymywania informacji bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe”. Zapis ten stanowi dopełnienie art. 9, który wprowadza zasadę „wolności publicznego ustosunkowywania się do prowadzonej przez państwo polityki i decyzji władz jak i uprawnienia do publicznego wyrażania krytycznych opinii dotyczących realizacji przez władzę polityki państwa”.

WYKŁAD 10: SYSTEM MEDIALNY JAKO FORUM DEBATY PUBLICZNEJ

11 kwietnia 1990 roku to data likwidacji cenzury i monopolu państwa w eterze – rozpoczęło to proces transformacji mediów w Polsce. Dodatkowo upadek komunizmu w 1989 roku stworzył grunt prawny pod powstanie TV publicznej oraz utworzenie pluralistycznego rynku nadawców. Był to fundament do określenia nowego systemu pluralizmu zewnętrznego: mogliśmy mieć od tej pory media publiczne, komercyjne oraz społeczne. Był też komfort pozyskiwania informacji z różnych źródeł. A wszystko zaczęło się od reform prawnych.

22 marca 1990 roku Sejm uchwalił ustawę o likwidacji RSW Prasa-Ksiażka-Ruch (było to monopolistyczne wydawnictwo założone 1.01.1973 roku). Tytuły przekazano wydawcom z różnych opcji politycznych. Tworzenie prawa mediów odbyło się w atmosferze sporów politycznych, co dowodzi o szczególnej roli i pozycji mediów publicznych w systemie politycznym państwa. Media kształtowały się 2 lata – był to tzw. „okres przejściowy”.

Tadeusz Mazowiecki zadecydował, by do 1992 roku media podporządkowane były premierowi. Zlikwidowano Radiokomitet w 1993 roku (instytucję zajmującą się kontrolą i organizacją pracy państwowych stacji radiowych i TV) a docelowo funkcje tej instytucji miała przejąć KRRiT. Mimo licznych kontrowersji na temat modelu finansowania oraz realizacji obowiązków ustawowych, to media publiczne nadal są strażnikiem porządku demokratycznego
i kierunku zmian politycznych wytyczonych po 1989 roku. Andrzej Drawicz więc słusznie powiedział do dziennikarzy: „zostawcie licencje polityczne w szatni”. Sektor publiczny telewizji miał być początkowo wolny od polityki, bo miał tylko informować. Sektor społeczny to znowu miejsce do wyrażania opinii, ale nie wiadomo było kto ma finansować ten sektor (kościoły? związki zawodowe?).

Gwarancje dostępu polityków do anteny mediów publicznych wynikają z zapisów ustawy medialnej określonej jako misja nadawcy publicznego. Ustawodawca w sposób szczególny zobowiązał media publiczne do informowania
o życiu publicznym w kraju. Uchwalenie Konstytucji RP w 1997 roku jako zasadę ustrojową w art. 14 wprowadziło wolność prasy oraz innych środków społecznego przekazu. Art. 54 z kolei gwarantuje zakaz cenzury prewencyjnej
i zezwala na koncesjonowanie działalności radia i TV. Przepis ten to też wolność wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Uchwalenie Konstytucji stanowiło usankcjonowanie fundamentalnych gwarancji i wolności mediów, które są podstawowym instrumentem dobrego działania państwa prawa. Najwyższy akt prawny potwierdził zasadę wolności publicznego ustosunkowywania się do decyzji władz oraz uprawnienie
do publicznego wyrażania krytycznych opinii na temat prowadzonej przez państwo polityki . Porozumienia sierpniowe „Solidarności” miały zdziałać to, żeby art. 54 nie był prawem fikcyjnym. Media nie mogą być stronnicze
w faworyzowaniu lub marginalizowaniu pewnych opcji politycznych. Co kwartał do KRRiT wysyłane są sprawozdania o czasie antenowym programów, w których pojawiali się politycy w mediach publicznych. Jest to takie rozliczenie się z czasu antenowego na emisję zadań ustrojowych.

