Rola układu płciowego
Zachowanie gatunku dzięki potomstwu. Możliwe to jednak jest poprzez współdziałanie 2 odrębnych płci- kobiety i mężczyzny.
Narządy płciowe męskie
Dzielą się na:
-wewnętrzne: jądro, najądrze i nasieniowód, a także gruczoł krokowy i pęcherzyki nasienne
-zewnętrzne: prącie, moszna i cewka moczowa.
Jądro- Jest narządem parzystym. Ma budowę zrazikową, którą tworzą cewki nasienne kręte- produkujące plemniki i cewki nasienne proste. Poza produkcją plemników jądro pełni rolę gruczołu dokrewnego. Zawieszone luźno w worku mosznowym na powrózku nasiennym.
Od tyłu do jądra przylega najądrze. Z zewnątrz pokryte tkanką łączną zbitą zw. błoną białawą. Zgrubienie błony wpuklające się do wnętrza jądra zwane jest śródjądrem. Odchodzą od niego przegródki jądra, dzielące jądro na płaciki wypełnione przez cewki nasienne kręte. Z każdego płacika wychodzi jedna cewka nasienna prosta- sieć jądra, cewki kręte- plemniki, cewki proste- początkowy odcinek dróg odprowadzających nasienie.
Wewnątrzwydzielniczą część jądra tworzą komórki śródmiąższowe wytwarzające hormony płciowe męskie czyli androgeny.
Testosteron- odpowiedzialny za rozwój pierwotnych i wtórnych cech płciowych męskich. Wzmożone wydzielanie w okresie pokwitania powoduje powiększenie prącia, moszny, jąder. A także wtórne cechy płci: włosy od spojenia łonowego do pępka, zarost na twarzy, klatkc piersiowej, powstawanie łysiny, zgrubienie strun głosowych, zgrubienie skóry, wpływa na przyrost masy mięśniowej, rozrost kości.
Jego wydzielanie kontroluje hormon gonadotropowy przysadki pobudzający komórki śródmięśniowe (ICSH).
FSH- hormon pobudzający pęcherzyki. Stymuluje on z przysadki dojrzewanie spermatocytów. Bez FSH spermatogeneza nie zachodzi. W ostatecznym wytworzeniu dojrzałych plemników konieczna jest jednak pewna ilość testosteronu.
Regulacja wytwarzania testosteronu- sprzężenie zwrotne. Nadmiar testosteronu= zachowanie wydzielania ICSH= zmniejszone wydzielanie testosteronu.
Najądrze- jest układem przewodzików stanowiących magazyn plemników. Przylega do tylnego brzegu jądra. Na podobieństwo hełmu pokrywa koniec górny i brzeg tylny jądra. Wspomniane przewodziki odprowadzające jądra tworzą przewód najądrza bardzo kręty i długi (4-5m). plemniki dostają się do przewodzików i przewodu najądrza. Mogą zachować zdolność zapłodnienia do 42 dni.
200-300 mln plemników (w jednej deformacji). Przewód najądrza przechodzi w nasieniowód.
Nasieniowód- jest przedłużeniem przewodu najądrza. Przeprowadza nasienie do cewki moczowej. Biegnie do kanału pachwiny, krzyżuje się z moczowodem. W jego końcowej części znajduje się bańka nasieniowodu.
Nasieniowód przyjmuje przewód wydalający z pęcherzyka nasiennego zmieniając jednocześnie nazwę na przewód wytryskowy. Ten z kolei przebija gruczoł krokowy i wstępuje do cewki moczowej.
Pęcherzyki nasienne o kształcie kłosów zboża sąsiadują ze ścianą tylną pęcherza moczowego. Zawierają dużą ilość fruktozy i wit. C, odprowadzają ten płyn do nasieniowodu.
Gruczoł krokowy- nieparzysty narząd wielkości kasztana, położony pod pęcherzem moczowym, zawierający włókna mięśniowe. Przednia część przebita cewką moczową. Przez tylną biegną przewody wytryskowe. Jego wydzielina stanowi 20% płynnej części nasienia.
Moszna- jądra leżą w worku mosznowym. Proces zstępowania jąder do worka mosznowego zostaje zakończony przed urodzeniem. Zbudowany ze skóry i błony kurczliwej, dzięki której skóra moszny może się rozciągać.
Prącie (penis)- jest to narząd wyprowadzający nasienie i mocz. Wyróżniamy trzon prącia zakończony żołędzią, gdzie znajduje się ujście zewnętrznej cewki moczowej. Fałd skóry pokrywający żołądź zw. jest napletkiem. Trzon zbudowany jest z 2 grzbietowo położonych ciał jamistych, ciała gąbczastego. Ciało gąbczaste obejmuje cewkę moczową. Ciała jamiste zawierają liczne kręte jamki.
Żeński układ rozrodczy
Dzielimy na: wewnętrzny- jajniki, jajowody, pochwa, macica. Zewnętrzny- wargi szromowe, przedsionek pochwy, wzgórek łonowy.
