Układ płciowy męski
Jądro - Testis
Najądrze - Epididymis
Nasieniowód - Ductus deferens
Gruczoł krokowy - Prostata
Układ rozrodczy męski składa się z narządów rozrodczych wewnętrznych tj.
- jądra
- najądrza
- nasieniowody
- pęcherzyki nasienne,
- przewody wytryskowe,
- gruczoł krokowy,
- gruczoły opuszkowo-cewkowe
oraz z narządów rozrodczych zewnętrznych:
- prącie
- moszna
Jądra
Jądra to parzyste męskie gruczoły płciowe. Zawiązują się w okresie rozwoju płodowego w jamie ciała, a w toku dalszego rozwoju płodowego (7/9 m-c) opuszczają się w dół przez kanał pachwinowy do worka skórnego - moszny. Każde jądro otoczone jest łącznotkankową błoną białawą, która przy tylnym brzegu tworzy zgrubienie - śródjądrze. Jądro składa się z promieniście ułożonych zrazików wypełnionych cienkimi i poskręcanymi kanalikami nasiennymi, wytwarzającymi plemniki. Jeszcze w jądrze kanaliki łączą się w gęstą sieć od której odchodzi około 20 przewodzików. Przewodziki te na górnym biegunie jądra ulegają skręceniu i tworzą tzw. najądrze. W najądrzu przewodziki odprowadzające uchodzą początkowo do przewodu najądrza, a ten przechodzi w nasieniowód.
Jądro i najądrze
U mężczyzn narządem wytwarzającym komórki płciowe jest jądro. W jego greckiej nazwie odzwierciedlono fakt, że jest to organ parzysty (didymoioznacza bowiem "bliźniaki"). Oba jądra umieszczone są w worku mosznowym, będącym uwypukleniem ściany brzucha. Położenie jąder w mosznie zapewnia im mniejsze niż wewnątrz jamy brzusznej wahania ciśnienia i niższą temperaturę. Narząd ten jest bowiem wrażliwy na czynniki fizyczne np. w postaci przegrzania. Moszna zapewnia również jądrom znaczną ruchomość (choć nie tak dużą jak u innych ssaków). Lewe jądro leży nieco niżej niż prawe; spowodowane jest to nieco gorszym odpływem krwi żylnej właśnie z lewego "bliźniaka", co powoduje, że ma ono trochę większy ciężar.
Męska gonada ma kształt spłaszczonej elipsoidy. Jej przeciętne wymiary wynoszą 4-5 cm długości, 2,5-3,5 cm szerokości oraz ok. 2 cm grubości; masa wynosi średnio 20-30 g.
Podobnie jak w wielu innych narządach w jądrze możemy wyróżnić tzw. zrąb i miąższ. Ten pierwszy stanowi "rusztowanie" dla charakterystycznych dla miąższu jądra płacików i składających się na nie cewek nasiennych. W takim rusztowaniu biegną przewody (naczynia krwionośne, nerwy, naczynia chłonne) doprowadzające do płacików składniki odżywcze oraz sygnały kontrolujące jego pracę, a zbierające niepotrzebne już produkty przemiany materii.
Zasadniczą funkcją jądra jest wytwarzanie plemników. Ich droga zaczyna się w cewkach nasiennych krętych (kilka z nich składa się na jeden płacik), a później przez cewki nasienne proste wędrują do sieci jądra.
Proces wytwarzania plemników zwany jest także spermatogenezą. Komórki płciowe - będące obok komórek podporowych głównym składnikiem ściany cewek krętych - dzielą się i dojrzewają. Cały proces zaczyna się od tzw. spermatogonii, przechodzi przez etap spermatocytów I i II rzędu, a kończy się na spermatydach i, ostatecznie, plemnikach.
Nie są to jedynie proste podziały, z jakimi mamy do czynienia np. w naskórku, kiedy to nowe komórki zastępują stare, nie różniąc się jednak zasadniczo od swoich "rodziców". Tutaj materiał genetyczny zawarty w 46 chromosomach (23 pary) dzieli się na pół. Plemnik i komórka jajowa mają więc po 23 chromosomy. Dzięki temu po połączeniu w zygotę liczba z powrotem wraca do 46 sztuk. W przeciwnym razie (bez tego redukcyjnego podziału) przy każdym kolejnym zapłodnieniu musielibyśmy pomnożyć tę liczbę przez 2, a to doprowadziłoby zapewne do śmierci zarodka.