TEORIA POLITYKI ZAGRANICZNEJ KRAJU:

Państwo realizuje swoje cele i interesy w środowisku międzynarodowym za pomocą określonej polityki zagranicznej, co jest podstawowym atrybutem działalności zewnętrznej państwa. Polityka zagraniczna to proces formułowania
i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników systemu międzynarodowego (np. wobec ONZ). Każde państwo posiada zmienne historycznie systemy wartości w polityce zagranicznej, z których najważniejsze są często określane mianem RACJI STANU.

Pojęcie to wywodzi się od łacińskiego ”racio status” i może oznaczać:

• Wzgląd na dobro państwa

• Regułę postępowania politycznego

• Priorytet dla interesu państwowego

• Prymat interesu zbiorowego nad interesami poszczególnych partii politycznych

Racją stanu określa się więc naczelny/najważniejszy interes państwa, niezależnie od interesów partii politycznych oraz poszczególnych grup społecznych – zgodnie z zasadą „dobro państwa wartością najwyższą”.

Tym nadrzędnym interesem państwa mogą być:

niepodległość	suwerenność	bezpieczeństwo
zachowanie tożsamości narodowej	optymalne warunki rozwoju	wstąpienie do NATO lub ONZ

Są to więc wartości wspólne dla wszystkich obywateli i instytucji państwa, bez względu na partię rządzącą.

Niektórzy przyjmują za najważniejszy element racji stanu państwa metodę realizacji jego wewnętrznych oraz zewnętrznych interesów w sposób bezkompromisowy. Debata polityczna polega na różnicy zdań, ale jeśli coś jest dobrem najwyższym to w cień odsuwamy różnice poglądowe. W praktyce nie można uniknąć licznych kontrowersji wewnętrznych wokół ustalenia aktualnej wykładni racji stanu w polityce zagranicznej danego państwa. W przypadku różnic na temat wykładni racji stanu (np. gdy ma dojść do podpisania ważnego traktatu sojuszniczego) w państwach demokratycznych dochodzi do procedur prawnych. W przypadku braku konsensusu politycznego rozstrzyga o tym większość parlamentarna lub większość obywateli w referendum.

Skoro polityka to sztuka rządzenia państwem, to zasadniczym zadaniem polityki jest formułowanie strategii i taktyki oraz dobieranie środków i metod działania państwa w środowisku międzynarodowym. Strategia to formułowanie celów długofalowych w sprawie racji stanu danego państwa (ze starogreckiego „strategio” – „wyruszać w bój”).

WYKŁAD 11: SUWERENNOŚĆ

ROZUMIENIE POTOCZNE SUWERENNOŚCI:nadrzędna wartość racji stanu, niepodległość, niezależność, zwierzchnictwo nad terytorium – te określenia podawane są zgodnie z treścią Słownika Wyrazów Obcych. W polityce międzynarodowej to jest to jedna z nadrzędnych wartości racji stanu. Osłabienie suwerenności to niepewność o utratę kontroli nad sekretami gospodarczymi i finansowymi (niezależnie od decydenta UE)

ROZUMIENIE NAUKOWE SUWERENNOŚCI:to podstawowy termin prawa międzynarodowego. Oznacza posiadanie osobowości prawnej, stanowiącej najwyższą władze nad danym terytorium. Innymi słowy państwo suwerenne
w stosunkach międzynarodowych jest podmiotem prawa międzynarodowego.

Wynika z tego:

• Władze państwa mogą podjąć dowolne decyzje i działania polityczne – takie, które uznają za najkorzystniejsze dla państwa oraz obywateli

• Granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych podmiotów prawa międzynarodowego oraz norm, które państwa przyjmują na siebie w wyniku ratyfikowania różnych zobowiązań prawno-międzynarodowych.

Z jednej strony mowa tu o swobodzie decyzji politycznych bez ingerencji zewnętrznych podmiotów. Po drugie, musimy szanować nasze otoczenie międzynarodowe i szanować wyżej wspomniane normy.

Suwerenność w wymiarze międzynarodowym oznacza uznanie, że dane państwo prawomocnie sprawuje władzę/jurysdykcję nad określonym ludem lub terytorium, oraz jest jedynym podmiotem odpowiedzialnym za ta jurysdykcję w prawie międzynarodowym.

