Epoka Leonida Breżniewa
Leonid Ilicz Breżniew, (urodzony 19 grudnia 1906 - zmarł 10 listopada 1982) działacz Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i polityk ZSRR.
Karierę rozpoczął na Ukrainie w latach 30, gdy miał 16 lat wstąpił do komunistycznego związku młodzieży Komsomoł, a osiem lat później (1931) stał się członkiem partii komunistycznej WKP (b) - Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii. Karierę polityczną rozpoczął w czasie studiów w Instytucie Metalurgicznym w Dnieprodzierżyńsku, gdzie był przewodniczącym związków zawodowych i szefem organizacji partyjnej. W 1935 r. ukończył studia.
W 1937 r. został przewodniczącym rady miejskiej Dnieprodzierżyńsku, a w 1939 rozpoczął pracę w miejskim komitecie partyjnym. Gdy wybuchła wojna jako sekretarz ds. propagandy rejonowego komitetu partii w Dnieprodzierżyńsku został powołany do wojska na stanowisko zastępcy szefa zarządu Frontu Południowego. Wkrótce objął funkcję szefa zarządu politycznego 18 armii, a następnie 4 Frontu Ukraińskiego (w randze generała majora). W 1946 r. został zdemobilizowany. Wtedy to udał się na Ukrainę (ściągnięty tam przez Chruszczowa) i zajął stanowisko sekretarza rejonowego komitetu partii w Zagorsku.
Tu wsławił się prężną odbudową zniszczonego przemysłu, co utorowało mu drogę do dalszej kariery. W 1950 przez kilka miesięcy pracował w Komitecie Centralnym. W uznaniu zasług, na XIX Zjeździe przyznano mu tytuł członka Komitetu Centralnego, Sekretariatu oraz zastępcy członka Prezydium. Od 1946 do 1956 r. pełnił kolejno funkcje: I sekretarza Komitetu Zaporosko - Dniepropietrowskiego Komunistycznej Partii Ukrainy, Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Mołdawii oraz Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Kazachstanu. Po śmierci Stalina kariera Breżniewa uległa spowolnieniu - stracił stanowisko w KC i został zastępcą ministra obrony. Jednak już w 1954 r. objął stanowisko II sekretarza w Kazachstanie, a rok później I sekretarza. W 1956 powrócił do Moskwy i ponownie wszedł do sekretariatu obejmując funkcję zastępcy członka Prezydium KC. W 1957 awansował do rangi członka Biura Politycznego (utworzonego w miejsce Prezydium). W 1960 znów popadł w zapomnienie, utracił stanowisko sekretarza KC w zamian objął raczej tytularne stanowisko przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Nie był to jednak czas stracony dla Breżniewa.
Nowe stanowisko dało możliwość przewodniczącemu Prezydium do podróży zagranicznych. W ciągu 3 lat odbył 15 wizyt zagranicznych. W 1963 powrócił do sekretariatu. Od 1964 był marszałkiem ZSRR - czterokrotnie wyróżnionym tytułem bohatera Związku Radzieckiego. W 1964 przyłączył się do spisku przeciw Chruszczowowi i po obaleniu I sekretarza zajął miejsce sekretarza generalnego. Po objęciu władzy usunął stopniowo potencjalnych rywali. Szybko stłumił wszelkie próby reform administracyjnych i politycznych. Kontynuował ograniczone odprężenie w stosunkach z Zachodem. Uzyskał w tej dziedzinie znaczące sukcesy, doprowadzając do podpisania układu z Republiką Federalną Niemiec w 1970 r., układów ograniczających zbrojenia SALT I w 1972 r. i SALT II w 1979 r. Jednocześnie prowadził politykę interwencji w państwach Trzeciego Świata. Wobec państw sąsiednich stosował zasadę ograniczonej suwerenności (tzw. doktryna Breżniewa). Doktryna, zwana także doktryną o ograniczonej suwerenności, jedna z naczelnych zasad polityki sowieckiej w stosunku do państw Układu Warszawskiego, decydująca o ograniczonej suwerenności tych krajów. Po raz pierwszy opublikowana w sierpniu 1968 w artykule S. Kowalowa pt. “Suwerenność i międzynarodowe zobowiązania państw socjalistycznych” na łamach “Prawdy”. Szerzej przedstawiona przez ministra spraw zagranicznych ZSRR A. Gromykę na sesji zgromadzenia Ogólnego ONZ. Stworzona na potrzeby propagandy, w celu usprawiedliwienia interwencji zbrojnej w Czechosłowacji (1968). Nazwa pochodzi od nazwiska ówczesnego sekretarza generalnego KPZR L.I. Breżniewa.
Główne przesłanie doktryny Breżniewa wskazywało na możliwość interwencji (nawet zbrojnej) innych państw socjalistycznych, w tym ZSRR, w wypadku gdyby zostały naruszone “podstawy ustroju socjalistycznego”, w którymś z państw członkowskich Układu Warszawskiego. 1968 L.I. Breżniew na V Zjeździe PZPR w Warszawie stwierdził, że “wspólnota socjalistyczna jako całość ma prawo do interwencji na terytorium każdego państwa członkowskiego bloku socjalistycznego w sytuacji, gdy wewnętrzne lub zewnętrzne siły, wrogie wobec socjalizmu, usiłują zakłócić rozwój tego kraju i przywrócić ustrój kapitalistyczny”. Stała się norma sankcjonującą uzależnienie państw socjalistycznych od ZSRR.