Dojrzałe plemniki mają około 60 mikrometrów długości, a w przeciętnej objętości wytrysku (3 mililitry) mieści się ich aż 200 do 300 milionów. Składają się z główki, szyjki oraz witki, która zapewnia im dużą ruchomość.
Oprócz plemników jądro produkuje również androgeny (głównie testosteron) - męskie hormony płciowe odpowiedzialne za wzrost i rozwój zewnętrznych narządów płciowych, owłosienia typu męskiego, obniżonego tonu głosu i innych wtórnych cech płciowych.
Następnym po sieci jądra etapem na drodze plemników jest najądrze. To właśnie tutaj te komórki dojrzewają, zatrzymując się na pewien czas w tym swoistym "magazynie".
Nasieniowód i pęcherzyki nasienne
W czasie wytrysku plemniki przedostają się do nasieniowodu. Zgodnie z nazwą główną funkcją tego długiego przewodu (50-60 cm) jest dalszy transport męskich komórek płciowych.
Nasienie musi składać się jednak nie tylko z plemników. Inne substancje nadają mu objętość, odżywiają plemniki na ich długiej drodze, pobudzają ich ruchy. Jednym z narządów wydzielających składniki nasienia są pęcherzyki nasienne. Ich wydzielina jest bogata w różne enzymy, cukier owocowy - fruktozę oraz kwas cytrynowy i witaminę C. Ujścia pęcherzyka nasiennego wnikają do nasieniowodu w miejscu zwanym jego bańką. Tutaj, po połączeniu się z przewodami wyprowadzającymi pęcherzyków nasieniowód zmienia nazwę na przewód wytryskowy, który uchodzi na małym wzniesieniu błony śluzowej cewki moczowej, zwanym wzgórkiem nasiennym.
Najądrza
Najądrza są miejscem gromadzenia się dojrzałych plemników. Najądrze stanowi dalszy ciąg przewodzików wyprowadzających nasienie z jądra i przechodzi następnie w nasieniowód.
Nasieniowody
Nasieniowody to przewody o silnie umięśnionych ściankach ok.3mm, i długości około 50 cm.
W przebiegu przez mosznę i kanał pachwinowy, nasieniowód przechodzi do miednicy małej, podąża kolejno ku tylnej ścianie pęcherza moczowego i po połączeniu z ujściem pęcherzyka nasiennego tworzy wspólny przewód wytryskowy. Przewód ten przebija środkową część gruczołu krokowego i uchodzi do cewki moczowej.
Podczas wytrysku nasienia plemniki zostają wyrzucone przez przewód najądrza do nasieniowodu, a następnie do cewki moczowej. Wytrysk wyrzuca plemniki ale i wraz z nimi wydzielinę gruczołów dróg odprowadzających - niezbędna dla życia plemników. wydzielina ta wraz z plemnikami tworzy spermę. Zasadowy odczyn wydzieliny dróg odprowadzających nasienie ma istotne znaczenie w procesie zapłodnienia, gdyż neutralizuje on wydzielinę kobiecych dróg rodnych. Szybkość poruszania się plemników w drogach rodnych wynosi około 20 cm na godzinę. Uwolnione plemniki podążają do macicy, a następnie kierują się w stronę jajowodów. W jajowodzie najczęściej plemniki spotykają wydalone przez jajnik jajo i tu dochodzi do zapłodnienia. Zapłodnienia komórki jajowej dokonuje tylko jeden plemnik. Wkrótce potem zapłodniona już komórka otacza się specjalną błonką co sprawia, że staje się niedostępna dla pozostałych plemników.
Pęcherzyki nasienne
Pęcherzyki nasienne położone są w tylnej części pęcherza moczowego ich przewody wyprowadzające uchodzą do przewodów wytryskowych. Wydzielina pęcherzyków nasiennych stanowiąca część płynu nasiennego, to gęsty płyn, którego składniki pobudzają ruchy plemników.
Gruczoł krokowy (stercz)
Gruczoł krokowy (stercz) jest pojedynczym gruczołem o kształcie i wielkości zbliżonej do kasztana. Swą podstawą (zwróconą ku górze) dotyka dna pęcherza moczowego. Mętna i biaława wydzielina sterczu (zawiera m.in. białko sperminę) nadaje nasieniu charakterystyczny zapach.
Gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe
Ten znany gruczoł nazywany jest również gruczołem krokowym lub sterczowym, albo (z łaciny) prostatą. Swoim kształtem, wielkością i konsystencją przypomina kasztan. Podobnie jak jego roślinny odpowiednik ma wierzchołek i podstawę oraz dwie wyraźne części (płaty boczne) połączone nieco mniejszym płatem środkowym.
