„Kierowanie rozwojem psychofizycznym, według okresów rozwojowych człowieka”
Znając poszczególne etapy rozwoju człowieka jesteśmy w stanie zrozumieć w większym stopniu problemy, z jakimi ludzie się spotykają. W oparciu o naszą wiedzę możemy wesprzeć, poradzić czy choć w małym stopniu pokierować człowiekiem w taki sposób, aby jak najdalej odsunąć go od trudności czekających w każdym nowym okresie jego życia.
W pracy tej postaram się przedstawić i porównać wiek, poniemowlęcy z wiekiem dorastania. Będę chciał wyróżnić te cechy, które w tych okresach są najważniejsze.
Okres poniemowlęcy rozpoczyna się na przełomie 1 i 2 roku życia i trwa mniej więcej dwa lata, do ukończenia przez dziecko trzeciego roku życia. Jest to okres intensywnego rozwoju psychoruchowego. Umiejętność samodzielnego chodzenia otwiera przed dzieckiem nowe perspektywy w zakresie orientacji w najbliższym otoczeniu, poznawania nowych przedmiotów. Występujące sprawności manipulacyjne pozwalają dziecku na nowe formy działania, na bardziej niż w wieku niemowlęcym, celowe i skuteczne oddziaływanie na przedmioty i zmianę ich stanu podczas zabawy. Zabawa manipulacyjna i ruchowa stanowi typowy dla tego okresu rodzaj działalności małego dziecka, które łączy ogólną ruchliwość całego ciała, umożliwiającą mu stałe ćwiczenie motoryki, z bezustanną aktywnością rąk i palców skierowaną na przedmioty i zabawki.
Najważniejszym osiągnięciem okresu poniemowlęcego jest opanowanie mowy. Dziecko roczne, a nawet nieco starsze, porozumiewa się z dorosłymi przede wszystkim za pomocą „języka gestów”. Dziecko trzy letnie jest już w pełni istotą mówiącą i potrafi przekazywać swobodnie swoje życzenia oraz prośby innym ludziom, odpowiadać na pytania zadawać własne.
Dzięki wykształceniu komunikatywnej mowy dziecko staje się też w ciągu okresu poniemowlęcego bardziej podatne na wpływy wychowawcze rodziców. Słucha poleceń i nakazów, co sprawia, że łatwiej nim pokierować i kształtować pożądane nawyki w jego zachowaniu. W tym okresie objawiają się cechy uporu i negatywizmu, ale jednocześnie dziecko staje się wrażliwsze na uczucia. Potrafi w podporządkować się nakazom i zakazom. Uczucia jego są zmienne, a reakcje uczuciowe gwałtowne. Dziecko cieszy się i śmieje lub smuci i płacze z bardzo błahych powodów.
Uczucia dziecka w okresie poniemowlęcym rozwijają się pod wpływem środowiska i procesu wychowania. Dziecko zaczyna być zdolne do przeżywania takich uczuć jak współczucie, miłość, zazdrość oraz niechęć. W trzecim roku życia reaguje żywo na konflikty, jakie zachodzą między rodzicami, na układ stosunków między rodzeństwem. Nie potrafi wprawdzie wyrazić jeszcze wielu spraw słownie, wpływają one jednak na całokształt jego postawy uczuciowej wobec ludzi i świata oraz decydują o dominującej „barwie” życia uczuciowego. Ta cech jest początkiem tworzenia się osobowości dziecka. Charakter osobowości dziecka jest bardzo złożony i bardzo różni się od osobowości człowieka dorosłego.
Uświadomienie sobie przez dziecko własnych pragnień i celów znajduje swój wyraźniejszy przejaw w sformułowaniach słownych typu: „ja chcę”, „ja nie chcę”. Sprzeciwy dorosłych stojących na przeszkodzie do realizacji upragnionego celu, wywołują w tym okresie gwałtowny protest dziecka, które często upiera się przy swych żądaniach, akcentując je nierzadko krzykiem. Samodzielne pokonywanie przez dziecko trudności powstających na drodze do realizacji celu jest niezbędnym warunkiem kształtowania się w działaniu początków jego osobowości.
Z tak mniej więcej ukształtowanym charakterem, dziecko przechodzi w wiek przedszkolny następnie w młodszy wiek szkolny, aż wreszcie dosięga wieku dorastania.
W życiu człowieka wiek dorastania jest okresem, w którym dokonuje się przeobrażenie dziecka w osobę dorosłą. W dość krótkim czasie zachodzą radykalne zmiany psychiczne i fizyczne, które umożliwiają spełnienie zadań właściwych człowiekowi dorosłemu - zadań rodzinnych i zawodowo-społecznych.
Proces dorastania jest bardzo skomplikowany, wyróżniamy w nim dojrzewanie fizjologiczne i społeczne, które polega rozwoju świadomości, kształtowaniu się przekonań i postaw moralnych. Zwracamy uwagę na dorastanie w sensie rozwoju umysłowego, gdzie następuje przejście z etapu myślenia konkretnego na etap myślenia abstrakcyjnego.
Ważny aspekt rozwoju stanowi dojrzewanie emocjonalne. Pobudliwość i niestałość emocjonalna, ustępują stopniowo stałości i równowadze. Treść uczuć zostaje wzbogacona, rozwijają się tak zwane uczucia wyższe. Ten etap jest jednym z najtrudniejszych okresów wieku dorastania.