Potępiona przez demokratyczne państwa zachodnie oraz niektóre państwa socjalistyczne niezależne od ZSRR (Chiny, Albania, Jugosławia). Nie została zaakceptowana również przez Rumunię. Czynnie zastosowana wobec Czechosłowacji (1968), a także w formie zastraszenia w stosunku do PRL 1980-1981 (koncentracja wojsk radzieckich w 1980 na granicy z Polską, oraz manewry Układu Warszawskiego Sojuz w 1981). Ostateczne zdezawuowana w okresie pierestrojki M. Gorbaczowa.
Był odpowiedzialny za interwencję w Czechosłowacji 1968 r. i w Afganistanie w 1979 r. za rządów Breżniewa (określanych później jako okres zastoju) represjonowano środowisko opozycyjne, dokonano częściowej rehabilitacji politycznej Stalina. Nasiliła się również korupcja, obejmując także najbliższą rodzinę sekretarza generalnego KC PZPR. Okres Breżniewa charakteryzował marazm (wyniszczenie) gospodarczy i pauperyzacja (ubożenie) społeczeństwa. Do końca ZSRR nie osiągnął samowystarczalności w produkcji żywności. Poza tym na zbrojenia wydawano olbrzymią cześć budżetu, co musiało przesądzić o zastojach w innych sektorach przemysłu. W okresie Breżniewa armia radziecka stała u szczytu swej potęgi, natomiast w ubogim społeczeństwie rozwijały się patologie. chciał podtrzymać przy władzy komunistyczny rząd. Jednak napotkał silny opór muzułmańskich Talibów, wspieranych przez amerykanów. Co spowodowało powrót do "zimnej wojny" o zaostrzonym obliczu. Tymczasem międzynarodowa sytuacja ZSRR nie była najlepsza. Nastąpiła poprawa stosunków japońsko - chińsko - amerykańskich, w Polsce następował widoczny kryzys władzy socjalistycznej.
A system radziecki potrzebował zmian, ale stare kierownictwo było bezradne. W 1982 zmarł Breżniew, a jego stanowisko zajął Juri Andropow, wieloletni szef KGB.
Rządy Breżniewa charakteryzowało w polityce wewnętrznej zatrzymanie destalinizacji, (destalinizacja - zapoczątkowany przez Nikitę Chruszczowa odczytaniem referatu na XX zjeździe KC KPZR proces, mający na celu porzucenie wprowadzonego przez Józefa Stalina kultu jednostki. Termin określa także zmiany w polityce ZSRR spowodowane tzw. odwilżą polityczną po śmierci Stalina).
Rezygnacja z eksperymentów gospodarczych i ustrojowych ery Chruszczowa, walka z antykomunistycznymi dysydentami (Dysydent - innowierca, osoba wyznająca religię odstępującą od dominującej w danym miejscu i czasie. Innowierca czyli człowiek innej wiary lub innego wyznania), z użyciem wszystkich środków (rygorystyczna cenzura, powszechna inwigilacja, skrytobójstwa, szpitale psychiatryczne dla opozycjonistów), ukrywanie niepowodzeń i narastających trudności poprzez propagandę. Nie zdecydowano się jednak przywrócić masowego terroru czasów Stalina. Ideologowie ZSRR nazywali państwo Breżniewa takimi określeniami jak "rozwinięte społeczeństwo socjalistyczne", albo "realny socjalizm", ale później zostało mu nadane miano "epoki zastoju".
W polityce zagranicznej Breżniew łączył dążenie do ograniczenia "zimnej wojny" (układy rozbrojeniowe z USA, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) z tłumieniem ruchów antykomunistycznych w państwach socjalistycznych (interwencja w Czechosłowacji 1968, groźba interwencji w Polsce w 1980-81) oraz tzw. eksportem rewolucji w Trzecim Świecie (Etiopia, Mozambik, Angola, Afganistan). Jednocześnie pogorszył stosunki z Chińską Republiką Ludową, co doprowadziło do krótkotrwałych starć zbrojnych. W 1979 rozpoczął interwencję w Afganistanie, która spowodowała powstanie antykomunistycznej partyzantki oraz przebudzenie islamskie i narodowe w wielu republikach radzieckich, była ostatecznie jednym z przyczyn upadku ZSRR, natomiast sponsorowanie proradzieckich reżimów (Wietnam, Kuba), partii komunistycznych i ruchów lewicowych na całym świecie było wielkim obciążeniem dla słabnącej i nieefektywnej upaństwowionej gospodarki planowej. Gospodarka wykazywała coraz niższą stopę wzrostu, coraz trudniej jej było udźwignąć koszty "wyścigu zbrojeń", prestiżowych dokonań (loty kosmiczne, Olimpiada w roku 1980) oraz rozbudzonych apetytów konsumpcyjnych.
Z czasami Breżniewa wiąże się także poczucie bezkarności skorumpowanych i niekompetentnych aparatczyków (pracownik aparatu politycznego), oraz Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR (KGB), którzy patronowali różnym nielegalnym interesom (skorumpowanie rodziny Breżniewa ujawnił jego następca Andropow). Sam Breżniew w coraz mniejszym stopniu kontrolował sytuację, gdyż stan jego zdrowia, w tym sprawność umysłowa, stale się pogarszała.
Breżniew był człowiekiem łasym na tytuły i odznaczenia, co skwapliwie wykorzystywały władze Związku Radzieckiego i państw socjalistycznych nagradzając go za osiągnięcia, których nigdy nie miał: m. In. w 1973 r. dostał Międzynarodową Pokojową Nagrodę Leninowską, w 1979 r. Literacką Nagrodę Lenina (za wspomnienia, które w rzeczywistości napisał Anatolij S. Agranowski). Odznaczony medalem "Złotej Gwiazdy". Władze PRL odznaczyły go krzyżem Virtuti Militari.
Źródło:
Wołoszański B., Ten okrutny wiek, Warszawa 1995
Internet
1