Ta idea suwerenności (idea prawna) w założeniu ma odpowiadać rzeczywistym możliwościom sprawowania pełnej władzy nad danym terytorium ALE prawna suwerenność (de iure) nie zawsze pokrywa się z faktyczną władzą
(de facto). W byłym Bloku Wschodnim były państwa/demokracje ludowe suwerenne, które jednak uzależnione były od decyzji i woli Moskwy. Mimo to formalnie były suwerennymi podmiotami prawa międzynarodowego w opinii innych państw.

ZEWNĘTRZNE OZNAKI SUWERENNOŚCI:

• Stosunki dyplomatyczne z innymi krajami

• Podpisywanie umów międzynarodowych

• Uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych

SUWERENNA NIEZALEŻNOŚĆ: obecnie w stosunkach międzynarodowych absolutna niezależność jest mało realna, choć są wyjątki. Składają się na to następujące czynniki:

• Duży wzrost liczby państw (zwłaszcza w XX wieku)

• Pojawienie się niepaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych, czyli organizacji
  (np. Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy)

• Istnienie wielu skomplikowanych powiazań pomiędzy państwami (dawny ZBiR – związek Białorusi i Rosji)

• Faktyczna niemożność całkowicie samodzielnego istnienia państwa w każdej strefie: gospodarczej, militarnej, politycznej oraz kulturalnej

Dlatego ważniejszym elementem definicji suwerenności jest sprawowanie władzy nad określonym terytorium niż pełna niezależność od innych podmiotów prawa międzynarodowego.

IZOLACJA: zdarza się, że ktoś nie akceptuje czyjejś suwerenności – jest to określane właśnie mianem izolacji. Jednym z najbardziej znanych przykładów takiego stanu rzeczy była sprawa NRD, gdzie izolacja tej części Niemiec powodowana była względami politycznymi.

Państwa same decydują się czasem na przekazanie części uprawnień w polityce międzynarodowej na inne państwa. Dotyczyło to głównie protektury mocarstw kolonialnych nad dawnymi republikami pozaeuropejskimi. Przykładem może być tutaj Maroko albo Algieria przekazujące część uprawnień w polityce międzynarodowej na Francję.

SUWERENNOŚĆ WEDŁUG ONZ: w 1970 roku deklaracja zasad prawa międzynarodowego stwierdziła, że „wszystkie państwa korzystające z suwerennej równości obejmują następujące elementy”:

1. Państwa są równe wobec prawa

2. Każdemu państwu przysługują prawa wynikające z prawnej suwerenności

3. Każde państwo ma obowiązek szanowania podmiotowości i suwerenności innych państw

4. Integralność terytorialna i niepodległość polityczna państwa są nietykalne

5. Każde państwo ma prawo swobody w wyborze i rozwoju swojego systemu politycznego, społecznego, gospodarczego oraz kulturalnego

6. Każde państwo ma obowiązek stosować się do swoich zobowiązań międzynarodowych

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SUWERENNOŚĆ:

• Rosnące wzajemne powiązania państw o charakterze bilateralnym oraz multilateralnym, ujętym często
  w trwałe formy organizacyjne

• Liczba państw do współdecydowania stale rośnie

• Niezależność traktowana jest jako atrybut a suwerenność jest pochodną tych więzi: im są one ściślejsze
  i utrudniające całkowicie samodzielne podejmowanie decyzji, tym faktyczna niezależność państwa jest bardziej ograniczona

Jeżeli niezależność państwa pojmujemy w sposób absolutny, należałoby zakładać potencjalną samowystarczalność państwa we wszystkich dziedzinach, na co tylko niektóre kraje mogłyby się zdobyć (przykład: Szwajcaria). W okresie powojennym powstały dwa duże bloki ideologiczno-polityczne. Wzajemne relacje państw potęgowała relacja
z supermocarstwami.

