ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE W SYTUACJACH KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH

( materiały pomocnicze w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Nysie)

NYSA 2003

Zarządzanie kryzysowe to integralna część zarządzania w sytuacjach kryzysowych, polega na przygotowaniu i prowadzeniu operacji kryzysowych (zarządzanie operacjami, ludźmi, organizacjami), których celem jest zapobieganie różnym sytuacjom nadzwyczajnym lub likwidacji ich skutków. Odbywa się przy jednoosobowym kierownictwie sprawowanym przez organy administracji publicznej ( wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, wojewoda, minister ), którym podporządkowane są (lub mogą być) administracja zespolona i niezespolona, różne instytucje i podmioty gospodarcze „na co dzień” im nie podlegające.

Istotą zarządzania kryzysowego w czasie klęski żywiołowej jest planowanie, organizowanie i prowadzenie operacji kryzysowych (obejmuje kierowanie działaniami ratowniczymi, ludźmi i organizacjami), których celem jest zapobieganie lub minimalizacja skutków różnych sytuacji nadzwyczajnych. Celem operacji tego typu jest przede wszystkim ratowanie i ochrona ludzi, a także ograniczenie strat w mieniu i infrastrukturze oraz ochrona i ratowanie środowiska naturalnego.

Za podstawowe wymogi takiego zarządzania przyjęto:

• jednoosobową odpowiedzialność i kierownictwo wójta (burmistrza, starosty itp.)

• adekwatność, a więc reagowanie (w pierwszej kolejności) na najniższym poziomie terytorialnym;

• prymat układu terytorialnego nad resortowym , co oznacza większe kompetencje organów terytorialnych administracji publicznej w zarządzaniu kryzysowym nad centralnymi, których rola ograniczona została do koordynacji, wsparcia i działalności eksperckiej;

• powszechność - każdemu obywatelowi odpowiedni organ administracji publicznej może przydzielić obowiązek świadczenia osobistego lub rzeczowego, stosownie do jego możliwości;

Zarządzanie kryzysowe można podzielić na cztery etapy, które następując po sobie składają się na jedną całość. Kolejno są to etapy:

1. Zapobieganie

2. Przygotowanie

3. Reagowanie

4. Odbudowa

Zapobieganiem określa się te działania, które eliminują lub redukują możliwość wystąpienia zagrożenia i mogą ograniczyć jego skutki. Są to:

• analiza zagrożeń oraz ich ocena oddziaływania na społeczeństwo i środowisko;

• prognozowanie strat i zniszczeń;

• działania legislacyjne;

• racjonalne planowanie zagospodarowania przestrzennego;

• planowanie budżetowe;

• określenie planu działań zapobiegawczych, zasad kontroli i nadzoru.

Przygotowanie to zaplanowanie reakcji na urzeczywistniane zagrożenia oraz organizacyjne spotęgowanie zasobów sił i środków dostępnych i niezbędnych do skutecznego reagowania. Działania zaliczane do tego etapu to:

• opracowanie planów reagowania oraz planów operacyjnych działań ratowniczych;

• organizacja i zapewnienie funkcjonowania centrów zarządzania kryzysowego;

• organizacja i zapewnienie funkcjonowania systemów łączności, monitoringu zagrożeń, ostrzegania i alarmowania;

• tworzenie baz magazynowych;

• tworzenie baz danych;

• tworzenie i doskonalenie służb ratowniczych i ich rezerw;

• edukacja i szkolenie społeczeństwa oraz organów zarządzających i koordynatorów;

• tworzenie procedur specjalnych, np. zwracania się o pomoc, stosowania przymusu prawnego, ograniczeń praw i wolności ludności, ograniczenia działalności organizacji społecznych oraz podmiotów gospodarczych;

• kształtowanie opinii społecznej w celu akceptacji ponoszonych kosztów;

• ciągłe aktualizowanie elementów na podstawie wniosków uzyskanych z obserwacji i doświadczeń własnych.

