SOMATYCZNE UWARUNKOWANIA WSZECHSTRONNEJ SPRAWNOŚCI MOTORYCZNEJ
Opracowała: mgr Aleksandra Wróbel
Aktywność motoryczna jest niezbędnym czynnikiem prawidłowego rozwoju młodego pokolenia. Określa się ją współcześnie jako rezultat biologicznych funkcji ruchowych i zdeterminowanych społecznie czynności człowieka. Wielka różnorodność jej przejawów, a także i nie poznany do końca rejestr uwarunkowań, powodują, iż stanowi ona obszar penetracji badawczej.
Zróżnicowanie sprawności motorycznie ujawnia się w okresie przedszkolnym. Jest ona wynikiem zarówno zainteresowań, jak i wpływu tradycji.
W momencie rozpoczęcia nauki w szkole rozpoczyna się kolejny etap ontogenezy. Chcąc podołać obowiązkom jakie nakłada szkoła, dziecko musi osiągnąć określony poziom rozwoju.
Okres od 10 do 11 lat stanowi punkt kulminacyjny rozwoju motorycznego dziecka, zarysowane w pierwszych latach tendencje rozwojowe urzeczywistniają się teraz w pełni. Świadome sterowanie i opanowanie ruchów, pewność, celowość, ekonomia i harmonia charakteryzują ogólną motoryczność tego okresu. Dzieci wykazują duże zdolności koordynacyjne, które przy stałych ćwiczeniach i systematycznym uprawianiu sportu mogą być utrzymane w okresach późniejszych.
Meinel jako warunki osiągnięcia wysokiego rozwoju motoryczności wymienia: harmonijne proporcje ciała, niemal równomierne stałe tempo wzrastania, sprzyjające stosunki siły do masy ciała oraz względnie niskie położenie ogólnego środka ciężkości.
W tym okresie rozwojowym uwidaczniają się znaczne różnice w poziomie sprawności. Wiele dzieci w następstwie sprzyjających warunków środowiska nabywa wszechstronne umiejętności ruchowe u części zaś uwidaczniają się wyraźne różnice między chłopcami a dziewczętami, czego konsekwencją w wielu szkołach jest podział koedukacyjny dotychczasowych klas na jednopłciowe grupy podczas zajęć wychowania fizycznego.
Wg Przewędy wpływ dymorfizmu płciowego na motoryczność uzewnętrznia się głównie w:
- niejednakowym zainteresowaniem rodzajami czynności ruchowych
odmiennym sposobie wykonywania ruchów
różnym poziomie zdolności motorycznych
Poziom rozwoju zdolności motorycznych można identyfikować z określeniem - sprawność motoryczna. Termin ten wprowadzony w latach sześćdziesiątych przez Denisiuka oznacza sprawność ocenianą próbami nie wymagającymi opanowania techniki czynności ruchowych typu sportowego.
Wzrost sprawności motorycznej, idący w parze z wiekiem, wiąże się ściśle z doskonaleniem funkcji organizmu, czyli ze wzrastaniem i dojrzewaniem biologicznym ustroju. Kształtowanie się zdolności motorycznych u dzieci rozpatrywane jest najczęściej na tle zmian rozwojowych wysokości i masy ciała, jako tych cech budowy somatycznej, które zgodnie z powszechnym przekonaniem stanowią podstawowe, a zarazem najbardziej dostępne kryterium zaawansowania dojrzałości biologicznej.
Organizm człowieka stanowi jedna całość i wszystkie jego funkcje przebiegają we wzajemnym powiązaniu. Każdy ruch wymaga bowiem pewnego kwantum siły, szybkości, wytrzymałości i koordynacji.
Różna ich wartość w kształtowaniu poziomu wszechstronnej sprawności motorycznej zezwala na traktowanie ich jako podstawowe.
Wszechstronna sprawność motoryczna stanowi efekt rozwoju wszystkich zdolności motorycznych. Poszczególne zdolności motoryczne pozostają w określonym związku w obrębie pewnych czynności ruchowych. Korelują dodatnio lub ujemnie albo też nie wykazują znaczącej współzależności. Pozwala to na konstruowanie zestawów testów czy ściśle określonych prób czynnościowych z najbardziej reprezentatywnych dla tych grup czynności ruchowych.
Pamiętając o jedności organizmu ludzkiego należy wziąć pod uwagę wszelkie ściśle warunkujące efekt wymierny prób czynnościowych. Koniecznym zatem jest uwzględnienie takich parametrów badanych jak: wiek, zarówno metrykalny jak i biologiczny oraz podstawowych cech somatycznych, wysokości i masy ciała. Dopiero wówczas na podstawie analizy o charakterze kompleksowym można ocenić stopień rozwoju badanych zdolności motorycznych.