WYKŁAD 13 - MAROKO

Maroko – dziedziczna monarchia konstytucyjna. Kość niezgody to Sahara Zachodnia jeżeli chodzi o wniosek z Unią Europejską. Z powodu sytuacji geopolitycznej, kraje Magrebu są kolebką nielegalnych imigrantów – 14km od granic Hiszpanii. Maroko ma despotyczne i polityczne rządy otwarte dla turystów. Czy Maroko ma ważną sytuację w łostosunkach politycznych? Król Hasan miał 120 miliardów dolarów (odziedziczył to jego syn Mohammed, obecnie panujący), choć sam kraj nie jest zbyt bogaty (gdy Arabia Saudyjska umorzyła im dług wartości 3 miliardów dolarów to było dla kraju bardzo dużo). Duże dochody między innymi dzięki złożom fosfadu. Język oficjalny to arabski, język Berberów nie jest uznawany, sami Berberzy to raczej folklor dla turystów: mają oni swoje osiedla, żyją w nędzy, są pielgrzymami, szukają pracy w większych miastach. Jest to mniejszość bez braw, beton polityczny o nazwie „Magzen” zajmuje się sprawami gospodarczymi bogacąc się za sprawą turystów. Kiedyś były wizy, ludzie jeździli tam z Zachodu ale nie z Polski. Są dwa rodzaje policji: jedna faktyczna a druga na pokaz dla turystów. MERITUM: waluta to marokański wirham, premier powoływany przez króla bo to dziedziczna monarchia konstytucyjna. Brytyjski „The Economist” pisał kiedyś, że jeśli Maroko będzie demokracją, to tylko dzięki dekretowi królewskiemu – to właśnie ten dokument jest wymagany do najważniejszych spraw: rozwiązania parlamentu, zmian konstytucyjnych.: panuje
i rządzi król (w GB król panuje, ale już nie rządzi). Król to najwyższy organ państwa, łączy w sobie władze ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, nie dzieli się władzą z nikim, zarządza wszystkimi szczeblami administracji i finansów państwa. jest „neutralnym arbitrem w grze politycznej i strażnikiem demokracji”. Konstytucja z 1972 potwierdza, ze król jest nietykalny i święty, nieomylny prywatnie i publicznie – nie można go pociągnąć do odpowiedzialności cywilnej i karnej, stawia siebie ponad prawem, stawia to go poza wszelką krytyką i debatą publiczną. Dekrety królewskie DAHIR wyłącza się ze wszelkiej kontroli politycznej oraz prawnej. Dekrety nie wymagają kontrasygnaty premiera, podpisuje ją tylko sam król. Wydatki króla nie są ograniczane, nie dyskutuje się
o nich (w GB 12,5 mln euro rocznie dla królowej – koszt opłacenia posiadłości). Wydatklikrólewkie są przyjmowane bez dyskusji w parlamencie. Osoba monarchy oraz jego rodzina i teren jego 12 pałaców są nietykalne (gdy gazeta pisała, że pałac królewski Kirat była miejscem zamachu na króla, to nałożono karę na redaktora naczelnego). DAHIR
z 1973 roku kary grzywny i więzienia dla osób piszących nieprzychylnie o suwerenie. Marrakesz, Meknes i Fez to warte do zwiedzenia miasta. Synonim monarchii to MAGHZEN = partyjny beton, ludzie władzy, synonim aparatu państwowego, autorytaryzmu. Termin ten oznacza „składy” lub „magazyny” zabranych Berberom. Jest to monarchia świecka, teoretycznie parlament może zmienić system rządów ale tego nie zrobił, Art.100 monarchia oraz ich uprawnienia w stosunku do religii muzułmańskiej nie mogą zostać poddane rewizji. Maroko to najstarsze królestwo muzułmańskiej. Na pół nocy Maroka dwie enklawy Hiszpanii, w tym Ceuta i Melilla. Mają one znaczenie militarne.

W 146 pne w wyniku III wojny punickiej Rzymianie zniszczyli Kartaginę zakładając Wolubilis obok obecnego Meknesu. Mauretania Tingitana w okolicach Wolubilisu. Kartagina zajmowała tereny całej Afryki Północnej, wieku terenów zajętych dzięki wodzowi Hannibalowi. W202 roku przegrali w bitwie pod Zanną i wtedy przechodzą pod panowanie Rzymian. Scypion zniszczył Kartaginę i stał się. 1669 r - początek dynastii Alanitów. Do 1880 roku jest wojna domowa. W 1912 roku traktat feski – Maroko przechodzi pod kontrolę Francuzów. Mohammed V ogłasza siebie królem
i ustanawia monarchię.