Jajnik- jest to odpowiednik jądra u mężczyzn. Twór parzysty, wielkości orzecha włoskiego. Bardzo wrażliwy na ucisk. Składa się z kory oraz rdzenia. Jajniki leżą w miednicy mniejszej, zawieszone za pomocą kreski i więzadeł. Na powierzchni jajnika znajduje się nabłonek płciowy, pod nim błona biaława a pod nią tkanka łączna tworząca zrąb jajnika. W zrębie znajdują się pęcherzyki jajnikowe. Każdy pęcherzyk składa się z komórki jajowej- oogoni. Komórki te biorą udział w odżywieniu jaja. Komórka jajowa jest wydalana od 14- ok. 45 lat.
Przedni płat przysadki wydziela 3 hormony gonadotropowe:
Hormon pobudzający pęcherzyki (FSH), hormon lutenizujący (LH), lutectropiny (LTH).
FSH i LH działają na jajniki, natomiast LTH na jajniki oraz stymuluje gruczoły sutkowe do wydzielania mleka i dlatego jest nazywany prolektyną (PRL) lub hormonem laktogennym. Sama prolaktyna nie może działać na gruczoł sutkowy. Do pełnej laktacji potrzebne jest współdziałanie estrogenów i progesteronu, a także hormonów korowo- nadnerczowych.
Estrogen- odpowiedzialny za rozwój pierwotnych i wtórnych cech płciowych żeńskich, wykształcenie gruczołów sutkowych, rozwój macicy i pochwy, powiększenie się tkanki tłuszczowej. Działają pobudzająco na rozwój, wzrost błony śluzowej macicy i jej kurczliwości, pobudza wzrost gruczołów sutkowych i przewodów mlecznych, stymuluje wytwarzanie śluzów. Poza tym zmniejszają straty wapnia z kości, powodują zakończenie wzrostu ciała.
Wydzielanie estrogenów w okresie pokwitania zwiększa się ponad 2x. Estrogeny zwiększają ukrwienie skóry przez co skóra kobiety jest cieplejsza niż mężczyzny. Nadają skórze kobiety charakterystyczną miękkość i gładkość.
Progesteron- pełni ważną rolę w cyklu miesiączkowym i w ciąży: zmniejszcz częstotliwość skurczów macicy, hamuje uwalnianie LH/ FSH z przedniego płata przysadki, pobudza rozwój ciałka żółtego, zwiększa lepkość śluzu w szyjce macicy utrudniając penetrację jajników.
Hormon ciałka żółtego wywiera także wpływ na rozwój gruczołów sutkowych, przygotowując je do wytwarzania mleka, które jednak następuje dopiero po zadziałaniu prolaktyny.
Jajowód- to 2 przewody służące do przyjęcia i przeprowadzenia komórki jajowej z jajnika do jamy macicy. Jest przewodem otwartym, ujściem brzusznym do wolnej jamy otrzewnej i tylko strzępki jajowodu ukierunkowują przejście komórki jajowej do jajowodu. Koniec jajowodu jest rozszerzony i zw. lejkiem jajowodu, z jego brzegów zwirają na kształt frędzli tzw. strzępki jajowodu. Lejek przechodzi w bańkę jajowodu- stanowi ponad połowę całej długości jajowodu. Za bańką jajowód zwęża się tworząc cieśń. Ostatni odcinek jajowodu to część maciczna przebijająca ścianę macicy.
Jajowód- błona surowicza, błona mięśniowa, błona śluzowa.
Macica- to tu zapłodnione jajo, zarodek, a następnie płód rozwija się w ciągu 280 dni. Pełni on rolę narządu dostarczającego substancji odżywczych oraz materiału na budowę tkanki rozwijającego się dziecka. Jako narząd mięśniowy odgrywa główną rolę w czasie porodu.
Ma kształt odwróconej gruszki z dnem na górze. Składa się z: trzonu, cieśni, szyjki.
Macica jest narządem wydrążonym, zatem każda część ma też jamę. Po obu stronach dna uchodzą do macicy jajowody. W części pochwowej szyjki macicy znajduje się ujście macicy. Wewnątzrz trzonu znajduje się jama macicy, w jej kącie dolnym jest otwór prowadzący do kanału szyjki macicy otwierający się do pochwy ujściem macicy.
Między jamą macicy, a kanałem znajduje się zwężony odcinek- cieśń macicy.
Ściana macicy- gruba warstwa mięśniowa (ok. 2 cm), pokryta od zewnątrz otrzewną, od wewnątrz błoną śluzową.
W ciąży macica powiększa się. Jajniki, jajowody i macica objęte są więzadłem szerokim macicy. Jest ono nie tylko aparatem więzadłowym tych narządów, ale rozprowadza też naczynia i nerwy dla macicy, krążka jajowodu, i krążka jajnika.