Młodzież przechodząca okres dojrzewania, jest bardzo zróżnicowana. Istnieją grupy młodzieży różniące się od siebie sposobem spędzania czasu, zainteresowaniami, stosunkiem do obowiązków, pracy, stosunkiem do szkoły, rodziny a także odmienną hierarchą wartości, odmiennym nastawieniem życiowym czy sposobem reagowania na określone sytuacje. Okres dorastania to także silnie wyrażone poczucie własnej indywidualności, własnej odrębności, z czego rodzi się jakby kult własnej osoby, przejawiający się akceptowaniem własnego „ja”, bunt przeciw środowisku, a często negatywizm społeczny. Przeciwstawianie się otoczeniu przybierze niekiedy charakter agresywny i spowoduje konflikty. Stopniowo jednak następuje uspokojenie, a kryzys oryginalności, podobnie jak inne przejawy tego okresu, stopniowo zanika.
Wiele osób kojarzy wiek dorastania z negatywnym nastawieniem do życia i do ludzi. Jest w tym trochę prawdy, ale jak wszędzie także i ty znajdujemy pozytywne cechy osobowości. Ważnym aspektem procesu dojrzewania jest intensywny rozwój umysłowy, który wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych. Wtedy, gdy umysł stopniowo osiąga równowagę, zaczynają się „kłopoty” z rozwojem uczuciowym. Przeżycia w tym okresie osiągają stopień wysokiego napięcia, smutek jest przeżywany bardzo głęboko, a radość osiąga wysokie szczyty uniesienia. Dorastający łatwo przerzucają się od uczucia radości do smutku, od entuzjazmu do zniechęcenia, od nadziei do rozpaczy. Wiąże się z tym specjalna chwiejność emocjonalna np.: raz młody człowiek poszukuje towarzysza, innym razem pragnie samotności, raz jest dobry i łagodny niekiedy indziej - agresywny. Dorastający często nie jest w stanie określić, dlaczego jest mu smutno lub wesoło, dlaczego w danej chwili wszystko go cieszy a innym razem wszystko drażni i gniewa. Takie zjawisko określa się jako bezprzedmiotowość uczuć.
Kolejnym często przeżywanym przez dorastających stanem uczuciowym jest gniew. Pod wpływem gniewu młodzież reaguje zazwyczaj agresją. Podczas gdy dzieci wyrażają złość głównie krzykiem lub kopaniem. Dojrzewający czynią to w formach bardziej zróżnicowanych i pośrednich, czyli: krytykowanie, ponure milczenie, często przekleństwa. Młodzież popada w zły humor zazwyczaj wtedy, gdy ich plany zostają zmienione pod wpływem nacisku ze strony osób dorosłych, niekiedy mają poczucie, że ogranicza się ich „prawa”, bądź też, kiedy są przekonani, że dorośli nie chcą ich zrozumieć.
Przeżycia przyjemne są nie mniej różnorodne i intensywne, niż uczucia negatywne. Młodzi czują się często zadowoleni, pełni radości, werwy i humoru. Bardzo często spotykamy się z uczuciem zachwytu i podziwu, entuzjazmu i dumy, związane z pomyślnym rozwiązaniem spraw osobistych itp. Przeżycia szczęśliwości w tym okresie wiążą się też wyraźnie z zaspokojeniem potrzeby oparcia, miłości i czułości. Podobnie jak dziecku, także młodym ludziom niezbędne jest poczucie bezpieczeństwa, świadomości, że są potrzebni i kochani. Pozytywnych przeżyć w tym okresie dostarcza rodzina, jeśli panuje w niej odpowiednia atmosfera, tak samo jak w wieku poniemowlęcym. Innym źródłem przyjemnych wzruszeń są rówieśnicy, początkowo zawiązują się przyjaźnie tej samej płci, a z czasem młodzi szukają oparcia u płci przeciwnej.
Wiek dorastania jest moim zdaniem najtrudniejszym okresem w życiu człowieka. Kiedy byliśmy w wieku poniemowlęcym, wszystkie nasze problemy rozwiązywali rodzice. To, co się nam nie podobało wyrażaliśmy kszykiem i tupotaniem, w wieku dorastania stało się to bardziej skomplikowane. Uwalnia się bunt i agresja, co często nie jest akceptowane.
Wiek dorastania jest okresem pełnym pytań, pełnym niewiadomych, nowych doświadczeń. Wreszcie jest to czas poznawania siebie, poznawania swojego „ego”.
W każdym okresie naszego życia dążymy do jakiegoś celu. Lata drugiego i trzeciego roku życia to czas nauki poznawania przedmiotów, nauki mowy, nauki jedzenia i samodzielnego ubierania się. W końcu to także czas zabawy.
Dojrzewanie to najbardziej przełomowy etap w życiu każdego człowieka. W tym czasie młodzież zaczyna odsłaniać swoje zainteresowania, odkrywa głębszy sens życia. Wybierane są szkoły odpowiadające ich zainteresowaniom, zdobywają odpowiednie kwalifikacje i tym samym przygotowują się do wejścia w dorosłe życie.
Uważam, że każdy z nas powinien poznać, dowiedzieć się czegoś o poszczególnych okresach rozwojowych, ponieważ w ten sposób, nie tylko będziemy mogli bardziej zrozumieć siebie, ale także w jakimś stopniu pomożemy innym.