W 1961 roku wchodzi na tron Hasan II, bardzo proeuropejski hegemon. Za czasów jego rządów, w latach ’60 jest dynamiczny rozwój kraju. W 1975 roku król organizuje „zielony marsz” bo przyłączyć hiszpańską Saharę Zachodnią, to stało się kością niezgody z krajami europejskimi. Wojna z ruchem narodowowyzwoleńczym Sahary Zachodniej. Celen tego frontu było wyzwolenie Maroka, Mauretanii i Sahary Zachodniej z rąk Hiszpanów. W 1988 roku jest podorszenie stosunków Maroka z Algierią – bo Sahara jest zaanektowana przez Maroko. Powstaje federacja państw Magrebu. W 1990 podczas pierwszej wojny w zatoce perskiej, Maroko wysyła ponad 1300 żołnierzy.

Położenie geopolityczne: daleko od centrum islamu, społeczeństwo bardzo tolerancyjne dla innych wyznań (Żydzi sobie upodobali ten kraj, do 1956 roku było ich tam 250 000 osób, największe skupisko Żydów w świecie Arabów). Wysokie bezrobocie = 30%, nie zagraża im islamski fundamentalizm. Efektem nieudanego zamachu na życie króla Hasana II to „czasy ołowiu” – więzienie dla obrońców Sahary Zachodniej. Maroko to część „kordonu” chroniącego Europę. Islam to religia państwa, król to reprezentant społeczeństwa.

TEMATY TABU:

• Sahara Zachodnia: posiadanie lub utrata Sahary Zachodniej to „języczek uwagi” w polityce – 1974 od Hasana II, jest to okazja do konsolidacji tronu, chciał przejąć to terytorium – „odwieczna własność należąca do Maroka”. Media nie mogą krytykować decyzji króla np. na temat manewrów wojskowych przy granicach. Jest to najwyższy dogmat: jest to najświętsza wrogość pomiędzy tymi terenami

• Armia marokańska: wojskowi w 1971/72 roku zamachy na króla, od tamtego czasu nie ma Ministra Obrony, król jest zwierzchnikiem armii. Wydatki wojska zatwierdzane przez parlament bez żadnej dyskusji. Front Polisario więzieni w Maroku (2000 ludzi)

• Fortuny ludzi należącej do „grupy trzymającej władzę”: władza aby uzyskać lojalność generałów daje im pieniądze i gwarantuje udziały w przedsiębiorstwach. Mają oni przez to zostać oddaleni od prób zamachu stanu. Mają licencje wydobywcze agatu, kontrakty budowlane, udział w zyskach kontrolowanych przez państwo. Fortuny bogaczy są owiane tajemnicą, podobne do dochodów polityków francuskich: 680 polityków francuskich z prezydentem = 1 240 000 euro + premier 300 000 euro. Burżuazja marokańska nie przejęła na siebie odpowiedzialności za państwo: nie płacą podatków, choć w 1991 roku weszły zeznania podatkowe ale jest to przepis martwy, jest to przepis nieskuteczny. Żaden organ informacyjny nie może ryzykować w ujawnianiu zarobków elity marokańskiej.

• Kultura i język tamazid = język Berberów: rdzenna ludność jest liczniejsza i mieszka na przeważającej części kraju jest uznawana za „mniejszość większościową”. Dynastie rządzące Berberów oraz ich walki o niepodległość to też temat tabu. Republika Riff w wyniku powstania istnieje od 1921 roku, zostali oni pokonani potem przez wojska francuskie oraz hiszpańskie. Alfabet berberyjski „tifinad” to dziedzina specjalistów, bo nie występuje w języku powszechnym.