Reagowanie to zespół przedsięwzięć podejmowanych po wykryciu symptomów zagrożenia (lub wystąpienia katastrofy) ponad poziom przyjęty i uznany za bezpieczny dla organizacji lub jednostki administracyjnej państwa. Do podstawowych działań tego etapu zalicza się:

• uruchomienie procesu ciągłego informowania (powiadamiania) wszystkich elementów organizacyjnych biorących udział w reagowaniu kryzysowym;

• uruchomienie elementów systemu ostrzegania i alarmowania oraz samoobrony ludności;

• uruchomienie ciągłego procesu informowania ludności;

• uruchomienie sił ratowniczych;

• uruchomienie zaplanowanych procedur i aktualizacja przygotowanych planów działania zgodnie z zaistniałą sytuacją;

• neutralizacja ognisk zagrożeń;

• organizacja samopomocy społecznej;

• uruchomienie działań ochrony psychologicznej ludzi;

• organizacja tymczasowych warunków do przetrwania ludności poszkodowanej.

Odbudowa to zespól działań, mających na celu przywrócenie stanu sprzed pojawienia się sytuacji kryzysowej, a ponadto umocnienie infrastruktury, by była ona mniej wrażliwa na kolejne zagrożenia. Podstawowe działania tego etapu to:

szacowanie szkód;

• pomoc ludności (leczenie i rehabilitacja, wypłata odszkodowań, informowanie o prawach i obowiązkach;

• odtwarzanie zdolności służb;

• uzupełnianie zapasów;

• odbudowa i przywracanie sprawności infrastruktury;

• nowe inicjatywy legislacyjne;

• zwiększenie sprawności administracji;

• rozliczenie kosztów wynikających ze zobowiązań;

• podsumowanie i opracowanie wniosków z działań, zebranie i opracowanie ich dokumentacji (sprawozdania, raporty, meldunki, itp.)

W Polsce, zarządzanie kryzysowe prowadzone jest przy jednoosobowym kierownictwie, sprawowanym przez organy administracji publicznej, którym podporządkowane są jednostki organizacyjne administracji, różne instytucje i podmioty gospodarcze nie podlegające im w warunkach normalnych.

Wymienione organy administracji wykonują obowiązki z pomocą zespołów reagowania kryzysowego. Do zadań zespołów należy w szczególności:

• monitorowanie występujących klęsk żywiołowych i prognozowanie rozwoju sytuacji;

• realizowanie procedur reagowania w czasie stanu klęski żywiołowej;

• opracowanie i aktualizowanie planów reagowania kryzysowego;

• planowanie wsparcia organów kierujących działaniami na niższym szczeblu administracji publicznej;

• przygotowanie warunków umożliwiających koordynację pomocy humanitarnej;

• realizowanie polityki informacyjnej związanej ze stanem klęski żywiołowej;

Skład osobowy zespołów określają odpowiednio wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, wojewoda oraz ministrowie. W ich strukturze organizacyjnej dokonany jest podział na grupy funkcjonujące stale i czasowo.

Grupy stałe i o charakterze czasowym znajdują oparcie w merytorycznych przedstawicielach innych wydziałów urzędów oraz służb, inspekcji i straży wchodzących w skład administracji zespolonej i niezespolonej, a także przedstawicieli organizacji społecznych i terenowej administracji wojskowej.

Monitorowanie jako systematyczne śledzenie ilościowych i jakościowych zmian pewnych wielkości. Jego znaczenie dla kształtowania różnych rodzajów bezpieczeństwa na każdym poziomie jest wynikiem zapotrzebowania na terminowe i wiarygodne informacje, niezbędne do podejmowania decyzji przez organy i koordynatorów zarządzania kryzysowego. Obecnie monitoring zagrożeń niemilitarnych jest jednym z najważniejszych narzędzi bezpieczeństwa narodowego. Brak skuteczności zarządzania kryzysowego na różnych szczeblach organizacyjnych państwa jest uznawane za zagrożenie bezpieczeństwa narodowego.

4