Podobnie jak jądro, gruczoł sterczowy ma budowę miąższową. Na ten miąższ składa się 30 do 50 gruczołów cewkowo-pęcherzykowych wraz z odpowiednimi przewodami wyprowadzającymi.
Stercz produkuje około 1/3 objętości nasienia. Jego wydzielina zawiera różne składniki, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania plemników.
Innym gruczołem produkującym elementy nasienia są gruczoły opuszkowo-cewkowe, znajdujące się przy nasadzie prącia.
Gruczoły opuszkowo - cewkowe
Gruczoły opuszkowo - cewkowe o wielkości ziaren grochu fasoli, zabezpieczają plemniki przed kwaśnym środowiskiem cewki moczowej i pochwy, poprzez produkcję wydzieliny o charakterze zasadowym. Wydzielina ta dołącza podczas ejakulacji do wydzieliny pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego , tworząc tzw. osocze nasienia.
Cewka moczowa
Do tego miejsca przedstawiane narządy były parzyste, łącznie z nasieniowodami, pęcherzykami nasiennymi i przewodami wytryskowymi. Cewka moczowa jest już pojedyncza. Rozpoczyna się od dna pęcherza moczowego, a kończy się po około 15-20 cm ujściem zewnętrznym. Wyróżniamy część sterczową, błoniastą i gąbczastą cewki moczowej. Innym podziałem jest wydzielenie części ruchomej (położonej w prąciu) i ustalonej (składa się na nią część błoniasta i gąbczasta).
Cewka moczowa jest końcową, wspólną drogą układu moczowego i rozrodczego. To "skrzyżowanie" następuje, jak już wspominaliśmy, na wzgórku nasiennym, gdzie do cewki uchodzą przewody wytryskowe (przedłużenie nasieniowodów) oraz przewody odprowadzające gruczołu krokowego.
Prącie
Prącie to narząd kopulacyjny, zbudowany z dwóch ciał jamistych i ciała gąbczastego - w nim przebiega cewka moczowa. Ciała jamiste stanowią układ zatok, do których podczas podniecenia napływać może krew tętnicza. W tym czasie odpływ krwi z ciał jamistych jest utrudniony, i powoduje to uniesienie prącia - wzwód, a w konsekwencji umożliwia kopulację.
Prącie i moszna
Prącie znajduje się ku przodowi od spojenia łonowego. Składa się z nasady, części środkowej - trzonu oraz z części końcowej - żołędzi.
Narząd ten tworzą dwa walcowate twory - ciała jamiste przedzielone ciałem gąbczastym. Ciała jamiste składają się, zgodnie ze swoją nazwą, z jamek wypełniających się krwią podczas wzwodu. Tętnice doprowadzające krew do prącia rozszerzają się wtedy, a odpływ krwi zostaje zahamowany, poprzez ucisk rozszerzonych jamek na żyły. Ten "układ hydrauliczny" powoduje, że ciała jamiste sztywnieją i następuje wzwód. W środku prącia znajduje się otaczające cewkę moczową ciało gąbczaste. W przeciwieństwie do ciał jamistych ta część narządu nie sztywnieje, a cewka moczowa pozostaje dzięki temu drożna.
Podobnie jak w przypadku cewki, również w prąciu wyróżniamy część ustaloną i ruchomą.
Koniec tego organu, czyli żołądź, jest pokryty fałdem skóry - napletkiem, przykrywającym ujście zewnętrzne cewki moczowej. Do zewnętrznych narządów płciowych (czyli prącia, cewki moczowej, gruczołów opuszkowo-cewkowych, gruczołu sterczowego) należy także wspomniana już moszna. Jest ona uwypukleniem przedniej ściany jamy brzusznej. Przykrywa tzw. powrózki nasienne, w których znajdują się nasieniowody, liczne naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy.
Jajnik - Ovarium
Jajowód - Tuba uterina
Macica - Uterus
Pochwa -Vagina
Układ płciowy żeński
Układ płciowy żeński tworzą narządy płciowe wewnętrzne, do których zalicza się:
- jajniki
- jajowody
- macica
- pochwa
oraz narządy rozrodcze zewnętrzne:
- wargi sromowe większe i mniejsze
- łechtaczka
- gruczoły przedsionkowe.