• Korupcja: jest wszechobecna, beton partyjny to podobno rabuś państwowy. Prawo stosuje się tak, aby piętrzyć trudność by motywować do korupcji w celu załatwienia różnych spraw. Nadzór państwa nad bankiem Royal de Marocco to też temat tabu: było tam wiele przykładów przekrętów finansowych , ale nikt nie został pociągnięty do odpowiedzialności a bank został doprowadzony do upadłości. W nowej konstytucji ratyfikowanej w latach ’90 pojawiło się po raz pierwszy pojęcie praw człowieka, do tej pory był tylko zakaz tortur

• Urzędnicy w przedsiębiorstwach

Media znacjonalizowane: sektor audiowizualny pod kontrolą państwa. Analfabetyzm ponad 56%, więc TV to jedyne źródło informacji, prasę czytają elity. Płaca średnia 160 dolarów. Są dra programy TV i dwa programy radia (jak
w czasach PRL-u). Dziś Marokańczycy korzystają z kablówki francuskiej, z racji znajomości języka, częstotliwości
w rękach władzy dla kontrolowania przepływu informacji. Sektor TV do „Betonu”, prasa do partii politycznych. Są trzy główne dzienniki, w tym „Le Journalle”, „Asahifa” i „La Maniana” . Prasa prywatyzowana, sojuszniczy wobec systemu, pisana po francusku oraz hiszpańsku, nakłady bardzo niskie (pół miliona łączny nakład całej prasy). 80% ukazuje się w silnej ekonomicznie Casablance oraz stolicy – Rabacie i nie wychodzi poza te duże ośrodki. Wysoki analfabetyzm wpływa na niski poziom sprzedaży prasy. Prasa to „chorągiewka” wspierająca bogatych – jest „królewska niż król”. Krytykują polityków, ale tych „trzeciego garnituru”. Kodeks prasowy z 1958 roku po uzyskaniu niepodległości gwarantuje wolność prasy uzależniony od administracji państwowej. Władza decyduje o tym, czy zawiesza się albo likwiduje nakład gdy coś niesprzyjające królowi. Represje wobec dziennikarzy zdarzały się bardzo często: często
z błahych powodów (2003: francuska trójka robi relację z pochodu ludzi cudem ocalałym z obozu koncentracyjnego).

WYKŁAD 14: WATYKAN

Papież jest głową Państwa Watykańskiego. W takiej rok przyjeżdżał do Polski. Przed ostatnią pielgrzymką jest artykuł w „NIE” pod tytułem „Obwoźne samo-maso”. Jerzy Urban nie jest za kościołem, jest lewicowcem, był kiedyś rzecznikiem prasowym rządu w latach ’80, po zniesieniu stanu wojennego wiązano z nim wielkie nadzieje. Odpowiadał na pytania związane z aktualną działalnością polityczną państwa: w TV odpowiadał na pytania, było to początek nowej fali w polityce. Był też prezesem Radiokomitetu – miał być gwarantem sukcesu komunistów. W PR opozycja miała tylko 60 minut czasu antenowego, w TV było to 30 minut.

Znieważenie = publiczna obraza, 216 kodeksu karnego, jest to ścigane z oskarżenia prywatnego – sama osoba znieważona składa akt oskarżenia. Prokuratura z racji 136 składa pozew o sprawę sądową – sam papież nie złożył takiego wniosku. Urban przegrał proces, dostał karę 20 000 złotych – prokurator domagał się 10 miesięcy kary więzienia w zawieszeniu (wyrok z 2005) – wolność słowa nie może naruszać ich czci. Poszło o słowa „kończ waść, wstydu oszczędź” – choruj z godnością gasnący starcze – Breżniew Watykanu – żywy trup – sędziwy bożek. Dla niego Papież nie miał być już osobą wydawaną na publiczny pokaz. Papież jako głowa Watykanu podlega ochronie prawnej takiego, jak każda inna głowa państwa. Co innego jest pisać krytycznie o głowie obcego państwa, a co innego używać wulgarnych epitetów pod jego adresem. Urban groził, że pójdzie z tym do Strasbuega, ale nie wykorzystał skargi kasacyjnej w Polsce.