Mając na uwadze duże znaczenie budowy ciała dla dalszego rozwoju sprawności, celem badań jest ustalenie znaczenia wpływu podstawowych cech somatycznych na osiągnięcia motoryczne badanej grupy.
Przykładowy test badawczy uwarunkowań wszechstronnej sprawności motorycznej
Wiek
wiek metrykalny - określa się z dokładnością do trzech miesięcy,
wskaźnik wieku morfologicznego, obliczamy na podstawie wzoru:
2 x wiek metrykalny + wiek wysokości ciała + wiek masy ciała
4
posługując się tablicami Wolańskiego.
Cechy somatyczne
wysokość ciała - mierzymy z dokładnością do 0,5 cm
masa ciała - mierzymy z dokładnością do 0,1 kg.
Badane dzieci przystępują do pomiarów w stroju sportowym bez obuwia.
Próby motoryczne
dynamometria mięśni dłoni,
bieg zygzakiem ( koperta),
rzut piłką lekarską, 2 kg zza głowy do przodu,
skok w dal z miejsca,
zwinnościowy tor przeszkód,
przejście drabinek w zwisie,
bieg na 20 m ze startu lotnego,
siady z leżenia,
bieg w miejscu,
wielostopniowy bieg wytrzymałościowy
Na podstawie wyników prób motorycznych oblicza się wskaźniki np.:
wskaźnik siły I
rzut piłką lekarską
masa ciała
wskaźnik siły II
dynamometria
masa ciała
wskaźnik siłowo - zwinnościowy
rzut piłką lekarską
tor przeszkód
wskaźnik motoryczny siły względnej
rzut piłką lekarską
przejście po drabinkach
wskaźnik wytrzymałościowo - szybkościowy
bieg wytrzymałościowy
bieg na 20 m
Umożliwiają one ujęcie w jednym wyrażeniu wyniki dwóch zdolności motorycznych.
Do opracowania danych można zastosować metody statystyki matematycznej. Uzyskane dane posłużą do obliczania podstawowych wskaźników statystycznych; tj. zakresu zmienności ( min -max, średniej arytmetycznej ( x ),odchylenia standardowego ( s ) i współczynnika zmienności ( v ) oraz korelacji prostej Pearsona.
Przeprowadzone badania i ich statystyczne ujęcie umożliwi dokonanie analizy somatycznych uwarunkowań wszechstronnej sprawności motorycznej badanej grupy.
Zastosowany zestaw prób może okazać się pomocny dla nauczycieli wychowania fizycznego przy naborze do szkolenia sportowego.
Piśmiennictwo:
1. Alończyk J. , Rozwój fizyczny, szybkość lokomocyjna a dymorfizm
płciowy dzieci w wieku 7-15 lat [ w:]. Problemy
dymorfizmu płciowego w sporcie.
Katowice 1994.
2. Denisiuk L., Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w
wieku szkolnym.
PZWS, Warszawa 1969.
3. ,, Eurofit” Europejski Test Sprawności Fizycznej.
AWF, Kraków 1989.
4. Haleczko A., Biologiczne aspekty ewaluacji sprawności motorycznej
dzieci w wieku szkolnym - wybrane zagadnienia
metodologiczne. Antropomotoryka 1989,nr1.
5. Haleczko A., Test sprawności motorycznej, resortowego problemu
Nr 101. Sprawność fizyczna społeczeństwa polskiego.
Maszynopis, Wrocław 1996.
6. Januszewski J., Powiązania wskaźnika morfologiczno - fizjologicznego
Majchrzak H. ( WM- F ) i jego składowych ze sprawnością motoryczną
Dziewcząt w wieku od 10,5 do 14,5 lat.
Antropomotoryka 1993, nr 10.
7. Karkosz K., Zróżnicowanie budowy somatycznej i sprawności
motorycznej młodzieży województwa katowickiego.
[w: ] Problemy dymorfizmu płciowego w sporcie.
Katowice 1994.
8. Meinel K., Motoryczność ludzka SiT, Warszawa 1967.
9. Przewęda R., Rozwój somatyczny i motoryczny. Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1981.
10.Raczek J., Motorycznopść człowieka - nowe poglądy
Młynarski W., oraz ich znaczenie dla praktyki treningu.
Sport wyczynowy 1988, nr. 5
11.Wolański N., Metody kontroli i normy rozwoju dzieci i młodzieży
Wyd. II PZWL. Warszawa 1975.