Jajniki
Jajniki to narządy o wielkości 3 cm x 2 cm x 1 cm, i średniej wadze około 3 gramów, spełniają funkcję żeńskich gruczołów rozrodczych. Jajniki zawieszone są na więzadłach w dolnej części jamy brzusznej, w tzw. miednicy małej i przylegają do jej bocznych ścian. Górne bieguny jajników objęte są przez jajowody. W przekroju przez jajnik obserwujemy strukturę złożoną z dwóch warstw:
- warstwa wewnętrzna czyli rdzenna, utworzona jest z tkanki łącznej i z licznych naczyń,
- warstwa zewnętrzna czyli korowa utworzona jest z tkanki łącznej oraz rozrzuconych w niej licznych pęcherzyków.
Liczba pęcherzyków w obu jajnikach wynosi 400 do 500 tys.
Od momentu osiągnięcia przez kobietę dojrzałości płciowej (12 - 16r.ż), aż do momentu wygaśnięcia jej funkcji rozrodczych (ok. 45 - 50 r.ż.), przeciętnie co 28 dni dojrzewa w jajniku tzw. pęcherzyk Graafa (dojrzały ma średnicę ok. 1cm), uwalniając komórkę jajową (ok. 0,2 mm średnicy). Jajo dostaje się do jajowodu, a w miejscu pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte (gruczoł dokrewny), którego wydzielina jest konieczna do umożliwienia wszczepienia się zapłodnionego jaja w śluzówkę macicy.
Jajnik
Odpowiednikiem jąder są u kobiety jajniki. Ich kształt przypomina nieco migdały; u dorosłej kobiety długość tego narządu wynosi od 2,5 cm do 5 cm , a szerokość od 1,5 cm do 3 cm.
Jednak jego wielkość zmienia się wraz z wiekiem kobiety, zależy również od fazy cyklu miesiączkowego. Po okresie klimakterium, kiedy zanika jego czynność, jajnik przybiera postać bardzo małego ciałka.
Jajnik umocowany jest do ścian miednicy i sąsiednich narządów za pomocą więzadeł - pasm tkanki łącznej, zapewniających równocześnie odpowiedni margines swobody i możliwość przesuwania się narządu w czasie ciąży.
Głównymi częściami jajnika są kora i rdzeń. W tej pierwszej znajduje się około 200 tys. pęcherzyków pierwotnych zawierających komórki jajowe. Struktury te rosną, tworząc najpierw pęcherzyki wtórne, a później dojrzewające (zwane pęcherzykami Graafa). Pęknięty pęcherzyk Graafa uwalnia komórkę jajową, która (podobnie jak plemniki) przeszła już podział redukcyjny i zawiera 23 chromosomy. Moment takiego pęknięcia nazywamy jajeczkowaniem (owulacją). Jest to kluczowa faza tzw. cyklu jajnikowego. W jego pierwszej połowie pęcherzyk przez 14 dni dojrzewa pod wpływem wydzielanych przez przysadkę hormonów (FSH i LH). Około 14. dnia następuje wspomniane jajeczkowanie. Druga połowa cyklu (kolejne 14 dni) to faza ciałka żółtego (lutealna). Jeśli komórka jajowa zostanie zapłodniona, to powstałe z pękniętego pęcherzyka Graafa ciałko żółte produkuje progesteron przygotowujący macicę na przyjęcie zarodka. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to ciałko żółte zanika.
Jajowody
Jajowody to parzyste przewody o długości ok. 12 cm, przez które jajo dostaje się do macicy. Wolny koniec jajowodu rozpoczyna się ujściem brzusznym jajowodu w kształcie lejka i obejmuje część jednego z jajników. Drugi koniec uchodzi do macicy. Budowa taka sprzyja wychwytywaniu komórki jajowej, a ruch rzęsek nabłonka wyściełającego jajowód, kieruje oocyt do jego światła.
Jajowód
Jajowody zgodnie ze swoją nazwą transportują jajo do macicy. Pierwszą jego częścią jest lejek, obejmujący jajnik tzw. strzępkami jajowodu. Wychwycone przez strzępki jajo wędruje do bańki jajowodu. To tutaj następuje zwykle zapłodnienie. Zapłodnione jajo (zygota) wędruje następnie przez ujście maciczne jajowodu do macicy.