212 = pomówienie, zniesławienie

135 – znieważenie prezydenta, 136 chroni głowę obcego państwa

STR 8. ARTYKUŁU OD PANA

Watykan –LoStatodellaCitta del Vaticano/ Status CivitatisVaticane= Państwo Watykańskie jest podmiotem prawa międzynarodowego. Zgodnie z traktatem Laterańskim 11 litero 1929 roku „Stolica Apostolska korzysta z całkowitej i widocznej niezależności oraz niezaprzeczalnej suwerenności i sprawuje nad Państwem Watykańskim nieograniczoną własność oraz wyłączną i absolutną władzę, jurysdykcje suwerenną”. San Pietro, Santa Maria Maggiore, San Giovani del Laterano, San Paolo volLemura, San Gandolfo. Przedstawiciele dyplomatyczni obcych państw akredytowani przy SA korzystają we Włoszech ze wszystkich immunitetów, mogą swobodnie poruszać się po terytorium Włoch. Traktat Laterański firmowany przez Mussoliniego gwarantuje swobodę kurierom SA po Włoszech, reguluje się tym samym status prawny SA. W konwencji Wiedeńskiej SA jest podmiotem prawa międzynarodowego, obecnie 176 przedstawicieli dyplomatycznych, w tym Polski. Przedstawicielstwa dyplomatyczne mogą być we Włoszech, ale obejmują też swoją władzą prawa wobec Watykanu. Ambasador: Piotr Nowina-Konopka, wcześniej Hanna Suchocka. Listy uwierzytelniające dla papieża oraz dla wielkiego mistrza zakonu kawalerów maltańskich. SA ma przedstawicielstwa przy ONZ, Radzie Europy.

Papież występuje w stosunkach międzynarodowych w dwoistym charakterze: jako głowa państwa suwerennego jakim jest Państwo Watykańskie, przez co upoważniony jest do zawierania umów międzynarodowych. Oraz jako głowa kościoła katolickiego reprezentuje ten kościół w stosunkach międzynarodowych – w tym charakterze upoważniony jest do zawierania konkordatów.

Języki urzędowe: łacina oraz włoski. Nazwa ustalona przez Mussoliniego w 1929 – strona kościelna chciała Roma Vaticana (Rzym Watykański). W 1860 armia Viktora Emanuela II włączyła Watykan do nowego królestwa Włoch, papież Pius IX nie zgodził się na to i został „więźniem Watykanu” – zakończyło się to dopiero w 1929 roku -0 podpisanie traktatów laterańskim. Kończy to spór gwarantujący istnienie Państwa Watykańskiego.

Początkowo siedzibą papieży był Lateran. Watykan był miejscem pielgrzymek do grobu św. Piotra. W 1377 roku Grzegorz XI przenosi stolice do Watykanu – z powodu ruiny pałacu laterańskiego. Państwo Kościelne miało kiedyś inną nazwę – PatrimoniumSanctiPetri (Państwo kościelne od 1756 – 1870 roku – do czasu aneksji Watykanu do Królestwa Włoch. W 1756 roku Pepin Krótki zakłada państwo dla papieża Stefana II na terenie wojen z Longobardami.

W 1809 – 1815 staje się częścią Francji Napoleona. W 1860 Państwo Kościelne traci terytoria.

Ustrój polityczny: aktem prawnym regulującym status prawny jest prawo fundamentalne – konstutucja prolongowana przez JP2 w 200 roku. Zostaje opublikowana w Acta ApostolicaSelis, obowiązuje od 2002 roku, zastępując prawo z 1920 roku. Traktaty laterańskie gwarantują Watykanowi podmiotowość prawną – jest to monarchia teokratyczna. Najwyższa władza to papież, ma on w rękach całość władzy, wybierany na konklawe przez kolegium kardynałów na całe życie. Jest on najwyższym kapłanem i suwerenem Państwa-Miasta Watykan. Nie może być odwołany, ale może sam abdykować (renuntiatio) . Jest to dobrowolne zrzeczenia się władzy przez papieża, nie wymaga taka abdykacja przyjęcia, musi być wolne i jawne działanie = WAŻNE! Śmerć papieża lub rezygnacja powoduje „sedevacante” (siedziba nieobsadzona). Władze pełni wtedy kardynał kamerling (kamerlingo – szambelan, podskarbi). Kolegium kardynałów mogą wydawać akty prawne tymczasowe podczas braku papieża, które musi zatwierdzić papież. Kamerling to skarbnik świętego kościoła rzymskiego, kieruje on skarbem apostolskim, zarządza watykańskimi finansami i mieniem, powiadamia wikariusza Rzymu o śmierci papieża. Obejmuje pałac watykański i laterański, nadzoruje pogrzeb papieża oraz potem konklawe. Niszczy pieczęcie, zabezpiecza miejsca należące do papieża i podpisuje akt notarialny zgonu.