Owulacja- mniej więcej co 28 dni pewna liczba pęcherzyków jajnikowych zaczyna ulegać zmianom prowadząc do powstania tzw. pęcherzyków wtórnych. Płaskie komórki pęcherzykowe otaczające komórkę jajową zaczynają się rozmnażać i przekształcać. W trakcie dojrzewania pęcherzyk jajnikowy zostaje rozdzielony na 2 części- odsunięta od jaja i część związana z jajem. Rozwój pęcherzyka kontroluje hormon FSH. Rozwinięty pęcherzyk ma ok. 10 mm średnicy. Równocześnie rośnie komórka jajowa ok. 0,2 mm. Jest to oocyt I rzędu. W dniu poprzedzającym pękanie pęcherzyka oocyt ten dzieli się wydalając pierwsze ciałko kierunkowe- powstaje oocyt II rzędu.
Oocyt II rzędu wydostaje się z pękniętego pęcherzyka i zostaje przejęty przez strzępki jajowodowe i przeprowadzony do jajowodu. Proces dojrzewania i pęknięcia pęcherzyka jajnikowego nosi nazwę jajeczkowania czyli cyklu owulacyjnego. Owulacja zasadniczo następuje w połowie cyklu czyli między 13 a 16 dniem cyklu miesiączkowego. Zdolność jaja do zapłodnienia ocenia się na 24 do 48 godz. od owulacji. Zapłodnienie może zatem nastąpić tylko w jajowodzie, gdyż wędrówka jaja do macicy trwa ok. 72 godz.
Nie zapłodnione jajo ulega wydaleniu podczas miesiączki. Po owulacji pęcherzyk przeistacza się w ciałko żółte. Jeżeli nie nastąpi zapłodnienie staje się ono ciałkiem żółtym miesiączkowym. Jeżeli nastąpi zapłodnienie pod wpływem hormonów rozwija się ciałko żółte ciążowe.
Zapłodnienie, ciąża, poród- tylko jeden plemnik może zapłodnić komórkę jajową. Płeć zależy od rodzaju plemnika, od zawartego w nim chromosomu płciowego. Jeżeli będzie to plemnik z chromosomem X- płeć żeńska się rozwinie. Z chromosomem Y- płeć męska. Komórka jajowa jest zawsze z chromosomem X.
Okres rozwoju płodu w łonie matki od chwili zapłodnienia do porodu nazywamy ciążą. Jest to ok. 280 dni. W tym czasie zachodzi szereg zmian w organizmie matki- ciążą stanowi duże obciążenie, jak i zmiany w rozwoju małego człowieka.
Poród- to proces wydalania dojrzałego płodu. Rozpoczyna się od rytmicznych skurczów macicy. Hormonem pobudzającym macicę do skurczów jest oksytocyna z tylnego płata przysadki. Czynnikiem pobudzającym macicę do skurczów jest także rozciąganie jej włókien mięśniowych.
Połóg- okres poporodowy u kobiety trwający do momentu zakończenia cofania się zmian wywołanych okresem ciąży i porodu.
Sutek- jest narządem parzystym, rozwijającym się u kobiety w okresie pokwitania. Położone są w okolicy II i VI żebra. Na szczycie znajduje się brodawka sutkowa- ciemniej zabarwiona. Dookoła brodawki znajduje się jej otoczka. Na wierzchu brodawki leży ok. 12-15 ujść przewodów mlecznych. Sutek zawiera tkankę tłuszczową, w niej znajdują się gruczoły sutkowe jako 15-20 płatów dochodzących promieniście do brodawki. W czasie ciąży gruczoły sutkowe rozrastają się.
Pochwa- łączy przedsionek pochwy z macicą. W czasie porodu służy jako kanał wyprowadzający dla płodu. To cylindryczny narząd mięśniowy, w którym występują silne sploty żylne, uwypuklające błonę śluzową w postaci przedniego i tylnego słupa marszczek.
Ściana pochwy- błona zewnętrzna, łączna tkanka, dalej warstwa mięśniowa i od wewnątrz błona śluzowa.
Wargi sromowe większe- 2 położone silnie rozwinięte fałdy skórne, będące odpowiednikiem moszny. Każda ciągnie się od wzgórka łonowego ku tyłowi ograniczając szponę sromową.
Wargi sromowe mniejsze- położone w szparze sromowej pod wargami większymi. To 2 cienkie fałdy skórne biegnące od łechtaczki (odpowiednik członka męskiego) do tyłu. Przyśrodkowe powierzchnie warg sromowych mniejszych ograniczają ujście pochwy.
Przedsionek pochwy- to eliptyczna, płytka przestrzeń, ograniczona wargami sromowymi mniejszymi. W szparze tej znajduje się ujście zewnętrzne cewki moczowej, a za nim ujście pochwy.
Wzgórek łonowy- to zaokrąglona wyniosłość przed spojeniem łonowym, utworzona przez tkankę tłuszczową. Ma kształt trójkąta, wierzchołkiem skierowanym do dołu, łączącym się z wargami sromowymi większymi.