Macica
Macica to nieparzysty narząd, w którym rozwija się zarodek. Swoim kształtem przypomina spłaszczoną gruszkę. Macica składa się głównie z grubej warstwy mięśniowej, zbudowanej z włókien gładkich. W budowie macicy wyróżnia się trzon i szyjkę, w której można wyróżnić jeszcze część pochwową szyjki. Przewód szyjki macicy przedłuża się w jamę macicy, pokrytą od wewnątrz błoną śluzową. Błona śluzowa złuszcza się i odnawia w czasie comiesięcznych cykli kobiety. Typowym położeniem macicy jest jej nachylenie i zgięcie ku przodowi. Jednak macica jest narządem ruchomym i różne może być jej położenie w miednicy. Otrzewna pokrywająca trzon macicy wytwarza ku bokom fałd zwany więzadłem szerokim. Więzadło szerokie umocowuje macicę, a dalej utrzymują ją parzyste więzadła obłe macicy oraz więzadła krzyżowo-maciczne.
Macica
Macica w przeciwieństwie do jajnika i jajowodu jest narządem pojedynczym. Leży w miednicy między pęcherzem moczowym a odbytnicą. Jej wygląd anatomowie przyrównali do spłaszczonej gruszki. Górną, rozszerzoną część macicy stanowi jej trzon, zwężający się ku dołowi w szyjkę. Nad trzonem, niejako wbrew swojej nazwie, położne jest dno macicy. Szyjka objęta jest od dołu przez pochwę, dlatego mówimy o jej części nadpochwowej i pochwowej. Podobnie jak w przypadku jajnika, macica zawieszona jest w miednicy za pomocą więzadeł utrzymujących ją w miarę stałym położeniu (w niewielkim pochyleniu i zgięciu ku przodowi).
Ściana macicy i jajowodów składa się z trzech głównych warstw: błony surowiczej (na zewnętrz), mięśniowej (w środku) i śluzowej (wewnątrz). Błona śluzowa ulega okresowemu złuszczaniu, które zsynchronizowane jest ze wspomnianym już cyklem jajnikowym. Cykl ten trwa zwykle 28 dni. Po złuszczeniu błony objawiającym się jako miesiączka, następuje faza wzrostu i odbudowy. Po jajeczkowaniu (w środku cyklu) następuje faza wydzielnicza, kiedy to błona śluzowa przygotowuje się na przyjęcia zapłodnionego jaja. Jeśli to nie następuje, to cały cykl powtarza się od nowa.
Pochwa
Pochwa jest mięśniowo błoniastym przewodem łączącym macicę z zewnętrznymi narządami płciowymi. Górny odcinek pochwy obejmuje szyjkę macicy (część pochwowa), która częściowo wnika do pochwy. Pochwa spełnia funkcję kanału przez który dostaje się sperma oraz kanału rodnego, przez który dziecko wydostaje się na zewnątrz. Dzięki zawartości komórek mięśni gładkich oraz tkanki sprężystej jest narządem rozciągliwym (wyraźnie uwidacznia się to podczas porodu).
Pochwa i zewnętrzne narządy płciowe
Szyjka macicy przechodzi od dołu w pochwę. Ten narząd ma kształt spłaszczonego cylindra, w którym wyróżniamy ścianę przednią i tylną. Ważnym elementem budowy pochwy są też jej sklepienia: przednie i tylne. To tutaj właśnie pobiera się wymazy wydzieliny pochwy. Ujście pochwy zamknięte jest u dziewic prawie całkowicie błoną dziewiczą.
Narządy płciowe zewnętrzne nazywane są u kobiety zbiorczą nazwą - sromem. Szparę sromu zamykają wargi sromowe większe, po rozchyleniu których widzimy wargi sromowe mniejsze. Odpowiednikiem prącia u kobiet jest leżąca ku przodowi od nich łechtaczka. Wargi sromowe mniejsze przykrywają ujście cewki moczowej i ujście pochwy. Objęta przez nie przestrzeń nazywana jest przedsionkiem pochwy. Jej ściany zwilżone są wydzieliną produkowaną w gruczołach przedsionkowych większych.
Srom
Ponad spojeniem łonowym powstaje wypukłość zwana wzgórkiem łonowym. Ku dołowi wzgórek łonowy przechodzi w wargi sromowe większe. Pomiędzy wargami sromowymi większymi znajdują się wargi sromowe mniejsze pokryte błoną śluzową. Otaczają one i ograniczają przedsionek pochwy. Wejście do pochwy zasłonięte jest częściowo błoną dziewiczą, utworzoną przez zdwojenie błony śluzowej.
Łechtaczka
Łechtaczka położona w górnym kącie szpary sromowej, rozwojowo stanowi odpowiednik prącia. Zawiera ona dwa ciała jamiste, które podobnie jak prącie, mogą wypełniać się krwią pod wpływem podniecenia płciowego.