Od kwietnia 2007 TarcisioBertono (mianowany przez Benedykta XVI) Władza wykonawcza to Kuria Rzymska, „premier” to sekretarz stanu (Pietro Paroli – szef dyplomacji watykańskiej, odpowiada za stosunki zagraniczne, druga nieformalnie po papieży ważna osoba w Watykanie, jest szefem sekretariatu: sekcja ogólna – wewnętrza, oraz druga sekcja – zewnętrzna, miedzynarodowa. Znani sekretarze:

• AugustinoCazarolli

• Angelo Sodano (1991 – 2006)

• TarcisioBertone (2006 – 2013)

• Pietro Paroli (od 2013 roku)

Nie ma stosunków dyplomatycznych z Afganistanem, Arabią Saudyjską, Bhutan, Brunei, Chiny, Korea Północna, Laos, Malediwy, Malezja, Mauretania, Oman, Somalia, Wietnam. Nuncjusz uczestniczy w konferencjach episkopatów poszczególnych państw, przedstawia papieżowi kandydatów na biskupów. Dyplomacja Watykanu jest podobno najlepsza na świecie, racją stanu jest misja ewangelizacyjna oraz praca na rzecz pokoju i godności człowieka.

Porażki dyplomacji: niezapobieżenie wojny w Zatoce Perskiej. 2004 – prezydent USA George Bush by dać JP2 prezydencki medal wolności , w tym słyszy od papieża niemiłe słowa o żołnierzach USA w Iraku oraz Afganistanie. Było to trzecie spotkanie obu panów, stosunki dyplomatyczne obu państw dopiero od 1984 roku za sprawą Ronalda Reagana.

W maju 2004 roku podczas akcji uwalniania trzech włoskich zakładników z rąk bojówek Faludży (Irak) to właśnie dzięki dyplomacji Watykanu. Maja doskonałą orientacje w kwestii rejonu Irak – papież znał sytuacje i był przeciwny interwencji w Iraku. Nuncjuszowie – legaci, mieli kontrolować ściąganie daniny od ludzi. Pierwszy legat w Polsce w XV wieku. Do casu rozbiorów było 50 nuncjuszy. Po wojnie pierwszym nuncjuszem był papież Pius IX. W 1987 roku zapobiegnięto wojnie pomiędzy Argentyną a Chile.

KONKORDAT = pierwszy w Polsce w 1925 roku – rząd RP utrzymywał ambasadora Polski przy papieżu. Po rozpoczęciu wojny placówka działa nadal ale przeniesiona jest do Watykanu. Komuniści potem nie nawiązywali stosunków z papieżem. Papież uznawał jednak rząd polski na uchodźctwie w Londynie. W 1959 roku papież Jan XXIII odmówił przyjęcia listów uwierzytelniających od polskiego ambasadora. W 1972 roku cofa uznanie dla rządu w Londynie. Dopiero po wyborach czerwcowych w 1989 MSZ RPL Tadeusz Olechowski wnosi prośbę o wznowienie w stosunków dyplomatycznych – listy uwierzytelniające składa 1szy ambasador: Jerzy Kuberski. W 1993 roku podpisano konkordat, ale po upadku rządu Suchockiej ratyfikowano go w 1998 roku i wszedł w życie.

Mistrz Zakonu Maltańskiego = XIII wiek, utworzony w Palestynie, siedziba na Rodos a potem na Malcie.